روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای جهان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۴۰

روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای جهان شامل عربستان؛ اسرائیل؛ آمریکا است.

عربستان

عربستان از زمان استقلال کشورهای مسلمان آسیای مرکزی در صدد نفوذ و صدور فرقه وهابیت و مقابله با نفوذ فرهنگ ایرانی و مذهب شیعه در این کشورها بوده است. این کشور برای حفظ حضور خود در تاجیکستان پول‌های هنگفتی را در این کشور صرف می‌کند. همچنین پخش کتب از جمله حدود 200 هزار جلد قرآن کریم، کمک‌های مالی، توسعه حوزه‌‌های علمیه و تبلیغ وهابیت و تأسیس مؤسسات انتشاراتی از دیگر روش‌های تقویت حضور این می‌باشد^[۱].

اسرائیل

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رژیم صهیونیستی با توجه به پتانسیل خاص منطقه و منافعی که این رژیم در منطقه آسیای مرکزی داشته و دارد در زمینه های گوناگون در جمهوری های این منطقه نفوذ همه جانبه‌ای کرده است. سابقه روابط اسرائیل با کشورهای منطقه آسیای مرکزی در سه دوره تاریخی مجزا قابل بررسی است. قبل از روی کار آمدن "گورباچف" و از سال 1948 که اسرائیل به وجود آمد. در بیشتر این دوره، شوروی موضعی خصمانه در قبال اسرائیل اتخاذ نموده و بالطبع جمهوری‌های منطقه آسیای مرکزی که هیچ‌گونه ارتباطی به جزء از طریق حکومت مرکزی با جهان خارج نداشتند نیز از هیچ رابطه‌ای با اسرائیل برخوردار نبودند.

دومین دوره که از زمان روی کار آمدن گورباچف شروع و تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ادامه داشت. در این دوره سیاست شوروی در قبال اسرائیل 180 درجه چرخش یافته و تا پایان سال 1991 سفیر بین طرفین مبادله شد و به یهودیان روسیه اجازه داده شد تا مهاجرت همگانی به اسرائیل داشته باشند.

سومین مرحله با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری‌های مشترک المنافع آغاز گردید. در این دوره اسرائیل به عنوان یکی از رقبای بانفوذ وارد صحنه رقابت منطقه‌ای گردید^[۲].

استراتژی اسرائیل در توسعه روابط با کشورهای منطقه آسیای مرکزی قفقاز را می‌توان در قالب سیاست‌های کلی این رژیم از ابتدای شکل گیری تاکنون تعریف کرد. در بیان ساده این سیاست می‌توان نظر «بن‌گورین» اولین رئیس جمهور اسرائیل را مطرح نمود. وی بر اساس آموزه «اتحاد پیرامونی»(Peripheral Alliance) معتقد بود که سیاست خارجی اسرائیل باید متکی بر کشورهای پیرامونی و غیرعرب باشد زیرا اسرائیل به جهت اینکه در محاصره کشورهای عرب متخاصم قرار دارد، امکان توسعه روابط سیاسی و اقتصادی را با همسایگان ندارد و لذا باید با کشورهای پیرامونی مرتبط گردد. با فروپاشی اتحاد شوروی، مقامات سیاسی اسرائیل فرصت مناسبی پیدا کردند تا با حضور و ایجاد ارتباط در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی سیاست توسعه روابط با کشورهای پیرامونی را در پیش بگیرند و دوباره آموزه اتحاد پیرامونی را در سرلوحه سیاست‌های خود قرار دهند^[۳]. امروزه برخی از استراتژیست‌های اسرائیلی، محدوده دکترین پیرامونی را از شرق تا کره شمالی، از شمال تا دریای سیاه، از جنوب تا خلیج عدن، از غرب تا تنگه جبل الطارق و از شرق تا دریای خزر معرفی کرده‌اند^[۴]. لذا اسرائیل با توجه به وجود تهدیدات رو به فزاینده تکنولوژی موشک‌های بالستیک از طرف کشورهای منطقه به دنبال دوستان بیشتری در منطقه است که امروزه در میان کشورهای دوست اسرائیل، ترکیه و کشورهای آسیای میانه و قفقاز از اهمیت خاصی برخوردارند.

تاجیکستان بدلیل دارا بودن منابع سرشار مواد خام و نیروی کار توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران از جمله سرمایه‌گذاران یهودی و دولت اسرائیل را به خود جلب کرد. رژیم صهیونیستی یکی از نخستین کشورهایی بود که به علت منافع خاصی که در تاجیکستان داشت پس از استقلال این کشور سعی در برقراری رابطه کرد. یکی از علل حضور نزدیک به 5000 یهودی در تاجیکستان است.

روابط اسرائیل و تاجیکستان بدنبال دیدار سفیر اسرائیل در روسیه با رئیس جمهور تاجیکستان در اگوست 1992 میسر گردید. در اوت 1992 نبی اف رئیس جمهور تاجیکستان از آریا لوین سفیر اسرائیل در دوشنبه استقبال کرد. گسترش روابط مدیون بازرگانان و کارشناسان اسرائیل بود. بدنبال این ملاقات‌ها "نبی اف" رییس جمهور وقت تاجیکستان برای گسترش همکاری اعلام آمادگی نمود. برغم وجود جنگ داخلی در سال 1992 اسرائیل روابط دیپلماتیک خود را با این جمهوری حفظ کرد و سفیر اسرائیل با اقامت در مسکو جریان روابط را هدایت می‌کرد. جمعیت‌های اسلامی که نفوذ و نقش بسزایی در تحولات جامعه تاجیکستان دارند در ابتدا سعی نمودند از گسترش روابط تاجیکستان با اسرائیل جلوگیری کنند و با برگزاری تظاهرات‌های گسترده، اسرائیل و آمریکا را محکوم می کردند^[۵].

