جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان

گرجستان سرزمینی است کوهستانی به مساحت 69700 کیلومتر مربع واقع در غربی‌ترین منطقه قفقاز و یکی از سه کشور این منطقه محسوب می‌شود که 30 درصد مساحت آن را جنگل پوشانده است. رشته کوه‌های قفقاز در تمام قسمت‌های شمالی این کشور همچون مرزهای طبیعی امتداد یافته است. گرجستان از شمال با فدراسیون روسیه، از شرق و جنوب شرقی با جمهوری آذربایجان و از جنوب با کشورهای ترکیه و ارمنستان همسایه و هم مرز است و تمامی‌سرحدات غربی آن را به طول 310 کیلومتر سواحل دریای سیاه دربر می‌گیرد که دو بندر مهم «سوخومی» و«باتومی» در شمال و جنوب این خط ساحلی واقع هستند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 16)

آب و هوای گرجستان متنوع است و در زمستان هوا معمولاً سرد و با بارش برف‌های سنگین بویژه در نواحی کوهستانی همراه است. در قسمت‌های غربی یعنی در حاشیه دریای سیاه، باران فراوان می‌بارد به طوری که متوسط سالیانه آن به بیش از 2 متر می‌رسد. همین تنوع آب و هوایی و بارش برف و باران بسیار موجب تنوع خاک و پوشش گیاهی شده است. دامنه‌های پست، از جنگل‌های بلوط پوشیده است و منطقه مردابی «کولخید» علاوه بر گیاهان مردابی و نی دارای گیاهانی نظیر خیزران، اوکالیپتوس و نخل نیز می‌باشد. در ارتفاعات، جنگل‌های کاج و صنوبر و در مناطق مرتفع‌تر، بیشه‌های سرو کوهی یافت می‌شود. بسیاری از رودهای گرجستان از قبیل «آلازانی»، «اینگوری»، «کودوری» و «بزیب» از کمربند یخی کوه‌های قفقاز بزرگ سرچشمه می‌گیرند. همین شرایط آب و هوایی و اقلیمی‌سبب شده است که گرجستان از قدیمی‌ترین گهواره‌های مدنیت بشری و از نخستین مراکز تجمع گروه‌های انسانی برای زندگی دسته جمعی و متمدنانه باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 15)

جمعیت گرجستان بر اساس سایت‌های رسمی‌این کشور در سال 2005 میلادی 4667000  نفر و بر اساس سایت‌های دیگر کشورها 4630841 (جولای 2008) برآورد شده است و با توجه به بالا رفتن رشد جمعیت درآنجا پیش بینی می‌شود که نفوس این کشور طی70 سال آینده به دو برابر افزایش یابد. (جمال گوکچه، 1373، ص 135)

نام رسمی‌و بین المللی جمهوری گرجستان همانگونه که در مقدمه ذکر شد «جرجیا» (Georgia) است اما نام محلی آن به زبان گرجی საქართველო «ساکارتوِلو» (Sakartvelo) و به روسی «گروزیا» (Грузия) است. پایتخت گرجستان، شهر قدیمی‌تفلیس(Tbilisi) و زبان رسمی، زبان گرجی است که با خط مخصوص گرجی مکتوب می‌گردد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 16)

84 درصد از نژاد مردم کشور گرجستان را گرجی‌­ها و مابقی را آذری، ارمنی، آبخازی و روس‌ها تشکیل می‌دهند. گرج‌ها یا گرجی‌ها که خود را در زبان محلی، «کارتوِلی»(Kartveli)  می‌خوانند به شاخه قومی‌قفقازیان تعلق دارند و از نژاد‌های همجوار هند و اروپایی (ایرانی و روس‌ها) و از ترکان کاملاً متمایز هستند. در گرجستان، اقلیت‌های روس، آذری، ارمنی، اوسِتی ـ قومی‌ایرانی نژاد ـ  و آبخازی زندگی می‌کنند. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 16)

گرجستان از 13 شهر تشکیل شده است. شهر قدیمی‌تفلیس (Tbilisi)  پایتخت جمهوری گرجستان با جمعیت قریب به یک میلیون و 800 هزار نفر پرجمعیت‌ترین، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر گرجستان می‌باشد. در گرجی این شهر تبیلیسی یا تهبیلیسی مشتق از واژة تپهیلی (به معنای گرم، منسوب به چشمه‌های آب گرم تفلیس) و در عربی تَفْلیس (بلاذری، ص200: طَفلیس) نامیده می‌شود. براساس اطلاعات بدست آمده از کاوش‌‏های باستان‌شناسی، اراضی شهر تفلیس در هزارة سوم تا چهارم پیش از میلاد، مسکون بوده است.

در دورة حکومت «گورگاسال» (502 میلادی) ـ در برخی منابع با عنوان واختانگ گرگ اسلان آمده است ـ تفلیس به مرکز مهم اقتصادی گرجستان شرقی تبدیل گردید. در قرن ششم میلادی، این شهر پایتخت حکومت پادشاهی کارتلی بود. در قرن هفتم میلادی، سپاهیان اسلام قسمت‌‏هایی از گرجستان را به تصرف درآوردند و از سال‌‏های30 قرن هشتم میلادی، تفلیس مرکز اقامتی امرای عرب شد. قرون 12 و 13 میلادی، تفلیس از مراکز مهم اقتصادی و فرهنگی بود. در قرن چهاردهم ابتدا مغولان و سپس تیموریان به تفلیس حمله و خرابی‌‏های بسیار درآن پدید آوردند. عثمانی‏‌ها نیز در قرون 17ـ 15 میلادی، بارها به شهر حمله کردند. از قرن شانزدهم به بعد، تفلیس در ترکیب دولت ایران قرار گرفت. علاوه بر تفلیس، از مهم‌ترین شهرهای گرجستان می‌توان «کوتائیسی»، روستاوی، گوری، پوتی دو بندر «باتومی» و «سوخومی» درکنار دریای سیاه و متسختا را نام برد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 32)

جغرافیای طبیعی

گرجستان در مرکز و غر ب منطقه قفقاز، بین 41 درجه و 7 دقیقه تا 43 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی و 40 درجه و 4 دقیقه تا 46 درجه و 42 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است. این کشور به صورت طولی در امتداد مدارات کشیده شده و طول آن در حدود 370 کیلومتر، حداکثر عر ض آن 200 کیلومتر و طول قطر بزرگ آن 613 کیلومتر است. مساحت گرجستان 69700 کیلومتر مربع است. طول 1969 کیلومتر است. این جمهوری در شمال با فدراسیون روسیه هم مرز است، سراسر این خطوط مرزی، منطبق بر آب پخشان رشته کوه‌های 807 کیلومتر مرز مشترک را در برمی‌گیرد. در حقیقت این مرز، سرحدات طبیعی روسیه را در جنوب تشکیل می‌دهد، در جنوب آن گرجستان و در شمال آن جمهوری‌های خودمختار فدراسیون روسیه قرار دارند که به ترتیب از شرق به غرب مرزهای جنوبی جمهوری‌های خودمختار داغستان، چچن، اینگوش، اوستیای شمالی، کاباردا  بالکار و قره چای چرکس، همچنین سرزمین کراسنودار را شامل می‌شود. مهم‌ترین راه‌های ارتباطی قفقاز مرکزی و غربی که روسیه را با گرجستان، ارمنستان و ایران پیوند می‌دهد، از این مرز می­‌گذرد. محافظت و نگهبانی از این مرز برای روسیه جنبه حیاتی دارد، کما این که در دوره شوروی و روسیه تزاری نیز دارای اهمیت بسیار بود و جنگ‌های بی‌شماری برای دستیابی به‌این سرحدات به وقوع پیوسته است. گرجستان در شرق با آذربایجان هم مرز است که طول آن 374 کیلومتر را شامل می‌شود. دو راه عمده ارتباطی گرجستان با شرق، دریای خزر و ایران از این نقطه می‌گذرد (جاده زمینی و راه آهن) علاوه برآن، لوله انتقال نفت باکو  باتومی‌و باکو ـ سوپسا نیز از این مرز می‌گذرد که در حال حاضر فعال است. در جنوب، گرجستان به ترتیب از شرق به غرب با آذربایجان، ارمنستان و ترکیه هم مرز است. 216 کیلومتر با ترکیه و با ارمنستان 256 کیلومتر است. در غرب، گرجستان به دریای سیاه محدود می‌شود که طول مرز ساحلی آن 315 کیلومتر است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 91)

ناهمواری‌های طبیعی

تنوع ناهمواری‌های طبیعی و آب و هوا موجب تنوع خاک و گیاه شده است. دامنه‌های پست پوشیده از جنگل‌های بلوط با انواع پیچک‌ها است. این کشور با گسترش در امتداد عرض به سه منطقه بزرگ مورفولوژیکی تقسیم می‌شود. منطقه کوهستانی قفقاز بزرگ (به زبان گرجی کاوکاسیونی)، فلات گرجستانی جنوبی (قسمت واقع در فلات قفقاز جنوبی) و رشته‌های بین کوهی (جدا کننده‌این مناطق و بلندی‌های نسبتاً کم ارتفاع). منطقه مردابی کولخید دارای گیاهان نظیر خیزران، اوکالیپتوس و نخل می‌باشد. در ارتفاعات پائین جنگل‌های کاج و صنوبر و در ارتفاعات بالاتر بیشه‌های آزاله و سر و کوهی یافت می‌شود. 39 درصد از اراضی گرجستان پوشیده از جنگل است که در آن درختان بلوط، شاه بلوط و در ارتفاعات زیاد درختان کاج سفید و غیره‌گونه‌های غالب را تشکیل می‌دهند. بطور کلی گرجستان به لحاظ طبیعی جغرافیایی به پنج ناحیه تقسیم می‌شود:

1. ناحیه کوهستانی قفقاز بزر گ: با چشم اندازهای کوهستانی، جنگلی، کوهستانی مرتعی، و یخچال‌های طبیعی

2. ناحیه کوه پایه‌ای تپه‌ای و مرطوب و دشت‌ها و اراضی پست با چشم اندازهای اراضی مرطوب، با جنگل‌های پهن برگ

3. ناحیه تپه ماهوری و جلگه‌ای «کورا» با چشم اندازهای نیمه بیابانی، استپی، جنگلی  استپی و جنگل‌های نواحی خشک

4. ناحیه کوهستانی قفقاز بزرگ با چشم‌انداز کوهستانی جنگلی و کوهستانی مرتعی

5. ناحیه آتشفشانی مسختی و جاواختی با چشم انداز کوهستانی  استپی و کوهستانی مرتعی.

کوه‌ها و آتشفشان‌ها

جمهوری گرجستان کشوری عمدتاً کوهستانی است. بیش از 80 درصد قلمرو این سرزمین را کوهستان‌ها و تپه ماهورها پوشانده است. گرجستان بر اساس ویژگی‌های پستی‌ها و بلندی‌های خود به نواحی متفاوت زیر تقسیم می‌شود:

در شمال، کوه‌های قفقاز بزرگ چون دیوار عظیمی‌کشیده است. پرتگاه‌های شیب‌دار تیغه‌های کوه‌های دامنه جنوبی، به تدریج به سمت جنوب از ارتفاعشان کاسته می‌شود و به ناحیه تپه‌های کوه پایه‌ای که در حاشیه دشت‌های بین کوهی قرار دارند، تبدیل می‌شود. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 14)

در جنوب، رشته کوها و فلات‌های بلندی از سرزمین‌های بلند قفقاز جنوبی قرار دارد (در محدوده گرجستان «سرزمین‌های بلند گرجستان جنوبی» نامیده می‌شود)، قسمت تشکیل دهنده آن در شمال، رشته کوه‌های چین خورده «قفقاز کوچک» است که تقریباً در جهت عرض جغرافیایی کشیده شده و در جنوب فلات بلند آتشفشانی، در امتداد طول جغرافیایی، رشته‌هایی از آتشفشان‌های غیر فعال و حفره‌های انباشته از گدازه‌های سرزمین‌های بلند جاواختی قرار دارد که بخشی از سرزمین‌های بلند آتشفشانی ارمنستان است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 35)

با گذر از غرب به شرق در امتداد رشته‌کوه قفقاز بزرگ امکان مشاهده افزایش تدریجی آب پخشان اصلی بین رودخانه‌های دامنه‌های شمالی و جنوبی و همچنین کوه‌های نوک تیزی که به طرف سواحل دریای سیاه و اراضی پست کولخیس، کشیده شده‌اند وجود دارد. همه نواحی کوهستانی که بین دره «پسو» و مرزهای شرقی جمهوری خودمختار آبخازیا کشیده شده‌اند «قفقاز غربی» (قفقاز آبخازیا) نامیده می‌شود. رشته اصلی قفقاز غربی همچون برآمدگی‌های عظیمی، پوشیده از قلل صخر‌های برافراشته است که در بی ن آن، یخچال‌هایی در عمق حفره‌های سیرکی قرار دارند. ستیغ عظیم قفقاز بزرگ، نزدیک 1000 متر بالاتر از خط برف‌های دائمی‌است. گذرگاه‌های کوهستانی، که در اغلب موارد، جاد‌های مالرو است، در ارتفاعات 2400 تا 3000 متری از سطح دریا قراردارند. در راهی که به دریا منتهی می‌شود، رشته کوه گاگرا (کوه آگیستا به بلندی 3261 متر)، بزیب و کودوری (کوه خوجال 3309 متر) و رشته کوه‌ها و دره‌های عمیق رودهای بزیب و کودوری و شاخابه‌های آن به چشم می‌خورند. بلندترین قسمت مرکزی قفقاز بزر گ با قللی که بیش از 4500 متر ارتفاع دارند بین آتشفشان‌های خاموش دوره، کوارترنری «البروس» و «قازبک» کشیده شده است. در اینجا بیش از ده قله بزرگ، شامل شخارا (5201 متر)، جانگی تائو (5049 متر) گیستولا 4859 متر) و قازبک (5047 متر) وجود دارد که بلندتر از مونبلان (بلندترین قله آلپ) هستند. این قلل با لایه ضخیمی‌از بر ف پوشیده شده‌اند. اسوانتی، قسمت مرکزی قفقاز بزرگ را در برمی‌گیرد، حال آنکه رشته‌های حاشیه‌ای که از آن منشعب می‌شود تشکیل سیستمی‌ از برآمدگی‌ها را می‌دهد که به موازات آن کشیده شده است. بالای دره عمیق اینگوری، در جنوب روستای مستیا، مرکزی اسوانتی بالا، دامنه‌های سنگی رشته کوه اسوانتی سربرافراشته‌اند که تقریباً به موازات آب پخشان اصلی کشیده می‌شود. اینجا نقطه آغاز حاشیه برف‌های دائمی‌ و یخچال‌ها است. بلندترین قله‌این رشته کوه «لایلا» نام دارد که ارتفاعی بیش از 4000 متر دارد. جنوب رشته کوه اسوانتی، رشته کوه‌های راچا، و لچخومی‌کشیده شده است که منابع تأمین کننده آب رود ریونی هستند. پس از گذشتن از پای «گذرگاه روکی» از رشته کوه قفقاز اصلی، فلات «ارمانی» قرار دارد، ناحی‌های وحشی و بلند کوهستانی، که توسط کانیون‌های عمیقی بریده شده و در میان سطح هموار آن مناطق آب پخشان، چراگاه‌های وسیع کوهستانی با حصارهای تابستانی گوسفندان وجود دارد که در سراسر منطقه پراکنده شده است.

