روابط اردن با ج.ا.ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۳:۰۳

12-1 پيشينه روابط سياسي و اقتصادي با ايران

روابط کشور شاهنشاهي ايران با اردن از زمان باستان آغاز گرديده و سپاهيان دلاور ايران در دوره هخامنشيان و دوره هاي بعدي از اين سرزمين گذشته و به افريقا و سواحل درياي مديترانه رفته اند. در موزه بيت المقدس که اکنون تحت تصرف رژيم اشغالگر قدس مي باشد آثار بسياري وجود دارد که شاهد صادقي بر تاثير حضور ايرانيان در اين سرزمين در اعصار قديم مي باشد. (1) در تاريخ معاصر شروع روابط رسمي ايران و اردن به دوران سلاطين عثماني برمي‌گردد که ايران در شام کنسولگري داشت. پس از سلطه انگليسي ها بر اردن و فلسطين، ايران در بيت المقدس کنسولگري داير کرد.(2) ،(3)

روابط خارجي ايران و اردن قبل از انقلاب اسلامي ايران در چارچوب کمک هاي خارجي و روابط شخصي شاه ايران و پادشاه اردن بخاطر شيوه حکومت مشترک يعني پادشاهي تعريف مي شد. (4) به اين ترتيب پس از استقلال شرق اردن، دولت ايران اين کشور را به رسميت شناخت. در سال 1949 ملک عبدالله پادشاه وقت اردن به ايران مسافرت کرد و عهدنامه مودت ميان دوکشور در 16نوامبر 1949منعقد شد.(5)، (6) در اوايل 1950 سفارت ايران در امان در سطح وزير مختار تاسيس شد که در مارس 1951 به سطح سفارت ارتقاء يافت. در همين سال سفارت اردن در ايران تاسيس شد و متعاقب سفر رسمي پهلوي دوم در نوامبر1959به اردن که طي آن يک موافقت نامه فرهنگي ميان دوکشور به امضا رسيد، روابط ديپلماتيک ميان دو کشور به سطح سفارت کبري ارتقاء يافت و در همان تاريخ سفارت اردن در تهران (29 نوامبر 1959) به سفارت کبري تبديل شد. اين مسافرت که به دعوت ملک حسين انجام شده بود، مباني دوستي و همکاري ميان دو رژيم را بيش از پيش مستحکم کرد. (7)، (8)

از اين زمان به بعد تا پيروزي انقلاب روابط صميمانه اي ميان دو کشور حاکم بود. روابط سياسي ميان دو کشور عمدتا در مناسبات ميان دربارهاي سلطنتي تبلور يافته بود و در خلال ديدارهاي خصوصي سران دو رژيم تعيين و تدبير مي شد. (9) ملك حسين پادشاه اردن از ارديبهشت 1338 تا مرداد 1357 در يك دوره‌ 19 ساله 11 بار همراه با همسر، وليعهد و نخست وزيرش به ايران مسافرت كرد. تاريخ‌ اين سفرها به شرحي است که مي آيد:

11 ارديبهشت 1338، 15 فروردين 1339، 14 ارديبهشت 1346، 26 مرداد 1346، 7 شهريور 1347، 5 تير 1352، 27 آبان 1352، 2 مرداد 1353، 3 مرداد 1356، 9 دي 1356 و 5 مرداد 1357

علاوه بر اين چندين بار نيز ديدار خصوصي ملكه عاليه از ايران‌، چند ديدار خصوصي فرح پهلوي ونيز دو ديدار رسمي محمدرضا شاه پهلوي از اردن، بخش اعظم كارنامه روابط سياسي و ديپلماتيك ميان دو كشور در اين دوره را تشكيل مي‌دهد. آمد و شدهاي معدود ومحدود دست اندركاران رسمي سياست و ديپلماسي دو كشور نيز در واقع دنباله همين ديدارها و روابط خصوصي به حساب مي‌آمد.(10)

در زمينه هاي اقتصادي همواره کم و بيش روابط بازرگاني بين ايران و اردن وجود داشته و برخي کالاهاي ايران به ويژه تنباکو به اردن صادر مي شده است. در سال 1342 يک قرارداد بازرگاني بين دوکشور امضا شد و انتظار مي رفت حجم مبادلات بازرگاني بين دوکشور افزايش بسيار پيداکند ليکن وقوع جنگ بين اعراب و اسرائيل در سال 1967 و سلطه اسرائيل بربخش هاي غربي رود اردن مانع تحقق اين امر شد. سپس اشکال تراشي هاي عراق کار حمل و نقل کالا به اردن را از طريق خاک عراق به وسيله اتومبيل مشکل ساخت. با اين همه کوشش‌هايي که از طرف سفارت شاهنشاهي ايران در امان براي افزايش صادرات صورت پذيرفت موثر بوده و علاوه برکالاهايي که از قديم وارد اردن مي شد مانند تنباکو، فرش، خشکبار و مواد نفتي، مواد ديگري از جمله محصولات صنعتي ايران مانند انواع بخاري و ظرف هاي ملامين به بازار اردن راه پيدا کرد. در 20 خرداد 1350 توافق نامه‌هايي دو طرفه درباره معافيت متقابل شرکت هاي هوايي دو کشور از پرداخت ماليات به امضا رسيد. (11)

پس از پيروزي انقلاب، کشور اردن ايران را به رسميت شناخت و ملک حسين در اسفند 1357طي پيامي، پيروزي انقلاب اسلامي ايران را به بنيانگذار جمهوري اسلامي تبريک گفت و در سالگرد پيروزي انقلاب، هيئت 10 نفره اي متشکل از شخصيت هاي برجسته علمي، به رياست وزير اوقاف و امور مقدسات اردن، به ايران آمد. (12) ، (13) دولت اردن، اگرچه ظاهرا اظهار خشنودي مي کرد، اما در واقع از صدور انقلاب اسلامي و احتمال گسترش فعاليت اسلام گرايان نگران بود. (14)

در کل روابط خارجي ايران و اردن بعد از انقلاب اسلامي ايران تحت تاثير متغيرهايي از فراز و نشيب هاي مختلفي برخوردار بوده است که مهمترين عوامل در روابط دوکشور بدين شرح است:

1-عدم برخورداري دولت اردن از استقلال در تصميم گيري به دليل نفوذ امريکا، غرب و رژيم صهيونيستي در اين کشور و همراهي با سياست هاي امريکا در منطقه.

2-روند سازش و ارتباط گسترده و تنگاتنگ اردن با رژيم صهيونيستي و ايفاي نقش در پيشبرد آن و عادي سازي روابط با رژيم صهيونيستي. (15)

در آذر 1359 حافظ اسد، اردن را به حمايت از گروه بنيادگراي اخوان المسلمين براي براندازي رژيم سوريه متهم كرد و صف‌آرايي نظامي دو كشور در مرزهاي مشترك‌، تيرگي روابط را تا حد برخورد مسلحانه پيش برد. روابط حسنه جمهوري اسلامي ايران با سوريه‌، تيرگي روابط اردن و سوريه و روي آوردن اردن به سوي عراق‌، از عواملي بود كه به دنبال شروع جنگ تحميلي‌، قطع روابط دو كشور ايران و اردن را به دنبال داشت‌.

ملك حسين در 20/1/1359 ش. ضمن شركت در جلسه عادي كابينه اردن‌، موضع آن كشور را در قبال بحران روابط ايران و عراق چنين بيان كرد: «وظيفه اعراب است كه براي وحدت خود و جلوگيري از سرايت خطرات از هركجا كه باشد همكاري كنند، ما وظيفه داريم كه جهان اسلام را آرام و قرين همبستگي داشته باشيم‌، ما مي‌خواهيم ايران پشتيبان ما باشد و در آن آرامش برقرار و داراي خط مشي درستي باشد. عراق كشور عربي است و برادري كه نبايد مورد هيچ‌گونه تهديد خارجي قرار گيرد و يا آسيبي از هر منبعي كه باشد به آن برسد. ما به عنوان عرب نبايد اجازه دهيم هيچ‌گونه تجاوز از هر مصدر كه باشد به هيچ جزئي از خاك ميهن عرب صورت گيرد.»

بعد از كنفرانس سران كشورهاي عربي در بغداد و تونس‌، روابط بين عراق و اردن روز به روز نزديكتر و عميقتر شد و صراحتاً ملك حسين به نفع عراق و عليه ايران موضع‌گيري كرد و با كمك‌هاي سياسي‌، اقتصادي و نظامي فراوان‌، حمايت خود را از عراق تداوم بخشيد. در طول جنگ هشت ساله بين ايران و عراق‌، تنها سيستم حمل و نقل به عراق از طريق اردن صورت مي‌گرفت‌. در اين چارچوب‌، شبكه حمل و نقل وسيعي بين دو كشور ايجاد گرديد و بندر عقبه براي حمل و نقل سلاح و تجهيزات نظامي سبك و سنگين در اختيار عراق قرار گرفت‌. به علاوه دولت اردن نيروهاي نظامي خود را نيز براي سركوبي مردم مسلمان عراق و شركت در جنگ عليه ايران‌، به عراق گسيل داشت. هم چنين ملك حسين نيز در نطقي گفت كه اگر ضرورت ايجاب كند نيروهاي بيشتري را به عراق اعزام خواهد كرد. (16)

پخش تصوير تلويزيوني ملک حسين در جنگ تحميلي ايران و عراق در حال کشيدن طناب شليک توپ در برابر خط مقدم از تلويزيون عراق مبين نهايت حمايت اردن از عراق بوده است که اين امر موجب قطع روابط سياسي تا سال 1991 گرديد. (17)

عواملي كه باعث شد اردن در دهه 1360 و در طول جنگ تحميلي عراق عليه ايران‌، از عراق حمايت كند و حمايتش را از اين كشور در بحران كويت نيز ادامه دهد به شرح ذيل است:

1ـ كمك‌هاي مالي عراق به اردن‌، اين كمك‌ها از سوي حاميان عراق نظير عربستان و كويت نيز به اردن پرداخت مي‌شد.

