جغرافیای طبیعی روسیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۷ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۳

نقشه روسیه

شاید کمتر کشوری باشد که به سان روسیه، موقعیت و شرائط جغرافیایی آن چنان تاثیر مهم و تعیین کننده‌ای بر سرنوشت سیاسی آن در داخل و خارج داشته باشد. به طور طبیعی جغرافیا همواره عامل مهمی برای سیاست کشورهاست، اما در روسیه این تاثیر به مرحله تعیین‌کنندگی مهمی رسیده است، به طوری که در بیشتر آثار ژرف مربوط به سیاست در روسیه، از عنصر جغرافیا به عنوان نخستین بنیان یاد شده است^[۱]. شاپووالوف نیز ضمن بیان نقش موقعیت جغرافیایی در همه تمدن‌ها، این موضوع را برای روسیه به ویژه با در نظر گرفتن موقعیت اوراسیایی آن بسیار اساسی می‌بیند^[۲]. حتی بسیاری از مجادلات سیاست خارجی روسیه و نیز مباحث مربوط به مدل پیشرفت و توسعه نیز بر سر موقعیت جغرافیایی و ارتباط آن با ویژگی‌های فرهنگی و تمدنی آن است.

به لحاظ جغرافیایی روسیه پهناورترین کشور دنیاست که فاصله میان غربی‌ترین نقطه آن در کالینین گراد تا شرقی‌ترین نقطه در ولادی وستوک، 11 نصف النهار و طبعا 11 زمان متفاوت دارد و سفر از غرب به شرق 11 شبانه روز با قطار به درازا می‌کشد. به تعبیری، هنگامی که خورشید در کالینین گراد غروب می‌کند، در ولادی وستوک آفتاب سر زده و روز دیگری آغازیدن گرفته است. موقعیت جغرافیایی کشور بین 41 درجه و 200 دقیقه تا 85 درجه عرض شمالی و 27 درجه و 40 دقیقه تا 69 درجه طول شرقی قرار گرفته و در دو نیمکره شرقی و غربی گسترده شده است. حدود 14 درصد از خاک روسیه در شمال مدار قطبی قرار گرفته است. روسیه در قسمت شرقی اروپا و بخش شمالی آسیا واقع شده است. طول آن حدود 9 هزار کیلومتر و عرض آن 5/2 تا 4 هزار کیلومتر است. غربی‌ترین نقطه در مرز با لهستان است، شرقی‌ترین نقطه جزیره راتماتنوف (تنگه برینگ) ، جنوبی‌ترین نقطه مرز با جمهوری آذربایجان و شمالی‌ترین نقطه آن جزیره فرانس یوزف است.

ناهمواری‌های روسیه

سرزمین پهناور سیبری بخش اعظم قسمت آسیایی روسیه را به خود اختصاص داده است. این بخش در شرق کوه‌های اورال واقع است و از شرق به رود ینی سئی، از جنوب به مرزهای قزاقستان و از شمال به سواحل روسیه در اقیانوس منجمد شمالی محدود است. بخش اروپایی روسیه عمدتا جلگه هموار و نقاط مرتفع این جلگه‌ها محدود به ارتفاعات ولگا و کوه‌های تیمان است. در شرق جلگه سیبری، فلات سیبری مرکزی قرار دارد که از شمال به نواحی پست و مردابی نایمیر و از شرق به سرزمین‌های پست یاکوت محدود می‌گردد. بلندترین قله کشور روسیه البروس با 5642 متر ارتفاع در نزدیکی مرز گرجستان قرار دارد. در نواحی مرزی روسیه با چین و مغولستان رشته کوه‌های متعددی قرار گرفته است. کوه‌های سایان غربی، سایان شرقی، یابلونووی، استانووی و شانگپای در این منطقه می‌باشد.در شرق دور و سیبری، کوه‌های ورخویانسک، جوگجور، چرسکی، کوریاک و سردینی قرار دارد و ارتفاعات اورال از چین خوردگی‌های دوران اول زمین شناسی است ولی در طی دوران بعدی بر اثر عوامل مختلف طبیعی مخصوصا یخبندان‌های طولانی در اواخر دوران سوم زمین شناسی، به تدریج قلل آن سائیده و به صورت کنونی درآمده است. کوه‌ها با جهت شمالی - جنوبی از اقیانوس منجمد شمالی تا بیابان‌های جمهوری قزاقستان ادامه دارد. ارتفاع متوسط این سلسله جبال 600 متر است. کوه‌های نواحی مرزی روسیه با چین و مغولستان اکثرا متعلق به دوران سوم زمین شناسی هستند و به همین جهت دارای قلل متعدد و مرتفع هستند. علاوه بر رشته کوه‌های یاد شده در سیبری شمالی و شرقی در شبه جزیره کامچاتکا، کوه‌های کامچاتکا و کولیمسکی واقع شده است. از نظر پوشش گیاهی نیز روسیه را به سه بخش می‌توان تقسیم کرد:

