قطر در یک نگاه

منطقه خاورمیانه به دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاسی خود از اهمیت ویژه‌ای در عرصه بین المللی برخوردار است. خاورمیانه خاستگاه اولین تمدنهای بشری است و تاریخی کهن دارد. مهد دین اسلام و سرزمین پیامبران بزرگ و مسلمانان است. وجود منابع عظیم نفتی و گازی، اتصال به دریاهای آزاد و آبراههای مهم و جغرافیای خاص انسانی و فرهنگی به این منطقه جایگاه خاصی در سطح جهان داده است. در این میان خلیج فارس و حاشیه آن علاوه بر دلایل مذکور، به دلیل موقعیت خاص دریایی و منبع عظیم نفتی، اهمیت زیادی در منطقه دارد، به طوری که می‌توان ادعا کرد خلیج فارس کانون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خاورمیانه و نگین این منطقه است.

این جایگاه ویژه به کشورهای مستقر در منطقه خلیج فارس اهمیت دو چندان می‌بخشد و شناخت موقعیت سیاسی و جغرافیایی، بافت جمعیتی و وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این کشورها را ضروری می‌سازد. همچنین در شناخت و بررسی وضعیت منطقه‌ای و جایگاه بین المللی جمهوری اسلامی ایران، آشنایی با کشورهای حاشیه خلیج فارس راهگشا و اجتناب ناپذیر است. جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت بسیار ویژه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آمادگی برقراری روابط خاص با کشورهای حاشیه خلیج فارس را دارد.هم چنین داشتن تحلیل صحیح و مبتنی بر آگاهی و دقت از وضعیت این کشورها، از ضرورتهای پایه‌ای در برقراری روابط با آنها به خصوص روابط فرهنگی است.

قطر یکی از کشورهای کوچک حاشیه خلیج فارس است که به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و سیاسی خود، هم برای ایران و هم برای سایر کشورهای منطقه از اهمیت برخوردار است. قطر کشوری در منطقه خاورمیانه در کنار آب‌های خلیج فارس است که در گذشته به عنوان مرکزی عمده برای صید مروارید شناخته می‌شد اما امروزه با منابع فراوان نفت و گازش در دنیا شناخته شده است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی، همسایه است. این کشور به شکل شبه جزیره است و اطراف آن را آب‌های خلیج فارس پوشانده است.

نام قطر را نوعی فروش (خرید و فروش در بازار) که در این سرزمین معروف بوده ذکر کرده‌اند و علت شناخته شدن قطر بدین اسم این می‌باشد که یکی از بازارهای مشهور در دنیای عرب در زمان قدیم بوده است.^[1] برای این نوع فروش دو تفسیر لغتی وجود دارد:

1. هنگامی که مقدار زیادی خرما یا کالای دیگری می‌خریدند، مقدار کمی از آن باقی می‌ماند و وزن نمی‌شد و به حساب نمی‌آمد که به این مقدار کم مقاطره (ریشه کلمه قطر) گفته می‌شد. مقاطره به معنای وزن کردن اشیا بر مبنای یک مقیاس تخمینی است که قبلا توسط شخص انجام گرفته و برمبنای آن سایر اشیا را به طور حدسی وزن می‌زدند.^[2]
2. قطر مرکز خرید و فروش یکی از بهترین انواع خرما بنام خرمای هجر بوده است، همچنان که بازار انواع کالا بوده است،کالاهایی مثل مروارید که به مروارید قطری معروف بوده است و همچنین بازاری برای فروش و عرضه لباس‌های محلی با کیفیت و با رنگ قرمز و کناره‌های گلدوزی که داشته در تمام شبه جزیره عربستان مشهور بوده است.^[3]

• در تاریخ مربوط به صدر اسلام نیز از پسوند قطری برای شبث پیامبرگرامی اسلام (ص) که از موی شتر سرخ بافته شده بود، استفاده گردیده است. (شبث عبایی است که اعراب آن را به صورت زینت یا برای رفع سرما به کار می‌بردند.) ابن اثیر در کتابش «النهایه فی غریب الحدیث و الأثر» روایت می‌کند که رسول اکرم (ص) لباسی عربی قطری می‌پوشید و عایشه همسر پیامبر نیز لباسی می‌پوشید که به لیاس قطری معروف بوده و 5 درهم قیمت آن بوده است. ^[4]

به منظورتحلیل بیشتر مختصری به مولفه‌های قدرت جهانی و مولفه‌های قدرت درقطر می‌پردازیم.

بعد از جنگ جهانی دوم، ساختار قدرت تغییر کرد و مؤلفه‌های دیگری مطرح شدند. بسیاری از کشورهایی که تحت استعمار بودند، مستقل و تعدادی از کشورها نیز تجزیه شدند. در این هنگام مؤلفه دیگری به نام اقتصاد وارد تعریف قدرت شد و به تدریج عواملی چون GPD به عنوان مؤلفه‌های قدرت مطرح شدند. کشورهایی همچون سنگاپور یا تایوان با اینکه از نظر جمعیت ومساحت، شهر به حساب می‌آیند نه کشور، بر اساس GMP و GPD در عرصه جهانی، مهم و قدرتمند هستند. کشورهایی همچون هلند، لوگزامبورگ یا لیختن اشتاین هم با اینکه جمعیت اندکی دارند، کشورهای قدرتمندی به حساب می‌آیند. به عنوان مثال، لیختن اشتاین با دوازده هزار نفر جمعیت معادل صد و بیست وهفت میلیارد دلار درآمد حاصل از قمارخانه‌های بزرگ دارد و کشوری مثل لیبریا با جمعیت بسیار اندک فقط کشتی‌ها را به ثبت می‌رساند ولی در ساختار جهان، این دو کشور کشورهای قدرتمندی به حساب می‌آیند.

