قطر در یک نگاه

منطقه خاورمیانه به دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاسی خود از اهمیت ویژه ای در عرصه بین المللی برخوردار است. خاورمیانه خاستگاه اولین تمدنهای بشری است و تاریخی كهن دارد. مهد دین اسلام و سرزمین پیامبران بزرگ و مسلمانان است. وجود منابع عظیم نفتی و گازی، اتصال به دریاهای آزاد و آبراههای مهم و جغرافیای خاص انسانی و فرهنگی به این منطقه جایگاه خاصی در سطح جهان داده است. در این میان خلیج فارس و حاشیه آن علاوه بر دلایل مذكور، به دلیل موقعیت خاص دریایی و منبع عظیم نفتی، اهمیت زیادی در منطقه دارد، به طوری كه می توان ادعا كرد خلیج فارس كانون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خاورمیانه و نگین این منطقه است.

این جایگاه ویژه به كشورهای مستقر در منطقه خلیج فارس اهمیت دو چندان می بخشد و شناخت موقعیت سیاسی و جغرافیایی، بافت جمعیتی و وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این كشورها را ضروری می سازد. همچنین در شناخت و بررسی وضعیت منطقه ای و جایگاه بین المللی جمهوری اسلامی ایران، آشنایی با كشورهای حاشیه خلیج فارس راهگشا و اجتناب ناپذیر است. جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت بسیار ویژه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آمادگی برقراری روابط خاص با كشورهای حاشیه خلیج فارس را دارد.هم چنین داشتن تحلیل صحیح و مبتنی بر آگاهی و دقت از وضعیت این كشورها، از ضرورتهای پایه ای در برقراری روابط با آنها به خصوص روابط فرهنگی است.

قطر یكی از كشورهای كوچك حاشیه خلیج فارس است كه به دلیل ویژگی های جغرافیایی و سیاسی خود، هم برای ایران و هم برای سایر كشورهای منطقه از اهمیت برخوردار است. قطر کشوری در منطقه خاورمیانه در کنار آب‌های خلیج فارس است که در گذشته به عنوان مرکزی عمده برای صید مروارید شناخته می‌شد اما امروزه با منابع فراوان نفت و گازش در دنیا شناخته شده است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی، همسایه است. این کشور به شکل شبه جزیره است و اطراف آن را آب‌های خلیج فارس پوشانده است.

نام قطر را نوعی فروش ( خرید و فروش در بازار) که در این سرزمین معروف بوده ذکر کرده اند و علت شناخته شدن قطر بدین اسم این می باشد که یکی از بازارهای مشهور در دنیای عرب در زمان قدیم بوده است.^[1] برای این نوع فروش دو تفسیر لغتی وجود دارد:

1- هنگامی که مقدار زیادی خرما یا کالای دیگری می خریدند ، مقدار کمی از آن باقی می ماند و وزن نمی شد و به حساب نمی آمد که  به این مقدار کم  مقاطره ( ریشه کلمه قطر ) گفته می شد. مقاطره به معنای وزن کردن اشیا بر مبنای یک مقیاس تخمینی است که قبلا توسط شخص انجام گرفته و برمبنای آن سایر اشیا را به طور حدسی وزن می زدند.^[2]

2- قطر مرکز خرید و فروش یکی از بهترین انواع خرما بنام خرمای هجر بوده است، همچنان که بازار انواع کالا بوده است،کالاهایی مثل مروارید که به مروارید قطری معروف بوده است و همچنین بازاری برای فروش و عرضه لباس های محلی با کیفیت  و با رنگ قرمز و کناره های گلدوزی که داشته در تمام شبه جزیره عربستان مشهور بوده است.^[3]

* در تاریخ مربوط به صدر اسلام نیز از پسوند قطری برای شبث پیامبرگرامی اسلام (ص) که از موی شتر سرخ بافته شده بود ، استفاده گردیده است . (شبث عبایی است که اعراب آن را به صورت زینت یا برای رفع سرما به کار می بردند. )ابن اثیر در کتابش « النهایه فی غریب الحدیث و الأثر» روایت می کند که رسول اکرم (ص) لباسی عربی  قطری می پوشید و عایشه همسر پیامبر نیز لباسی می پوشید که به لیاس قطری معروف بوده و 5 درهم قیمت آن بوده است. ^[4]

به منظورتحلیل بیشتر مختصری به مولفه های قدرت جهانی و مولفه های قدرت درقطرمی پردازیم.

بعد از جنگ جهانی دوم، ساختار قدرت تغییر كرد و مؤلفه های دیگری مطرح شدند. بسیاری از كشورهایی كه تحت استعمار بودند، مستقل و تعدادی از كشورها نیز تجزیه شدند. در این هنگام مؤلفه دیگری به نام اقتصاد وارد تعریف قدرت شد و به تدریج عواملی چون  GPD به عنوان مؤلفه های قدرت مطرح شدند. كشورهایی همچون سنگاپور یا تایوان با اینكه از نظر جمعیت ومساحت، شهر به حساب می آیند نه كشور، بر اساس GMP و GPD در عرصه جهانی، مهم و قدرتمند هستند. كشورهایی همچون هلند، لوگزامبورگ یا لیختن اشتاین هم با اینكه جمعیت اندكی دارند، كشورهای قدرتمندی به حساب می آیند. به عنوان مثال، لیختن اشتاین با دوازده هزار نفر جمعیت معادل  صد و بیست وهفت میلیارد دلار درآمد حاصل از قمارخانه های بزرگ دارد و كشوری مثل لیبریا با جمعیت بسیار اندك فقط كشتی ها را به ثبت می رساند ولی در ساختار جهان، این دو كشور كشورهای قدرتمندی به حساب می آیند.