فلات آلپی «کلی» یکی از عجیب ترین گوشه‌های دامنه دار جنوبی قفقاز مرکزی است. این فلات از آتشفشان‌های کوارترنری شکل گرفته است. گدازه‌های چنین آتشفشان‌ها مانند «مپیسکالو» بزرگ (3694 متر)، «خوریسار» (3830 متر) و «کلی» (3628 متر)، در دامنه‌ها جریان یافته و فلات نسبتاً وسیع و همواری را به وجود آورده‌اند که در لبه آن‌ها به علت وجود دیوارهای گداز‌های، سبب به وجود آمدن دریاچه «کلی» شده است. از قله مخروطی «مپیسکالو» در شمال، می‌توان قله بسیار زیبای «قازبگی» را با کلاهی از برف مشاهده کرد (مقین واری و یا مقین وارتسوری که در زبان گرجی «قله برفی» معنی می‌دهد). کوه قازبگ نیز همانند کوه البروس یک آتشفشان غیر فعال است. جاده نظامی گرجستان که شهرت جهانی دارد، از کنار این کوه می‌گذرد. قفقاز شرقی از شرق قازبگی آغاز می‌شود. ظاهر کوه‌ها تا اندازه‌ای، با هم اختلاف دارند. اگرچه آب پخشان اصلی و آبریزها ی جانبی در شمال آن واقع شده‌اند، خصوصیات آلپی خود را حفظ کرده و تا اندازه‌ای کم ارتفاع تر از قفقاز مرکزی هستند. شمال لبه‌های آب پخشان و موازی با آن رشته کوه‌هایی کشیده‌اند که توسط دره‌های عمیق رودهای «ترک» ، آسسا، آزگونی و آندی کویسو جدا می‌شوند. بلندترین این رشته کوه‌ها، رشته‌کوه «توشتی» یا «پیریکیتی» نام دارد که 4285 متر است. 4494 متر ارتفاع دارد و قله دیکلوسمتا قله آن تبولوسمتا جنوب آب پخشان رشته کوه‌های قفقاز شرقی، رشته کوه‌های کارتلی و کاختی درجهت عمود بر آن کشیده شده که با شیب تند به طرف جنوب، پای تپه‌های اراضی پست کاختی را تشکیل می‌دهند. به علت اقلیم خشک‌تری که‌این قسمت نسبت به قفقاز غربی و مرکزی دارد، کناره‌ها و حاشیه‌های برف داخلی خیلی بلندتر است، 3500 تا 3600 متر از سطح دریا، یخچال‌ها فقط دامنه‌های بلندترین قله‌های رشته کوه «پیریکیتی» را می‌پوشاند. در آب پخشان اصلی تعداد یخچال‌ها نسبتاً اندک است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 17)

یخچال‌ها

در کوه قفقاز مرکز ی در قلمرو گرجستان، تعداد زیادی یخچال وجود دارد، این مورد طبیعی است، زیرا حد برف‌های دائمی‌در قسمت غربی این رشته کوه در ارتفاع 3000 متری و در قسم ت شرقی در ارتفاع 3400 متر ی از سط ح دریا قراردارد. صدها کوه از رشته کوه‌های قفقاز بزرگ، بالاتر از این ارتفاع واقع شد‌هاند بسیاری از یخچال‌های گرجستان در دامنه‌های جنوبی قفقاز بزر گ، متمرکز شد‌هاند. بسیاری از آن‌ها کاملاً بزرگ و گسترده هستند. به ویژه تعداد یخچال‌های بزرگ در حوضه رود اینگوری به حدود 170 یخچال می‌رسد. بزرگترین آن‌ها عبارتند از: تویبری، Tviberi (به طول 10 کیلومتر)، لکزیری Lekziri (13 کیلومتر) و تسانری Tsaneri (به طول 12 کیلومتر). یخچال‌های بزرگ، از دامنه‌های مقینواری Mkinvari (قازبک) سرازیر میشوند. مساحت زیر پوشش یخچال‌ها در قازبک و گیمارای خوج Gimarai-khokh بیش از 120 کیلومتر مربع است. یخچال‌هایی که برای توریست‌ها بیشتر آشناست، یخچال‌های «اورتسوری» Ortsveri و دودوراک Devdorak نام دارند که دامنه‌های قازبک به داخل دره بزرگ «ترک» سرازیر می‌شوند. تعداد دیگری یخچال بزرگ در حوضه ریونی وجود دارد که عبارتند از کیوتیشو، زوپخیتو و ادنا. در دیگر نواحی آلپی گرجستان، در سرچشم ههای رودهای کودوری، تسخینس شقالی و آراگوی نیز تعداد اندکی رودخانه‌های تقریباً یخچالی وجود دارد. یخچال‌ها دارای اهمیت اقتصادی قابل توجهی هستند، این یخچال‌ها رودهای بزرگ گرجستان را تغذیه می‌کنند. در تابستان، یخهای ذوب شده در یخچال‌ها آب رودخانه‌های ریونی، اینگوری، ترک و سایر رودها را با حجم زیاد، تغذیه می‌کنند. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 19)

آب و هوا و تغییرات آن

گرجستان به علت دارا بودن نواحی مختلف جغرافیایی دارای آب و هوای متفاوتی است. رشته کوه‌های عظیم قفقاز، گرجستان را در مقاب ل توده‌های هوای سردی که ممکن است از شمال تجاوز کند، محافظت می‌کند. با ای ن وجود، این توده‌های هوا از دامنه‌های کوه‌ها در شرق و غر ب نفوذ می‌کنند، اما در تماس با آب گرم دریای سیاه و سطح گرم شده زمین، گرجستا ن سرمای کمتر ی دریاف ت می‌کند. در سایه‌این اقلیم اینجا گرمتر از نواحی مجاور در همان عرض جغرافیایی است. رشته کوه‌های گرجستان غربی و دریایی که سواحل آن را می‌شوید، در تشکیل اقلیم تاثیر زیادی دارد. گرجستان غربی ناحی‌های مرطو ب، دریای ی و دارای اقلیم جنب مداری است، در حالی که گرجستان شرقی با اقلیم خشک و به ندرت مرطوب جنب مداری مشخص می‌شود. گرجستان غربی در تمام طول سال باران کافی دریافت می‌کند (1000-  1200 میلی متر در سال)، اما حداکثر بارندگی در پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد. قسمت جنوبی کولخیس به ویژه منطقه پرباران است (بیش از 2500 میلی متر در ساحل باتومی). در جهت شمال اقلیم کمتر مرطوب است (650 میلی متر در پوتی و 1400 میلی متر در سوخومی) در شرق ساحل دریا نیز باران کم می‌بارد. در پاره‌ای اوقات نیز حتی خشک است در گرجستان غربی زمستان‌ها ملایم و گرم است. متوسط درجه حرارت در سردترین ماه‌ها، در قلمروهایی که در ارتفاع 600 تا 700 متری از سطح دریا واقع شده‌اند، هرگز به کمتر از صفر درجه نمی‌رسد. زمستان به ویژه در سرزمین‌های پست کولخیس و تپه‌های کوه پایه‌ای که آن را احاطه کرده‌اند، گرم است. این مهمترین منطقه مرطوب جنب مداری به جهت بارندگی فراوان و زمستان ملایم و گرم و تغییرات اندک دما، بسیار معروف است. در اینجا گیاهان در تمام طول سال سبزند. در قسمت‌های 4 درجه سانتی گراد و در جولای - وسیعی از کولخیس، متوسط درجه حرارت در ژانویه 6 درجه سانتی گراد است. دورتر از دریای سیاه زمستان‌ها سردتر و تابستان‌ها 5 درجه و در ساکارا 3 درجه گرمتر است. از این رو متوسط درجه حرارت ژانویه در پوتی 4 درجه است. متوسط درجه حرارت در اوت در پوتی 23 درجه است، در حالی که در ساکارا 24 درجه است. آب و هوای گرم و آفتابی غالباً در تمام سواحل شرقی دریای سیاه، حتی زمستان وجود دارد. در ماه دسامبر، موقع ی که کوهستان‌ها پوشیده از برف اند، در کولخیس درختان سبزند، گل‌های رز شکوفه می‌دهند و خورشید می‌درخشد. بعضی اوقات، هر چند به ناگهان هوا در کولخیس سرد می‌شود و روزهای یخبندان و بارش بارف اتفاق می‌افتد که در اثر نفوذ هوا ی قطبی اس ت. این نوع سرمای کوتاه مدت، سبب نابودی درختان گرمادوست و مرکبات می‌شود. در کولخیس بادهای شرقی و بادهای غربی تسلط دارند. بادهای شرقی، بادهای خشک و گرم دامنه کوه است، یعنی اینکه باد گرم و خشک از کوهستان‌ها می‌وزد، این بادها به ویژه در قسمتهای شرقی اراضی پست کولخیس قوی هستند (در نواحی زستافونی، ترجولا و کوتائیسی). این بادها سبب کاهش رطوبت هوا و افزایش دما می‌شوند. باد شمال دریا معمولاً در نواحی ساحلی می‌وزد و خنکی مناسبی را درگرمای تابستان با خود به همراه می‌آورد. ناهمواری‌های کوهستان‌ها در گرجستا ن، علت عمده وجود نواحی اقلیمی‌کاملاً مشخص عمودی است. برای نمونه، در کولخیس اقلیم ویژگی‌های جنب مداری خود را 500 متری سطح دریا، نگه می‌دارد. در حالی که بالاتر از آن ناحیه - تقریباً تا ارتفا ع 600 اقلیم مرطوب و معتد ل گرم است. از ارتفا ع حدود 1000 متری ناحیه اقلیم معتدل سرد آغاز میشود، در حال ی که کمی‌بالاتر اقلیمی‌است با زمستان‌های سرد و مرطوب و 2000 متری سطح دریا) - تابستان خشک. بالاتر از خط پوشش گیاهی جنگلی (2200 3400 متری، برف‌های دائمی‌و یخچال‌ها - ناحیه اقلیم سرد و آبی است. در ارتفاع 3500 تسلط دارند. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 19)