1. منطقه شمالی یا توندرا: این منطقه بسیار سرد بوده و به علت وزش دائمی بادهای سرد و کافی نبودن حرارت غیر از خزه و گلسنگ چیزی در این منطقه نمی‌روید. در بعضی نواحی این منطقه بصورت پراکنده درختانی از نوع بید و عرعر می‌روید اما ارتفاع آنها از 30 سانتی متر بیشتر نمی ‌شود.

2. منطقه جنگلی: این بخش در قسمت اروپایی روسیه واقع است و درختان کاج، سرو، بلوط و عرعر و صنوبر در آن می‌روید و به این جنگل‌ها تایگاه گفته می‌شود.

3. استپ‌ها: در این منطقه که از خاک سیاه پوشیده شده (چرنوزیوم) همه نوع گیاه خوراکی صنعتی، علوفه و طبی در آن می‌رویید و مراکز اصلی کشاورزی و غلات روسیه در این استپ ها قرار دارد^[۳].

رودها

رودخانه‌های روسیه به سبب وسعت سرزمینی این کشور، غالبا از طولانی‌ترین رودهای دنیا هستند زیرا از مبدا تا مقصد مسافرت زیادی را طی می‌کنند. علاوه بر طولانی بودن، جریان ملایم آن‌ها باعث می‌شود جزء در زمان یخبندان، در بقیه فصول سال برای حمل و نقل مورد بهره برداری قرار گیرند. مقصد رودهای روسیه، اقیانوس منجمد شمالی یا دریاهای وابسته به آن، دریای بالتیک، دریای سیاه و دریا خزر می‌باشد. در حدود 120 هزار رودخانه کوچک و بزرگ در سرزمین روسیه وجود دارد که طول آن‌ها به 3 میلیون کیلومتر می‌رسد. مهم‌ترین رودخانه‌های روسیه عبارتند از:

1) رود ولگا: (رود ولگا با 3690 کیلومتر طول، طولانی‌ترین رود اروپا است که تمام مسیر خود را در خاک روسیه طی کرده و به دریایا خزر می‌ریزد.

2) رود اورال: این رود از کوه‌های اورال سرچشمه گرفته و با 2396 کیلومتر طول به دریاای خزر می‌ریزد.

3) رود دن: با 1960 کیلومتر طول به دریای آزوف در شمال دریای سیاه می‌ریزد.

4) رود دونیا: این رود به دریای سفید شمالی می‌ریزد.

5) رود پیچوار: به طور 1560 کیلومتر بوده و به اقیانوس منجمد شمالی می‌ریزد.

6) رود نوا: این رود از دریاچه لادوگا و اونهگا می‌گذرد و در کنار سنت پترزبورگ به خلیج فنلاند می‌ریزد.

7) رود دونا: این رود از روسیه سرچشمه گرفته و در جمهوری لیتوانی به خلیج ریگا که جزء دریای بالتیک است می‌ریزد.