تاجیکستان همواره جایگاه آخر را در بین اولویت‌های اسرائیل در منطقه آسیای مرکزی را داشته است. علی‌رغم وجود روابط دیپلماتیک، روابط دوجانبه هنوز به حد سایر کشورهای آسیای میانه نرسیده است. در ابتدا اسرائیلی‌ها به خاطر موقعیت خاص تاجیکستان در نزدیکی به ایران با اشتیاق بسیاری به امکانات فراهم شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در این کشور فارسی زبان مسلمان که در قلب آسیا قرار دارد، می‌نگریستند. اما جنگ داخلی که سراسر جمهوری را در سال‌های دهه 90 قرن گذشته در بر گرفته بود و حضور نیروهای مذهبی مانع از گسترش روابط اسرائیل و تاجیکستان در دهه 90 گردید. پس از پایان جنگ نیز اسرائیل سفارت خود را در دوشنبه تاسیس نکرد و امور مربوط به تاجیکستان را از طریق سفیر خود در ازبکستان انجام می‌دهد. بعد از 2003 میلادی بنا به دلایلی باز تاجیکستان مود توجه اسرائیل قرار گرفته است. در آن زمان اسرائیل مورد انتفاد دائم جهان اسلام بود. تقریباً همزمان با کنفرانس صلح در عقبه که با حضور اردنی‌ها و فلسطینیان در ماه ژوئن سال 2003 برگزار شد، دیپلمات‌ها و بازرگانان اسرائیلی دیدارهای خود از دوشنبه را افزایش دادند^[۶].

اسرائیل در تاجیکستان در زمینه کشاورزی و صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی حضور فعالی دارد. با توجه به تکنواوژی برتر اسرائیل در زمینه آبیاری و کاشت صنعتی محصولات کشاورزی، شرکت ای اسرائیلی در این زمینه‌ها در تاجیکستان سرمایه گذاری‌هایی را انجام داده اند^[۷].

در سایر زمینه‌های صنعتی نیز همکاری‌هایی بین تاجیکستان و اسرائیل وجود دارد برای مثال در سال 1370کارخانه مشترک ازبکستان- تاجیکستان و رژیم صهیونیستی بنام "سیلگاد" در زمینه تولید کاسه‌های سفالی و شیشه‌های تزیینی کار خود را آغاز کرد.

در تاجیکستان نخستین فعالیت فرهنگی اسرائیل با رفتن یک گروه موسیقی تاجیکی به اسرائیل در 1992 آغاز شد که تلویزیون تاجیکستان کل این برنامه را پوشش داد.

اسرائیل بیشتر تمرکز خود را روی بهائیان تاجیکستان قرار داده است. در سال 1330 گروهی از بهائیان شهرهای مشهد، بلوچستان به منطقه آسیای میانه مهاجرت کردند. تا سال 1992 بهائیان به صورت پنهانی در دوشنبه تبلیغ می‌کردند که رهبری این گروه را فردی بنام بیگلری بر عهده داشت. این گروه ابتدا تمرکز خود را بر روی دانشجویان قرار داده بود اما بعدا به عرصه هنر، فرهنگ و تئاتر نفوذ کردند و سرانجام در سال 1995 کنگره بزرگ بها ئیت را در اوکراین تشکیل دادند. در این کنگره روی مسائل عاطفی، خانوادگی و روابط زن و مرد همراه با رقص‌های عجیب و غریب پرداختند و تلویزیون تاجیکستان کل برنامه را پوشش داد. (هما کلهری، 1377: ص 17)رژیم صهیونیستی از این گروه برای نفوذ فرهنگی، اجرای مقاصد خود و مبارزه با بنیادگرایی اسلامی استفاده می‌کند. از طرف دیگر با نفوذ اسراییل ‘بهاییان ایرانی ساکن لس انجلس به ریاست نمایندگی‌های سازمان‌های بین‌المللی سازمان ملل متحد‘ و یونیسف و ... در تاجیکستان انتخاب می‌شوند. در کنار گروه بهائیت اسرائیل از یهودیان مقیم تاجیکستان به عنوان ابزار نفوذ فرهنگی در این کشور استفاده می‌کند^[۸].

آمریکا

پس از فروپاشی شوروی، آمریکا برای غارت منابع و عقب نگاه داشتن تاجیکستان الگوی توسعه سیاسی و اقتصادی را به این کشور ارائه کرد و سعی نمود از نفوذ جمهوری اسلامی ایران در این کشور جلوگیری کند. لذا سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و معدن را وسیله‌ای برای غارت سرمایه‌های ملّی تاجیکستان و ایجاد فقر بیشتر در این کشور قرار داد و دلسوزانه وام 110 میلیون دلاری در اختیار این کشور گذاشت و برای خالی نبودن عریضه 35 هزار تن از گندم خود را که هر ساله به دریا می‌ریزد، در سال 1994م. تحت شرایطی به تاجیکستان صادر کرد.