2ـ تهديدات سوريه عليه اردن وحمايت جمهوري اسلامي ايران از سوريه

3ـ نياز شديد عراق به بندر عقبه و درآمد عمده‌اي كه براي اردن داشت.

4ـ شاه حسين قصد داشت نقش رهبر عربي را بازي كند. از اين رو عامل تعيين كننده سياست خارجي اردن قوميت عرب و وحدت و يكپارچگي آن است و دين اسلام در درجه دوم اهميت قرار دارد. شاه حسين با شعار «ما در كنار برادران خود هستيم‌»، حمايت خود را از عراق اعلام كرد.

5ـ اردن مي‌خواست از ثمرات اين جنگ به نفع خود استفاده كند، اما با پايان گرفتن جنگ تحميلي و بحران خليج فارس‌، اين سياست نتيجه‌اي جز خسران و صدمات اقتصادي و اجتماعي براي اردن درپي نداشت‌. براين اساس اردن مجدداً روابط خود را با جمهوري اسلامي ايران عادي ساخت. (18)

با پايان جنگ تحميلي دو کشور در تاريخ 27/10/1369 روابط خود را از سر گرفتند.(19) پس از شروع مجدد روابط سياسي دو کشور براي ارتقاء سطح مناسبات به تبادل سفير پرداختند. اردن از سال 1372 سفير خود را به ايران اعزام نمود، ليکن پس از گذشت دوسال به کار او پايان داده شد و ايران نيز از اواسط سال 1372 سفير خود را معرفي نمود. آقاي کروبي نخستين رئيس مجلس ايران است که پس از پيروزي انقلاب، در تاريخ 2/11/72 به اردن سفر کرد. (20)

روابط اردن با جمهوري اسلامي ايران پس از مرگ ملك حسين در بهمن 1377، تغيير قابل ملاحظه‌اي نكرد. همان روندي كه پس از پايان اشغال كويت به صورت رويكرد مرحله به مرحله حكومت امان به جمهوري اسلامي ايران آغاز شده بود، در دوره ملك عبدالله دوم نيز پي گرفته شد. (21) در خرداد سال 1378 آقاي خرازي به عنوان اولين وزير خارجه ايران به اردن سفر نمود. ملاقات ملك عبدالله با رئيس جمهور وقت كشورمان در حاشيه اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل در پائيز 1379 در نيويورك بالاترين سطح تماس بين دو كشور بود. (24) اين نخستين ديدار ميان يک پادشاه اردن با رئيس جمهور ايران از زمان برقراري حکومت اسلامي در ايران بود.(25) علاوه بر اين، ملکه رانيا همسر ملک عبدالله دوم پادشاه اردن بنا به دعوت خانم زهره صادقي همسر رئيس جمهوري ايران در تاريخ 13تير1379 جهت ديداري غير رسمي(22) به همراه جمعي از زنان دربار اردن وارد ايران شدند. کيفيت روابط امان با تهران درسالهاي پس از پايان جنگ 8 ساله عراق عليه جمهوري اسلامي ايران نتيجه دو پديده متضاد است‌. اول علاقه مقامات اردني به گسترش رابطه با تهران و دوم اصرار امريكا به فاصله گرفتن اردن از جمهوري اسلامي ايران. مقامات امان نيز همواره تلاش كرده‌اند تا در مناسبات مستقل خود با ايران‌، هردو رويكرد را رعايت كنند. (23)

سرانجام پادشاه اردن در شهريور 1382 به تهران سفر کرد. اين سفر را عليرغم كوتاه بودن آن مي توان نقطه عطفي در روابط دو كشور دانست و به دنبال آن وزير خارجه وقت اردن براي پيگيري مسائل مطروحه در ديدار ملك عبدالله و در پاسخ به سفر وزير خارجه كشورمان به جمهوري اسلامي ايران عزيمت نمود. اردن در شهريور ماه سال 84 با اعزام فرستاده ويژه، پيام حسن نيت و تبريك انتخاب آقاي احمدي نژاد به رياست جمهوري را ابلاغ كرد. در سال 1384 ملك عبدالله با رئيس جمهور كشورمان در حاشيه نشست مجمع عمومي سازمان ملل ديدار نمود. هم چنين در ارديبهشت 1385 وزير خارجه كشورمان در پاسخ به سفر همتاي اردني خود به امان سفر نمود. وزراي خارجه دو كشور طي سال هاي اخير در حاشيه اجلاس هاي همسايگان عراق، سازمان كنفرانس اسلامي و غيرمتعهدها با يكديگر ديدار نمودند. در خرداد 1389 اميرغازي مشاور پادشاه اردن به تهران سفر كرد. آخرين ملاقات وزراي خارجه دو كشور در اوايل آذر ماه 1389 در حاشيه نشست منامه صورت گرفت. در آذر ماه 1389 مشائي مشاور اول رئيس جمهور ضمن انجام ديدار رسمي از اردن طي ملاقات با ملك عبدالله پادشاه اردن پيام كتبي آقاي احمدي نژاد را به وي تسليم نمود. در اسفند ماه 1389 سفر ملك عبدالله پادشاه اردن به تهران برنامه ريزي شد، ولي اين سفر بنا به دلايلي لغو گرديد. در اسفند 1390 كمالوندي معاون وزير امور خارجه و مؤيد مدير كل امور اداري به امان سفر نمودند. (26)

گرچه موضع گيري مقامات اردني در خصوص مسائل و تحولات جمهوري اسلامي ايران با در نظر گرفتن روابط دوستانه اين كشور با غرب، تاكنون در مجموع مثبت و قابل قبول بوده است، ولي اين كشور معمولا به قطعنامه هاي وضعيت حقوق بشر در ايران راي ممتنع داده است. پادشاه اردن همواره با استفاده از گزينه نظامي براي پرونده هسته اي كشورمان مخالفت كرده و از حق ايران براي داشتن فناوري صلح آميز هسته اي دفاع كرده است. ايران نيز در راي گيري ها در مجامع بين المللي بارها به كانديداي اردن راي داده است مانند شوراي سازمان انرژي اتمي و انتخاب معاونت فيفا. (27) ولي تل آويو با طرح مسايلي در سطوح نظامي ‌و امنيتي اين کشور، سعي دارد خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگنمايي کند تا از بسط و تعميق روابط تهران-عمان جلوگيري کند. (28)

روابط اقتصادي دو جانبه جمهوري اسلامي ايران و اردن:

روابط اقتصادي جمهوري اسلامي با اردن متاثر از روابط سياسي دوکشور و اوضاع منطقه خاورميانه بوده به طوري‌که سرآغاز اين روابط با از سرگيري روابط سياسي دو کشور در سال 1371 است. با توجه به سازش اردن با اسرائيل و تحولات بين المللي و منطقه اي، همواره فراز و نشيب هاي گوناگوني در روابط (اقتصادي-سياسي) دو کشور وجود داشته است؛ براين اساس موافقتنامه بازرگاني بين دوکشور در خرداد 1374 با عدم تصويب مجلس شوراي اسلامي مواجه و به مدت 6 ماه مسکوت گذاشته شد.(29)

فعاليت اقتصادي دو كشور به صورت مبادلات اقتصادي دو جانبه مي باشد و انتظار مي رود با گسترش روابط سياسي و تداوم روند اعتمادسازي بين دو كشور، بتوان نسبت به پايه گذاري طرح هاي سرمايه گذاري مشترك اقدام نمود. (31) صنايع سبك و تبديلي، مواد معدني و كاني و جانبي آن تشكيل مي دهد. مهم ترين اقلام صادراتي ايران به اردن در سال هاي گذشته (1979،1980،1981) را مواد غذايي، خرماي خشک و تازه، پسته، گل گاوزبان، بنفشه، به دانه، انواع صمغ و رزين ها، وسايل نقليه عمومي، قالي و قاليچه پشمي يا کرکي بوده است.(30) و متقابلا كشورمان نيز فسفات،‌ فسفات دي آمونياك، فلوئورهاي آلومينيوم، كلروپتاسيم، مواد اوليه و افزودني هاي آماده براي سيمان و بتون را از آن كشور وارد نموده است. شايان ذكر است كه تاكنون جمهوري اسلامي ايران 9 نمايشگاه اقتصادي اختصاصي را در اردن برگزار نموده و دهمين نمايشگاه اختصاصي قرار است در اوايل تابستان 91 برگزار گردد. (32)

12-2 موافقت‌نامه‌ها و همکاري‌هاي مشترک

علاوه بر توافقاتي که پس از عادي شدن روابط دو کشور در سالهاي اخير ميان دو کشور انجام گرفته و در بخش روابط اقتصادي به آنها اشاره شد، فهرست معاهدات دو کشور تا پيش از انقلاب ايران به شرحي است که مي‌آيد:

عنوان	محل امضاء	تاريخ امضاء
عهدنامه مودت	تهران	1328
موافقت‌نامه فرهنگي	تهران	1339
موافقت‌نامه بازرگاني	تهران	1342
تبادل نامه درباره فعاليت	تهران	1350
موافقت‌نامه کمک مالي به اردن	امان	1352

پس از انقلاب نيز تاكنون 9 كميسيون مشترك اقتصادي بين دو كشور برگزار شده كه اجلاس نهم در شهريور 87 در امان برگزار گرديده است؛ در اين اجلاس 4 سند همكاري بين 2 كشور به امضاء رسيد و اسناد مربوط به موافقتنامه اجتناب از اخذ ماليات مضاعف نيز بين 2 كشور مبادله و ازاول سال 2009 ميلادي اجرايي گرديد.