8) رود دنی یستر: که از کوه‌های کارپات سرچشمه گرفته و 1411 کیلومتر طول دارد و به دریای سیاه می‌ریزد.

9) رود دنیپر: که 1250 کیلومتر طول دارد و به دریای سیاه می‌ریزد.

10) کانال ولگا- دن: این رودخانه در سال 1958 با کار زندانیان به بهره برداری رسید و طول آن 58 کیلومتر بوده و دریای سیاه را به دریای خزر متصل می‌کند.

11) رود ینی سئی: این رودخانه طولانی‌ترین رود در بخش آسیایی روسیه است و از کوه‌های سایان غربی سرچشمه گرفته است و بعد از طی 8570 کیلومتر به خلیج ینی سی در دریای کارا می‌ریزد.

12) رود لنا: طول این رود 4400 کیلومتر بوده و از کوه های بایکال سرچشمه می‌گیرد و به دریای لایته ویخ می‌ریزد.

13) رود آمور: این رود با طول 4500 کیلومتر که قسمتی از آن در سیبری شرقی می‌گذرد به دریای اختسک می‌ریزد.

14) رود اوب: از کوه‌های آلتایی سرچشمه گرفته و طی مسیر 5500 کیلومتر به اقیانوس منجمد شمالی می‌ریزد.

15) رود ایرتش: طول این رود 5409 کیلومتر می‌باشد^[۴].

مناطق کوهستانی

در بخش‌هایی از روسیه ارتفاعات قابل ملاحظه‌ای وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها در منطقه قفقاز قرار گرفته است.

1) سلسله جبال قفقاز: این رشته کوه‌ها که حدودا به طول 1100 کیلومتر بین دریای سیاه و دریای مازندران واقع و در امتداد شمال غربی- جنب شرقی کشیده شده است دارای ارتفاعی بین 3500 الی 6000 متر می‌باشد.

2) سلسله جبال اورال: مسیر امتداد این رشته کوه شمالی – جنوبی می‌باشد و در قسمت شمالی اورال چهار کوه موازی با هم وجود دارد که ارتفاع آن‌ها نسبتا زیاد و بین 700 تا 1500 متر می‌باشد. ضمنا فاصله بین چهار رشته کوه حدود 40 تا 50 کیلومتر است.

3) رشته کوه‌های بیرانکا: این سلسله جبال از شمالی‌ترین نقطه روسیه و مشرف به اقیانوس منجمد شمالی کشیده شده و جزء سرزمین‌های یخبندان است. ارتفاع این رشته کوه‌ها زیاد نبوده و از 110 متر تجاوز نمی‌کند.

4) ارتفاعات پوتوران: این ارتفاعات در شمال دشت سیبری کشیده شده و فلات مرتفعی را تشکیل داده‌اند که رشته ارتفاع 8ات کامین در شمال آن قرار گرفته و بلندترین قله آن 2037 متر می‌باشد.

5) سلسله جبال پابلوئی: این رشته کوه در جنوب شرقی سیبری تا شمال جمهوری مغولستان امتداد دارد و دریاچه بایکان در قسمت غربی این رشته ارتفاعات واقع شده است.

6) رشته کوه‌ها استانووئی: این سلسله جبال در حد فاصل قسمت غربی دریای اختسک و منتهی الیه جنوب شرقی دشت سیبری واقع و فلات مرتفعی را به وجود آورده است که به طور متوسط 1000 متر ارتفاع دارد.

7) رشته ارتفاعات شمالی – جنوبی و رخویانسکی: این رشته ارتفاعات بسیار طولانی بوده و بلندترین نقطه آن در ناحیه شمالی رشته کوه به کوه به ارتفاع 1511 متر می‌باشد.

8) ارتفاعات کولمیسک: این ارتفاعات در شرق روسیه قرار گرفته و جهت آن شمال شرقی- جنوب غربی می‌باشد.

9) سلسله جبال کاپارت: این سلسله جبال از مرکز اروپا شروع شده و قسمتی از غرب و جنوب غربی روسیه را پوشانده و تا دریای سیاه امتداد می‌یابد.