آمریکا پس از ایران دومین کشوری بود که سفارت خود را در شهر دوشنبه تأسیس کرد، لیکن طولی نکشید که در اکتبر سال 1992م. در اوج جنگ داخلی به خاطر مشکلاتی که برای امنیتش وجود داشت، سفارت خود را بست و تا مارس سال 1993م. همچنان بسته بود و این در حالی بود که سفیر وقت ایران به تنهایی در شهر دوشنبه تردد کرده از محبوبیت و امنیت کامل برخوردار بود. در طول جنگ داخلی پس از کمک‌های غذایی و دارویی ایران به مردم تاجیکستان، آمریکا نیز مواد غذایی و دارویی به تاجیکستان ارسال کرد و با تاجیکستان به همکاری در برنامه‌های تکنولوژی فنون زلزله که از زمان شوروی آغاز شده بود ادامه داد. در اواسط سال 1990م. سیاست آمریکا در قبال تاجیکستان متمرکز در حمایت از مذاکرات صلح و سوق دادن تاجیکستان به طرف صندوق بین‌المللی پول و دیگر سازمان‌های مالی در جهت اهداف خود بود.

حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001، زمینه‌ای برای حضور علنی نیروهای نظامی و تجهیزات پیشرفته امریکا در منطقه آسیای مرکزی به وجود آورد. در این میان، ناتوانی دولت‌های تازه استقلال یافته در تأمین امنیت مرزهای جغرافیایی خود به ویژه کشورهای هم مرز با افغانستان، باعث توسعه و استمرار حضور نظامی ایالات متحده در کشورهای مذکور شد. براین اساس بود که ازبکستان پایگاه خان آباد و ترمذ، ترکمنستان پایگاه هوایی مرو و سرخس، قرقیزستان قرارگاه مناس را در اختیار نظامیان آمریکا قرار دادند و آمریکا از طریق این پایگاه‌ها، تجهیزات خود را به افغانستان منتقل می‌کرد. علاوه بر این، تاجیکستان از سال 2001 حریم هوایی خود را در اختیار ناتو قرار داد و ازبکستان راه انتقال تدارکات نیروهای ناتو شد.

ضمن آنکه احتمال گسترش افراط‌گرایی اسلامی، قاچاق مواد مخدر و تروریسم از افغانستان پس از خروج ناتو از این کشور، رهبران این کشورها را بیش از پیش نگران کرده است. این مسئله به ویژه برای تاجیکستان بیشتر از سایر کشورها حائز اهمیت است.‌ آمریکا، با بودجه 10 میلیون دلاری یک مرکز آموزش نظامی برای نیروی هوایی این کشور ساخت که نقش مهمی در تأمین امنیت تاجیکستان داشت. ارتباط نظامی روزافزون امریکا با کشورهای آسیای مرکزی، ضمن حفظ موقعیت این کشور برای نظارت بر امنیت و اتفاقات افغانستان و ایجاد پایگاهی برای حضور در این منطقه، نوعی زورآزمایی با روسیه در حیاط خلوت سابقش و نیز راهی برای تحت فشار قراردادن جمهوری اسلامی ایران است. در فوریه سال 2013، ایالات متحده، تحت عنوان کمک امنیتی، مبالغی را در اختیار دولت‌های آسیای مرکزی قرار داد که قرقیزستان با دریافت 9/2 میلیون دلار، بیشترین میزان و تاجیکستان 9/8 میلیون دلار، قزاقستان 5/8 میلیون دلار و ترکمنستان 2/8 میلیون دلار دریافت کردند. با این اوصاف، باید افزود که علاوه بر انگیزه‌های نظامی و سیاسی، موقعیت ژئواکونومیک این منطقه نیز، باعث شده است، واشنگتن در پی تقویت روابط با این کشورها و استحکام پایگاه‌های خود برآید^[۹]^[۱۰].

نیز نگاه کنید به

روابط خارجی تاجیکستان؛ روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای همسایه؛ عضویت تاجیکستان در سازمان های بین المللی و منطقه ای

کتابشناسی

↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 180
↑ رضایی علی اکبر(1377)، اسرائیل در آسیای مرکزی، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، ص. 66-67
↑ Brecher, Michael(1972); The forihgan policy System of Israel; London: OXFORD University Press, p. 62
↑ رهنورد، حمید(1386)، کتاب خاورمیانه ویژه حضور اسرائیل در مناطق همجوار ایران، مراکز و موسسات اسرائیلی و یهودیان ترکیه، تهران: موسسه ابرار معاصر تهران، ص. 181
↑ خالد إبراهیم بعباع، برگرفته از http://hayahooha.parsiblog.com/
↑ برگرفته از http://www.iransharghi.com/
↑ freedman o rober, Israeal and central Asia’s preliminary anlaysis"central Asia monitor, p. 23
↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 180-183
↑ برگرفته از http://www.javanonline.ir/fa/news/612007
↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 183-184

[1] زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 180

[2] رضایی علی اکبر(1377)، اسرائیل در آسیای مرکزی، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، ص. 66-67

[3] Brecher, Michael(1972); The forihgan policy System of Israel; London: OXFORD University Press, p. 62

[4] رهنورد، حمید(1386)، کتاب خاورمیانه ویژه حضور اسرائیل در مناطق همجوار ایران، مراکز و موسسات اسرائیلی و یهودیان ترکیه، تهران: موسسه ابرار معاصر تهران، ص. 181