منطقه مرطوب معتدل جنب مداری گرجستان شرقی در همان ارتفاعی است که توسط رژیم حرارتی متفاوت مشخص می‌شود. متوسط درجه حرارت در ژانویه به طور 1 درجه سانتی گراد است که پایین تر از گرجستان غربی است. دشت‌ها و - معمول 2400 میلی متر در سال - تپه‌های کوه پایه‌ای باران کمتری دریافت می‌کنند که از 700 تجاوز نمی‌کند. در کوهستان‌ها رطوبت افزایش می‌یابد و در ناحیه «گردنه صلیب» بارندگی سالانه به 1500 میلی متر می‌رسد. خشک ترین دوره در گرجستان شرقی در زمستان است و حداکثر بارندگی در اواخر بهار و آغاز تابستان صورت می‌گیرد. کاختی داخلی نسبتاً گرم و مرطوب است. به ویژه در دشت آلازانی، جایی که 23 درجه و - 0 درجه و در گرمتری ن ماه سال 25 - متوسط درجه حرارت در ژانویه 1800 میلی متر است. - متوسط بارندگی سالانه 1000 اقلیم دشت کارتلی داخلی تغییرات زیادی نسبت به کاختی داخلی ندارد. اختلافات فقط در مقدار بارندگ ی و شد ت زمستان است (متوسط درجه حرارت در ژانویه1 درجه سانتی گراد است). کارتلی پایین دارای اقلیم استپی معتدل / در کارتل ی داخلی 50 درجه تا / گرم با تابستان‌های داغ است. در اینجا متوسط درج ه حرارت در ژانوی ه از 2صفر درجه و در جولا ی بین 23 تا 25 درجه سانتی گراد و متوسط بارندگی سالانه 500 میلی متر است. فلات ایوری دارای اقلیم خشک استپی با زمستان‌های معتدل سرد و تابستانهای داغ است. در تپ ههای کوه پایه‌ای اقلیم بین خشک استپی تا معتدل مرطوب در نوسان است. در استپ شیراک و دیگر گودی‌های فلات ایوری، زمستان‌ها معمولاً کاملاً سخت 3 درجه سانتی گراد) می‌باشد، در حالی که متوسط / (متوسط درجه حرارت در ژانویه 8 سالانه فقط به 493 میلی متر می‌رسد. منطقه بورجومی‌ باکوریانی با اقلیم معتدل سرد تیپ اروپایی  غربی مشخص می‌شود، اما به علت ناهمواری‌های کوهستانی، شرایط اقلیمی‌در ارتباط با ارتفاع، تغییر می‌کند. در قسمت پایین، در دره تنگ بورجومی، شرایط درجه حرارت در 5 ماه سال بالاتر از 10 درجه است، درحالی که در ماه‌های تابستان بیش از 15 درجه سانتی گراد است. دمای گرمترین ماه حدود 19 درجه است، در حال ی که زمستان برفی و کاملاً سخت است، متوس ط درجه حرارت 3- درجه سانتی گراد می‌باشد. در ارتفاعات بالاتر 1600-1700 متر بالاتر از سطح دریا) اقلیم خیلی سخ تتر است. متوسط درجه حرارت) گرم ترین ماه به حدود 15 درجه و سردترین ماه به منفی 4 تا منفی 7 درجه سانتی گراد می‌رسد. در کوهستان‌هایی که باکوریانی را احاطه کرده‌اند، اقلیم ویژگی آلپی به خودمی‌گیرد. در ناحیه تپه‌های کوه پایه‌ای گرجستان شرقی، اقلیم معتدل مرطوب با زمستان‌های معتدل سرد و طولانی و تابستان‌های گرم است. در نواحی دامنه‌های متوسط و مرتفع قفقاز بزرگ و قفقاز کوچ ک، اقلیم غال ب، معتد ل مرطوب با زمستان‌های سرد و تابستان‌های خشک است. این ناحیه با جنگل‌های پهن برگ، عمدتاً راش مشخص می‌شود. و دارای بارندگی فراوان است که حداکثر آ ن در بهار و آغاز تابستان و حداقل آن در زمستان صورت می‌گیرد. در بالای منطقه جنگلی، اقلیم آلپی غالب است. سرزمین‌های بلند آتش فشانی جاواختی دارای اقلیم کاملاً مشخص تازه‌ای است. 4 ماه بیش از 10 درجه - تابستان‌ها گرم و طولانی است، متوسط درجه حرارت برای 5 سانتی گراد و در گرمترین ماه 17 درجه سانتی گراد است. از طر ف دیگر، زمستان سخت است (متوسط درجه حرارت در ژانویه 8- درجه سانتی گراد است). در این ناحیه باران 550 میلی متر در سال) - کمتری نسبت به سایر نواحی گرجستان در همان ارتفاع (4 ماه سال) دوام دارد. - می‌بارد، پوشش برف حدود آبهای داخلی یا هم جوار رشته کوه‌های سورامی، مسختی و آرسیانی، رودها ی گرجستان را به دو حوضه دریای سیاه و دریای خزر تقسیم می‌کنند. به علت بارندگی فراوان، رودهای حوضه دریای سیاه شبکه متراکم تری را تشکیل داده و حج م آب بیشتری را نسبت به گرجستان شرقی، جاری می‌سازند. گرجستان غربی با تعداد زیادی از رودهای کوچک که از نزولات باران و قسمت ی از مردا بها تغذیه می‌شوند، مشخص می‌شود. این رودها مستقیماً وارد دریای سیاه می‌شوند. در حوضه رود کُر چنین نمونه‌هایی از رودهایی مردابی وجود ندارد، اما رودها دارا ی جریان‌های فصلی هستند و در تابستان این رودها خشک می‌شوند. تعداد رودخانه‌های این جمهوری بالغ بر 25 هزار رودخانه است. رود ریونی پرآب ترین رود گرجستان غربی از آب پخشان اصلی کوه‌های قفقاز بزرگ از پای کوه پاسیسمتا Pasismta آغاز می‌شود. ریونی از سرچشمه خود تا کوتائیسی، رودخانه‌های کوهستانی تندآبی و سیلابی است که از دره‌ای تنگ و عمی‌ق می‌گذرد. پس از احداث نیروگاه‌های برق آبی «ریونی» و «گوماتی» Gumati ، بر روی آن، جریا ن رود آرام شده است. در جنوب کوتائیسی، رودخانه به فضای باز و گسترده دشت کولخیس وارد می‌شود و تعداد زیادی از شاخابه‌های آن (قویریلا Qvirila، خانیس تسقالی Khanistsqali، تسخنیس تسقالی Tskhenistsqali و تعدادی دیگر) که از دامنه‌های قفقاز بزرگ و کوچک سرچشمه می‌گیرند، به آن می‌پیوندند. دومین رودخانه بزرگ و پرآب جمهوری رودخانه «اینگوری» است. پر آبی آن بدین علت است که‌این رودخانه از یخچال بزرگ و وسیعی از بلندترین قسمت قفقاز مرکزی سرچشمه می‌گیرد. اینگوری با جوش و خروش بسیار مسیر خود را در درون دره‌ای تنگ و عمیق طی می‌کند. در هنگام خروج به فضاهای باز و گسترده کولخیس، در دره تنگ جواری، jvari توسط نیروگاه برق آبی اینگوری، مهار میشود. پس از خروج از این دره آب آرام و پاکیزه آن وارد دریا می‌شود. رودهای بزرگ دیگر گرجستان عبارتند از تسخنیس تسقالی، کودوری، Kodori بزیب، Bzyb که از قلل یخی قفقاز بزرگ سرچشمه می‌گیرند. دیگر رودخان ههای ساحلی گرجستان در دریای سیاه (خوبی Khobi، تخوری، گالیدزگا و کلاسوری) از نواح ی پیشکوهی سرچشمه می‌گیرند. این رودها با آ ب باران تغذیه می‌شوند و رژیمهای متفاوتی دارند. دوره سیلابی آن‌ها منطبق بر پرباران ترین زمان است (آغاز بهار و پاییز). رودخانه چوروخ Chorokh، در جنوب با تومی‌به دریای سیاه می‌ریزند. سرچشمه‌های این رود، خارج از قلمرو گرجستان در ترکیه است. رودخانه آجاریستوالی Ajaristsvali ، بزرگترین شاخه چوروخ در قلمرو جمهوری گرجستان، از ناحیه آلپی رشته کوه آرسیانی سرچشمه می‌گیرد. رودخانه‌های سوپسا و ناتانبی از رشته کوه‌های مسختی به دریای سیاه می‌ریزند. بزرگترین قسمت این رودها، جویبارهای شاخص کوهستانی است که از آب باران تغذیه می‌شود و پس از رسیدن به زمین‌های پست کولخیس، به آرامی‌جریان می‌یابند. رودخانه کُر (کور) طولانی ترین رودخانه گرجستان و راه آبی اصلی گرجستان شرقی از رشته کوه‌های بلند آناتولی (در ترکیه) در خارج از قلمرو گرجستان سرچشمه می‌گیرد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 17)

دریاچه‌ها

تعداد دریاچه‌های جمهوری اندک می‌باشند و در چشم انداز گرجستان نقش شایانی را بازی نمی‌کنند. سرزمین‌های بلند جاواختی بیشترین تعداد دریاچه‌ها را داراست. بزرگترین آن‌ها عبارتند از: پاراوانی، Paravani تاباتسقوری، Tabatsquri ساگامو، Sagamo خوزاپینی، ماداتاپا، Khozapini و خانچالی، Madatapa که از آب باران و آب‌های زیرزمین ی تغذیه می‌شوند. در فلات آلپی آتشفشانی کلی، Khanchali نیز تعداد زیادی دریاچه وجود دارد ک ه کلی بزرگترین آن‌هاست و در بعضی جاها دارای 7 متر عمق است. این دریاچه منشاء سرچشمه رود کسانی Ksani است. در گرجستان غربی، در ناحیه‌ای که سنگ آهک گسترش یافته، تعداد زیادی دریاچه‌های کوچک وجود دارد. در ناحیه آلپی قفقاز بزر گ، به ویژه در قسمت غربی آن، تعداد زیادی دریاچه کوچک با منشاء یخچالی وجود دارد. در دره تنگ و عمیق «لاشیپسه» Lashipse در آبخازیا، دریاچه سحرانگیز و قابل توجه «ریتسا»  Ritsa واقع شده است. از دریاچه‌های اطراف ساحل دریای سیاه می‌توان دریاچ ه «پالئاستومی» Paleastomi را نام برد که در کنار بندر پوتی واقع است. سواحل شرقی و شمالی دریاچه پوشیده از جنگلهای باتلاقی است، در حالی که بزرگترین قسمت ساحل دریاچه پوشید ه از علف‌های مردابی است. در گرجستا ن شرقی در نزدیکتری ن شهرک «دوشتی» Dusheti دریاچه «بازالتی» Bazaleti قرار دارد و در داخل محدوده شهر تفلیس، دریاچه کوچک «لیسی» Lisi واقع شده است. در نزدیکی شهر روستاو ی دریاچه «جانداری» Jandari و در جنوب تفلیس دریاچه «کومیسی» Kumisi است. در گستره فلات ایوری دریاچه‌های تلخ  شور کوچکی وجود دارد که فاقد زهکشی است. تعداد زیادی دریاچه‌های مصنوعی در گرجستا ن ایجاد شد ه است. تعدادی از آن‌ها حتی بزرگتر از دریاچه‌های طبیعی است. در تفلیس در حد غرب ی دشت سامگوری ، «مخزن تفلیس»، در سرزمین‌های بلند گرجستا ن جنوبی «مخزن تسالگر»، در نزدیک ی شهرک تقیبولی در مخزن شائوری «Shaori» و نزدیکی تیانتی، «مخزن سیونی» Sioni واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 26)

آب‌های معدنی

قفقاز جنوبی، به ویژه گرجستان، ناحیه آتش فشان‌های فعال دوره‌های اخیر زمین شناسی است، که ناحیه زلزله خیز متراکم با حرکت‌های تکنونیکی جدید است. فعالیت نیروهای تحت الارضی، با چشم ههای گرم و معدن ی مشخص می‌شود که در بسیاری از قلمرو گرجستان از زمین خارج می‌شوند. «آب حیات» را می‌توان به چشمه‌های آب گرم و رادیواکتیویته «تسقالتوبو» لقب داد. چشمه‌های معدنی قلیایی کربنیک مرکز آسایشگاهی «بورژومی» در سراسر جها ن شناخته شده است. آبهای معدنی «منجی» با آبهای «ماتسستا» در نزدیکی «سوچی» قابل مقایسه است. «لوگلا» ، »اوتسرا» ، «زواره» و چشمه‌های قلیایی  نمکی «سایرمه» «اسکوری» در «جاوا» شبیه چشمه‌های «یسن توکی» هستند.

سواحل گرجستان

طول سواحل گرجستان در دریای سیاه 315 کیلومتر است که بین دهانه رودخانه «پسو» و دماغه «گونیو» کشیده شده است. سراسر این نوار، به جهت دارا بودن مراکز استراحتگاهی و درمانی اهمیت بسیار دارد. آسایشگاه مسلولین، مهمانخانه‌ها و سایر تاسیسات استراحتگاهی در تمام طول ساحل دریای سیاه از لسلیدزه تا اوچامچیره درآبخازیا و از اورکی تا باتومی‌ در آجاری ا پراکنده شده است. در طول ساحل، خط آهن و شاهراه‌های ارتباطی با شریان‌های اصلی حمل و نق ل ارتباط پیدا میکنند و آ ن را با سایر نقاط قفقاز و روسیه مرتبط می‌سازند. مزارع وسی ع با محصولات با ارزش جنب مداری در حاشیه ساحل دریا گسترده شده است. ساحل دریای سیاه که در اقتصاد مل ی گرجستان اهمیت بسیار دارد، از نظر بهره برداری از منابع و ذخایر متعدد آن، ارزش بسیار زیادی دارد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 56)

شهرهای مهم

گرجستان دارای 13 شهر، 37 شهرک، 61 مرکز روستایی و 450 روستا است. شهرهای مهم آن عبارتند از: تفلیس ،کوتائیسی، روستاوی، گوری، پوتی، باتومی‌، سوخومی، متسختا، چیاتورا، تقیبول ی، زوگدیدی، تسقالتوبو، تقوارچلی، گاگرا و تلاو ی. در این قسمت شهرهای بزرگ گرجستان شرح داده می‌شود.

تفلیس

شهر تفلیس که در زبا ن گرجی (تبیلیس) نامیده می‌شود و در قسمت غرب ی گرجستان در مرکز دهلیز قفقاز و در 41 درجه و 2 دقیقه عرض شمالی و 44 درجه و 4دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینوی چ واقع شده است. این شهر در فاصله 120 کیلومتری رشته کوه قفقاز بزر گ و 250 کیلومتری دریای سیاه قرار دارد. تفلیس از نظر موقعیت جغرافیایی با شهرهای تاشکند، استانبول، رم، بارسلو ن، بوستون و شیکاگو هم عرض است و با شهرهای گورکی، ساراتف، بغداد و عدن در یک نصف النهار قرار دارد. تفلیس در آغو ش صخره‌های کوهستانی و عمدتاً در سواح ل رودخانه کُر یا اراضی نزدیک به آن واقع شده است. این رودخانه که از وسط شهر می‌گذرد، آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند. پایتخت جمهوری گرجستان در مرکز هندسی و اقتصادی منطقه قفقاز واقع شده و یکی از مهم ترین مراکز سیاسی، علمی، فرهنگی و اقتصادی قفقاز در گذشته و اکنون است. تفلیس مرکز سیاسی  اداری و فرهنگی گرجستان و زیباتری ن شهر قفقاز است و به اعتباری می‌توان آن را «عروس قفقاز» نامید. تفلیس در گذشته‌های دور، ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد کرده و بعدها با افزایش جمعیت شهر، ساخت و سازها به دامنه‌ها و تپه‌ها و فلات‌های اطراف رودخانه کشیده شد که در جه شمال و شمال شرقی شهر واقع شده و اکنون محیطی حدود 127 کیلومتر را به وجود آورده است. تفلیس مطلوب و هوا ی آن پاکیزه است که متوسط درجه حرارت آن 24 درجة /7 درجه سانتی گراد است. در تابستان در گرمترین ماه درجه حرارت به 40 درجه سانتی گراد می‌رسد. هوای شهر در زمستان در سردترین ماه به 9 سانتی گراد و به جهت نسیمی‌که از کوهستان‌ها در در ههای اطراف می‌وزد، همیش ه پاکیزه است. به طور متوسط سالانه 2112 ساعت آفتابی در تفلیس وجود دارد که 1805 ساعت آن از ماه مارس تا نوامبر اتفاق می‌افتد. 34 بارندگی که متوسط سالان‌های برابر 505 میلی متر دارد در ماه‌های گرم می‌بارد. در طو ل تابستان حدود 25 روز بسیار گر م وجود دارد که دمای هوا را تا 30 درجه بالا می‌برد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 41)

پائیز تفلیس بسیار زودگذر اس ت. پس از اینکه در اواس ط اکتبر، اولی ن برف بر رو ی کوه‌های اطراف می‌نشیند، هوای ملایم، گر م و آفتاب ی همه جارا فرامی‌گیرد. رطوبت شهر نسبتاً ک م و ب ه حدود 66 درصد می‌رسد. روزهای مه آلود و مرطو ب، به ندرت و بیشتر در ماههای دسامبر و ژانویه اتفاق می‌افتد. در تفلیس برف به ندرت می‌بارد. از دسامبر تا فوریه بین 30 تا 35 روز، دمای هوا به زیر صفر می‌رسد.