10) سلسله جبال چرسکی: این ارتفاعات تقریبا شمالی- جنوبی بوده و در قسمت شرقی ارتفاعات ورخویانسکی قرار دارد. بلندترین قله در این رشته کوه در جنوب آن به ارتفاع 2586 متر می‌باشد.

هم‌چنین جزایر کامچاتکا و کوریل واقع در شرق فدراسیون روسیه نیز کوهستانی بوده و بیشتر قلل آن‌ها آتشفشانی و فعال می‌باشد^[۵].

دریاچه‌ها

عمده‌ترین دریاچه‌های کشور روسیه عبارتند از: دریاچه‌ها لاودوگا در مجاورت مرز فنلاند که به عبارتی بزرگترین دریاچه اروپاست. دریاچه‌های اولگا، سایما، پایرکان، پی یوش، ایلمن و کوچکترین آنها دریاچه بیلواورزو است. دریاچه بایکان در جنوب شرقی سیبری در نزدیکی مرز مغولستان قرار دارد^[۶].

سواحل

طول سواحل آبی کشور روسیه 37653 کیلومتر می باشد که در چهار جهت اطراف کشور روسیه کشیده شده است . این کشور به واسطه این سواحل و مرتبط بودن با آب های آزاد دارای یکی از قدرتمندترین نیروهای دریایی جهان است. سواحل کشور روسیه به شرح زیر می باشد:

1) سواحل دریای اختسک مرتبط با اقیانوس آرام در شرق

2) سواحل دریای برینگ مرتبط با اقیانوس آرام در شرق

3) سواحل دریای ژاپن مرتبط با اقیانوس آرام در شرق

4) سواحل دریاهای لاپتف، کارا، بارنتس و دریایا سفید مرتبط با اقیانوس منجمد شمالی در شمال.

5) سواحل دریای بالتیک مرتبط با اقیانوس اطلس در غرب.

6) سواحل دریای سیاه مرتبط با دریای مدیرترانه در جنوب غرب

7) سواحل دریای مازندران مرتبط با دریای سیاه در جنوب^[۷].

جزایر و مجمع الجزایر روسیه

جزایر و مجمع الجزایر موجود در روسیه عبارتند از:

1) مجمع الجزایر فرانس جوزف: در شمال دور فدراسیون روسیه قرار گرفته، توسط استان آرخانگلسکاداره می شود.این مجمع الجزایر شامل 191 جزیره پوشیده از یخ است که مجموعا دارای 16134 کیلومتر مربع مساحت بوده که اغلب جزایر آن خالی از سکنه می باشد^[۸].

2) مجمع الجزایر نوی سیبریسکیه (مجمع الجزایر نیوسیبری): این مجمع الجزایر در شمال سواحل سیبری شرقی میان دریای لاپتف و دریای سیبری شرقی در شمال جمهوری یاکوتیا واقع شده است. مجموع مساحت این مجمع الجزایر 29000 کیلومتر مربع است.

3) مجمع الجزایر کوریل: این جزایر که متعلق به استان ساخالین روسیه می باشد آشتفشانی بوده که به طول 1300 کیلومتر در شمال شرق از هوکایدو ژاپن به کامچاتکا روسیه کشیده شده و دریای اختسک را از اقیانوس آرام شمالی جدا می کند. این مجمع الجزایر دارای 56 جزیره و تعداد زیادی صخره می باشد. جزایر کوریل در ژاپن به نام جزیره چیشیما و یا کوریسرو معروف است . جزایر کوریل دارای قلل با لایه های گدازه و خاکستر می باشد ودر حقیقت بخشی از حلقه آتشین موجود در پیرامون اقیانوس آرام را تشکیل داده است. گودال کوریل (شیار بوجود آمده از رانش زمین) در 200 کیلومتری شرق جزایر کوریل از فشار سطح و لایه زیرین دریای اختسک به لایه زیرین اقیانوس آرام پدیده آمده است^[۹]. جزایر مهم مجمع الجزایر کوریل به ترتیب از شمال به جنوب عبارتند از: شامسی، آتلسوف، پاراموشیر، آنتسیروف، ماکانروشی، اونکوتان، خاریموکوتان، ایکارما، شیرینکوتان، شییاش کوتان، ریکوکه، ماتوآ، راشوآ، آشی شی، کیتون، سیمیشیر، براتونا، شیرپوی، برات چیرپویوف، یودیپ، ایتیریپ، کاناشیر.