[5] خالد إبراهیم بعباع، برگرفته از http://hayahooha.parsiblog.com/

[6] برگرفته از http://www.iransharghi.com/

[7] reedman o rober, Israeal and central Asia’s preliminary anlaysis"central Asia monitor, p. 23

[8] زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 180-183

[9] برگرفته از http://www.javanonline.ir/fa/news/612007

[10] زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 183-184

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-'''5-2-9-5. عربستان'''
+روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای جهان شامل عربستان؛ اسرائیل؛ آمریکا است.
-عربستان از زمان استقلال کشورهای مسلمان آسیای مرکزی در صدد نفوذ و صدور فرقه وهابیت و مقابله با نفوذ فرهنگ ایرانی و مذهب شیعه در این کشورها بوده است. این كشور براي حفظ حضور خود در تاجيكستان پول‌هاي هنگفتي را در اين كشور صرف مي‌كند. همچنين پخش كتب از جمله حدود 200 هزار جلد قرآن كريم، كمك‌هاي مالي، توسعه حوزه‌‌هاي علميه و تبليغ وهابيت و تأسيس مؤسسات انتشاراتي از ديگر روش‌هاي تقويت حضور این مي‌باشد.
+=== عربستان ===
+عربستان از زمان استقلال کشورهای مسلمان آسیای مرکزی در صدد نفوذ و صدور فرقه وهابیت و مقابله با نفوذ فرهنگ ایرانی و مذهب شیعه در این کشورها بوده است. این کشور برای حفظ حضور خود در [[تاجیکستان]] پول‌های هنگفتی را در این کشور صرف می‌کند. همچنین پخش کتب از جمله حدود 200 هزار جلد قرآن کریم، کمک‌های مالی، توسعه حوزه‌‌های علمیه و تبلیغ وهابیت و تأسیس مؤسسات انتشاراتی از دیگر روش‌های تقویت حضور این می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 تاجیکستان]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 180</ref>.
-'''6-2-9-5. اسرائيل'''
+=== اسرائیل ===
+پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رژیم صهیونیستی با توجه به پتانسیل خاص منطقه و منافعی که این رژیم در منطقه آسیای مرکزی داشته و دارد در زمینه های گوناگون در جمهوری های این منطقه نفوذ همه جانبه‌ای کرده است. سابقه روابط اسرائیل با کشورهای منطقه آسیای مرکزی در سه دوره تاریخی مجزا قابل بررسی است. قبل از روی کار آمدن "گورباچف" و از سال 1948 که اسرائیل به وجود آمد. در بیشتر این دوره، شوروی موضعی خصمانه در قبال اسرائیل اتخاذ نموده و بالطبع جمهوری‌های منطقه آسیای مرکزی که هیچ‌گونه ارتباطی به جزء از طریق حکومت مرکزی با جهان خارج نداشتند نیز از هیچ رابطه‌ای با اسرائیل برخوردار نبودند.
-پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رژیم صهیونیستی با توجه به پتانسیل  خاص منطقه و منافعی که این رژیم در منطقه آسیای مرکزی داشته و دارد در زمینه های گوناگون در جمهوری های این منطقه نفوذ همه جانبه ای کرده است. سابقه روابط اسرائیل با کشورهای منطقه آسیای مرکزی در سه دوره تاریخی مجزا قابل بررسی است. قبل از روی کار آمدن "گورباچف" و از سال 1948 که اسرائیل به وجود آمد. در بیشتر این دوره، شوروی موضعی خصمانه در قبال اسرائیل اتخاذ نموده و بالطبع جمهوری های منطقه آسیای مرکزی که هیچگونه ارتباطی به جزء از طریق حکومت مرکزی با جهان خارج نداشتند نیز از هیچ رابطه ای با اسرائیل برخوردار نبودند.
 دومین دوره که از زمان روی کار آمدن گورباچف شروع و تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ادامه داشت. در این دوره سیاست شوروی در قبال اسرائیل 180 درجه چرخش یافته و تا پایان سال 1991 سفیر بین طرفین مبادله شد و به یهودیان [[روسیه]] اجازه داده شد تا مهاجرت همگانی به اسرائیل داشته باشند.
-سومین مرحله با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوریهای مشترک المنافع آغاز گردید. در این دوره اسرائیل به عنوان یکی از رقبای بانفوذ وارد صحنه رقابت منطقه ای گردید)علی اکبر رضایی، 1377: 67-66(
+سومین مرحله با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری‌های مشترک المنافع آغاز گردید. در این دوره اسرائیل به عنوان یکی از رقبای بانفوذ وارد صحنه رقابت منطقه‌ای گردید<ref>رضایی علی اکبر(1377)، اسرائیل در آسیای مرکزی، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، ص. 66-67</ref>.