بهار تفلیس کوتاه و متغیر است که با بادهای سخت مارس و تغییر آب و هوا همراه است. در بهار و تابستان روزهای ابری اندک ولی توأم با ابرهای ضخیم است.

جمعیت شهر تفلیس، براساس اطلاعات آخرین سرشماری در سال 2006 برابر 1/103/300 نفر بوده است. از کل جمعیت شهر 80 درصد گرجی می‌باشند. (این نسبت 66 درصد بوده است). روس‌ها، ارامنه و آذر یها پرجمعیت ترین / در سال 1989 برابر 1 اقلیت‌های این شهر را تشکیل می‌دهند. بلاروس‌ها، آشور یها و ژرمن‌ها از دیگر اقوام کم جمعیت در تفلیس می‌باشند.

تفلیس در مرکز تلاقی راه‌های ارتباطی اصلی، راه آهن و انتها ی جاده نظامی‌گرجستان قرار دارد. خطوط هوایی تفلیس، فرودگاه‌ای ن شهر را با شهرهای مهم قفقاز، روسیه، آسیای مرکزی و شهرهای دیگر، برقرار می‌کند. با برقراری خط هوایی تفلیس تهران، ارتباط آن با ایران نیز از سال 1374 برقرار شده است. حمل و نقل شهری تفلیس شامل اتوبوس، تراموا، واگن برقی، گسترش زیادی یافته است. پایتخت گرجستان جدای از تمرکز دستگاه‌های سیاسی و ادار ی در آن، محل تمرکز فعالی تهای عمده اقتصادی این کشور نیز می‌باشد. درحدود نیمی‌از درآمدهای کل ناشی از مالیات مستقیم دریافتی دولت گرجستان از تفلیس می‌باشد که درجزئیات آن گفتنی است 60 درصد آن مالیات سود و درآمدهای شاغلین در تفلی س می‌باشد. 30 درصد بوده که، سهم این منطقه در تولید صنعتی ثب ت شده کشور در سال 1997 این نرخ در سال‌های اخیر به بیش از پنجاه درصد رسیده است. از نظر ساختاری امکانات در تفلی س به مراتب بهتر از بقیه بخش‌های گرجستان می‌باشد که دراین زمینه به خدمات حمل و نقلی، سیستم تلفن مناسب تر و یا سیستم تلفن همراه و نیز وجود امکانات رونق فعالیت‌های تجاری در منطقه مورد بحث اشاره نمود. در کل تفلیس، مناس بترین محل توجه تجار داخل ی و بیشتر محل جلب سرمایه گذاری‌های خارجی در گرجستان می‌باشد. آمارهای یاد شده که به مراتب از سهم تفلیس در توان صنعتی گرجستان فراتر می‌باشد نشان دهنده اهمیت اقتصادی بخش خدمات در تفلیس می‌باشد.

کوتائیسی

کوتائیسی مرکز استان ایمرتی در قسمت شرقی جلگه کولخیس واقع شده است. این شهر به سبب اهمیت اقتصادی و جمعیت دومی‌ن شهر بزر گ گرجستان است. جمعیت آن در سال 2002 به حدود 215 هزار و 700 نفر برآورد شده است. کاوش‌های باستان شناسی در قلمرو کوتائیسی نشان می‌دهد که سکونت انسان‌ها در این منطقه به دوره پارینه سنگی و عصر مفر غ می‌رسد. تاریخ مستند شهر «کوتاتیسیوم» از قرن سوم پیش از میلاد آغاز می‌شود. نویسندگان کلاسیک آ ن را پایتخت پادشاهی کولخیس می‌نامند. طی قرن‌های متمادی کوتائیسی یک مرکز پر رونق بازرگانی بود، اهمیت آن به سبب وجود را ههای کاروان رو و رودخانه ریونی افزایش می‌یافت، کالاها ی بازرگانی از ای ن شهر، سواح ل دریای سیاه و شهر فازیس (پوتی کنونی) و از آنجا به نقاط دوردستی چون سواحل یونان فرستاده می‌شد. از اواسط قرن هشتم تانوزدهم، کوتائیسی ابتدا پایتخت گرجستان غربی و سپس پادشاهی ایمرتی بود. هرچند استحکامات و تدابیر سیاستمدارا ن ایمرتی نتوانست شهر را از تجاوز دشمن و انهدام نجات دهد: در پایان قرن یازدهم، سلجوقیان آنرا به آتش کشیدند و در قرن 13 و 14، سپاهیا ن چنگیزخان و تیمور لنگ شهر را ویران کردند. در دوره حکومت شوروی، کوتائیسی در زمین ههای اقتصادی و فرهنگ ی توسعه فراوان یافت، کارخانه اتومبیل سازی، کارخانه تولید محصولات الکترونیکی و پمپ‌های برقی گریز از مرکز و لوکوموتیو‌های برقی، محصولات خود را به خارج از کشور نیز صادر می‌کردند. یکی از بزرگترین کارخانه صنعتی این شهر، کارخانه تولید تراکتورهای کوچک است که برای شخم زدن باغ‌ها و تاکستان‌ها بکار برده می‌شود و توانایی کار در دامنه‌های شیبدار را داراست. کارخانه‌های تولید روغن جلا و رنگ، مواد اصلی تولید رن گهای بادوام، کات کبود، باریت و چند محصول دیگر را تولید می‌کنند. کارخانه تولید ظروف شیشه‌ای، کارخانه تولید پارچه و ابریش م، پوشاک و منسوجا ت و کارخانه تولید کنسرو و میوه و سبزی کوتائیسی از نظر تولید محصول، اهمیت منطقه‌ای دارد. در حومه شهر سنگ‌های تراورتن برای بنای ساختمان‌ها، استخراج می‌شود. از نظر تعداد جمعی ت، کوتائیسی دومین شهر بزر گ گرجستان پس از تفلیس به شمار می‌رود. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 117)

روستاوی

در 20 کیلومتری جنوب شرقی پایتخت گرجستا ن، در استپ «گاردابانی» شهر روستاوی جای گرفته است که یکی از مراکز صنعتی مهم جمهوری است. روستاوی مرکز، استان تاریخی جغرافیایی کارتلی سفلی است. قسمت اصلی شهر، شامل بخش صنعتی، در ساحل چپ کُر قرار دارد، در حالی که ساختمان‌های مسکونی در ساحل راست رود ساخته شده‌اند. آب و هوا ی روستاوی و پیرامو ن آن خشک است با تابستان‌های داغ و زمستان‌های نسبتاً سرد. متوسط بارندگی سالانه به حدود 400 میلی متر می‌رسد. بخش عمده کانال گاردابانی در قسمت مرکزی شهر در ساحل چپ رود کُر قرار دارد. آب کانال نه تنها برا ی آبیاری، بلک ه برای تأمین آب مورد نیاز نیروگا ه برق حرارتی تفلیس بکار برده می‌شود که در نزدیکی روستاوی ساخته شده است. توسعه‌این شهر نوی ن در ارتباط با طرح احداث کارخانه ذوب آهن و فولاد روستاوی است که در دشت برهنه‌ای در کنار ویران ههای شهر قدیمی‌در سال 1944 آغاز شد و در سال 1950 کارخانه اولین محصول خود را تولید کرد، دو سال بعد کارخانه نورد آغاز بکار کرد و در سا ل 1954 کارکنان ذوب آهن گرجستان اولین محصول آهن و ذغا ل کُک خود را عرضه کردند. روستاوی چهارمین شهر بزر گ گرجستان است که در سا ل 2002 جمعیت آن به 138 هزار و 200 نفر برآورد شده است. امروزه روستاوی بزرگترین مرکز صنایع سنگی ن گرجستان است. بیشترین حجم تولید کارخانه فولاد و آه ن اختصاص به لوله‌های فولادی بدون درز دارد که به طور گسترده‌ای در صنایع نفت قفقاز جنوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. روستاوی شمش‌های فولادی مورد نیاز کارخانه نورد سومقائیت (در آذربایجان) را تأمین می‌کرد. کارخانه ذوب فولاد روستاوی همچنین ورق فولاد و سایر استانداردهای قطعات فولادی را که نقش عمده‌ای در اقتصاد دارند، تولید می‌کند. علاوه برکارخانه‌های ذوب آهن، کارخانه‌های بزرگ شیمیایی نیز در این شهر فعالیت دارند. کارخانه‌های شیمیایی روستاوی، کودهای ازته برای تأمین نیاز بخش کشاورزی جمهوری‌های قفقاز جنوبی و تعداد ی نقاط دیگر تولید می‌کرد که در سال‌های پس از استقلال با وجود بحران‌های سیاسی و اقتصادی تولیدات آن دچار اختلال شده است. تعدادی کارخانه تولید الیاف مصنوعی نیز در این شهر ساخت ه شده است. کارخانه تولید سیمان از ضایعات تولیدات سنگ ترکانی فعالیت دارد. کارخانه تولید قطعات بتونی و نیز کارخانه‌های تولیدات مکانیکی  مهندسی و تجهیزا ت جرثقیل در این شهر بنا شده است. روستاوی در دور ه شوروی با بسیاری از نقاط شوروی روابط تولیدی و اقتصادی داشت. نیروی انسانی متخصص شهر از تفلی س تأمین می‌شد. در آغاز روستاوی مصالح ساختمانی گوناگون و تجهیزات را از تفلیس دریافت می‌کرد، در حالی که پس از رونق تولیدات صنعتی شهر، روستاو ی بسیاری از مواد مصرف ی صنایع را تأمین کرده و به شهر متخصصا ن و کارکنا ن ذوب آهن تبدیل شده و فق ط محصولات صنایع سبک و غذایی را در روابط متقابل اقتصادی از شهر تفلیس دریافت می‌کند. شبکه وسیعی از دبیرستان‌های آموزشی و فنی در روستاوی تأسیس شده است. مؤسسه‌های علمی‌آموزشی پلی تکنیک و مؤسسه اتوماسیون مراحل تولید در شهر فعالیت دارد. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 19)

متسختا

متسختا، پایتخ ت باستانی پادشاهی گرجستان شرقی، در کارتل ی داخلی واقع شده است. متسختا از شهرهای قدیم گرجستان است. بنای آن در نیم ه دوم هزاره اول پیش از میلاد نهاده شده است. اکنون این شهر در نوار باریک ی در طو ل ساحل رودها ی کُر و آراگو ی کشیده شده و تقریباً ب ه طول کامل توسط کوهستان‌ها، احاطه شده است. در دور ههای گذشته‌این شهر به استحکامات و ساختمان‌های پیوسته‌ای متصل بود ک ه تا دامن ه کوه‌های اطراف کشیده می‌شد و برروی هم با پایتخت، مرکز دولتی بزر گ را تشکیل می‌دادند. دوره رشد متسختا از قرنهای اولیه عصر مسیحی ت آغاز و تا قرن ششم میلادی ادامه می‌یابد. پس از انتقال پایتخت دولت به تفلیس در قر ن 6 میلادی، متسختا با کلیساهای متعدد و کلیساها ی جامعی که بعدها در آنجا ساخته می‌شود، به عنوان مرکز دینی کشور باقی می‌ماند. متسختای امروز با آثار معماری و باستانی ارزشمند خود همچو ن یک موزه است. کاوشهایی که در شهر و پیرامون آن صورت گرفته آثار ارزشمندی از نمونه‌های فرهنگ میلادی را در برمی‌گیرد. - مادی هزاره اول پیش از میلاد تا قرنهای 6 بررسی محل‌ها، ساختمان‌های مسکونی و بناها ی مربوط به آن، همچنین ظروف متعدد خانگ ی و جواهرات، نشان دهنده شکوفایی تاریخ تمدن شهر است. متسختا همچنین به عنوان یکی از مراکز مهم آثار معماری باستانی گرجستان شناخته می‌شود. هنگام ورود به شهر از شمال از طریق جاده یا از غرب از طریق راه آهن، معبد جوار ی که در بالای صخره‌ای کوهستانی که درست در روبروی بلوک‌های مسکونی در محل تلاقی دو رود قرار دارد خودنمای ی می‌کند. معبد جوار ی یکی از ارزشمندترین آثار معماری (585 میلادی) گنبدی است. این بنا قدیمی‌ترین نمونه ساختمان‌های  باستانی گرجستان است. ساختمان صومعه چنان به نظر می‌رسد که از درون صخره، به سوی قله مخروطی آن بیرون آمده است. جواری به ویژه هنگام شب در زیر تاب ش نورافکن‌ها، زیباتر دیده می‌شود. درست در مرکز متسختا، کلیسای جامع «اسوتیتسخوولی» قرار دارد که در آغازه سده 11 میلادی توسط معمار گرج ی، آرساکیدزه ساخته شده است. این بنای عظیم به سبب معماری بسیار زیبا و ارزشمند خود و ترکی ب قطعات حجاری‌های هنرمندانه روی سنگ قابل توجه بسیار است. در فاصله کم از اسوتیتسخوولی، صومعه سامتاورو، یکی دیگر از نمونه‌های برجسته معماری همان عصر قرار دارد. هنگام نزدیک شدن به متسختا در طول «جاده نظامی‌گرجستان» ستون سنگی بلندی در ساح ل روبرو ی آراگوی، در سم ت چپ قرار دارد. این ستون یادبود در محل مرگ «ایلیاچاوچاوادزه» مشهورترین نویسنده و اندیشمند گرجستان سربرافراشته است. جمعیت این شهر در سا ل 1995 حدود 16 هزار نفر برآورد شده است.