12-3 تبيين رويکرد و عملکرد نظام سياسي به انقلاب و جمهوري اسلامي ايران

پس از فروپاشى نظام پهلوى در ايران، حسين‌بن طلال با اينكه متحد سنّتى خود را در منطقه از دست داد، با ارسال پيامى در اول اسفند 1357/ 20 فوريه 1979 جمهورى اسلامى ايران را به رسميت شناخت و پيروزى انقلاب را تبريك گفت اما با شروع جنگ عراق با ايران، اردن اولين كشور عربى بود كه در 12 مهر 1359/ 14 اكتبر 1980 به حمايت از عراق برخاست. اين امر جمهورى اسلامى ايران را واداشت تا در 12 بهمن 1359/ اول فوريه 1981 مناسبات ديپلماتيك خود را با اردن قطع كند. (33)،(34)

ايران و اردن، از زمان حمايت بي دريغ ملک حسين، پادشاه اردن از صدام در زمان حمله عراق به ايران، روابط گرمي‌ نداشته اند. دوستي ديرينه ملک حسين با محمدرضا پهلوي، در پيش از بروز انقلاب اسلامي ‌در ايران نيز علت تاريخي اين موضوع بود. از سوي ديگر، مرزهاي طولاني اين کشور با اسرائيل، همچنان اردن را بر خلاف منابع انساني و بازار اقتصادي محدودش، يکي از کشورهايي نشان مي‌دهد که در محاسبات بين المللي ايران، داراي اهميت راهبردي ويژه اي است.

پس از درگذشت حسين و به تخت نشستن عبدالله دوم در عمان، وي همچنان سياست‌هاي خصمانه خود را عليه ايران و شيعيان ادامه داد. چنانچه در محافل غير رسمي‌ سياسي در ايران، از عبداله دوم به عنوان (سفياني) که از اسطوره‌هاي منفي تفکر شيعي است، ياد مي‌شود.

اردن و اسرائيل از 1967 روابط جديدي را بين خود تعريف کرده‌اند که مبتني بر تعادل نسبي در مرزهاست. در اين بين، ايران، هميشه با اردن بر سر اين موضوع، نگاه منفي رد و بدل کرده و يا سعي کرده تعاملات اين دو کشور را ناديده بگيرد.

در ناآرامي‌هاي سالهاي اخير اين کشور که به دليل نارضايتي مردم از حکومت مطلقه عبدالله و آزاديهاي مدني شکل گرفت، ايران با حمايت رسانه اي آشکار از مردم، سعي در تضعيف موضع دولت اين کشور داشت.هر چند به نظر مي‌رسد پس از هفته‌ها ناآرامي، عبدالله توانست بر مشکلات پيروز شود، ولي وضعيت شکننده اقتصادي در اين کشور، همواره خطر بي ثباتي سياسي را مانند شمشير دموکلس در بالاي سر حاکميت فعلي اردن، نگهداشته است.

تهران در دوره رياست جمهوري احمدي نژاد با دعوت رسمي ‌از پادشاه اردن، سعي کرد يخ روابط خود با عمان را بشکند. در اين بين، جناحهاي داخلي مخالف دولت، با ارائه انتقادهاي آشکاري از اين دعوت، مناسبات بين دو کشور را تحت تاثير معادلات داخلي قرار دادند. در اردن نيز، بسياري از تحليلگران، علاوه بر تاثير انقلابهاي اخير مردم عرب در کشورهاي مختلفي مانند تونس و مصر، رد پاي ايران را در تحولات روزهاي گذشته دنبال مي‌کنند. به همين دليل، انتقادهاي آنها از عبدالله براي بها دادن به روابطش با تهران، بالا گرفت.

تل آويو نيز مانند گذشته، با طرح مسايلي در سطوح نظامي ‌و امنيتي اين کشور، سعي داشت خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگ‌نمايي کند تا از بسط و تعميق روابط تهران-عمان جلوگيري کند. در چنين شرايطي، ايران با دعوت از ملک عبدالله بهترين سياست را در پيش گرفت تا با پايان دادن به بازي اسرائيل در اين کشور، آرام آرام، حوزه نفوذ ديپلماتيک و معنوي خود را تا پشت دروازه‌هاي اسرائيل و حاشيه باختري رود اردن، پيش برد. بديهي است اسرائيل بيش از همه کشورها در منطقه، از اين مسئله ناراضي است و در صورت حضور ايران در اردن، آن را تهديد امنيتي خود در سطوح اول، مي‌بيند. (35)

در ميان سفرهاي مداوم و بسيار وزير امور خارجه اردن به پايتخت ها و کشورهاي مختلف، سفر او به تهران شايسته تامل است. اولا از اين لحاظ که سفر مقامي بلند پايه از اردن به جمهوري اسلامي اگر نگوييم نادر است اما کم اتفاق مي افتد. دوم از نظر زماني زيرا درست چند هفته پيش از امضاي توافق ايران و شش کشور قدرتمند بين المللي انجام شده است. اين توافق به بيش از سه دهه درگيري و تحريم اعمال شده عليه ايران پايان خواهد داد.

نيازي به گفتن نيست که اردن و ايران اختلافات عميقي در قبال اکثر مسائل منطقه و بحران هاي حل نشده آن دارند. در مورد لبنان، تهران محکم و قاطع از حزب الله و ائتلاف 8 مارس حمايت مي کند در حالي که اردن روابط پايداري با ديگر ائتلاف (14 مارس) و تمام جناح هاي آن دارد. در فلسطين ايران از دو جنبش حماس و جهاد اسلامي، اصطلاحا از گزينه مقاومت، حمايت کرده و مي کند در صورتي که اردن در پشت حکومت خودگردان، رئيس جمهور و متعاقبا گزينه مذاکرات ايستاده است. در ميان محورها و ائتلاف هاي منطقه اي، اردن با اشتياق عضو ائتلاف بزرگ عربي است که شامل عربستان سعودي، مصر، امارات متحد عربي و ديگران مي شود، در حالي که تهران رهبري محور مقاومت و ممانعت را برعهده دارد؛ اين محور دربردارنده سوريه، حزب الله و جريان ها و گروه هاي عراقي و عربي ديگر است.

اردن معمولا از خواسته کشور امارات در قضيه جزاير سه گانه مورد مناقشه با ايران پشتيباني مي کند. ديپلماسي اردن درخواست سنتي کشورهاي حاشيه خليج فارس را از ايران براي توقف دخالت هاي اين کشور در امور داخلي برخي کشورهاي عربي تاييد مي کند. در اين راستا اردن به شدت از نظام سياسي حاکم در بحرين حمايت مي کند در حالي که تهران با قدرت مسووليت حمايت از مخالفان بحريني را که اکثرشان شيعه هستند برعهده گرفته است. اردن همچنين از آنچه سياست هاي مداخله جويانه ايران مي نامد نگراني خود را پنهان نمي کند. اين کشور در برخورد با کشورهاي دور و نزديک جهان عرب و اسلام از ترکيب رهيافت هاي امنيتي و طايفه اي بهره مي گيرد که باعث مي شود روابط نه چندان گرمي ميان اردن و ايران برقرار باشد.

ايران پيوسته ايده ها و پيشنهادهايي براي توسعه روابط ميان دو کشور ارائه مي کند. عريب الرنتاوي در مقاله اي تحت عنوان تحول جديد در روابط اردن و ايران چيست؟ اظهار داشت که چند سال پيش از يکي از مسوولان بلند پايه ايراني سخناني درباره توسعه و افزايش روابط دو جانبه در تمامي زمينه ها از انرژي گرفته تا گردشگري ديني و تجارت فيمابين شنيده است. اما اردن هميشه محتاطانه با اين پيشنهادات برخورد مي‌کند. اين احتياط در قبال طمع ورزي‌ها و جاه‌طلبي‌هايي است که احتمالا در پشت اين پيشنهادها پنهان مي باشد. همچنين اردن نگران است که اين مسئله پيامدهاي منفي بر روابط اين کشور با هم پيمانان عربي و غربي اش داشته باشد. (36)

اگر ايران از پيله انزوا و تحريم هاي بين المللي خارج شود. دلايل مختلفي در خصوص بهتر شدن روابط ديپلماتيک ايران و اردن مي توان برشمرد. اولين علت اين امر توافق هسته اي است که در صورت بازگشت به برجام [یا شبه برجام] ممکن است همه معادلات قدرت و نفوذ در منطقه را به هم بزند، توافقي که برآيند آن رفع محاصره اقتصادي آمريکا و اروپا برضد ايران و به رسميت شناختن اين کشور به عنوان قدرت منطقه اي خواهد بود. به اين معنا که ايران ممکن است از فهرست سياه آمريکا خارج شود و در آن صورت چرا بايد در فهرست سياه اردن باقي بماند؟

دومين علت در اين خصوص حضور نيروهاي ايراني (سپاه پاسداران) در نزديکي مرزهاي اردن و سوريه است که موازي با جولان اشغالي است. تسلط ارتش سوريه و نيروهاي سپاه پاسداران با حمايت يگان هاي حزب الله لبنان بر اين مناطق به نفع اردن است. البته، دولت اردن مدعي عکس اين امر است. به طور خلاصه مي توان گفت که ايران و متحدانش به لحاظ سياسي و نظامي همسايه اردن شده اند.

سومين علت اين است که اردن اکنون به دنبال گزينه هاي جايگزين در سياست خارجي اش و توسعه چشم اندازهاي همکاري اقتصادي و سياسي براي رويارويي با بحران مالي و اقتصادي شديدي است. اردن با کسري بودجه سالانه يک ميليارد دلاري مواجه است و بدهي نزديک به سي ميليارد دلار دارد، به ويژه اينکه اردن اکنون شاهد سرازير شدن کمک هاي ميلياردي کشورهاي عربي حوزه خليج فارس به مصر است، اما پشيزي از اين کشورها به آن نمي رسد.