-استراتژي اسرائيل در توسعه روابط با كشورهاي منطقه آسياي مركزي قفقاز را مي‌توان در قالب سياستهاي كلي اين رژيم از ابتداي شکل گيري تاکنون تعريف كرد. در بيان ساده اين سياست مي‌توان نظر «بن‌گورين» اولين رئيس جمهور اسرائيل را مطرح نمود. وي بر اساس آموزه «اتحاد پيراموني»[36] معتقد بود كه سياست خارجي اسرائيل بايد متكي بر كشورهاي پيراموني و غيرعرب باشد زيرا اسرائيل به جهت اينكه در محاصره كشورهاي عرب متخاصم قرار دارد، امكان توسعه روابط سياسي و اقتصادي را با همسايگان ندارد و لذا بايد با کشورهاي پيراموني مرتبط گردد. با فروپاشي اتحاد شوروي، مقامات سياسي اسرائيل فرصت مناسبي پيدا كردند تا با حضور و ايجاد ارتباط در حوزه‌هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و امنيتي سياست توسعه روابط با كشورهاي پيراموني را در پيش بگيرند و دوباره آموزه اتحاد پيراموني را در سرلوحه سياستهاي خود قرار دهند. (Michael Brecher, 1972: p62. ) امروزه برخی از استراتژیست های اسرائیلی، محدوده دکترین پیرامونی را از شرق تا کره شمالی، از شمال تا دریای سیاه، از جنوب تا خلیج عدن، از غرب تا تنگه جبل الطارق و از شرق تا دریای خزر معرفی کرده اند. (حمید رهنورد، 1386: ص 181)  لذا اسرائیل با توجه به وجود تهدیدات رو به فزاینده تکنولوژی موشک های بالستیک از طرف کشورهای منطقه به دنبال دوستان بیشتری در منطقه است که امروزه در میان کشورهای دوست اسرائیل، ترکیه و کشورهای آسیای میانه و قفقاز از اهمیت خاصی برخوردارند.
-[[تاجیکستان]] بدليل دارا بودن منابع سرشار مواد خام و نيروي کار توجه بسياري از سرمايه گذاران از جمله سرمایه گذاران یهودی و دولت اسرائیل را به خود جلب کرد. رژیم صهیونیستی یکی از نخستین کشورهایی بود که به علت منافع خاصی که در تاجیکستان داشت پس از استقلال این کشور سعی در برقراری رابطه کرد. یکی از علل حضور نزدیک به 5000 یهودی در تاجیکستان است.
+استراتژی اسرائیل در توسعه روابط با کشورهای منطقه آسیای مرکزی قفقاز را می‌توان در قالب سیاست‌های کلی این رژیم از ابتدای شکل گیری تاکنون تعریف کرد. در بیان ساده این سیاست می‌توان نظر «بن‌گورین» اولین رئیس جمهور اسرائیل را مطرح نمود. وی بر اساس آموزه «اتحاد پیرامونی»(Peripheral Alliance) معتقد بود که سیاست خارجی اسرائیل باید متکی بر کشورهای پیرامونی و غیرعرب باشد زیرا اسرائیل به جهت اینکه در محاصره کشورهای عرب متخاصم قرار دارد، امکان توسعه روابط سیاسی و اقتصادی را با همسایگان ندارد و لذا باید با کشورهای پیرامونی مرتبط گردد. با فروپاشی اتحاد شوروی، مقامات سیاسی اسرائیل فرصت مناسبی پیدا کردند تا با حضور و ایجاد ارتباط در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی سیاست توسعه روابط با کشورهای پیرامونی را در پیش بگیرند و دوباره آموزه اتحاد پیرامونی را در سرلوحه سیاست‌های خود قرار دهند<ref>Brecher, Michael(1972); The forihgan policy System of Israel; London: OXFORD University Press, p. 62</ref>. امروزه برخی از استراتژیست‌های اسرائیلی، محدوده دکترین پیرامونی را از شرق تا کره شمالی، از شمال تا دریای سیاه، از جنوب تا خلیج عدن، از غرب تا تنگه جبل الطارق و از شرق تا دریای خزر معرفی کرده‌اند<ref>رهنورد، حمید(1386)، کتاب خاورمیانه  ویژه حضور اسرائیل در مناطق همجوار ایران،  مراکز و موسسات اسرائیلی و یهودیان ترکیه، تهران: موسسه ابرار معاصر تهران، ص. 181</ref>. لذا اسرائیل با توجه به وجود تهدیدات رو به فزاینده تکنولوژی موشک‌های بالستیک از طرف کشورهای منطقه به دنبال دوستان بیشتری در منطقه است که امروزه در میان کشورهای دوست اسرائیل، ترکیه و کشورهای آسیای میانه و قفقاز از اهمیت خاصی برخوردارند.
-روابط اسرائیل و تاجیکستان بدنبال دیدار سفیر اسرائیل در روسیه با رئیس جمهور تاجیکستان در اگوست 1992 میسر گردید.  در اوت 1992 نبي اف رئيس جمهور تاجيكستان از آريا لوين سفير اسرائيل در دوشنبه استقبال كرد. گسترش روابط مدیون بازرگانان و کارشناسان اسرائیل بود. بدنبال این ملاقات ها  "نبی اف"رییس جمهور وقت تاجیکستان  برای گسترش همکاری اعلام آمادگی نمود. برغم وجود جنگ داخلي در سال 1992 اسرائيل روابط ديپلماتيک خود را با اين جمهوري حفظ کرد و سفير اسرائيل با اقامت در [[مسکو]] جريان روابط را هدايت مي کرد . جمعيت هاي اسلامي که نفوذ و نقش بسزايي در تحولات [[جامعه تاجیکستان]] دارند در ابتدا سعي نمودند از گسترش روابط تاجيکستان با اسرائيل جلوگيري کنند و با برگزاری تظا[[هرات]] های گسترده ، اسرائيل و آمريکا را محکوم مي کردند.  (خالد إبراهيم بعباع،  '''<nowiki>http://hayahooha.parsiblog.com</nowiki>)'''