ترکیب اصلی اقتصادی این منطقه کشاورزی و باغدار ی و پرور ش گوسفند می‌باشد که‌این فعالیت آخری در مناط ق مرتفع تیانتی، دوشت ی و قازبگ ی صورت می‌گیرد. جاده‌های نظامی‌گرجستان از این منطقه یعنی از میان تفلیس و مرز با فدراسیون روسیه می‌گذرد. این منطقه با توجه به بسته بودن مسیر آبخازیا مهمترین کانال تردد جاده‌ای گرجستان و روسیه می‌باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 128)

بیشترین صنایع این منطقه در متسختا و دوشتی قرار دارد. ضمن اینکه پیست‌های اسکی در بخ ش گودائوری این منطقه واقع می‌باشد. نرخ بیکاری در این منطقه 6 درصد گزارش شده است.

سوخومی

سوخومی‌پایتخت جمهوری خودمختار آبخازیا است که در کنار دریا ی سیاه قرار دارد. این شهر در دامن ههای تپه‌های اطراف خلیج واق ع شده و جمعیت آن در سا ل 2002 حدود 112 هزار نفر برآورد شده است. سوخومی‌دارای آب و هوای طبیعی مناسب است. متوسط درجه حرارت آن در تابستان 24 درجه و در زمستان 6 درجه سانتی گراد است. بارندگی سالانه آن به طور متوسط 1260 میلی متر است. آبهای معدنی، استفاده از سواحل دریا برا ی شنا و اقلی م مناس ب از جمله جاذبه‌های این شهر برای استراحت و معالج ه به شمار می‌رود. سوخومی‌در منطقه قفقاز و دریا ی سیاه، یکی از مراکز تفریح ی کشتیرانی مهم به شمار می‌رود. در اطراف این شهر، نواحی توریستی «آخالی آتونی» ساخته شده که از مراکز توریستی بسیار جالب است. در سال 1918 در هشتم ماه آوریل، در سوخومی‌ حکومت شوروی به وجود آمد، لیکن از ماه مه تحت قلمرو دولت تازه به استقلال رسیده گرجستان قرار گرفت. در چهارم ماه مارس 1921 ارتش سرخ، حکومت شوروی را در آ ن نواحی مستقر کرد از سال 1921 تاکنون، سوخومی‌مرکز جمهوری خودمختار آبخازیا است. در سوخومی‌صنایعی چون دخانیات، کنسروسازی و کارخانه کفش چرمی‌با استفاد ه از مواد خام محلی فعالیت دارند. علاوه برآن، در ای ن شهر، تجهیزا ت مربوط به صنایع گاز نیز ساخته می‌شود. از بناهای دیدنی و آثار معماری سوخومی، میتوان از بنای حکومتی، آبخازیا، مهمانخانه «آبخازیا» تئاتر نمایشی، ساختمان مرکز تحقیقات چای و گیاهان نیمه گرمسیری، سناتوریوم آبخازیا و بیمارستان 13 طبقه نام برد.

گوری

گوری از سال 1801 به عنوان نقطه شهری شناخت ه می‌شود. اهمیت اقتصادی این شهر از سال 1872 پس از ساخت راه آهن تفلیس  پوتی افزایش یافت. پیش از انقلاب بزرگ، هیچگون ه صنایعی در شهر وجود نداشت و فق ط صنایع دستی و بازرگانی، فعالیت عمده را در کنار کشاورزی تشکیل می‌داد. در سال 1920 قسمتهای زیادی از شهر گوری در اثر زلزله از بین رفت، اما در سال 1926 از نو ساخته شد و جمعیت آن ب ه سرعت افزایش یافت و به 10 هزار نفر رسید. گوری معاصر مساحتی حدود 800 هکتار را در دو سوی ساحل رودهای کُر و لیاخوی تشکیل می‌دهد. موقعیت جغرافیایی آن به عنوان محل تلاقی راه‌ها و دارا بودن اقلیم مناسب، تأثیر بسیار زیادی در شهر داشته است. در 40 سال گذشته جمعیت آن پنج برابر شده است. گوری را قلب کارتلی داخلی به شمار می‌آورند. راه‌های ارتباطی که نقاط مختلف را بهم متصل می‌کنند در ای ن شهر یکدیگر را تلاقی می‌کنند. گوری یک شهر صنعتی است. اکثریت جمعیت آن را کارکنان بخش صنعت تشکیل می‌دهند که در صنایع و ساختمان و حمل و نق ل به کار اشتغال دارند. در ساحل راست رود لیاخوی، کارخانه نساجی فعالیت دارد که از سال 1945 تأسیس شده است. کارخانه کنسروسازی و شراب سازی گوری، جزو کارخانه‌های معتبر مواد غذایی گرجستان به شمار می‌روند. کمپوت میوه تولیدی این کارخانه در تمام منطقه و خارج از مرزهای جمهوری از شهرت زیادی برخوردار است. گوری یکی از مراکز مهم تولید میوه گرجستان است. گوری محل تلاقی راه آهن قفقاز جنوبی بوده و دارای ایستگاه راه آهن است. از این نقطه شاخه‌ای از خط آهن و جاده به «تسخین والی» (مرکز اوستیای جنوبی) به سوی شمال کشیده شده است. علاوه برآن از گوری شاهراهی به سوی دره «آتنی» می‌رود. صومعه سیونی یکی از آثار بسیار معروف معمار ی قرن هفتم میلادی گرجستان است که در نزدیکی روستای آتنی قرار دارد. در این معبد نقاشی‌های دیواری که به قرن 10 میلادی تعلق دارد، بسیار معروف است.

ژوزف استالین در این شهر بدنیا آمده بود و تا سال 1894 در آنجا زندگی می‌کرد. خانه مسکونی استالین به موزه تبدیل شده و مجسمه بزرگی از استالین در شهر گوری ساخته شده است که هنوز هم پس از فروپاشی شوروی، پا برجاست. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 96)

تلاوی

شهر تلاوی، شهری قدیمی‌و بسیار زیباست که در دامنه رشته کوه گومبوری واقع شده و مرکز اداری و فرهنگ ی کاختی داخلی به شمار می‌رود. در مرکز شهر بناهای تاریخی زیادی وجود دارد. دژی قدیمی‌که با باروهای بلند احاطه شده و نیز برجهای استوانهای آن از جمله آثار قدیمی‌و تاریخی به شمار می‌رود. در پشت این دژ کهن، کاخ پادشاه سابق کاختی قرار دارد که اکنون به مؤسسه تربیت معلم تبدیل شده است. مجموعه موزه‌های تلاوی در بخشی از اتاق‌های این کاخ ایجاد شده است. جاده‌ای از تفلیس از گذرگاه «گومبوری» از دامنه­های شمالی کوه به تلاوی سرازیر می‌شود. در شهر تلاوی کارخانه‌های پیله بازکنی، پوشاک، ابریشم بافی، کنسروسازی، ساخت قطعات پیش ساخته بتونی و غیره... فعالیت دارند. تلاوی یکی از مراکز شراب سازی گرجستان است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 56)

استان‌های تاریخی جغرافیایی گرجستان

استان‌های تاریخی  جغرافیایی این جمهوری عبارتند از:کارتلی (کارتلی داخلی و سفلی)،ایمرتی،سامقره لو،گوری، مسختی، جاواختی ، آبخازیا، آجارستان،اوستیا، یسوانتی، قازبگی،خوسورتی.

کارتلی

کارتلی همان ایبریای باستانی است که در منابع تاریخی یونان و روم از آ ن یاد شده است (در منابع فارسی کارتیل). این ناحیه درس ت همان جایی است که یک دولت مرکزی گرجی، قرن‌های متمادی هسته اقتصادی  فرهنگی تعدادی از شاهزاده نشین‌های فئودالی را درآغاز قرون وسطی، تشکیل می‌داد. کارتلی قسمت مرکزی دامنه‌های قفقاز جنوبی را در طول دره رود کُر تشکیل می‌دهد و قسمتی از آن تیغه‌های جنوبی قفقاز بزرگ و سرزمین‌های مرتفع گرجستان جنوبی را پوشش می‌دهد. قلمرو کارتلی توسط خطوط اصلی حمل و نقل جمهوری قطع می‌شود: مسیر اصلی راه آهن قفقاز جنوبی، راه‌های اتومبیل رو و خطوط هوایی که شهر تفلیس را با دیگر شهرهای قفقاز جنوبی، شمالی و بسیاری دیگر از شهرهای کشورهای مستقل مشترک المنافع و سایر کشورهای اروپا و آسیا پیوند می‌دهد، در این منطقه واقع شده است.

کارتلی به دو قسمت : کارتلی داخلی و سفلی تقسیم می‌شود:

الف) کارتلی داخلی

در این قسمت اراضی وسیع هموار با استپهای پوشیده از گیاه و رشته‌هایی از تپه‌های کم ارتفاع دیده می‌شود که توسط دره‌های کم عمق و تنگ بریده شده‌اند. رود کُر، محوریی مانند کارتلی داخلی در میان این دشت، از غرب به شرق روان است.

آب و هوای بخش کم ارتفاع کارتلی داخلی، گرم و معتدل با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است. در پاره‌ای اوقات، درجه حرارت زمستان‌ها به منهای 10 درجه سانتی گراد می‌رسد، اما تعداد روزهای یخبندان کم است. محصولات مهمی‌چون گندم، انگور و میوه‌ها با بکارگیری سیستم‌های آبیاری تیریپنی، تاشیسکاری، سالتویسی، مخران و تزی اوکامی، تولید می‌شوند. نیروگاه‌های برق روستایی در سر ریز کانال‌های اصلی آبیاری احدا ث شده‌اند. خاک‌های حاصلخیز و آ ب و هوا ی مناسب، کارتلی داخلی را به یکی از مراکز پرجمعیت گرجستان تبدیل کرده است. حدود ی ک سوم از جمعیت این منطقه در شهرهای باگوری، خاشور ی، بورجومی، کاسپی، متسختا، و تعداد ی دیگر از شهرهای کوچک و بزرگ زندگی می‌کنند. اکثریت عظیمی‌از مردم منطقه را گرجی‌ها تشکیل می‌دهند. تعدادی اوست و ارمنی نیز در این منطقه زندگی می‌کنند. در بین جمعیت شهری تعداد اندک روسی ، ارمنی و اوستی نیز زندگی می‌کنند اما اکثریت قومی‌متعل ق به گرجی‌هاست. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 125)

ب) کارتلی سفلی

کارتلی سفلی در جنوب و جنو ب شرق تفلیس واقع شده و قسمتی از شیب کُر سرزمین بلند جاواختی را که آنرا در جنو ب و غرب به هم متصل می‌سازد، تشکیل می‌دهد. رود کُر ای ن منطقه را به دو قسمت نابرابر، تقسی م می‌کند، استپ گاردابانی، که در طول شرق ساحل چپ آن با مرز گرجستان و آذربایجان کشیده شده و استپ مارنئولی در ساحل راست کُر که از طرف غرب، شمال و جنوب با دامنه‌های سرزمین‌های بلند جاواختی و رشته کوه‌های تریالتی و سومخیتی محدود شده است.