راهبرد اردن در بيشتر مواقع، مبتني بر واقع گرايي و انعطاف پذيري است که در جهت ثبات و امنيت آن باشد. بي گمان، تصميم گيرندگان اردن دريافته اند که معادلات قدرت در منطقه و ائتلاف ها و اتحادهاي موجود به سرعت در حال تغيير است. از اين رو، پيش از آنکه دير شود براي ايجاد جاي پا براي خود تلاش مي‌کند. لغو تحريم هاي ايران سبب خواهد شد که اين کشور بازاري براي توليدات اردن شود. بنابراين به نظر مي رسد که رويکرد اردن نيز سياست نزديکي بيشتر باشد و اين چيزي است که مبتني بر عقل و منطق است. (37) ، (38)

اکنون اردن در تلاش براي دادن پاسخ متناسب به پيش قدم شدن ايران (سفرهاي پيشين مسوولان بلند پايه ايران به اردن) تنها خواهان شناخت دقيق چهره جديد اين کشور در مرحله بعد از بسته شدن پرونده هسته اي است.

اردن در تلاش براي رسيدن به اين امر از صفر شروع نمي کند بلکه بر پايه روابط مستمر با اين کشور اقدام مي کند، روابط سياسي ميان اين دو قطع نشده است. با وجود اين که در توصيف روابط دو کشور معمولا گفته مي شود اين روابط ضعيف است اما به هر حال همين اندازه رابطه براي شکل گيري مرحله جديد در روابط دو جانبه کافي است. در گذشته مسوولان اردني بلند پايه به مناسبت هاي منطقه اي و بين المللي به تهران سفر کرده اند و چه بسا برداشت اردن از مرحله پس از بازگشت به برجام [یا شبه برجام] بر اين است که ايران سرگرم تجارت با غرب و نه گشودن جبهه هاي ديگر و آغاز درگيري هاي جديد و يا فراهم کردن زمينه براي صدور انقلاب با هر نام و يا نشاني خواهد بود. در صورتي که اين تحول رخ دهد احتمالا فرصت براي دستيابي به پيشرفت در ماهيت و سطح روابط دو جانبه فراهم مي شود.

اردن با ايران در بسياري از موضوعات منطقه اي هم از نظر مثبت و هم منفي درگير است. با توجه به تمايل کشورهاي تصميم گيرنده در سطح بين الملل براي شرکت دادن ايران در تلاش هاي به کار گرفته شده شان به منظور حل و فصل بسياري از بحران ها حتي اگر ايران نيروي محرکه در اين جريان نيست، حداقل بايد از اين نظر که خود بخشي از مشکل است بخشي از راه حل نيز باشد. اردن منافع بسياري در حل بسياري از بحران‌هاي منطقه دارد و ايران خود را در جنگ عليه تروريسم جريان يافته از هر سو مانند غرب در سنگري واحد مي بيند. (39)

گرچه در مجموع نگاه اردن به ايران پس از انقلاب نگاهي منفي بوده است و کمترين ارتباط ميان اين دو طرف برقرار بوده است و اين که اساسا نظام در اردن، يک نظام امنيتي است و نگاهش هم عمدتا با حساسيت هاي اسرائيلي است وبه دليل همين نگاه نتوانسته هيچ گاه با ايران رابطه ي مثبتي برقرار کند، (40) اما فرصت براي توسعه روابط دو جانبه ميان دو کشور وجود دارد و در صورت رفع نگراني هاي امنيتي و دغدغه هاي مذهبي در جهت دستيابي به منافع مشترک به ويژه در زمينه هاي اقتصادي، سرمايه گذاري، تجاري و گردشگري به اين دو کمک مي کند. بدين ترتيب، روابط دو کشور دوباره از سرگرفته مي شود و احتمالا در مسير منافع شديدا مشترک ادامه خواهد يافت. (41)

12-4 تاريخ و ميراث مشترک فرهنگي با پيشينه و تحولات روابط فرهنگي دو کشور

پيشينه روابط رسمي فرهنگي ايران و اردن به موافقت‌نامه فرهنگي منعقد بين دولت شاهنشاهي ايران و دولت پادشاهي اردن هاشمي که شامل يک مقدمه و سيزده ماده است و در‌تاريخ ششم ارديبهشت ماه 1339 در تهران به امضاي نمايندگان مختار طرفين رسيده است بر مي‌گردد؛ اين ‌قانون مشتمل بر ماده واحده و متن موافقتنامه ضميمه اي است که در تاريخ بيست و سوم آذر ماه يک هزار و سيصد و چهل و سه به تصويب مجلس سنا‌رسيده و متعاقبا در جلسه روزسه‌شنبه بيست و هفتم بهمن ماه يک هزار و سيصد و چهل و سه به تصويب مجلس شوراي ملي رسيده است.

در اين موافقتنامه فرهنگي آمده است که ‌نظر به اين که دولت شاهنشاهي ايران و دولت پادشاهي اردن هاشمي علاقمند به تحکيم روابط دوستي فيمابين و خواهان بسط و توسعه همکاري ‌فرهنگي بين دو کشور مي‌باشند تصميم به انعقاد موافقتنامه فرهنگي گرفته و براي اين منظور نمايندگان مختار خود را به ترتيب زير تعيين نمودند:

از طرف دولت شاهنشاهي ايران جناب آقاي عباس آرام وزير امور خارجه.

از طرف دولت پادشاهي اردن هاشمي جناب آقاي سعد جمعه سفير کبير دولت پادشاهي اردن هاشمي در ايران.

که پس از مبادله اختيارنامه‌هاي خود و اطمينان به صحت آنها به شرح زير موافقت حاصل نمودند:

‌ماده 1- هر يک از طرفين متعاهدين کوشش خواهد نمود که روابط فرهنگي بين دو کشور را بسط داده و بدين وسيله موجبات تشييد روابط معنوي ‌دو ملت را بيش از پيش فراهم سازد.

ماده 2- طرفين متعاهدين مبادلات فرهنگي ميان افراد دو کشور در مسائل علمي و ادبي و هنري و مخصوصاً مواردي را که ذيلاً توضيح داده‌مي‌شود تشويق خواهند نمود.

الف - ايجاد تسهيلات براي مبادله کتب عام‌المنفعه و نشريه‌هاي سودمند.

ب - ايجاد تسهيلات براي مبادله فيلمهاي ملي به منظور شناسايي افراد هر يک از دو کشور به اوضاع و احوال کشور ديگر.

ج - تأسيس نمايشگاههاي هنرهاي ملي.

د - تسهيل بازديدهاي دسته‌جمعي دانشجويان.

ماده 3- طرفين متعاهدين موافقت مي‌کنند که بازديد استادان و سخنرانان و نويسندگان و هنرمندان و دانشجويان را از کشور يکديگر تشويق نموده و‌براي اين منظور در حدود امکان مساعدتهاي نقدي و کمک‌هاي تحصيلي به عمل خواهند آورد.

ماده 4- سعي خواهد شد که کرسيهاي تدريس زبان فارسي در دانشگاههاي اردن هاشمي و کرسيهاي تدريس زبان عربي در دانشگاههاي ايران ايجاد و‌توسعه داده شود.

ماده 5- طرفين متعاهدين تعهد مي‌کنند که در کتب تحصيلي و ساير تشريفات رسمي احترام رؤساي دول دو کشور و رعايت حقايق تاريخي از هر‌حيث ملحوظ گردد.

ماده 6 - طرفين متعاهدين با وسايلي که در اختيار دارند موجبات تسهيل مسافرت و سياحت را که به وسيله مؤثري براي حسن تفاهم ميان اتباع دو‌کشور است فراهم خواهند آورد.

ماده 7- طرفين متعاهدين براي تعيين ارزش گواهينامه و ديپلم و دانشنامه‌هايي که از طرف مقامات صلاحيتدار يکي از طرفين صادر مي‌شود موافقتنامه ‌مخصوصي منعقد خواهند نمود و معادل بودن تحصيلات ابتدايي و متوسطه و عالي هر يک از دو کشور را در کشور ديگر به رسميت خواهند شناخت.

‌ماده 8- دولتين متعاهدين موافقت مي‌نمايند که دانشجويان آنها در مؤسسات فرهنگي هر يک از دو کشور تحصيلات خود را در رشته‌هاي علمي و‌ادبي و فني طبق قوانين و مقررات کشور محل اقامت دانشجو تعقيب نمايند.

در ضمن ‌ماده 11 آمده که دولتين متعاهدين مسابقات ورزشي و همکاري بين سازمانهاي ورزش و تربيت بدني و پيشاهنگي طرفين را در حدود امکان تشويق خواهند ‌نمود.

ماده 12- طرفين متعاهدين تدابير لازم براي اجراي مفاد اين موافقتنامه اتخاذ خواهند نمود و تشکيل مؤسسات فرهنگي را در کشورهاي يکديگر اجازه‌ خواهند داد مؤسسات فرهنگي مزبور در هر حال تابع مقررات و قوانين جاريه کشوري که مؤسسه فرهنگي در آنجا تشکيل شده است خواهند بود. (42)

پس از سفر پادشاه ايران به اردن در سال 1388 و بستن موافقتنامه فرهنگي بين دوکشور، همکاري فرهنگي بين مقامات مربوطه طرفين آغاز گرديد و در هرسال تحصيلي بورس هايي از طرف ايران در اختيار اردن گذاشته شد. (43) در سال 1347 از جانب فرح پهلوي دو بورس تحصيلي در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در اختيار دو دانشجوي اردني گذاشته شد.

انجمن دوستي ايران و اردن در سال 1350 به رياست امير محمد برادر ملک حسين در امان تشکيل شد و جلسات متعددي در کاخ سناي آن کشور ترتيب يافت. در همين سال وزارت پست و تلگراف و تلفن ايران دو بورس آموزش تکنيسين مايکرويو در آموزشگاه تهران پارس در اختيار دولت اردن گذاشت. هم چنين دولت اردن در همين سال تعدادي بورس در اختيار دولت ايران قرار داد. (44) متقابلاً دولت اردن در سال 1351موفق به دريافت مدال طلاي محمد رضا شاه پهلوي در امر پيکار با بيسوادي شد.