+[[تاجیکستان]] بدلیل دارا بودن منابع سرشار مواد خام و نیروی کار توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران از جمله سرمایه‌گذاران یهودی و دولت اسرائیل را به خود جلب کرد. رژیم صهیونیستی یکی از نخستین کشورهایی بود که به علت منافع خاصی که در [[تاجیکستان]] داشت پس از استقلال این کشور سعی در برقراری رابطه کرد. یکی از علل حضور نزدیک به 5000 یهودی در [[تاجیکستان]] است.
-تاجیکستان همواره جایگاه آخر را در بین اولویت های اسرائیل در منطقه آسیای مرکزی را داشته است. علیرغم وجود روابط دیپلماتیک، روابط دوجانبه هنوز به حد سایر کشورهای آسیای میانه نرسده است. در ابتدا اسرائیلی ها به خاطر موقعیت خاص تاجیکستان در نزدیکی به ایران با اشتیاق بسیاری به امکانات فراهم شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در این کشور فارسی زبان مسلمان که در قلب آسیا قرار دارد، می نگریستند. اما جنگ داخلی که سراسر جمهوری را در سال های دهه 90 قرن گذشته در بر گرفته بود و حضور نیروهای مذهبی مانع از گسترش روابط اسرائیل و تاجیکستان در دهه 90 گردید. پس از پایان جنگ نیزاسرائیل سفارت خود را در دوشنبه تاسیس نکرد و امور مربوط به تاجیکستان را از طریق سفیر خود در ازبکستان انجام می دهد. بعد از 2003 میلادی بنا به دلایلی باز تاجیکستان مود توجه اسرائیل قرار گرفته است. در آن زمان اسرائیل مورد انتفاد دائم جهان اسلام بود. تقریباً همزمان با کنفرانس صلح در عقبه که با حضور اردنی ها و فلسطینیان در ماه ژوئن سال 2003 برگزار شد، دیپلمات ها و بازرگانان اسرائیلی دیدارهای خود از دوشنبه را افزایش دادند.( www.iransharghi.com)
+روابط اسرائیل و [[تاجیکستان]] بدنبال دیدار سفیر اسرائیل در [[روسیه]] با رئیس جمهور [[تاجیکستان]] در اگوست 1992 میسر گردید. در اوت 1992 نبی اف رئیس جمهور [[تاجیکستان]] از آریا لوین سفیر اسرائیل در [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] استقبال کرد. گسترش روابط مدیون بازرگانان و کارشناسان اسرائیل بود. بدنبال این ملاقات‌ها "نبی اف" رییس جمهور وقت [[تاجیکستان]] برای گسترش همکاری اعلام آمادگی نمود. برغم وجود جنگ داخلی در سال 1992 اسرائیل روابط دیپلماتیک خود را با این جمهوری حفظ کرد و سفیر اسرائیل با اقامت در [[مسکو]] جریان روابط را هدایت می‌کرد. جمعیت‌های اسلامی که نفوذ و نقش بسزایی در تحولات [[جامعه تاجیکستان]] دارند در ابتدا سعی نمودند از گسترش روابط [[تاجیکستان]] با اسرائیل جلوگیری کنند و با برگزاری تظاهرات‌های گسترده، اسرائیل و [[آمریکا]] را محکوم می کردند<ref>خالد إبراهیم بعباع،  برگرفته از http://hayahooha.parsiblog.com/</ref>.
-اسرائیل در تاجیکستان در زمینه کشاورزی و صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی حضور فعالی دارد. با توجه به تکنواوژی برتر اسرائیل در زمینه آبیاری و کاشت صنعتی محصولات کشاورزی ، شرکت ای اسرائیلی در این زمینه ها در تاجیکستان سرمایه گذاریهایی را انجام داده اند.( rober o.freedman: p23 )
+[[تاجیکستان]] همواره جایگاه آخر را در بین اولویت‌های اسرائیل در منطقه آسیای مرکزی را داشته است. علی‌رغم وجود روابط دیپلماتیک، روابط دوجانبه هنوز به حد سایر کشورهای آسیای میانه نرسیده است. در ابتدا اسرائیلی‌ها به خاطر موقعیت خاص [[تاجیکستان]] در نزدیکی به ایران با اشتیاق بسیاری به امکانات فراهم شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در این کشور فارسی زبان مسلمان که در قلب آسیا قرار دارد، می‌نگریستند. اما جنگ داخلی که سراسر جمهوری را در سال‌های دهه 90 قرن گذشته در بر گرفته بود و حضور نیروهای مذهبی مانع از گسترش روابط اسرائیل و [[تاجیکستان]] در دهه 90 گردید. پس از پایان جنگ نیز اسرائیل سفارت خود را در [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] تاسیس نکرد و امور مربوط به [[تاجیکستان]] را از طریق سفیر خود در ازبکستان انجام می‌دهد. بعد از 2003 میلادی بنا به دلایلی باز [[تاجیکستان]] مود توجه اسرائیل قرار گرفته است. در آن زمان اسرائیل مورد انتفاد دائم جهان اسلام بود. تقریباً همزمان با کنفرانس صلح در عقبه که با حضور اردنی‌ها و فلسطینیان در ماه ژوئن سال 2003 برگزار شد، دیپلمات‌ها و بازرگانان اسرائیلی دیدارهای خود از دوشنبه را افزایش دادند<ref>برگرفته از http://www.iransharghi.com/</ref>.