4) مجمع الجزایر سیورنایا زیملیا (جزایر اراضی شمالی)

5) مجمع الجزایر نوایا زیملیا: در اقیانوس منجمد شمالی در شمال روسیه در منتهی الیه شمال شرق اروپا واقع گردیده است^[۱۰].

6) جزیره ساخالین:در شمال اقیانوس آرام، بزرگترین جزیره روسیه با مساحتی برابر 78000 کیلومتر مربع می باشد. این جزیره کوهستانی، توسط تنگه کم عمق و باریک مامیا از بدنه اصلی فدراسیون روسیه جدا شده است. این جزیره توسط استان ساخالین اداره می گردد. مردم ساخالین و جزایر کوریل و همچنین مردم شمال ژاپن از یک نژاد و قوم به نام آینو هستند. این جزیره دارای ذخایر نفتی و گازی به ترتیب 14 میلیارد بشکه و 196 تریلیون فوت مکعب می باشد ^[۱۱].

پوشش گیاهی

1) منطقه توندار یا شمالی: این منطقه بسیار سرد وبه علت وزش همیشگی بادهای سرد و کافی نبودن خاک در آن به جز خزه و گلسنگ، چیزی نمی روید. این منطقه را در اصطلاح توندرا می گویند و به ندرت ممکن است در بعضی نواحی این منطقه درختانی از نوع عرعر و بید بروید. ولی هرگز ارتفاع این درختان از 30 سانتی متر تجاوز نمی کند.

2) منطقه تایگاه یا جنگل ها: این منطقه نزدیک به نیمی از بخش شمالی روسیه اروپا را فراگرفته است و خود به دو بخش تقسیم می شود . در شمال بیشتر درخت ها از نوع سرو، کاج، عرعر، صنوبر و در جنوب بیشتر از نوع سپیدار و بلوط است.

3) منطقه کلاک ها یا استپ ها: این منطقه بر حسب رنگ گیاه و نوع به سه قسمت تقسیم می شود که عبارت از سیاه، خاکستری و سفید می باشد. منطقه کلاک سیاه یا چرنوزیوم که در حدود 1/900/000 کیلومتر از خاک روسیه آسیا و اروپا را شامل می شود و بین 1 تا 1/5 متر ضخامت آن و مرکز عمده کشاورزی روسیه و همه نوع گیاهان (خوراکی، صنعتی، علوفه و طبی) در آن می روید. منطقه استپ های خاکستری در حواشی دریای سیاه و آزوف که دارای ریزش باران ناکافی است و بالاخره منطقه استپ های سفید که در نواحی جنوبی روسیه اروپایی است^[۱۲].

آب و هوا

آب و هوای سراسر روسیه خشک و بری است و به علت طولانی بودن زمستان، هوا در بیشتر ایام سال سرد است. میانگین درجه حرارت زمستان در همه کشور به چندین درجه زیر صفر می رسد. دوره یخبندان در نواحی غربی و جنوبی از سه تا چهار ماه، در نواحی مرکزی تا 5 ماه و در نواحی دریای سفید شمالی ، تا 8 ماه دوام می آورد. در بعضی از مواقع سال، شدت سرمای نقاط مختلف کشور به بیش از 40 درجه می رسد. اما در تابستان ها، نواحی مرکزی و جنوبی روسیه نسبتا گرم می شود^[۱۳].