12-5 روابط فرهنگي دو کشور پس از انقلاب اسلامي (موافقت نامه ها)...

روابط فرهنگي دو كشور ايران و اردن که دوران قبل از انقلاب اسلامي ايران آغاز شده است بعد از پيروزي انقلاب اسلامي اسناد همكاريها به قوت خود باقي بود ولي با شروع جنگ تحميلي عليه كشورمان روابط دو كشور، با توجه به مواضع كشور اردن در قبال جنگ و حمايت از صدام، به حالت تعليق درآمد.(45) و در سال 1370 مجددا برقرار گرديد. يادداشت تفاهم بين دوکشور در ارتباط با سياحت و جهانگردي ديني در تهران در سال 1371 به امضا رسيد. از طرف ديگر قرارداد فرهنگي نخستين که در سال 1339 بين دو کشور به امضا رسيده بود به عنوان زير بناي روابط فرهنگي باقي ماند ولي به علت فقدان برنامه اجرايي کوتاه مدت عملا اين توافق نامه در سالهاي پس از انقلاب مورد توجه واقع نگرديد. با برپايي کميسيون مشترک بين دو کشور در سال 1376 برنامه مبادلات فرهنگي براساس توافقنامه قبلي به تصويب رسيد (46) در همين سال بين دو كشور يك قرارداد همكاري هاي خبري بين خبرگزاري هاي ايرنا و پترا به امضاء رسيد و براي سالهاي 76،77 و 78 به اجرا درآمد و هيئت هاي فرهنگي متعددي به صورت رسمي و غير رسمي به دو کشور سفر کردند.

هم چنين ايران نمايشگاه هاي فرهنگي بسياري در اردن برپا نمود.(46) به اين ترتيب بعد از پايان جنگ روابط دو كشور بتدريج سير عادي خود را آغاز كرد و با از سرگيري تبادل هيات هاي ديپلماسي بين دو كشور سير صعودي به خود گرفت و مناسبات فرهنگي دو كشور در قالب موافقتنامه ها و اسناد همكاري تدوين و با امضاي مقامات مربوطه به مرحله اجرا در آمد. (47)

دو دانشگاه مهم اردن و يرموک، زبان فارسي را دربرخي رشته هاي درسي به عنوان يک واحد اجباري در برنامه هاي درسي دانشگاه قرار داده اند. (48) در بخش زبان هاي شرقي دانشگاه يرموك ، گام مهمي در تقويت روابط فرهنگي - دانشگاهي فيمابين برداشته شده است، به طوري كه اساتيد زبان فارسي اين دانشگاه كه فارغ التحصيلان ايران مي باشند اقدام به تشكيل كرسي زبان فارسي نموده اند و بر اساس توافق بين دانشگاه اصفهان و دانشگاه يرموك قرار است ساليانه سه تن از فارغ التحصيلان ممتاز زبان فارسي براي ادامه تحصيل به صورت بورسيه به ايران اعزام شوند. در حال حاضر بيش از 200 دانشجو در دانشگاه يرموك مشغول تحصيل در رشته زبان و ادبيات فارسي مي باشند. تقويت بخش زبان فارسي از طريق ايجاد آزمايشگاه، اعزام استاد از ايران، قرار دادن دوره هاي مطالعات براي اساتيد زبان فارسي و ارسال كتب جديد راهكارهايي است كه به شدت نياز به پيگيري و اقدام دارد. اخيرا آزمايشگاه پيشرفته آموزش زبان در دانشگاه يرموك توسط جمهوري اسلامي ايران راه اندازي شده است. هم اينك آموزش زبان فارسي در دانشگاه هاي آل بيت و اردن، به عنوان واحد اختياري تدريس مي شود. ايران بر اساس تفاهم نامه، ساليانه سه بورسيه پزشكي به اردن مي دهد و متقابلا اردن دو بورس دكتري زبان و ادبيات عرب در اختيار دانشجويان ايراني در دانشگاه اردن قرار داده است.

همكاري هاي فرهنگي بين ايران و اردن:

- برنامه اجرايي مبادلات فرهنگي،‌ علمي،‌ آموزشي بين جمهوري اسلامي ايران و كشور پادشاهي اردن براي سال هاي 79 تا 81.

- برنامه اجرايي مبادلات فرهنگي، علمي، آموزشي بين دو كشور براي سال هاي 82 تا 84

- برنامه اجرايي فرهنگي، علمي و آموزشي بين دو كشور براي سال هاي 87 تا 89 كه شامل همكاري هاي آموزش عالي، آموزش و پرورش، تبليغي و رسانه اي، ورزشي جوانان، فرهنگي و هنري، آثار باستاني، توريستي، نمايشگاه هاي بين المللي و همكاريهاي علمي بوده است.

- بيش از چهار نمايشگاه جمهوري اسلامي ايران در قالب هفته فرهنگي در اردن برگزار گرديده كه آخرين آن برگزاري نمايشگاه قرآن كريم در تير ماه سال 78 در امان بوده است.

هم چنين در سال 76 بين دو كشور يك قرارداد همكاري هاي خبري بين خبرگزاري هاي ايرنا و پترا به امضاء رسيده است. (49)

افزون بر اين در جهت بهبود بخشيدن به وضعيت شيعيان در اردن، طرح ساخت مسجد شيعيان، طي مذاكرات رسمي متعددي از سوي جمهوري اسلامي ايران با مقامات اردن مطرح شده كه اميد است پس از اخذ موافقت وزير اوقاف اردن، اين مسجد احداث شود. از سوي پادشاهي اردن نيز، تلاش جهت برپايي جمعيت يا انجمن شيعيان به طور رسمي توسط دكتر جعفر بيضون و به كمك برخي از شيعياني صورت گرفته است كه قبلا اقداماتي را در اين راستا انجام داده اند ولي تاكنون به نتيجه نرسيده اند. سفارت به طور غيرمستقيم تلاش مي‌كند از اين طرح حمايت كند و جايگاه قانوني مناسبي را براي تشكيل انجمن شيعيان فراهم سازد. به نظر مي رسد حمايت جدي سفارت جمهوري اسلامي ايران از اين طرح و حمايت هاي مالي ايران در اين زمينه از نيازهاي اساسي شيعيان اين كشور براي تشكيل اين جمعيت و ادامه كار آن مي باشد. از سوي ديگر از نشر كتب نويسندگان مدافع شيعه از جمله احمد حسين يعقوب حمايت کرده كه تاكنون سفارت ايران موفق به چاپ 9 عنوان درباره تشيع گرديده است. همچنين آقاي شيخ حسن سقاف ده ها كتاب عليه وهابيت به چاپ رسانيده كه برخي از آنها با كمك نمايندگي صورت پذيرفته است.

البته زمينه هاي بسياري در اردن موجود است و با توجه به جو فرهنگي و ادبي كشور اردن، صرف امكانات و كمك هاي مالي براي چاپ كتب اسلامي - شيعي مي تواند مثمر ثمر باشد.

لازم به ذكر است كه سفارت جمهوري اسلامي ايران در اردن در زمينه توزيع كتب فقهي فعالانه اقدام به توزيع و اهداي كتاب به متقاضيان و علاقه مندان شيعه نموده و در حد توان كتابخانه هاي دانشگاه هاي اردن را با منابع شيعي تغذيه كرده است. مهم ترين عناوين؛ المراجعات، الشيعه هم اهل السنه، كشف الارتياب، فضائل الخمسه، ثم اهتديت، تاسيس الشيعه است.

از ديگر اقدامات ايران در زمينه هاي تبليغي - شيعي در اردن مي توان به ارسال برخي مقالات ديني به مطبوعات محلي و چاپ آنها به مناسبت هاي مختلف به ويژه در پاسخ به اتهاماتي كه بر عليه تشيع به چاپ رسيده است، اشاره کرد.

سفر آيت الله سبحاني در سال هاي 1375 و 1377 و برپايي سخنراني ها و جلسات بحث متعدد در خصوص تقريب مذاهب اسلامي و پاسخگويي به شبهات موجود بر عليه تشيع تاثيري مثبت داشته است. اگر اين گونه سفرها و جلسات و اعزام علماي معتبر شيعه از ايران ادامه يابد مي تواند در تغيير نگرش مردم و رفع شبهات در مورد تشيع موثر باشد.

در راستاي تبادل فرهنگي - ديني 5 تن از دانشجويان شيعي اردن جهت ادامه تحصيل در مقاطع كارشناسي و دكترا به ايران اعزام شده اند كه مي توانند در ترويج مذهب شيعه در اردن با توجه به فرهنگ اسلامي خويش بسيار مفيد واقع شوند. (93)

12-6 ايرانيان مقيم

در زمينه کم وکيف وضعيت ايرانيان مقيم اردن علي رغم پي گيري هاي فراوان متاسفانه مستندات قابل اعتماد و حتي غير قابل اعتمادي بدست نيامد.

12-7 ايران شناسي و ايران شناسان

اگر چه آشنايي اردنيان با زبان و ادبيات فارسي در دوره معاصر به اوايل قرن بيستم ميلادي برمي گردد، اما به طور يقين آنها پيش از اين قرن نيز با زبان و ادبيات فارسي آشنايي داشتند؛ زيرا اردن هاشمي پيش از ميلاد مسيح جزو سرزمين هاي فارسي تحت نفوذ امپراتوري پارسي بود، اما هيچ سندي دال بر اين مدعي كه اردنيان با زبان فارسي آشنايي داشتند غير از واژه هاي فارسي كه در لهجه عاميانه اهل اردن مانده است، مانند: سرداب، زنار، بابوج، رسن، خم، سطل، طشت، لگن، كرسي، شال، طرپوش، صندلي، و غيره ... وجود ندارد و همين الفاظ و واژه هاي فارسي بازمانده در لهجه عاميانه اهل اردن از روزگاران گذشته نشان دهنده آشنايي اردنيان با زبان فارسي مي باشد. تلاش هاي شاعر بزرگ اردن، عرار در خدمت به زبان و ادبيات فارسي را شايد بتوان مهم ترين عامل معرفي زبان فارسي به اردنيان در سده گذشته دانست.

