صنعت چاپ و نشر کتاب در مصر

موسسه انتشاراتی دار الهلال

آغاز چاپ و نشر کتاب در دوره معاصر مصر به تأسیس چاپخانه بولاق در سال 1822 و عهد حکومت محمدعلی بازمی­‌گردد. طی دو دهه پس از تأسیس، حدود 243 کتاب به زبان­‌های ترکی، عربی و فارسی در این چاپخانه به چاپ رسید که 48 عنوان آن به حوزه علوم نظامی که مورد توجه و اهتمام محمدعلی بود، اختصاص داشت. سایر کتاب­‌های یادشده در حوزه­‌های علوم انسانی، علوم تطبیقی و علوم اجتماعی قرار می­‌گرفت. با افتتاح مدارس جدید و گسترش سطح سواد و نیاز به آگاهی‌­های علمی، تألیف کتاب هم رو به افزایش گزارد. رفاعة الطهطاوی هم به تنهایی حدود 40 عنوان کتاب تألیف و یا ترجمه کرد که عمدتا در حوزه‌­های جغرافیا، تاریخ، فلسفه، یونان و علوم نظامی بود و بیشتر آنها در همان چاپخانه مجال چاپ و نشر یافت.

پس از محمدعلی، بخش خصوصی نیز در حوزه چاپ و نشر کتاب فعال شد و با فزونی مجلات و نشریات، مقوله کتاب هم مورد توجه و اهتمام بیشتر قرار گرفت. از جمله مؤسسات فعال در این حوزه، مکتبة الهلال بود که در سال 1892 توسط جرجی زیدان تأسیس شد و اضافه بر انتشار مجله الهلال، روند چاپ و نشر کتاب را در مصر وارد مرحله‌­ای جدید کرد. این مؤسسه طی سال­‌ها و دهه‌های بعد، صدها عنوان کتاب از نویسندگان مشهور عرب و جهان را در رشته­‌های گوناگون چاپ و انتشار داد که در سراسر کشورهای عربی خواننده داشت. در پایان قرن نوزدهم، میزان انتشار کتاب از افزایش چشمگیری برخوردار شد و بدینسان، قاهره به عنوان بزرگترین بازار کتاب عربی جایگاه یافت.

دارالکتب الوطنیة

دارالکتب الوطنیة

پیروزی انقلاب افسران آزاد در سال 1952، مرحله دیگری در روند توسعه مقوله کتاب در مصر بود. در این مرحله، مؤسسات انتشاراتی دارالهلال (مکتبة الهلال سابق)، الاهرام و دارالمعارف با دارا بودن نوعی استقلال تحت نظارت دولت درآمد. مؤسسه تألیف و نشر نیز توسط دولت تأسیس شد تا راه چاپ و انتشار کتاب را هموار کند. این مؤسسه در سال 1972 جای خود را به سازمان کل تألیف و نشر داد که مسئولیت همه مسائل مربوط به حوزه کتاب و دو مؤسسه دارالکتب الوطنیة و دارالوثائق القومیة را در اختیار داشت.

مهمترین نهاد مسئول چاپ و نشر کتاب مصر، سازمان کل کتاب مصر وابسته به وزارت فرهنگ است و هدف از تأسیس آن عبارت است از:

فراهم آوردن زمینه امکان آشنایی با تولیدات فکری در جهان و کشورهای عرب

چاپ کتاب­‌های میراث

تألیف و ترجمه کتاب­‌های فرهنگی در سطح منطقه‌­ای و بین‌­المللی

چاپ و نشر و بازاریابی برای کتاب مصری در سطح محلی، عربی و بین‌­المللی

انتشار مجموعه‌­های مختلف کتاب و اهتمام به میراث مردمی و نیز انتشار کتاب­‌های ویژه کودکان

تدوین ضوابط برای حمایت از حقوق تألیف

سازمان مزبور طی چند دهه اقدام به انتشار چند دانشنامه کرده است که برخی از آنها عبارت است از: داشنامه هنرهای زیبا در مصر (از 1908 تا 1988)، دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه زن در طول تاریخ، دانشنامه مصر جدید، دانشنامه کودک و فرهنگ تئاتر.

طرح مطالعه کتاب برای همه که در سال 1994 اجرایی شد، از جمله اقدامات تأثیرگذار در گسترش امر مطالعه و افزایش تیراژ کتاب در این کشور بود.

طرح کتابخانه خانواده هم از دیگر برنامه عمده فرهنگی این سازمان است که نقش عمده‌­ای در زمینه­‌سازی برای ورود کتاب به منازل مردم و گسترش امر مطالعه در جامعه مصر داشته است. این طرح با چهار مجموعه کتاب آغاز شد و به تدریج افزایش یافت و از سال 2005 به بعد به 9 مجموعه رسید. ادبیات، اندیشه، علوم اجتماعی، هنر، میراث تاریخی و کودک از جمله عناوین این مجموعه‌­هاست. تعداد عناوینی که در ضمن این مجموعه به چاپ رسیده است به 4337 عنوان و تعداد کل عناوین کتاب­‌های چاپ شده توسط این سازمان از سال 1986 تا 2010 به حدود 6297 عنوان بالغ می­شود.

بنابر گزارش سازمان مرکزی آمار مصر، در سال 2013 کل عناوین کتاب­های چاپ شده به [i] 1739 عنوان رسید که شامل: فلسفه و روانشناسی (154 عنوان)، دین (127 عنوان)، علوم اجتماعی (213 عنوان)، ادبیات (580 عنوان)، جغرافیا و تاریخ (137عنوان)، علوم محض (116 عنوان)، زبان (137عنوان)، علوم تطبیقی (153عنوان)، کلیات (53عنوان) و هنرهای زیبا (69 عنوان) بوده است.

پاورقی

[i] - به استناد آمارهای سازمان مرکزی آمار مصر، تعداد عناوین کتاب در سال 2010 (بیش از انقلاب ژانویه)، 2632 عنوان بوده است.

نیز نگاه کنید به

• مصر
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مصر
• صنعت چاپ و نشر کتاب در تونس
• کتاب در ژاپن
• چاپ و نشر کتاب در لبنان
• صنعت چاپ و نشر کتاب در چین
• چاپ و نشر کتاب در سنگال