یکی دیگر از مؤلفه‌هایی که بعد از تغییر ساختار قدرت مطرح شد، رسانه است. بعد از تغییرات حکومتی در روسیه و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این مؤلفه وارد تعریف قدرت شد. چون عده‌ای معتقد بودند که شکست کودتاگران در روسیه، ناشی از تبلیغات و تأثیرات رسانه‌های غرب بود، همانطور که رسانه‌ها باعث به قدرت رسیدن گورباچف شدند.

قطر در سال 1971 استقلال پیدا کرد. این کشور با یازده هزار وششصد وشش کیلومتر مربع مساحت، کمتر از دومیلیون و دویست هزار نفر جمعیت دارد (سرشماری سال 2014). یعنی مولفه‌های کلاسیک قدرت در جهان را ندارد. اگر تاریخ چهل ساله قطر را بررسی کنیم، به این نکته پی می‌بریم که قطری‌ها مولفه‌های قدرت در دنیای جدید را شناخته و در این زمینه بسیار خوب کار کرده‌اند. یکی از این مولفه‌ها رسانه است. رسانه در دنیای امروز بسیار مهم است و اگر کشوری زبان رسانه را نداشته باشد، در واقع کشور نیست. رسانه‌های مطرح در دنیا سی ان ان، فرانس پرس 24 و یورو نیوز هستند. در شبکه الجزیره قطر، حداقل در بخش بین الملل آن کارمندانی از این رسانه‌های قدرتمند، مشغول به کار هستند و هفده نفر از کارمندان رابرت مرداک را با پولهای هنگفت در بخش بین الملل استخدام کرده است. قطر دو سال پیش نیز با شرکت رابرت مرداک برای تقویت رسانه‌های خود قرار داد بست.

یکی دیگر از شاخص‌های قدرت، R&D یا همان توسعه نیروی انسانی است. قطر با توجه به اینکه جمعیت کمی دارد، نخبه‌های زیادی ندارد. هفت گونه نخبه وجود دارد که یکی از ملموس ترین آنها، نخبه ورزشی است. قطری‌ها در باشگاه‌های معروف و مطرحی چون آرسنال انگلیس، منچستر یونایتد، بایرن مونیخ و... سرمایه گذاری کرده و نخبه‌های ورزشی را از کشورهای دیگر به کشور خود آورده‌اند. آنها از نخبه‌های علمی و فرهنگی نیز غافل نبوده، تک تک آنها را شناسایی وسرمایه گذاری کرده‎اند.

یکی دیگر از مؤلفه‌هایی که قطر شناسایی و بر روی آن سرمایه گذاری کرده است، صنعت توریسم است. پروازهای قطر بسیار پرجمعیت و با توجه به برنامه ریزی آنها، این تعداد در حال افزایش است.

مؤلفه دیگر، ذخایر زیرزمینی است. قطر نهصد تریلیون متر مکعب گاز و دویست و چهار میلیارد بشکه نفت دارد که طبق برآوردها، تا دویست سال دیگر نفت خواهد داشت. با پول‌های حاصل از فروش این منابع، در اروپا و آمریکا سرمایه گذاری کرده است.

یکی از مؤلفه‌های دیگر، نقش بین الملل قطر است. در دنیای امروز، قطر کشوری قدرتمند است که در لابی‌های جهانی حرفی برای گفتن دارد. اکنون مشاهده می‌کنیم که در مسائل مختلفی چون مناقشه خاورمیانه، رابطه بین فتح و حماس در فلسطین پیشقدم می‌شود، مشکل ایران با کشورهای منطقه و دعوای ترکیه و سوریه، قطر پیشقدم می‌شود. حتی جالب است بدانید زمانی که میان آرسنال و منچستر یونایتد مشکل و دعوایی پیش می‌آید برادر امیر قطر به لندن می‌رود تا در حل مشکل آنها میانجی‌گری کند. مسئله آخر بحث ورزش قطر است. همان طور که می‌دانید، قطری‌ها برای اینکه بازی‌های جام جهانی 2022 در قطر برگزار شود، به فردی رشوه داده بودند که آن فرد دستگیر شد.

در نهایت می‌توان گفت که در پشت تمام این تصمیمات یک فکر نهفته است. به قول مولانا: «عاقل آن باشد که بر مرکز تند». یعنی به هدف بزند. قطری‌ها مؤلفه‌های قدرت در جهان را به درستی تشخیص داده و روی آنها کار کرده‌اند. البته این نکته قابل توجه است که تغییر مؤلفه‌ها به تناسب شرایط حاکم بر جهان، نشان از حقیقت و سلامت فکری و روحی کشوری نمی‌باشد که به نرخ روز متغیرهای زمانه خود را تطبیق می‌دهند ماهیت سیاست دنیوی اینگونه اقتضا می‌کند که البته در بسیاری از امور هم جواب داده است. تحلیل‌های مکتوب در کتاب نسبت به عملکرد دولتمردان کشور قطر بر مبنای وضعیت و مواضع فعلی آنان می‌باشد و نسبت به موضع گیری‌های آینده کشور مذکور هیچ قضاوتی نمی‌توان نمود چون وضعیت منطقه، منافع افراد و عوامل مختلف باعث تغییرات در نگاهها و دیدگاههای افراد و دولتمردان می‌گردد. از باب نمونه دخالت‌های قطر در بحران سوریه است دولت قطر حامی اصلی ارتشی موسوم به ارتش آزادی سوریه است وآن را از نظر مالی و سلاح تامین میکند .قطر هزینه آموزش نیروهای این گروه از نظمیان را در خاک ترکیه برعهده گرفته است.