مصطفي وهبي التل از بزرگترين شعراي اردن و پدر شعر اردن ملقب به عرار است كه در شهر اربد واقع در شمال اردن سال 1899 ميلادي ديده به جهان گشود و در همان شهر در سال 1949 م ديده از جهان فروبست.

شاعر بزرگ اردن لقب خود عرار را از شاعر جاهلي عرار بن عمرو بن شأس الأسدي گرفت؛ زيرا وي با همين شاعر شباهت زيادي داشت، و كنيه او ابو وصفي است كه نخست وزير اردن بود، عرار تحصيلات مقدماتي خود را در اربد به پايان رساند، سپس در سال 1912 م براي ادامه تحصيل راهي دمشق شد و در مدرسه عنبر ثبت نام كرد، اما چندي بيش نپاييد كه به دليل شركت در تظاهرات عليه عثماني ها به بيروت تبعيد شد؛ وي مدتي بعد دوباره به دمشق بازگشت.

در تابستان 1916 م مصطفي به اربد برگشت و به عنوان معلم در مدرسه پدر مشغول به كار شد، اما به علت اختلاف با پدر خود اربد را ترك كرد و همراه دوستش دكتر محمد صبحي ابوغنيمه به سوي استانبول راهسپار شد، اما به آنجا نرسيد و در شهر عربگيرد در عراق، نزد عمويش، علي نيازي كه فرماندار آن منطقه بود اقامت گزيد و در سال 1918 با خانم منيفه دختر ابراهيم بابان كه خواهر همسر عمويش بود ازدواج كرد و در سال 1919 به وطن خود برگشت. طولي نكشيد كه دوباره به دمشق مسافرت كرد، سپس براي ادامه تحصيل و به پايان رساندن تحصيلات خود در مقطع ديپلم در مدرسه سلطانيه عازم حلب شد و در خلال اين مدت با زبان فارسي، ترکي و فرانسه آشنا شد.

در سال 1922م عرار به عنوان معلم مشغول به كار شد و در مناطق مختلف اردن تدريس كرد. در سال 1930 پروانه وكالت گرفت و در سال 1931 به علت نوشتن مقالاتی به عقبه در جنوب اردن تبعيد شد. عرار در سال هاي 1931 - 1942م به عنوان سربازرس در وزارت معارف منصوب شد و همچنين به عنوان مدير ناحيه، بخشدار، رئيس نويسندگان دادگاه تجديد نظر و مدعي العموم و رئيس تشريفات در ديوان عالي منصوب گرديد. او در سال 1942 بر اثر نزاع با نخست وزير وقت از پست حاكم منطقه سلط بركنار و روانه زندان شد و هفتاد روز در زندان محطه در عمان سپري كرد.

از سال 1942 به بعد به عنوان وكيل مشغول به كار شد و دفتر شخصي خود را در عمان گشود. همكارش محمود المطلق نخستين كسي بود كه به جمع آوري ديوان اشعار عرار عشيات وادي اليابس دست زد و آن را به چاپ رساند.

مصطفي وهبي التل در سال 1949 م ديده از اين جهان فروبست و طبق وصيّت وي در تّپه اربد به خاك سپرده شد. شايسته ذكر است كه خانه عرار واقع در زادگاه خويش اربد، اكنون به موزه مبدل شده است.

مصطفي وهبي التل در خلال تحصيلات مقدماتي خود زبان تركي را كه زبان رسمي آن دوره بود ياد گرفت، وي همچنين زبان فارسي و فرانسوي آموخت.

از رهگذر آشنايي عرار با دو زبان تركي و فارسي بود كه توانست با ادبيات هر دو زبان و به وپژه ادبيات فارسي آشنا بشود. او شيفته و دلبسته عمرخيام بود؛ از اين رو رباعيات او را ترجمه كرد و در مقدمه ترجمه خود از ميهن اين شاعر بزرگ يعني ايران سخن مي گويد و به بررسي فلسفه او مي پردازد. وي همچنين به بررسي آثار ديگر اديبان پارسي زبان همچون سعدي شيرازي، جلال الدين رومي و حافظ شيرازي پرداخته است. (51).

داستان عشق شاعر اردن به خيام به سال 1912 ميلادي بر مي گردد كه هنوز عرار چهارده سال بيش نداشت. در اين سال انتشارات المعارف مصر ترجمه عربي رباعيات خيام را توسط وديع البستاني به چاپ رساند، و در همان سال شاعر ما در آستانه مسافرت به دمشق براي ادامه تحصيل در مدرسه عنبر بود که در اين اثنا محمد ذوالغني همشهري او به يك نسخه از اين كتاب دست يافت. عرار با استفاده از اين نسخه براي اولين بار توانست به مطالعه رباعيات خيام بپردازد و با آراي فلسفي شاعر و حكيم نيشابور درباره بهشت، دوزخ، ثواب و عقاب، فلسفه زندگي، شراب و مستي و موضوعات ديگر آشنا بشود. وي از آن پس شيفته و دلباخته خيام شد و خود را به مكتب خيام نسبت داد. وي که خود را كوچكترين شاگرد خيام مي داند، شعري به شيوه او و تحت تأثير وي به رشته نظم در آوزده است (52).

أنا في القربة لا أشكو الحزنْ

و سوي القربة لا أبغي سكنْ

إنما يسعدُ في الدُّنيا فتي

لايرومُ العيشَ في ظل الفتنْ

فتولي دونما يرجو مآب (53)

من در روستا از غم و اندوه گله‌مند نيستم و به جز روستا زندگي ديگر را نمي‌خواهم، جواني در دنيا سعادتمند است كه زندگي را در سايه فتنه ها نمي جويد، رفت و اميد به برگشتي ديگر ندارد.

شاعر بزرگ اردن تحت تأثير خيام موي خود را بلند مي گذاشت. وي درباره فلسفه خود مي گويد كه خيامي المشرب است. (54)

او تحت تأثير رباعيات خيام مجموعه اي از شعر حماسي به رشته نظم درآورد و چندين مقاله درباره رباعيات خيام و ترجمه هاي وي نوشت. همچنين پژوهشي در زندگي خيام انجام داد و آن را به رشته تحرير درآورد. عرار شيفته شخصيت خيام بود. در نخستين مرحله آشنايي با خيام در سن جواني، به تقليد ساده از وي كه با عمرش تناسب داشت پرداخت، ولي در مرحله بعد به مطالعه اشعار خيام و كتابهايي كه در مورد فلسفه او به رشته نگارش درآمده دست زد. در اوايل دهه دوم قرن بيستم با تكيه بر اندك دستمايه و شناختي كه از زبان فارسي داشت كه به گفته خودش آن را براي مطالعه آثار خيام به زبان اصلي فرا گرفته بود و همچنين با تكيه بر آگاهي فراوان از زبان تركي ترجمه تركي رباعيات خيام توسط حسين دانش و رضا توفيق را خواند. علاوه بر اين از ترجمه وديع البستاني نيز کمک گرفت و توانست به ترجمه نثري رباعيات دست بزند و در نهايت ترجمه نثري 155 رباعي از خيام را به صورت كتاب به چاپ رسيد. افزون بر اين تعدادي ديگر از ترجمه هايي كه از رباعيات داشت در مجله منيرفا به چاپ رساند. (55)

تلاش هاي عرار و خدمات ارزشمند وي به زبان و ادبيات فارسي منحصر به ترجمه رباعيات خيام نمي گردد؛ بلكه علاوه بر اينها او به بررسي شخصيت و آثار علمي و ادبي خيام مي پردازد. گواه این مدعا نوشته هاي عرار و كتاب اوست كه در زمينه خيام؛ زندگي و شخصيت او، همچنين محيط جغرافيايي ايران در دهه چهل قرن بيستم به رشته نگارش در آورده است؛ در مقدمه کتاب چنين آمده: چون موضوع اين كتاب عمر خيام است كه يكي از نابغه هايي است كه شخصیت او به علت تسامح و سهل انگاري و... در هاله اي از شك و بدگماني قرار گرفته، و مورخين در مورد زندگي او و عقيده اش به توافق نرسيده اند، از اين رو لازم مي دانيم كه قبل از پرداختن به شرح زندگي وي و بحث و بررسي شعر و فلسفه او كه در شعرش انعكاس يافته، به خلاصه اي از ويژگي‌هاي محيط معنوي و مادي اي كه در آن پرورش يافته و بر شخصيت او تأثير گذاشته، بپردازيم. (56)

در سال 1925 م مجله منيرفا گزيده اي از ترجمه رباعيات خيام توسط امين نخله را به عنوان ترجمه تازه خيام منتشر كرد. همين كه اين ترجمه در دست عرار قرار گرفت، دست به قلم شد و به نوشتن مقاله اي درباره ترجمه امين نخله پرداخت و از آن انتقاد كرد و ديدگاههاي خود را درباره آن بيان نمود و آن را ترجمه اي بي‌دقت معرفي کرد. (57)

اهتمام و توجه شاعر بزرگ اردن به خيام تا رحلت او از دنيا ادامه داشت. در همين راستا سخنراني اي با موضوع مقايسه خيام با ابن ميمون و ابن سينا در سمينار ادبي اي در عمان پايتخت اردن ايراد كرد. در اين سخنراني، پژوهشي علمي، مستند، و گسترده درباره خيام و اهتمام خاورشناسان به شخصيت و رباعيات او ارايه نمود كه بازگو كننده توجه عميق و آگاهانه عرار و اهتمام غربي ها به خيام مي باشد. (58) عرار در اين سخنراني تاكيد مي كند كه خيام شراب خوار و زنديق نبوده، بلكه شاعر و صوفي اي از تراز عارفاني همچون ابن الفارض مي باشد،... (59)، همچنين مهمترين نكته در سخنراني عرار اين است كه از يافتن كتاب رسالــة الكون و التكليف نوشته عمرخيام خبر مي دهد.