یكی دیگر از مؤلفه هایی كه بعد از تغییر ساختار قدرت مطرح شد، رسانه است. بعد از تغییرات حکومتی در روسیه و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این مؤلفه وارد تعریف قدرت شد. چون عده ای معتقد بودند كه شكست كودتاگران در روسیه، ناشی از تبلیغات و تأثیرات رسانه های غرب بود، همانطور كه رسانه ها باعث به قدرت رسیدن گورباچف شدند.

قطر در سال  1971 استقلال پیدا كرد. این كشور با یازده هزار وششصد وشش کیلومتر مربع مساحت، كمتر از دومیلیون و دویست هزار نفر جمعیت دارد (سرشماری سال 2014). یعنی مولفه های كلاسیك قدرت     در جهان را ندارد. اگر تاریخ چهل ساله قطر را بررسی كنیم، به این نكته پی می بریم كه قطری ها مولفه های قدرت در دنیای جدید را شناخته و در این زمینه بسیار خوب كار كرده اند. یكی از این مولفه ها رسانه است. رسانه در دنیای امروز بسیار مهم است و اگر كشوری زبان رسانه را نداشته باشد، در واقع كشور نیست. رسانه های مطرح در دنیا سی ان ان، فرانس پرس 24 و یورو نیوز هستند. در شبكه الجزیره قطر، حداقل در بخش بین الملل آن كارمندانی از این رسانه های قدرتمند، مشغول به كار هستند و هفده نفر از كارمندان رابرت مرداك را با پولهای هنگفت در بخش بین الملل استخدام كرده است. قطر دو سال پیش نیز با شركت رابرت مرداك برای تقویت رسانه های خود قرار داد بست.

یكی دیگر از شاخص های قدرت، R&D یا همان توسعه نیروی انسانی است. قطر با توجه به اینكه جمعیت كمی دارد، نخبه های زیادی ندارد. هفت گونه نخبه وجود دارد كه یكی از ملموس ترین آنها، نخبه ورزشی است. قطری ها در باشگاه های معروف و مطرحی چون آرسنال انگلیس، منچستر یونایتد، بایرن مونیخ و... سرمایه گذاری كرده و نخبه های ورزشی را از كشورهای دیگر به كشور خود آورده اند. آنها از نخبه های علمی و فرهنگی نیز غافل نبوده، تك تك آنها را شناسایی وسرمایه گذاری کرده اند.

یكی دیگر از مؤلفه هایی كه قطر شناسایی و بر روی آن سرمایه گذاری كرده است، صنعت توریسم است. پروازهای قطر بسیار پرجمعیت و با توجه به برنامه ریزی آنها، این تعداد در حال افزایش است.

مؤلفه دیگر، ذخایر زیرزمینی است. قطر نهصد تریلیون متر مكعب گاز و دویست و چهار میلیارد بشكه نفت دارد كه طبق برآوردها، تا دویست سال دیگر نفت خواهد داشت. با پول های حاصل از فروش این منابع، در اروپا و آمریكا سرمایه گذاری كرده است.

یكی از مؤلفه های دیگر، نقش بین الملل قطر است. در دنیای امروز، قطر كشوری قدرتمند است كه در لابی های جهانی حرفی برای گفتن دارد. اكنون مشاهده می كنیم كه در مسائل مختلفی چون مناقشه خاورمیانه، رابطه بین فتح و حماس در فلسطین پیشقدم می شود، مشكل ایران با كشورهای منطقه و دعوای تركیه و سوریه، قطر پیشقدم می شود. حتی جالب است بدانید زمانی كه میان آرسنال و منچستر یونایتد مشكل و دعوایی پیش می آید برادر امیر قطر به لندن می رود تا در حل مشكل آنها میانجی گری كند. مسئله آخر بحث ورزش قطر است. همان طور كه می دانید، قطری ها برای اینكه بازی های جام جهانی 2022 در قطر برگزار شود، به فردی رشوه داده بودند كه آن فرد دستگیر شد.

در نهایت می توان گفت كه در پشت تمام این تصمیمات یك فكر نهفته است. به قول مولانا: «عاقل آن باشد كه بر مركز تند». یعنی به هدف بزند. قطری ها مؤلفه های قدرت در جهان را به درستی تشخیص داده و روی آنها كار كرده اند. البته این نكته قابل توجه است كه تغییر مؤلفه ها به تناسب شرایط حاكم بر جهان، نشان از حقیقت و سلامت فكری و روحی كشوری نمی باشد كه به نرخ روز متغیرهای زمانه خود را تطبیق می دهند ماهیت سیاست دنیوی اینگونه اقتضا می كند كه البته در بسیاری از امور هم جواب داده است. تحلیل های مكتوب در كتاب نسبت به عملكرد دولتمردان كشور قطر بر مبنای وضعیت و مواضع فعلی آنان می باشد و نسبت به موضع گیری های آینده كشور مذكور هیچ قضاوتی نمی توان نمود چون وضعیت منطقه، منافع افراد و عوامل مختلف باعث تغییرات در نگاهها و دیدگاههای افراد و دولتمردان می گردد. از باب نمونه دخالت های قطر در بحران سوریه است  دولت قطر حامی اصلی ارتشی موسوم به ارتش آزادی سوریه است وآن را از نظر مالی و سلاح تامین میکند .قطر هزینه آموزش نیروهای این گروه از نظمیان را در خاک ترکیه برعهده گرفته است .