در بالای دشت ساحل راست رودخانه، کوه 800 متر ی، یاقلوجا، سربرافراشته است. در استپ گاردابانی محصولات گوناگون کشت می‌شود که بیشتر به علت وجود خاک مناسب و از همه مهمتر، شبک ه آبیاری مصنوعی است. به همین علت، اولین کانال بزرگ که 2000 هکتار اراض ی را آبیاری می‌کرد، 130 سال پیش در این ناحیه ساخته شده است. در استپ مارنئولی حدود 40 هزار هکتار اراضی آبیاری می‌شود. نیازهای بازارهای تفلیس و روستاوی به سبزی‌ها، میوه‌ها و سایر محصولات کشاورزی همه از کشتزارهای نواحی مارنئولی و گاردابانی تأمین می‌شود. این کشتزارها نیاز بازار پایتخت جمهوری را به سیب زمینی و انگور در پاییز تأمین می‌کند. غرب این ناحیه بلندترین قسمت کارتلی پایین است. رود خرامی‌مهم ترین شریان آبی کارتلی پایین، از دامنه‌های جنوبی رشته کوه تریالتی از این ناحیه سرچشمه می‌گیرد. خرامی‌نقش مهمی‌رادر منابع تولید نیروی برق جمهوری به عهده دارد. کارتلی پایین که 10 درصد قلمرو گرجستان را شام ل می‌شود، نقش مهم حیاتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گرجستان را در دوره باستان داشته است. کارتلی پایین زادگاه «سولخان صبااوربلیانی» سیاستمدار، شاعر و نویسنده نامی‌گرجی در نیمه اول قرن هیجدهم است. در اینجا، میخائیل جاواخیشویلی نویسنده قرن بیستم گرجستان زاده شده و دوران کودکی خود را گذرانده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 64)

دشت کارتلی پایین دارای تراکم زیادی است که تراکم آن تقریباً شبیه ناحیه کوه پایه‌ای فلات تسالکادمانیسی است. پراکنده ترین ناحی ه جمعیتی منطقه در دامنه‌هایی جنگلی است، که در حاشیه‌این منطقه در غرب قرار دارد، در حالی که دامنه‌های رشته کوه‌های جاواختی، تریالتی و سامساری تقریباً غیرمسکونی است. کارتلی پایین یکی از مهمترین مراکز تولید غل ه گرجستان است. از 103 هزار هکتار اراضی کشاورزی، 70 هزار هکتار به زیر کشت غله می‌رود. بخش جنوبی منطقه کارتلی واقع در جاد ه اصلی و خط آهن اصلی گرجستان می‌باشد. بخش‌های کارلی، گوری و کاسپی بخش‌های صنعتی این منطقه می‌باشد. حجم تولیدات صنعتی این منطقه 5 تا 10 درصد تولیدات صنعتی در گرجستان است. پرورش میوه و باغدار ی بخش اصلی فعالیت‌های کشاورزی منطقه مورد بحث را تشکیل می‌دهد. در بخش شمالی این منطقه دامداری رونق بیشتری دارد. این منطقه از نظر نیشکر مساعدترین منطقه گرجستان می‌باشد. بخش شمالی کارتلی شامل بخش اعظم سرزمین اوستیای جنوبی می‌باشد. از نظر سابقه امر گفتنی است که بعد از جنگ آگوست 2008 گرجستان، این منطقه از سوی روسیه مستقل شناخته شد و می‌توان گفت که کنترل آن از اختیار گرجستان جدا و در اختیار روسیه میباشد.

ایمرتی

در قسمت مرکزی گرجستان غربی، استان تاریخ ی  جغرافیایی ایمرتی قرار دارد. در شمال، ایمرتی با دره تنگ کوهستانی سوانتی پایین و چالة «راچا  لچخومی» همجوار است که به علت نزدیکی بسیار زیاد شرایط طبیعی، اقتصادی و تاریخی می‌توان آن را جزو ایمرتی بشمار آورد. ایمرتی وراچا  لچخومی‌روی هم مساحتی برابر 11000 کیلومتر مربع دارد. این استان از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار است. جاده‌های زمینی و خطوط هوایی امکان ارتباط این منطقه را با سایر نقا ط جمهور ی در ساح ل دریای سیاه امکان ارتباط دریایی را با آبهای آزاد فراهم آورده است. مردم این منطقه به صنعتگری مشهورند. ایمرتی از 12 ناحیه اداری تشکیل شده است. مساحت آن 6349 کیلومتر مربع است.

بیشترین فعالیت‌های اقتصادی این منطقه در کنار مسیر اصلی گذر جاده و راه آهن منطقه در کنار شهرها ی کوتائیس ی، زستافونی، و سامتردیا انجام می‌گردد. حدود نیمی‌از فعالیت‌های اقتصادی منطقه در کوتائیس ی صورت می‌گیرد. این فعالیت‌ها 10 تا 15 درصد از فعالیت‌های اقتصادی گرجستان را شامل می‌شود. در رابطه با سرمایه گذاری‌های خارجی مهم منطقه می‌توان به کارخانه فروآلیاژ زستافونی اشاره کرد که با سرمایه گذاری‌های خارجی فعالیت می‌نماید. بخشی از محصولات تولیدی این کارخانه به خارج از کشور صادر می‌گردد.از تولیدات اصلی کشاورزی منطقه کشت انگور و دامداری می‌باشد. با این وصف تخصص اصلی کشاورزان سامتردیار در زمینه چای و باغداری می‌باشد.

آکاکی تسرتلی، نویسنده نامی‌گرجی در این ناحیه بدنیا آمده است.

رودهای اصلی این منطقه: ریونی، تسخنیس تسقال ی، قویریلا، دزیرولا، چخریملا، چولابوری، خانی س تسقالی، ساکرائولا، و غیره می‌باشند. که همه‌این‌ها به رودخانه ریونی ریخته و سپس به آرامی‌به سوی دریای سیاه روان می‌شوند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 65)

سامقره لو

سامقره لو قلمرو بین رودهای اینگوری و تسخنیس تسقالی را در برمی‌گیرد که شامل ناحیه کوه پایه‌ای رشته کوه‌های اگریس است. آب وهوای این ناحیه گرم و مرطوب است. رودهای سامقره لو: ریونی، خوبی، اینگوری، آباشاوتخوری، عمدتاً از آ ب باران تغذیه می‌شوند. در این ناحیه تعدادی دریاچه نیز وجود دارد (از جمله دریاچه پالیاستومی) که مجموعاً 18 کیلومترمربع را در برمی‌گیرند. نیروگاه آبی بسیار بزرگی به نام «اینگوری» که بزرگتری ن نیروگاه آبی قفقاز است، در این منطقه ساخته شده است. مساحت سامقره لو 4395 کیلومتر مربع است. مساحت اراضی کشاورزی آن 68 هزار هکتار آن زیر کشت است، در سامقره لو 4284 / 179/6 هزار هکتار است که 15 درصد کل باغ‌های میوه گرجستان و 1037 هکتار تاکستان وجود هکتار باغ میوه دارد. از شهرها ی مهم این منطقه از گرجستان، زوگدیدی و پوتی می‌باشد. وجود فرودگاه در این دو شهر و ارتباطا ت راه آهن و جاده‌ای موقعیت ممتازی را به‌این منطقه از نظر ارتباطی اعطا نموده است. از طرف دیگر عملاً به علت وضعیت سیاسی ایالت‌های خودمختار آبخازیا و آجاریا، عملاً تنها بندر مطمئن تحت نظر مستقیم دولت گرجستان بندر پوتی است. بااین وصف علیرغم وضعیت مناسب ارتباطی، فعالیت‌های صنعتی پوتی و زوگدیدی در حال کاهش است.

از کارخانه‌های مطرح این منطقه کارخانه تولید قالی در سناک ی می‌باشد که هم اکنون به علت واردات مقادیر زیاد قالی از ترکیه و آذربایجان با مشکلاتی چند مواجه است. بیشترین محصولات کشاورزی این منطقه چای و محصولات حاره‌ای می‌باشد. منطقه آباشابه تولید مرکبا ت و مستیابه علت خصوصیات جغرافیایی آن برای دامداری و تولید سیب زمینی مساعد می‌باشند. از سرمایه گذاران خارجی فعال در منطق ه، ترکیه و آلمان در صنایع پروسه چوب می‌باشند.

گوری

قلمرو گوری شامل پای تپه‌ها و دامنه‌های شمالی رشته کوه مسختی و 2032/ قسمت‌های مجاور حوضه‌های رودهای نبانبی و سوپسا است. مساحت گوری 6 کیلومتر مربع است که 3 درصد مساحت جمهوری را در برمی‌گیرد. آب و هوای جنب مداری گوری تا اندازه‌ای مرطوب است و از سامقره لو گرم تر است. گوری یکی از متراکم ترین مناطق جمهور ی اس ت. روستاهای متعدد منطقه با قرار گرفتن در کنار یکدیگر و با مجموعه ساختمان‌های روستایی، باغ‌های میوه، چای ، مرکبات و کشتزارهای چسبیده، مجموعه بهم پیوسته‌ای را تشکیل می‌دهند. شهر ازورگتی مرکز گوری می‌باشد، در شهر ازورگت ی، کارخانه آسیای بتونیت قرار دارد. کائولن، ماده اولیه تولید سرامیک و خاک رس سفالگری در این شهر فراوان است که در کارخان ههای سفال و سرامیک ازورگتی بکار برد ه می‌شود. این منطقه اساساً کشاورزی می‌باشد که محصولات عمده کشاورزی آن چای و محصولات کشاورزی حاره‌ای می‌باشد. فعالیت‌های صنعتی کوچک این منطق ه که عمدتاً در اطرا ف شهر ازورگتی صورت می‌گیرد درحال ارتقاء می‌باشد. ضمن این که رونق فعالیتهای مربو ط به احداث خط لوله باکو  سوپسا در این منطقه احتمال رونق این گونه فعالیت‌ها را افزون نموده است. این منطقه که در بخش جنوبی گرجستا ن واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 69)

مسختی

قسمت غربی گرجستان جنوبی مسختی نامیده می‌شود. قسمت نسبتاً بزرگی از مسختی در زمی‌ن باز و گسترد‌های قرار دارد که به نام «چاله آخال تسیخه» یا سامتسخه معروف است. آب و هوا ی چاله آخال تسیخه معتدل مرطوب با تابستان‌های گرم و طولانی است. در قر ن نهم میلادی مسختی مرکز پادشاهی «تائو  کلارجتی» بود. بسیاری از تاریخ نگاران مسختی را گهوار ه فرهنگ ملی گرجی می‌دانند، زیرا ای ن ناحیه همانند جاواختی در دوره حکومت ملکه تامارا (پایان سده 12 و آغاز سده 13) مرکز سیاسی و حیات فرهنگی گرجستان بود. تعداد زیادی ساختارهای آبیاری در دوره شوروی در مسخت ی ایجاد شد که بزرگ ترین آن‌ها کانال‌های آبیاری تسریوخی، گورکل آرالی و خوشنی هستند. اراضی بایر با ایجاد ای ن کانال‌ها آباد شد و در آن‌ها غلات کشت شده و باغ‌های میوه احداث شده است.

کشاورزی و صنعت در این منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از مهمترین بخش‌های صنعت مسختی، توسعه منابع ذغال سنگ قهوه‌ای، در نزدیکی روستای «واله» پیرامون شهر آخال تسیخه بود. اهمیت راه آهن فرعی بورجومی‌ شهرک معدنچیان واله، بسیار زیاد است. این راه آهن نه تنها کاربرد محلی دارد، بلک ه‌این ناحیه را با سایر نواحی جمهوری مرتبط می‌سازد.

سامتسخه جاواختی

جاواختی در قسم ت شرقی گرجستان جنوبی قرار دارد. آب و هوای این سرزمین ، با زمستان‌های سرد و کوتاه و تابستان‌های خشک مشخص می‌شود. مرکز منطق ه جاواختی در «آخال کالاکی» است که در زبان گرجی به معنی «شهر جدید» است، ای ن شهر در کنار رودخانه «آخال کالاکیس تسقالی» و در مرکز تقاطع شاهراه‌های اصلی واقع شده است. بیشترین تولید صنعتی منطقه در بورجومی‌صورت می‌گیرد که دارای ارتباطات خوب حمل و نقلی با بقیه مناطق گرجستان می‌باشد. با این وصف جمع آوری مالیات بر سود و درآمد در این منطقه از مقدار پیش بینی شده کمتر می‌باشد. فعالیتهای صنعتی در بقیه مناطق منطقه چون آخال تسیخه که بزرگترین کارخانه پروسه شکر گرجستان در آن قرار دارد رو به نزول است. فعالیت‌های اصلی کشاورزی منطقه منحصر ب ه تولید سیب زمینی و همچنین دامداری می‌باشد.

سوانتی

سوانتی در سرحدات سرشاخه‌های رود اینگور ی قرار دارد. در قسمت مرکز ی سوانتی روستاهای مولاخی، موژالی، مستیا، لاتالی، لنجری، بچو، و تسخوماری، قرار دارند. در این روستاها زمین‌های زیر کشت در ارتفاعات بین 1200 تا 1500 متری از سطح دریا واقع شده است. مستیا مرکز این ناحیه اس ت که از چهار روستا (ستی ،لانچوالا، لختاقی، ولاگامی‌) تشکیل شده است و با شهرهای بزرگ جمهوری ارتباط هوایی دارد. سوانتی کنونی مرکز کوهنوردی قفقاز است، کوهنوردان از جاهای مختلف برای صعود به قله‌های معروف اوشبا، جانگا و شخارا، از رشت ه کوه‌های قفقاز مرکزی، به‌این ناحیه عزیمت می‌کنند. 6 درصد از قلمرو / 4388 کیلومتر مربع است که 3 / مساحت استان سوانتی 9 گرجستان را در برمی‌گیرد. استان سوانتی از دو ناحیه ادار ی به نام‌های مستیا و لنتخی، تشکیل شده است.