-در سایر زمینه های صنعتی نیز  همکاری هایی بین تاجیکستان و اسرائیل وجود دارد برای مثال در سال 1370کارخانه مشترک ازبکستان- تاجیکستان و رژیم صهیونیستی بنام "سیلگاد" در زمینه تولید کاسه های سفالی و شیشه های تزیینی کار خود را آغاز کرد.
+اسرائیل در [[تاجیکستان]] در زمینه کشاورزی و صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی حضور فعالی دارد. با توجه به تکنواوژی برتر اسرائیل در زمینه آبیاری و کاشت صنعتی محصولات کشاورزی، شرکت ای اسرائیلی در این زمینه‌ها در [[تاجیکستان]] سرمایه گذاری‌هایی را انجام داده اند<ref>freedman o rober, Israeal and central Asia’s preliminary anlaysis"central Asia monitor, p. 23</ref>.
-در تاجیکستان نخستین فعالیت فرهنگی اسرائیل با رفتن یک گروه موسیقی تاجیکی به اسرائیل در  1992 آغاز شد که تلویزیون تاجیکستان کل این برنامه را پوشش داد.
+در سایر زمینه‌های صنعتی نیز  همکاری‌هایی بین [[تاجیکستان]] و اسرائیل وجود دارد برای مثال در سال 1370کارخانه مشترک ازبکستان- [[تاجیکستان]] و رژیم صهیونیستی بنام "سیلگاد" در زمینه تولید کاسه‌های سفالی و شیشه‌های تزیینی کار خود را آغاز کرد.
-اسرائیل بیشتر تمرکزخود را روی بهائیان تاجیکستان قرار داده است. در سال1330 گروهی از بهائیان شهرهای مشهد، بلوچستان به منطقه آسیای میانه مهاجرت کردند. تا سال 1992 بهائیان به صورت پنهانی  در دوشنبه تبلیغ می کردند که رهبری این گروه را فردی بنام بیگلری بر عهده داشت. این گروه ابتدا تمرکز خود را بر روی دانشجویان قرار داده بود اما بعدا به عرصه هنر، فرهنگ و تئاتر نفوذ کردند و سرانجام در سال 1995 کنگره بزرگ بها ئیت را در [[اوکراین]] تشکیل داداند در این کنگره روی مسائل عاطفی، خانوادگی و روابط زن و مرد همراه با رقصهای عجیب و غریب پرداختند و تلویزیون تاجیکستان کل برنامه را پوشش داد. (هما کلهری، 1377: ص 17)رژیم صهیونیستی از این گروه برای نفوذ فرهنگی، اجرای مقاصد خود و مبارزه با بنیادگرایی اسلامی استفاده می کند. از طرف دیگر با نفوذ اسراییل ‘بهاییان ایرانی ساکن لس انجلس به ریاست نمایندگیهای سازمانهای بین المللی سازمان ملل متحد‘و یو نیسف و ... در تاجیکستان انتخاب می شوند. در کنار گروه بهائیت اسرائیل از یهودیان مقیم تاجیکستان به عنوان ابزار نفوذ فرهنگی در این کشور استفاده می کند.
+در [[تاجیکستان]] نخستین فعالیت فرهنگی اسرائیل با رفتن یک گروه موسیقی تاجیکی به اسرائیل در 1992 آغاز شد که [[تلویزیون در تاجیکستان|تلویزیون تاجیکستان]] کل این برنامه را پوشش داد.
-'''7-2-9-5. آمريكا'''
+اسرائیل بیشتر تمرکز خود را روی [[بهائیت در تاجیکستان|بهائیان تاجیکستان]] قرار داده است. در سال 1330 گروهی از بهائیان شهرهای مشهد، بلوچستان به منطقه آسیای میانه مهاجرت کردند. تا سال 1992 بهائیان به صورت پنهانی در [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] تبلیغ می‌کردند که رهبری این گروه را فردی بنام بیگلری بر عهده داشت. این گروه ابتدا تمرکز خود را بر روی دانشجویان قرار داده بود اما بعدا به عرصه هنر، فرهنگ و تئاتر نفوذ کردند و سرانجام در سال 1995 کنگره بزرگ بها ئیت را در [[اوکراین]] تشکیل دادند. در این کنگره روی مسائل عاطفی، خانوادگی و روابط زن و مرد همراه با رقص‌های عجیب و غریب پرداختند و [[تلویزیون در تاجیکستان|تلویزیون تاجیکستان]] کل برنامه را پوشش داد. (هما کلهری، 1377: ص 17)رژیم صهیونیستی از این گروه برای نفوذ فرهنگی، اجرای مقاصد خود و مبارزه با بنیادگرایی اسلامی استفاده می‌کند. از طرف دیگر با نفوذ اسراییل ‘بهاییان ایرانی ساکن لس انجلس به ریاست نمایندگی‌های سازمان‌های بین‌المللی [https://www.un.org/en/ سازمان ملل متحد]‘ و [https://www.unicef.org/ یونیسف] و ... در [[تاجیکستان]] انتخاب می‌شوند. در کنار گروه بهائیت اسرائیل از یهودیان مقیم [[تاجیکستان]] به عنوان ابزار نفوذ فرهنگی در این کشور استفاده می‌کند<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 تاجیکستان]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 180-183</ref>.