مقدار باران سالانه روسیه با وجود سرمای زیاد قابل توجه نیست و تنها دو مرکز دریای خزر و دریای سیاه مراکز باران زای روسیه اند. نبود عوامل صعود (مانند کوه های بلند) که مانع پیشروی توده های هوا می‌گردد را می توان به عنوان یکی از عوامل مهم در این زمینه ذکر کرد. در قسمت زیادی از خاک روسیه، زمستان سرد و همراه با برف است. میانگین دمای هوا ژانویه 1 تا 5 درجه زیر صفر و در شمال سیبری 30 تا 50 درجه زیر صفر است.تنها در سواحل دریای سیاه در قفقاز دمای هوا در ژانویه اغلب به بالای صفر می رسد. ولی در تابستان تفاوت های حرارتی محسوسی بین شمال و جنوب مشاهده می شود. در مدار قطب شمال میانگین دما در ژوئیه بین 1 تا 2 درجه است. در حالی که در مناطق استپ و دشت جنوب و جنوب شرق بین 24 تا 25 درجه است و گرم ترین منطقه کشور روسیه سواحل دریای خزر می باشد.

طول مدت بدون سرما نیز در روسیه متغیر است. در جنوب توندرا 60 تا 75 روز، دشت های سیبری غربی 110 تا 120 روز و در شمال قفقاز 120 تا 180 روز است. مدت باقی ماندن برف روی زمین نیز در مدار قطب شمال 260 تا 280 روز و در جنوب 60 تا 80 روز می باشد. لایه برف کامچاتکا سیبری غربی از همه ضخیم تر بوده و به یک متر می رسد. در جزایر قطبی (نوایازملیا، سورنایازملیا و جزایر فرانس یوزف) بیش از 40 درصد زمین زیر پوشش یخی است و یخچال های کوهستانی که مساحت کلی آن ها به 3/5 هزار کیلومتر مربع می رسد در شمال قفقاز بزرگ در آلتیا ، کامچاتکا، سایانی ، تایمیر و کوه ها شمال شرق قرار گرفته اند . بعلاوه سیبری و بخش شمالی خاور دور در محل، یخبندان ابدی است که مشکلات زیادی را برای فعالیت اقتصادی در این زمینه ایجاد کرده است و مساحت آن به 10 میلیون کیلومتر مربع می رسد و ضخامت لایه یخ آن در شمال بین 200 تا 500 متر می باشد^[۱۳] در واقع با آب شدن این برف ها و یخ ها، رودها ذخایر خود را تکمیل می کنند. به همین دلیل طغیان آب در بهار و اوایل تابستان صورت می گیرد (درخاور دور این پدیده عمدتا در نیمه دوم تابستان رخ می دهد) و یخبندان رودخانه ها بین 1 ماه در جنوب بخش اروپایی روسیه و 8 تا 9 ماه در شمال سیبری در نوسان است^[۱۳] ^[۱۴].

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

↑ Remington, Thomas(2012),Politics in Russia, Boston, Longman. p87.
↑ Shapovalo(2001). p82.
↑ مرادی و بوالوردی، (1387). ص 49.
↑ مرادی و بوالوردی، (1387). ص 50-51.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص8-9.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص9.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص12.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص15-16.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص19.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص20-21.
↑ شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص11.
↑ ^۱۳٫۰ ^۱۳٫۱ ^۱۳٫۲ سازمان جغرافیایی(1389)، جغرافیای کشور روسیه، تهران.ص 6.
↑ کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ روسیه. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد اول، ص22 تا 32 .

[1] Remington, Thomas(2012),Politics in Russia, Boston, Longman. p87.

[2] Shapovalo(2001). p82.

[3] مرادی و بوالوردی، (1387). ص 49.

[4] مرادی و بوالوردی، (1387). ص 50-51.

[5] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص8-9.

[6] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص9.

[7] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص12.

[8] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی.

[9] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص15-16.

[10] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص19.

[11] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص20-21.

[12] شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص11.