قازبگ

در قسمت شرقی قفقاز مرکز ی ناحیه‌ای به نام قازبگ واقع شده است. برخلاف سوانتی، قلمرو قازب گ هر دو دامنه «آب پخشان» قفقاز مرکز ی و قسمت ی از «رشته کوه جانبی» و قله زیبای قازبگ را در بر می‌گیرد. یخچال‌های عظیمی‌که از دامنه‌های آن سرازیر می‌شود، رود تر ک را تغذیه می‌کند و شاخه‌های آن تمام قسمت‌های شمالی این منطقه را به دره‌های تنگ غیرقابل عبوری تبدیل می‌کند. بدین ترتیب، ای ن منطقه از قسمت‌های متفاوتی تشکیل می‌شود که جدا از هم قرار دارند. اگرچه گوسفند داری یکی از شاخه‌های اصلی اقتصاد قسم ت شرقی قفقاز مرکزی است، پرورش گاو نیز بطور موفقی تآمیزی در ناحی ه قازبگی رواج دارد، خوسورتی‌های محلی نوعی از گاوهای سازگار با محیط کوهستانی را پرورش می‌دهند که از گذشته‌ها شناخته شده است. کشت محصولات سالانه، از فعالی تهای کمکی مردم ناحیه است: باتوجه به شیب اراضی دامنه‌ای، مرد م ناحیه قازبگ زمین‌های کشاورزی را با دست آماده می‌کنند و کوشش بسیاری برای کشت محصولات سالانه در ای ن زمین‌ها بکار می‌برند. آن‌ها ناگزیرند همه ساله زمین‌های کشاورزی را از سنگ پاک سازی کنند. مسیرهای بالایی «ترک» و «آراگوی» قلمرو اقوام گرجی، از قبیل موخوی ، متیولی، خوسورها، و پشاوها است که در این ناحیه اقامت دارند. در قازبگی کنونی کارخانه فرآوری فرآورده‌های شیری و بست ه بندی پنیر ساخته شده که در آن پنیرهای گوسفند ی و از جمله پنیر معروف «کوبی» تولید می‌شود. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 72)

خوسورتی

خوسورتی ناحیه‌ای کوهستانی در مسیر بالایی رودهای آسسا، آرگونی، آرگوی ، در قفقاز مرکز ی است. آب پخشان اصلی قفقاز، خوسورتی را به دو قسمت تقسیم می‌کند، خوسورتی پیری کیتی به مرکزیت شاتیلی در دامنه‌های شمالی و خوسورتی پیراکتی به مرکزیت باری ساخودر دامنه‌های جنوبی که توسط جاده‌ای به «شاهراه نظامی‌گرجستان» در روستای ژینوالی می‌پیوندد. خوسورها گرجی صحبت می‌کنند ولی لهجه آن‌ها منحصر بفرد است. در میان خوسورها تعداد زیاد ی مهندس، متخصص کشاورزی، استاد، دبیر، دانشمند و سایر متخصصان و هنرمندان وجود دارد. مهمترین بخش فعالیت اقتصادی آن‌ها، پرورش دام و گاوداری است.

آبخازیا

آبخازی ا به دو قسمت آبخازیای کوهستانی و ساحل ی تقسیم می‌شود. آبخازیای کوهستان که قفقاز غرب ی را شامل می‌شود، تقریباً از چهار رشت ه کوه بلند تشکیل می‌شود. آبخازی، بزیب، کاگرا و کودور ی. متوسط ارتفا ع قله‌های آن‌ها به 3500 متر می‌رسد. در این منطقه کارست‌های متعددی وجود داردکه به آن‌ها کارست‌های آبخازی می‌گویند. غارهای کارستی و غارهای مغاکی قابل توجهی نیز در حومه تسه بلدا در ساحل رود آمتکل وجود دارد. آبخازی ا ساحلی نوار ک م عرض ساحلی، تپ هها و دامن ههای شمال غربی قفقاز آبخازی ا را در برمی‌گیرد. اینجا مرز شمال غربی گرجستان جنب مداری است. در این قسمت، زمستان به ندرت وجود دارد و تابستان‌های آن داغ و طولانی است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 45)

در آبخازیا تعدادی دریاچه نیز وجود دارد که شامل دریاچه‌های مردابی باستانی (دریاچه‌های «ببه سیری» بزرگ و کوچک) در قسمت‌های هموار و دریاچه‌های جوان است (دریاچه ریتسا و آمتکل) که در نقا ط مرتفع واقع شده‌اند. قسمت دریاچه آمتکل به 100 سال می‌رسد. دریاچه 2300 متر طو ل و 45 متر عر ض در په نترین قسمت دارد و عمق آن حدود 100 متر است. چشم اندازهای زیبای پیرامون این دریاچه، همه ساله تعداد زیادی گردشگر و کوهنورد را به خود جل ب می‌کند. ریتسا نیز زیباترین دریاچه قفقاز است. همه ساله گردشگران از بهار تا پایا ن پاییز به طرف این دریاچه کشید ه 2/ می‌شوند. سطح دریاچه حدود 15 کیلومتر مربع مساح ت دارد و طو ل آن حداکثر 6 کیلومتر و عرض آ ن در په نترین نقطه یک کیلومتر و عمی‌قترین نقطه آن 101 متر است. 516/ 8660 کیلومتر مربع و جمعیت آن در سال 1993 برابر 6 / مساحت آبخازیا 2 273 هزار نفر / 47 درصد) در شهرها و 4 / 243 هزارنفر (1 / هزار نفر بوده است که 2 52/9 درصد) در روستاها زندگ ی می‌کردند.) جمعیت ساکن در آبخازیا از اقوام متعددی از جمله گرجی، آبخازی، روس ، ارمنی، یونان ی، اکراینی، و غیره تشکیل شده است. متراکم ترین نواحی جمعیتی آبخازی ا، دشت‌های ساحلی و تپ ههای کوه پایه‌ای است. نسبت تراکم از جنو ب به شمال و از نواحی

ساحلی به کوهستانی کاهش می‌یابد. حدود 80 درصد از جمعیت آبخازیا در ارتفاع بیش از 200 متری از سطح دریا ک ه متوسط تراکم آن حدود 170 نفر در کیلومتر مربع است، زندگی می‌کنند.

آبخازیا یکی از مراکز مه م صنایع سوخت است. معدن ذغال سنگ بزرگی در اوایل سالهای 1850 در در ه رود «گالیدزگا» کشف شد. در سال 1970 تولید ذغال سنگ این معدن به حدود یک میلیون تن رسید که بی ش از 5 برابر حجم تولید سا ل 1940 بود. تأسیس کارخانه ذوب آهن و فولاد «روستاوی» سبب افزایش قابل توجه نقش ذغال سنگ تقوارچلی شد. تأمین ذغال کک مورد نیاز ذوب آهن گرجستان، سبب

ساخت این کارخانه در تقوارچل ی شد. نیروگاه حرارتی تقوارچلی که سهم بزرگی در تأمین نیروی الکتریسیته گرجستان دارد، در این شهر فعالی ت دارد. جمهوری خودمختار آبخازی ا فعلاً در خار ج از کنترل دولت مرکزی گرجستان است و روسیه پس از جنگ آگوست 2008 استقلال این جمهوری را به رسمیت شناخت. اقتصاد این منطقه که به علت موقعیت بندر ی آن در دریا ی سیاه و نزدیک ی به روسیه، می‌بایست رونق می‌داشت، به علت درگیری‌های مسلحانه و محاصر ه تجاری کشورهای مستقل مشترک المنافع ویران گردیده است.

آجاریا

آجاریا در جنوب غربی گرجستان و جنو ب شرقی دریای سیاه واقع شده و از جنوب با ترکیه هم مرز است. آجارستان یک جمهوری خودمختار در ترکیب دولت گرجستان است که اکثریت ساکنان آن را مسلمانان گرجی تشکیل می‌دهند. مساحت آجارستان 2900 کیلومتر مربع است. از نظر اداری به 5 ناحیه اداری به نام‌های: کدا، کوبولت ی، شوآخو ی،خلواچائوری و خولو تقسی م می‌شود. شهر باتومی‌و پیرامون آن نیز یک ناحیه شهری را تشکیل می‌دهد. رود چوروخ، یکی از رودهای حوضة آبریز دریای سیاه از کوهستان‌های آناتولی سرچشمه می‌گیرد و در مسیر پایین ی خود از آجاریا می‌گذرد. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 23)

توزیع جمعیت آجارستان متنوع است. نواحی کوهستانی که حدود 60 درصد مساحت این جمهوری را تشکیل می‌دهد کمتر از 30 درصد از جمعیت را در خود جا ی می‌دهد. بیش از 45 درصد از جمعیت در شهرک‌ها و مناطق شهری و بقیه در نقاط روستایی اقامت دارند. جمعیت بومی‌منطقه را گرجی‌ها تشکیل می‌دهند. آجارها همان نژاد گرجی‌ها هستند و تعداد زیادی از آن‌ها مسلمان سنی می‌باشند. آجارها دارای همان زبان و فرهنگ گرجی هستند و از نظر شک ل ظاهری تفاوتی با گرجی‌ها، ایمرتی‌ها یاگوری‌ها ندارند. تا قبل از انقلا ب اکتبر اکثریت جمعیت آجارستان بی سواد بودند، زنان مطلقاً امکان سوادآموزی نداشتند. امروزه در آجارستان 404 مدرسه با 63 هزار دانش آموز و 6690 کادر آموزشی فعالی ت دارد. زنان پا به پای مردان در فعالیت‌های اجتماعی  اقتصادی و سیاسی  فرهنگی شرکت دارند. منطقه آجاریا پوشیده از باغ‌های میوه است. منطقه مورد بحث به علت وضعیت خوب جغرافیایی که به عنوان منطقه ترانزیت بین المللی می‌باشد دارای اهمیت بسیاری می‌باشد. گفتنی است که نقطه ورود و خروج کالاهای ارمنستان از محل باتومی‌در این منطقه عبور می‌کند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 83)

بررسی سرمایه گذاری‌های ثبت شده در آجاریا مؤید آن است که‌این سرمایه گذاری‌ها در اطرا ف مناطق ساحلی آن شکل گرفته است. جدای از بندر باتومی‌، بندر کوبولتی علیرغم کوچکی آن نسبت به باتومی‌فعالیت محدودی دارد. زمینه‌های اصلی فعالیت‌های کشاورزی منطقه تولید محصولات حاره‌ای و کشت

تنباکو می‌باشد. گفتنی است که سیب زمینی از مهم ترین محصولات تولیدی منطقه می‌باشد. توافق‌های ترکیه مبنی بر جلوگیری از خطرات زیست محیطی نیروگاه آبی 2 میلیون دلاری بانک جهانی برای تجدید / چوروخی برای مردم منطقه و کم ک 5 ساختار فعالیت‌های باتومی‌از گفتنی‌های مطرح منطقه می‌باشد.

اوستیای جنوبی

اوستیای جنوبی در دامن ههای جنوبی رشته کوه‌های قفقاز مرکز ی قرار دارد و قسمتی پیرامونی از دشت کارتلی داخلی را تشکیل می‌دهد. اوستیا، قلمرو ی 3900 کیلو 5 درصد از محل قلمرو گرجستان را شامل / متر مربعی را در برمی‌گیرد که حدود 4 می‌شود. حدود دو سوم قلمرو اوستیا در ناحیه نیمه کوهستانی و کوهستانی قرار دارد که ارتفاع آن بین 1500 تا 3200 متری سطح دریاست. اکثریت جمعیت ناحیه را اوست‌ها تشکی ل می‌دهد. در مناب ع قرو ن وسطی از اوست‌ها به نام آلان‌ها یاد شد ه است که از نژادی ایرانی هستند. تا نیم ه اول قرن 13 میلادی آن‌ها در استپ‌های قفقاز شمالی ساکن بودند.

شهر تسخین والی، مرکز ناحیه اوستیای جنوبی است و در قسم ت جنوبی ناحیه در محل ورود رود لیاخوی بزرگ به دشت کارتلی، واقع شده است. در شهر تسخی ن والی انستیتوی تحقیقاتی آکادمی‌علوم گرجستان، مرکز تربیت معلم، دبیرستان، دبستان، و کودکستا نهای زیادی به فعالیت آموزشی اشتغال دارند.

باشگاه‌های تفریحی، موزه‌ها، کتابخانه‌ها، مراکز فرهنگی، ورزشگاه‌ها و سایر تأسیسات و امکانات عمومی، نیز در این شهر وجود دارند. اوستیای جنوبی کوهستانی از نظر دارا بودن معادن پلیمتال و باری ت، غنی است. ذخایر پلی متال کوآئیسی، یکی از منابع بسیار مهم جمهوری است.

از نظر منابع آب معدنی نیز اوستیای جنوبی اهمیت دارد. ترکیب آب معدنی چشمه‌های «دزو  سوآر» شبیه ترکیب آب معدنی «یسن توکی» است. در در ه زیبا و چشم انداز لیاخوی بزرگ در 22 کیلومتری تسخین والی نزدیک چشمه «دزوسوآر» مرکز استراحتگاهی کوهستانی «جاوا» قرار دارد. این جمهوری پس از جنگ آگوست 2008 از سوی روسیه مستقل شناخته شد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 89)

بنادر

بندر باتومی

بندر باتومی‌پایتخت جمهوری خودمختار آجاریا و یکی از بنادر مهم گرجستان در کنار دریای سیاه واقع شده است. این بندر که یکی از مهمترین بنادر دریای سیاه به شمار میرود، اصولاً برا ی حمل و نقل نفت و فرآورده‌های نفتی تأسیس شده است. باتومی، نقطه پایانی شبکه خط آهن قفقاز جنوبی است. بندر باتومی‌با 136 هزار نفر جمعیت، دارای فرودگاه بوده و از مراکز صنایع گرجستان به شمار می‌رود. به علت موقعیت جغرافیایی خود و اقلیم مناسب، دارای مراکز استراحتگاهی و آسایشگاهی است و در دوران شوروی از شهرهای توریستی بود.

از صنایع مهم باتومی‌می‌توان از پالایشگاه نفت نام برد که با استفاده از نفت دریافتی از طریق لوله نفتی باکو  باتومی، نفت خام منابع نفتی آذربایجان را تصفیه و صادر میکرد. ماشین سازی، صنایع سبک، صنایع محصولات غذایی، کارخانه تولید چای، تولید کنسانتره مرکبات، تولید آسفالت و بتون، ادوات الکترونیکی و مجتمع تولیدی صنایع چوبی از جمله شاخه‌های مهم صنعت در باتومی‌است.

از مراکز علمی‌و فرهنگی شهر می‌توان از دانشگاه باتومی، تئاتر نمایشی، شعبه آکادمی‌علوم گرجستان، انستیتو علوم و تحقیقات دریایی، موزه و تعدادی دیگر را نام برد. باتومی‌در محل ویرانه‌های قلعه‌ای تاریخی مربوط به قرون وسطی شناخته شده است که‌این قلعه «باتوم» نام داشت. باتومی‌در قرن هفدهم توسط ترک‌های عثمانی اشغال شده و در سا ل 1878 به تصرف امپراطوری روسیه درآمده و جزو قلمرو این امپراطوری شد. پس از تأسیس راه آهن باتومی‌ باکو در سال 1883 و احداث خط لوله انتقال نفت باکو  ـ باتومی‌درسال 1907، این شهر به بندری مهم تبدیل شد.