آخرين مقاله شاعر بزرگ اردن درباره ترجمه وديع البستاني رباعيات خيام است. او در اين مقاله به ترجمه هاي عربي رباعيات خيام اشاره مي كند که حاکي از آن است که عرار ترجمه هاي عربي رباعيات خيام را پيگيري مي‌کرده؛ برخي را تاييد و از برخي انتقاد مي کرد(60) اين مقاله که به صورت پيش نويس باقي مانده قرار بود در روزنامه اردن به چاپ برسد.(61)

عرار واژه هاي فارسي مانند: كيوان، شيشه، باره، اهل دل، كدخدا، نوروز، دوباره، پركار، و الفاظي چون: جمشيد، كيقباد، زالي و غيره را در اشعار خويش استفاده مي كرد که حاكي از تأثيرپذيري او از خيام است. (62)

عرار در ابتدا مي خواست ترجمه اي منظوم از رباعيات خيام به رشته نگارش در آورد که در ترجمه نخستين رباعي از اين شيوه استفاده كرده است:

اسرار ازل را نه تو داني و نه من!

وين حرف معما نه تو خواني و نه من!

هست از پس پرده گفتگوي من و تو

چون پرده برافتد نه تو ماني و نه من!

وي اين رباعي را چنين به عربي برمي‌گرداند:

للأزل أسرار لاأنا أعلمها و لا أنت!

و هذه الأحجية لا أنا أفهمها و لا أنت!

ما قالنا و قيلنا خلف الحجاب إلا حدس

ينتهي متي أزجيت الستائرحين لا أبقي أنا و لا أنت!(63)

اما شاعر بزرگ اردن به ترجمه منظوم خود ادامه نداد، بلكه به ترجمه منثور روي آورد.

ترجمه هاي شاعر بزرگ اردن به دلايلي داراي اهميت بسياري است؛ زيرا نخستين ترجمه اردني و عربي از فارسي و هشتمين ترجمه عربي بعد از ترجمه احمد حافظ عوض (1901)، عيسي اسكندر المعلوف (1910)، وديع البستاني (1912)، مترجم ناشناخته (1912)، عبدالرحمن شكري (1913)، عبداللطيف النشار (1917) و محمد السباعي (1922) شمرده مي شود. (64)

دكتر يوسف بكار كه خدمات ارزشمند و پرفايده و تحقيقات گرانقدري را درباره رباعيات خيام انجام داده و ترجمه گزيده عرار از رباعيات خيام را به صورت كتاب در آورده، در مقدمه آن مي گويد: اين ترجمه علاوه بر اهميت و ترتيب تاريخي آن ... نخستين تجربة جسورانه عربي بود كه صاحبش موفق شد گزيده اي از رباعيات خيام را از زبان اصلي ترجمه كند در حالي كه ترجمه هاي پيشين از ترجمه هاي انگليسي است که برجسته‌ترين آنها ترجمه مشهور فيتزجرالد بود، اکنون بيش از دو سوم ترجمه هاي منثور و منظومي كه به زبان عربي از رباعيات خيام صورت گرفته و تعدادش به شصت ترجمه مي رسد از زبان اصلي ترجمه نشده است. (65)

عرار پيش از دكتر بكار در مورد ويژگي هاي ترجمه خويش تصريح مي كند كه ترجمه او با ترجمه‌هاي ديگري كه از زبان انگليسي صورت گرفت متمايز است؛ زيرا از زبان اصلي صورت گرفته است (66)، از نظر عرار ويژگي ها و برجستگي هاي ترجمه او به اين شرح است:

1. پيش از ترجمه هر رباعي همه ديدگاههاي فيلسوفانه و متصوفانه اي را كه به نظر مي رسيد خيام از آنها الهام گرفته، مطالعه مي كردم.

2. كلمه هاي عربي اي را كه به عنوان معادل براي كلمه هاي فارسي قرار مي دادم از همه جوانب با واژگان فارسي مطابقت داشتند.

3. در ترجمه عربي خود سعي مي كردم از روشي كه خيام در فارسي براي خود برگزيده پيروي كنم، بي‌آنکه به فرقي كه اين دو زبان در روش و اسلوب و بيان آراء دارند توجهي داشته باشم. (67)

عرار در اينجا نقاط ضعف ترجمه خود سخن مي گويد و تصريح مي كند كه او به زبان فارسي مسلط نبوده تا بتواند از اشتباه در ترجمه در امان باشد و مي گويد: شناختي را كه من از زبان اين رباعيات دارم، فقط منحصر به فراگيري دستور اين زبان است و در ترجمه هر رباعي بارها به كتاب فرهنگ فارسي مراجعه مي كردم. (68)

***

از ديگر دانشمندان اردن که به موضوع ايران پرداخته، قدري حافظ طوقان از دانشمندان بنام اردن است كه درجشن هزاره ابوعلي سينا نمايندگي اردن را در كنگره خاورشناسان در ايران بر عهده داشت. وی مطالعات جامعي درتاريخ و ادبيات ايران دارد.(69)

12-8 زمينه ها و راه هاي مناسب

با عنايت به زمينه هاي هم گرايي ايران و اردن به شرحي که مي‌آيد، هر دو کشور درسايه بهبود مناسبات فرهنگي مي توانند به دستاوردهاي بسياري دست يابند.

1-دين مشترک: دين رسمي اردن اسلام است و بالغ بر 95 درصد مردم اين کشور مسلمانند. نسبت ملک حسين به حضرت رسول اکرم (ص) مي رسد و بسیاري از اماکن مقدس شيعيان در اردن قرار دارد؛ مانند ضريح حضرت جعفر طيار و قبور شماري از ياران پيامبر (ص)؛ بنابراين دين اسلام به عنوان يک ايدئولوژي مشترک مي تواند از عوامل همگرايي بين دو کشور باشد. (70)

2-فرهنگ مشترک: در زمان اسلام که اردن و سوريه با نام ديار شام شناخته مي شدند نفوذ معنوي و فرهنگي ايران در اين سرزمين افزايش يافت و حتي خلفاي اموي که بسيار متعصب بودند به ناچار از سکه هاي ايراني استفاده مي‌کردند و براي نظم دادن به امور مالياتي و دفاتر دولتي از اصول کشور ساسانيان و کتابهايي که در اين زمينه نوشته شده بود استفاده مي کردند و از ايرانيان استمداد مي جستند. قبل از امويان نيز عمربن خطاب براي اداره سرزمين پهناور اسلام از قوانين و آئين نامه هاي ايراني اقتباس کرد. (71) بنابراين اثر زبان فارسي در زبان عربي بيش از آن است که در نگاه سطحي جلب توجه کند؛ اين اثر در دورترين لهجه هاي محلي عرب از جمله در لهجه هاي مردم اردن ديده مي شود. گذشته از اينها سلاطين ايوبي که کرد يعني از نژاد خالص ايراني بودند، مدتها براين سرزمين حکومت کرده و جنگهاي صلاح الدين ايوبي با صليبي ها مشهور است. (72) در نهايت مشترکات فرهنگي قابل توجهي ميان دو کشور وجود دارد.

3-نزديکي جغرافيايي دوکشور: اردن در قلب خاورميانه قرار دارد و از اهميت خاصي برخوردار است. (73) و تنها با يک حائل يعني عراق با ايران در منطقه خاورميانه قرار دارد و اين نزديکي جغرافيايي و قرار گرفتن در يک منطقه جغرافيايي مي تواند عامل همگرايي باشد. (74)

4-مسئله فلسطين و اسرائيل: ملک حسين پادشاه اردن در روند سازش نقش مهمي ايفا نمود. وي حتي قبل از شروع مذاکرات رسمي مادريد بين اعراب و اسرائيل، چندين بار با مقامات اسرائيلي ديدار کرد و نقش مهمي در به نتيجه رساندن روند سازش داشت.

با توجه به اکثريت فلسطيني ساکن در اردن و منافع اين کشور در کرانه غربي رود اردن، اردن سعي داشته به عنوان برادر بزرگتر فلسطيني ها ايفاي نقش نمايد که در مذاکرات 1991مادريد نيز در قالب هيئت اردن-فلسطين متجلي گرديد. علقه مشترک ايران و اردن در مسئله فلسطين مي تواند سبب همگرايي بيشتر دو کشور باشد. (75)

5-سياست تشنج زدايي و اعتمادسازي: با اعلام اين سياست از سوي ايران در رابطه با کشور هاي منطقه و مسلمان، روابط ايران با اردن بهبود يافت و دو کشور سعي در سرعت بخشيدن به عادي سازي روابط و زدودن موانع نمودند ولي پس از حادثه 11سپتامبر و قرار گرفتن نام ايران در محور شرارت از سوي مقامات امريکايي، مقامات اردني نيز به تبعيت از امريکا اظهاراتي مبني بر خطر ايران در منطقه و اقدامات ضدامنيتي ايران عليه اردن نمودند که موجب سردي روابط گرديد. (75)

افزون بر زمينه هاي ياد شده اردن براي ايران به مثابه فرصتي به شمار مي رود زيرا:

1-اردن مناسب ترين مرکز براي رصد تحولات فلسطين و اسرائيل؛ تمام کشورهاي جهان به خصوص کشورهاي عربي و اسلامي که در اردن نمايندگي دارند، تحولات فلسطين و اسرائيل را رصد مي نمايند، زيرا نه تنها وقايع و تحولات فلسطين و اسرائيل براي اين کشورها اهميت دارد، بلکه اردن از نظر استراتژيک مناسب‌ترين محل براي رصد وقايع و تحولات مربوط است. (76)

2-اردن به عنوان تنها راه کمک رساني به فلسطين: اردن هم از طريق راه زميني پل الحسين و هم از طريق راه هوايي با اسرائيل ارتباط دارد که در سايه پيمان صلح اردن-اسرائيل در سال 1944 تحقق يافته است. اين راه هاي زميني و هوايي تنها راه کمک رساني به مردم فلسطين محسوب مي شود. کمک هاي دارويي و غذايي ايران و ساير کشورهاي اسلامي ابتدا به اردن و از آنجا بين مردم فلسطين توزيع مي گردد. مجروحان فلسطيني نيز ابتدا به اردن و از آنجا به کشورهاي اسلامي به ويژه ايران اعزام مي گردند.