[:0-13] ۱۳٫۰ ^۱۳٫۱ ^۱۳٫۲ سازمان جغرافیایی(1389)، جغرافیای کشور روسیه، تهران.ص 6.

[14] کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ روسیه. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد اول، ص22 تا 32 .

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۴۹: / خط ۴۹: @@
 در بخش‌هایی از [[روسیه]] ارتفاعات قابل ملاحظه‌ای وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها در منطقه قفقاز قرار گرفته است.
-)   سلسله جبال قفقاز: این رشته کوه ها که حدودا به طول 1100 کیلومتر بین دریای سیاه و دریای مازندران واقع و در امتداد شمال غربی- جنب شرقی کشیده شده است دارای ارتفاعی بین 3500 الی 6000 متر می باشد.
+)   سلسله جبال قفقاز: این رشته کوه‌ها که حدودا به طول 1100 کیلومتر بین دریای سیاه و دریای مازندران واقع و در امتداد شمال غربی- جنب شرقی کشیده شده است دارای ارتفاعی بین 3500 الی 6000 متر می‌باشد.
-)    سلسله جبال اورال: مسیر امتداد این رشته کوه شمالی – جنوبی می باشد و در قسمت شمالی اورال چهار کوه موازی با هم وجود دارد که ارتفاع آنها نسبتا زیاد و بین 700 تا 1500 متر می باشد. ضمنا فاصله بین چهار رشته کوه حدود 40 تا 50 کیلومتر است.
+)    سلسله جبال اورال: مسیر امتداد این رشته کوه شمالی – جنوبی می‌باشد و در قسمت شمالی اورال چهار کوه موازی با هم وجود دارد که ارتفاع آن‌ها نسبتا زیاد و بین 700 تا 1500 متر می‌باشد. ضمنا فاصله بین چهار رشته کوه حدود 40 تا 50 کیلومتر است.
-)    رشته کوه های بیرانکا: این سلسله جبال از شمالی ترین نقطه [[روسیه]] و مشرف به اقیانوس منجمد شمالی کشیده شده و جزء سرزمین های یخبندان است. ارتفاع این رشته کوه ها زیاد نبوده و از 110 متر تجاوز نمی کند.
+)    رشته کوه‌های بیرانکا: این سلسله جبال از شمالی‌ترین نقطه [[روسیه]] و مشرف به اقیانوس منجمد شمالی کشیده شده و جزء سرزمین‌های یخبندان است. ارتفاع این رشته کوه‌ها زیاد نبوده و از 110 متر تجاوز نمی‌کند.
-)    ارتفاعات پوتوران: این ارتفاعات در شمال دشت سیبری کشیده شده و فلات مرتفعی را تشکیل داده اند که رشته ارتفاع 8ات کامین در شمال آن قرار گرفته و بلندترین قله آن 2037 متر می باشد.
+)    ارتفاعات پوتوران: این ارتفاعات در شمال دشت سیبری کشیده شده و فلات مرتفعی را تشکیل داده‌اند که رشته ارتفاع 8ات کامین در شمال آن قرار گرفته و بلندترین قله آن 2037 متر می‌باشد.
-)    سلسله جبال پابلوئی: این رشته کوه در جنوب شرقی سیبری تا شمال جمهوری مغولستان امتداد دارد و در یاچه بایکان در قسمت غربی این رشته ارتفاعات واقع شده است.
+)    سلسله جبال پابلوئی: این رشته کوه در جنوب شرقی سیبری تا شمال جمهوری مغولستان امتداد دارد و دریاچه بایکان در قسمت غربی این رشته ارتفاعات واقع شده است.
-)    رشته کوه ها استانووئی: این سلسله جبال در حد فاصل قسمت غربی دریای اختسک و منتهی الیه جنوب شرقی دشت سیبری واقع و فلات مرتفعی را به وجود آورده است که به طور متوسط 1000 متر ارتفاع دارد.