اقلیم باتومی‌گرم و مرطوب است. متوسط درجه حرارت سالانه آن به 14 درجه سانتی گراد میرسد. بارندگی سالانه آن به طور متوسط 2500 میلی متر است و دارای زمستان‌های معتدل و تابستان‌های گرم است. این شهر دارای مراکز استراحت گاهی، آسایشگاهی، درمانی و توریستی است. فصل شنا در سواحل باتومی‌از ماه می‌تا ماه اکتبر است.

بندر پوتی

پوتی یکی از بنادر عمده دریای سیاه است که در استان سامقره لو قرار دارد. در منابع یونان باستان از این بندر به نام «فازیس» یاد شده و آن را به عنوان یکی از مراکز اقتصادی و فرهنگی ذکر کرده‌اند. سابقه آن به بیش از دو هزار سال پیش تخمین زده می‌شود. همان طور که در افسانه‌های باستانی آمده، درست در همین نقطه بود که کشتی «آرگونات» لنگر انداخته است. در روزگاران کهن راه‌های بازرگانی اروپا به هندوستان از دهانه رود فازیس (پوتی) می‌گذشت. برای دریانوردان یونان، فازیس نقطه اصلی بازرگانی و حمل و نقل در دریای سیاه به ویژه پس از به زیر آب رفتن «دیوسکوریا» بود. فازیس دردوره باستان به جهت آکادمی‌خود معرو ف بود. جوانانی از نقاط دور دست برای آموزش فلسفه، دستور زبان، علوم دینی و حساب به‌این مدرسه می‌آمدند. نام امروزی شهر پوتی، از منابع کتبی گرجی قرن 8 میلادی بدست آمده است. در قرن 16 میلادی سلطان عثمانی در اینجا دژی بنا کرد که از آن بنا، برجی بجای مانده است. در سال 1828 توسط سپاهیان روسیه تزاری تسخیر شد و در سا ل 1858 به عنوان شهر بندری شناخته شده. در این زمان قایقهای ماهیگیری از کریمه، کشتیهای بادبانی ترک و پاره‌ای اوقات کشتی‌های رومی‌و شرکت‌های بازرگانی خارجی در این بندر پهلو می‌گرفتند.

در پایان سده 19 میلادی در ارتباط با ساخت راه آهن از تفلیس به پوتی، بندر عمیق تر شده و برای دسترسی کشتی‌های بزرگ آماده شد. مسئول طرح راه آهن و تعریض «نیکونیکولادزه» یکی از نویسندگان و شخصیت‌های برجسته گرجی بود.

امروز پوتی یکی از بزرگترین بنادر دریای سیاه است. در لنگرگاه بندر می‌توان تعداد زیادی از شناورهای تجاری را با پرچم کشورهای گوناگون مشاهده کرد. مهمترین کالاهایی که از بندر بارگیری می‌شود سنگ منگنز معادن «چیاتورا» است. غله، الوار، سیمان، ذغال سنگ، اتومبیل، چای، شراب، و دیگر کالاها نیز از بندر پوتی بارگیری می‌شود. اداره ماهیگیری گرجستان در این بندر مستقر شده است در پائیز و زمستان، ماهیگیران دام گستر از بندر پوتی برای ماهیگیری در آبهای اقیانوس اطلس و آرام آماده می‌شوند.

پس از فروپاشی شوروی، پوتی شاهد درگیری‌ها و جنگهای داخلی گرجستان بود. پس از تعطیلی فعالیت‌های بندر سوخومی‌ به علت جنگ‌های داخلی آبخازیا، بندر پوتی به بندری فعال تبدیل شده و همه روزه بر اهمیت بیشتر آن افزوده می‌شود.

طرح‌های ساختمانی بزرگی در پوتی در دست اجرا است که ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر را افزایش خواهد داد. در آینده‌ای نزدیک پوتی با امکانات بندری خود و دارا بودن فضای مناسب جغرافیایی برای گسترش زیر ساخت‌های بندری، جاده و راه آهن، نقطه نهایی دالان ترانزیتی «آسیا اروپا» و نقطه ارتباطی مهم قفقاز جنوبی با ایران و آسیای مرکزی خواهد شد. جمعیت شهر پوتی در سال 1993 به 60 هزار نفر رسید.

جغرافیای انسانی

میزان جمعیت و ترکیب آن

بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد جمعیت گرجستان در سال 2008 حدود 4.630.841 میلیون نفر برآورد شده است. جمعیت اصلی گرجستان را گرجی‌ها تشکیل می‌دهند که 5/83 درصد از کل جمعیت را به خود اختصاص می‌دهند. از دیگر اقوام ساکن در گرجستان می‌توان از ارمنیها، آذریها، روسها، اوکراینی‌ها، اوست‌ها، آبخازی‌ها، کردها، یهودی‌ها، آشوری‌ها و بلاروس‌ها نام برد.

طی سال‌های قبل از فروپاشی شوروی تغییرات عمده‌ای در ترکیب جمعیت گرجستان به وجود آمد. بیشترین تغییرات مربوط به جمعیت یهودی‌ها بود که در اثر کسب موافقت اتحاد شوروی سابق برای مهاجرت یهودیان به سرزمین‌های اشغالی فلسطین رخ داد. تعداد یهودی‌های گرجستان در پایان سال 1989 تقریباً به نصف کاهش یافت. اگرچه تعداد یهودی‌های گرجی در طی همین دوره حدود 80 درصد افزایش یافت که عمدتاً از ارمنستان و سایر نقاط شوروی به‌این منطقه کوچ کردند. کردهای گرجستان که از نژاد ایرانی و دارای هویت و فرهنگ خاص خود هستند، حدود 0.5 درصد از کل جمعیت جمهوری را به خود اختصاص می‌دهند. افزایش بیش از حد آن‌ها در گرجستان به سیاست‌های قومی‌ارمنستان و گسیل آن‌ها به گرجستان صورت گرفته است.

جمعیت آبخازیا

جمعیت آبخازیا را غالباً نژاد آبخازی، گرجی، ارمنی و روسی تشکیل میدهند. 1992 گرجی‌ها نیمی‌از جمعیت این جمهوری را به خود اختصاص ـ پیش از جنگ 93 ـ داده بودند. این در حالی بود که آبخازها تنها کمتر از یک پنجم جمعیت آبخازیا را تشکیل می‌دادند. اما در سال 1993، به دنبال یک جنگ و پاک سازی نژادی گرجی‌ها در آبخازیا، اکثر گرجیها و برخی از روسها و ارامنه آبخازیا را ترک کردند. در نتیجه

جمعیت آبخازیا از 500 هزار نفر در سال 1989 به حدود 200 هزار نفر در آمار سال 1994-95 کاهش یافت. به نقل از وزیر همگرایی گرجستان، پس از جنگ آگوست 2008 جمعیت آبخازیا به 15000 نفر رسیده است.

اوستیای جنوبی

تا پیش از درگیری اوستیا و گرجستان حدود دو سوم جمعیت جمهوری اوستیای جنوبی را گرجیها تشکیل می‌دادند. برخی از برآوردها این ترکیب را در سال 2007 چنین اعلام کرده‌اند: نژاد اوستیایی 45 هزار نفر و گرجی 17.5 هزار نفر. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 164)

رشد جمعیت

طبق آمار سال 2007 نرخ رشد جمعیت جمهوری گرجستان 32.9 بوده است.

سابقه تاریخی و تشکیل جمعیت

سرزمین گرجستان از زمان‌های قدیم مسکونی بوده است، آثار باستانی مربوط به دوره‌های سنگ، مفرغ و آهن نشان دهنده ساختارهای زندگی قبیله‌ای و دوره گذرا به جامعه طبقاتی و طبقات اجتماعی است. تعداد جمعیت گرجستان در دوره‌های متفاوت دارای نوسان بوده است. برای نمونه در سده‌های 12 و 13 میلادی در دوره شکوفایی فئودالیسم، جمعیت گرجستان به حدود 5 میلیون نفر میرسید. در آغار ربع دوم قرن 13 میلادی به علت حمله خوارزمشاهیان و مهاجمان مغول، جمعیت کاهش یافت.

تجاوزات متعدد کشور را تضعیف و اتحاد دولت را در هم ریخت. گرجستان در سالهای بعد، حتی دوره‌های بدتری را در اثنای تجاوزات متحد ترک‌ها تجربه کرد. لشکرکشی ارتش ایران برای سرکوب حاکمان متمرد، تغییراتی در ساختار جمعیت پدید آورد. در اثنای اواخر سده‌های میانه، جنگهای ممتد، تبعیدها و قتل عام‌ها، تعداد جمعیت را بطور چشمگیری کاهش داد. در پایان قرن 18 میلادی، جمعیت گرجستان فقط به 675 هزار نفر می‌رسید. در آغاز قرن 19 میلادی گرجستان به روسیه منضم شد. شهرک‌های ویران شده آباد و زندگی فرهنگی مردم از نو گسترش یافت. تغییرات مهم گرجستان پس از اصلاحات سرمایه داری سالهای 1860 به وقوع پیوست، شهرک‌ها و روستاهای گرجستان وارد مناسبات سرمایه داری شدند. در اثنای این دوره جمعیت شهرک‌ها افزایش یافت و در شهرها طبقا ت اجتماعی جدید به ظهور رسید. در پایان قرن 19 میلادی جمعیت گرجستان به حدود 2 میلیون نفر رسید. در اثنای پیروزی انقلاب اکتبر اقتصاد کشور توسعه یافت و تعداد جمعیت رو به فزونی گذاشت.

تعداد جمعیت گرجستان در اثر مهاجرت نیز افزایش یافت. همه ساله تعدادی از گرجی‌ها از سایر نقاط شوروی به گرجستان مهاجرت کرده و در شهرها و شهرکها ساکن شدند. از طرف دیگر، تعدادی از جمعیت ثابت جمهوری، عمدتاً جوانان تحصیل کرده دانشگاهی به سایر نقاط شوروی مهاجرت کردند. 1920 افزایش طبیعی جمعیت زیاد بود. برای نمونه، در سال ـ در سال‌های 40 ـ 1940 نرخ زاد و ولد بر نرخ مرگ و میر فزونی یافت و به بیش از 18 در هزار رسید. در سال‌های سخت جنگ دوم، نرخ زاد و ولد به شدت کاهش یافت. در سال 1945 میزان 1950 نرخ رشد به 16 در - رشد طبیعی جمعیت دوباره افزایش یافت. درسالهای 1963 هزار رسید که تقریباً برابر رشد متوسط شوروی بود. در سال‌های بعد نرخ زاد و ولد به 12/ طور چشمگیری کاهش یافت و در سا ل 1967 رشد طبیع ی جمعیت گرجستان به 2 در هزار رسید.

از ویژگیهای دیگر جمعیت گرجستان همبستگی موجود بین جمعیت شهری و روستایی است. اطلاعات نشان می‌دهد که بسیاری از تغییرات مهم اقتصادی و اجتماعی که در جمهوری در دوره شوروی به وجود آمد، نقش مهمی‌در تحول جمعیت داشته است. بیش از 80 درصد از جمعیت گرجستان را گرجیها تشکیل می‌دهد سکونت گرجی‌ها و دیگر نمایندگان اقوام غیر گرجی در نقاط مختلف گرجستان، در ارتباط با شرایط تاریخی بوده است. تعداد زیادی از جمعیت ساکن در نقاط روستایی گرجستان شرقی و جنوبی را ارامنه و آذریها تشکیل می‌دهد که در اواخر دوره فئودالیسم به‌این نقاط کوچانده شده‌اند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 107)

گروه بزرگی از ارامنه در قرن نوزدهم از ترکیه به نواحی جنوبی گرجستان مهاجرت کرده و در تعداد زیادی از شهرک‌ها ساکن شدند. تعدادی از ساکنان روسی، عمدتاً نظامی‌و در قسمت جنوبی گرجستان بعضی از فرقه‌هایی که توسط دولتمردان روسی مورد اذیت قرار گرفتند در این نقطه سکونت گزیده‌اند. در گرجستان غربی، ترکیب جمعیت، بسیار یکسان است. روستاها اغلب بطور انحصاری دارای جمعیت گرجی است.

اکثریت اوست‌های جمهوری در ناحیه تسخین والی متمرکز شد ه‌اند. آبخازها در شمال غربی گرجستان در جمهوری خودمختار آبخازیا ساکن هستند. ملیت ساکنان جمهوری خودمختار آجاریا در جنوب غربی گرجستان، گرجی است که در دوره حکومت امپراتوری عثمانی مسلمان شده‌اند. آن‌ها دارای زبان گرجی و فرهنگ آجاری هستند. امروزه آن‌ها به جهت پاره‌ای از ویژگی‌های فرهنگی و لهجه مخصوص به خود تا اندازه‌ای از دیگر گرجی‌ها متمایزند.

در دوره فئودالیسم تقسیمات گرجستان منتج به انزوای پاره‌ای از استان‌های تاریخی جغرافیایی شد. آمیزش نزدیک نسبی گرجی‌ها غالباً توسط حصارهای سیاسی و حتی جغرافیایی جلوگیری می‌شد. کوه نشینان که در دره‌های تنگ صعب العبور در بین کوهستان‌ها و صخره‌های قفقاز بزرگ سکونت داشتند، به ویژه در انزوا بودند. چنین حصارهایی سبب پیدایش گروه‌های اصیل قومی‌شده است. این گروه‌ها به طور عمده با ویژگی‌های لهجه‌ای و زبانی، همچنین زندگی روزمره، آداب و سنن خود، با دیگر گرجی‌ها متمایز شده‌اند. این فرایند در پیشرفت قبایل گرجی «مگرل‌ها» و «سوان‌ها» که بر طبق زبان ادبی گرجی، دارای لهجه محلی مربوط به خود هستند تأثیر بسیار داشته است. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 164)