3- اردن بازار مصرف کالاهاي ايراني و شاهراه صادراتي به اروپا و آمريکا و شمال آفريقا است: در اردن زمينه هاي فراواني جهت عرضه کالاهاي ايراني به دنيا وجود دارد؛ نمايشگاه هايي که از سوي ايران در اردن برپا مي‌شود با استقبال فراواني روبرو مي شود. از آنجا که اردن قرارداد تجارت آزاد با امريکا را به امضا رسانده که به موجب آن مي تواند کالاهاي خود را با تعرفه کمتر به بازارهاي آمريکا صادر نمايد، بنابراين توانايي صادرات مجدد کالاهاي ايراني را به آمريکا و اروپا و شمال آفريقا نيز دارد. (77)

4-نياز ايران به اردن درجامعه بين المللي و جهان عرب: ايران به عنوان يکي از اعضاي جامعه بين المللي به هر کشوري در اين جامعه نياز دارد که به دليل موقعيت خاص برخي کشورها، اين نياز بيشتر و محسوس تر است؛ کشور اردن به لحاظ آنکه در جهان عرب و روند سازش اعراب و اسرائيل جايگاه ويژه اي دارد، از جمله اين کشورها محسوب مي شود. (78)

از سوي ديگر ايران نيز براي اردن چالشي به شمار مي آيد که در نزديکي بيشتر و روابط عادي قطعا براي اردن برآيندي بهتر خواهد داشت زيرا؛

1-اردن ايران را در معادلات داخلي و منطقه اي دخيل مي داند. اردني ها بارها ايران را متهم به اختلال در امنيت اردن نموده اند و بر اين اعتقادند که ايران در روند سازش تاثير منفي مي گذارد.

2-نفوذ ايران در افکار عمومي و فلسطيني هاي مقيم اردن: حمايت گسترده ايران از مردم فلسطين برخلاف کشورهاي ديگر که در اقدامات حمايتي خود منافع ملي خود را دنبال مي نمايند، از جمهوري اسلامي ايران چهره اي ساخته که افکار عمومي اردن و فلسطيني هاي مقيم اردن همواره از مواضع آن دفاع مي‌کنند.(79)

3-اردني ها معتقدند که ايران در احزاب و گروه هاي معارض نفوذ دارد. اخوان المسلمين در بين گروه هاي اسلامي مهم ترين و قديمي ترين تشکيلات مذهبي است که همواره از نقش ويژه اي برخوردار بوده است. اين گروه شعار«تنها راه اسلام است» را سر داده و دو هدف عمده؛ اجراي احکام شريعت و کوشش براي رهايي سرزمين فلسطين از اشغال اسرائيل را تعقيب مي‌کند. اردني ها معتقدند که جمهوري اسلامي ايران در احزاب و گروه هاي معارض مانند اخوان اردن نفوذ دارد.

4-ترس از صدور انقلاب اسلامي و تضعيف حکومت پادشاهي اردن: علي رغم گذشت چند دهه از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران، اردني ها هنوز از صدور انقلاب و تضعيف حکومت پادشاهي در آن کشور هراس دارند. (80)

به اين ترتيب نزديکي سياسي و فرهنگي هر چه بيشتر به سود هر دو کشور خواهد بود. از اين رهگذر اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دو کشور در بهبود روابط را مي توان به شرح ذيل خلاصه نمود. ابتدا به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت ايران در قبال اردن مي‌پردازيم:

1-سياست اعتماد سازي ايران با کشور اردن: يکي از اهداف ايران در روابط خارجي با اردن بايد سياست اعتماد سازي باشد. سياست اعتمادسازي مبني بر از بين بردن سوء تفاهمات از قبل پيش آمده؛ مثل صدور انقلاب، خطر انقلاب اسلامي براي کشورهاي پادشاهي منطقه و هم چنین سوء تفاهمات جديد مبني بر اقدامات ضد امنيتي ايران و خطر جمهوري اسلامي ايران براي منطقه که توسط اسرائيل دامن زده مي شود. (81)

2-حضور فعال اقتصادي ايران در اردن: اردن کشوري است که از نظر اقتصادي وابسته است که این وابستگی عامل اصلي امضاي قرارداد وادي عربه بود. بخشي از مشکلات اقتصادي اردن از طريق کمک هاي مالي و اقتصادي اسرائيل و امريکا حل شده است. (82) حضور فعال اقتصادي ايران در اردن و اجراي برخي پروژه هاي اقتصادي مي‌تواند از نزديکي بيشتر اين کشور به غرب و اسرائيل جلوگيري کند.(83)

3-جلب افکار عمومي و فلسطيني هاي مقيم اردن: ايران با حسن نيت و صداقتي که در مواضع خود در قبال فلسطين و اسرائيل دارد، مي تواند افکار عمومي مردم اردن را جلب و اذهان مردم اردن را نسبت به سياست‌هاي خصمانه اسرائيل روشن و با سياست هاي خود همگام نمايد.(84)

4-کمک رساني به مردم مظلوم فلسطين از طريق گسترش روابط با اردن: اولويت سياست خارجي ايران گسترش روابط با کشورهاي اسلامي است. در اين بين اردن به دليل تنها کانال کمک رساني به مردم غزه از جايگاه ويژه اي برخوردار است. ايران براي کمک رساني غذايي و دارويي و مداواي مجروحين فلسطيني به گسترش روابط خود با اردن نيازمند است.

5- مسئله فلسطين و روند سازش به اولويت دوم تبديل شود: ايران در روابط خود با اردن، فلسطين را در اولويت بعدي خود قرار دهد، زيرا اردني ها به مسئله فلسطين و پيگيري آن از طريق ايران حساسيت پيداکرده‌اند و فلسطين را مسئله اي عربي مي دانند و طرح آن را از طريق ايران بي دليل مي شمارند. (85) هم چنين اردني ها اعتقاد دارند که جمهوري اسلامي ايران نمي تواند موقعيت دشوار آنها را درک نمايد. به علاوه اردني ها در مسئله فلسطين به دنبال برخي مسائل هستند که با ديدگاه هاي ايران اختلاف فاحشي دارد. (86)

اما اهداف کوتاه مدت و بلند مدت اردن در قبال ايران بدين شرح است:

1-تغيير ديدگاه ايران نسبت به روابط اردن با امريکا و اسرائيل: اردني ها معتقدند که صلح اردن-اسرائيل يک سياست راهبردي و معقول بوده است، زيرا که اردن توان مقابله با اسرائيل که توسط امريکا حمايت مي‌شود را ندارد. اردنيها همچنين اعتقاد دارند که اردن تنها کانال کمک رساني به مردم فلسطين است و روابط با آمريکا صرفا جهت بهره برداري از کمک هاي اقتصادي است.(87)

2-کاهش قدرت نفوذ ايران در منطقه: اردني ها به نفوذ ايران در برخي کشورهاي منطقه مانند لبنان، فلسطين و سوريه اذعان دارند و مي کوشند که اين نفوذ را به حداقل برسانند.(88)

3-کم رنگ کردن يا کاهش نفوذ ايران در افکار عمومي مردم: يکي از اهداف اردن کاهش نفوذ جمهوري اسلامي ايران در افکار عمومي مردم اردن است که اکثريت آنها را فلسطيني ها تشکيل مي دهند. کم رنگ کردن اين نفوذ با توجه به اتخاذ سياست هاي ايران در قبال فلسطين کاري بسيار دشوار است. روزنامه هاي اردني از مدت ها پيش اين اقدام را آغاز کرده اند و هر از گاهي مقالاتي عليه جمهوري اسلامي ايران چاپ مي نمايند. (89)

4-جلوگيري از نفوذ ايران در گروه هاي مخالف و اسلامي: تمام کشورها از نفوذ کشورهاي ديگر در گروه‌هاي مخالف و معارض داخلي جلوگيري مي کنند زيرا نفوذ در اين گروه ها مي تواند به عنوان اهرم فشار درآيد؛ اردن نيز از اين قاعده مستثني نيست.(90)

5-زنجير کردن امنيت خود به امنيت امريکا و غرب: بازي خطرناکي که اردن آغاز نموده، نياز به پشتيباني قوي دارد که تنها از طريق زنجير کردن خود به امنيت قدرت هاي بزرگ مثل امريکا و غرب امکان پذير است. اردن هم از سوي اسرائيل که به هيچ اصول و معاهده بين المللي پايبند نيست و هم از سوي کشورهاي اسلامي و هم از داخل احساس خطر مي کند. اردن با پشتيباني از اين زنجير امنيتي هر از گاهي به جمهوري اسلامي ايران دهن کجي مي‌نمايد.(91)

6-حضور فعال در روند سازش و استفاده سياسي و اقتصادي از آن: با توجه به فقر اقتصادي و سياسي اردن، يکي از اهداف اردن حضور فعال در روند سازش و استفاده سياسي و اقتصادي از آن است. اردن از قِبَل مسئله فلسطين مي تواند بهترين استفاده سياسي و اقتصادي را داشته باشد که تاکنون نيز موفق بوده است. اردن هم از کشورهاي اسلامي و هم از اسرائيل و امريکا نفع مي برد و براي جبران فقر اقتصادي اين بهترين استراتژي است. (92)

منابع:

1. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 38

2. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 98

3. ايضاً، ص 39

4. ايضاً، ص 93

5. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 99

6. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 39

7. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 99

8. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 39

9. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 99

10. موسسه مطالعات و پژوهشهاي اسلامي