+)   رشته کوه‌ها استانووئی: این سلسله جبال در حد فاصل قسمت غربی دریای اختسک و منتهی الیه جنوب شرقی دشت سیبری واقع و فلات مرتفعی را به وجود آورده است که به طور متوسط 1000 متر ارتفاع دارد.
-)    رشته ارتفاعات شمالی – جنوبی و رخویانسکی: این رشته ارتفاعات بسیار طولانی بوده و بلندترین نقطه آن در ناحیه شمالی رشته کوه به کوه به ارتفاع 1511 متر می باشد.
+)    رشته ارتفاعات شمالی – جنوبی و رخویانسکی: این رشته ارتفاعات بسیار طولانی بوده و بلندترین نقطه آن در ناحیه شمالی رشته کوه به کوه به ارتفاع 1511 متر می‌باشد.
-)    ارتفاعات کولمیسک: این ارتفاعات در شرق [[روسیه]] قرار گرفته و جهت آن شمال شرقی- جنوب غربی می باشد.
+)    ارتفاعات کولمیسک: این ارتفاعات در شرق [[روسیه]] قرار گرفته و جهت آن شمال شرقی- جنوب غربی می‌باشد.
-)    سلسله جبال کاپارت: این سلسله جبال از مرکز اروپا شروع شده و قسمتی از غرب و جنوب غربی روسیه را پوشانده و تا دریای سیاه امتداد می یابد.
+)    سلسله جبال کاپارت: این سلسله جبال از مرکز اروپا شروع شده و قسمتی از غرب و جنوب غربی [[روسیه]] را پوشانده و تا دریای سیاه امتداد می‌یابد.
-) سلسله جبال چرسکی: این ارتفاعات تقریبا شمالی- جنوبی بوده و در قسمت شرقی ارتفاعات ورخویانسکی قرار دارد. بلندترین قله در این رشته کوه در جنوب آن به ارتفاع 2586 متر می باشد.
+) سلسله جبال چرسکی: این ارتفاعات تقریبا شمالی- جنوبی بوده و در قسمت شرقی ارتفاعات ورخویانسکی قرار دارد. بلندترین قله در این رشته کوه در جنوب آن به ارتفاع 2586 متر می‌باشد.
-هم چنین جزایر کامچاتکا و کوریل واقع در شرق فدراسیون [[روسیه]] نیز کوهستانی بوده و بیشتر قلل آنها آتشفشانی و فعال می باشد<ref>شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص8-9.</ref>.
+هم‌چنین جزایر کامچاتکا و کوریل واقع در شرق فدراسیون [[روسیه]] نیز کوهستانی بوده و بیشتر قلل آن‌ها آتشفشانی و فعال می‌باشد<ref>شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص8-9.</ref>.
-=== '''[[دریاچه های روسیه|دریاچه ها]]''' ===
+=== '''[[دریاچه های روسیه|دریاچه‌ها]]''' ===
-عمده ترین دریاچه های کشور [[روسیه]] عبارتند از: دریاچه ها لاودوگا در مجاورت مرز فنلاند که به عبارتی بزرگترین دریاچه اروپاست. دریاچه های اولگا، سایما، پایرکان، پی یوش، ایلمن و کوچکترین آنها دریاچه بیلواورزو است. دریاچه بایکان در جنوب شرقی سیبری در نزدیکی مرز مغولستان قرار دارد<ref>شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص9.</ref>.
+عمده‌ترین دریاچه‌های کشور [[روسیه]] عبارتند از: دریاچه‌ها لاودوگا در مجاورت مرز فنلاند که به عبارتی بزرگترین دریاچه اروپاست. دریاچه‌های اولگا، سایما، پایرکان، پی یوش، ایلمن و کوچکترین آنها دریاچه بیلواورزو است. دریاچه بایکان در جنوب شرقی سیبری در نزدیکی مرز مغولستان قرار دارد<ref>شریف الزیاد، حبیب(1387)، شناخت روسیه، تهران، مرکز آموزشی شهید صیاد شیرازی. ص9.</ref>.
 === '''[[سواحل روسیه|سواحل]]''' ===