-پس از فروپاشي شوروي، امريكا براي غارت منابع و عقب نگاه داشتن تاجيكستان الگوي توسعه سياسي و اقتصادي را به اين كشور ارائه كرد و سعي نمود از نفوذ جمهوري اسلامي ايران در اين كشور جلوگيري كند. لذا سرمايه‌گذاري در بخش صنعت و معدن را وسيله‌اي براي غارت سرمايه‌هاي ملّي تاجيكستان و ايجاد فقر بيشتر در اين كشور قرار داد و دلسوزانه وام 110 ميليون دلاري در اختيار اين كشور گذاشت و براي خالي نبودن عريضه 35 هزار تن از گندم خود را كه هر ساله به دريا مي‌ريزد، در سال 1994م. تحت شرايطي به تاجيكستان صادر كرد.
+=== آمریکا ===
+پس از فروپاشی شوروی، [[آمریکا]] برای غارت منابع و عقب نگاه داشتن [[تاجیکستان]] الگوی توسعه سیاسی و اقتصادی را به این کشور ارائه کرد و سعی نمود از نفوذ جمهوری اسلامی ایران در این کشور جلوگیری کند. لذا سرمایه‌گذاری در بخش صنعت و معدن را وسیله‌ای برای غارت سرمایه‌های ملّی [[تاجیکستان]] و ایجاد فقر بیشتر در این کشور قرار داد و دلسوزانه وام 110 میلیون دلاری در اختیار این کشور گذاشت و برای خالی نبودن عریضه 35 هزار تن از گندم خود را که هر ساله به دریا می‌ریزد، در سال 1994م. تحت شرایطی به [[تاجیکستان]] صادر کرد.
-امريكا پس از ايران دومين كشوري بود كه سفارت خود را در [[شهر دوشنبه]] تأسيس كرد، ليكن طولي نكشيد كه در اكتبر سال 1992م. در اوج جنگ داخلي به خاطر مشكلاتي كه براي امنيتش وجود داشت، سفارت خود را بست و تا مارس سال 1993م. همچنان بسته بود و اين در حالي بود كه سفير وقت ايران به تنهايي در شهر دوشنبه تردد كرده از محبوبيت و امنيت كامل برخوردار بود.
+[[آمریکا]] پس از ایران دومین کشوری بود که سفارت خود را در [[شهر دوشنبه]] تأسیس کرد، لیکن طولی نکشید که در اکتبر سال 1992م. در اوج جنگ داخلی به خاطر مشکلاتی که برای امنیتش وجود داشت، سفارت خود را بست و تا مارس سال 1993م. همچنان بسته بود و این در حالی بود که سفیر وقت ایران به تنهایی در [[شهر دوشنبه]] تردد کرده از محبوبیت و امنیت کامل برخوردار بود. در طول جنگ داخلی پس از کمک‌های غذایی و دارویی ایران به مردم [[تاجیکستان]]، [[آمریکا]] نیز مواد غذایی و دارویی به [[تاجیکستان]] ارسال کرد و با [[تاجیکستان]] به همکاری در برنامه‌های تکنولوژی فنون زلزله که از زمان شوروی آغاز شده بود ادامه داد. در اواسط سال 1990م. سیاست [[آمریکا]] در قبال [[تاجیکستان]] متمرکز در حمایت از مذاکرات صلح و سوق دادن [[تاجیکستان]] به طرف صندوق بین‌المللی پول و دیگر سازمان‌های مالی در جهت اهداف خود بود.
-در طول جنگ داخلي پس از كمك‌هاي غذايي و دارويي ايران به مردم تاجيكستان، امريكا نيز مواد غذايي و دارويي به تاجيكستان ارسال كرد و با تاجيكستان به همكاري در برنامه‌هاي تكنولوژي فنون زلزله كه از زمان شوروي آغاز شده بود ادامه داد.
+حمله [[آمریکا]] به [[افغانستان]] در سال 2001، زمینه‌ای برای حضور علنی نیروهای نظامی و تجهیزات پیشرفته [[آمریکا|امریکا]] در منطقه آسیای مرکزی به وجود آورد. در این میان، ناتوانی دولت‌های تازه استقلال یافته در تأمین امنیت مرزهای جغرافیایی خود به ویژه کشورهای هم مرز با [[افغانستان]]، باعث توسعه و استمرار حضور نظامی [[ایالات متحده]] در کشورهای مذکور شد. براین اساس بود که ازبکستان پایگاه خان آباد و ترمذ، ترکمنستان پایگاه هوایی مرو و سرخس، قرقیزستان قرارگاه مناس را در اختیار نظامیان [[آمریکا]] قرار دادند و [[آمریکا]] از طریق این پایگاه‌ها، تجهیزات خود را به [[افغانستان]] منتقل می‌کرد. علاوه بر این، [[تاجیکستان]] از سال 2001 حریم هوایی خود را در اختیار ناتو قرار داد و ازبکستان راه انتقال تدارکات نیروهای ناتو شد.
-در اواسط سال 1990م. سياست امريكا در قبال تاجيكستان متمركز در حمايت از مذاكرات صلح و سوق دادن تاجيكستان به طرف صندوق بين‌المللي پول و ديگر سازمان‌هاي مالي در جهت اهداف خود بود.
+ضمن آنکه احتمال گسترش افراط‌گرایی اسلامی، قاچاق مواد مخدر و تروریسم از [[افغانستان]] پس از خروج ناتو از این کشور، رهبران این کشورها را بیش از پیش نگران کرده است. این مسئله به ویژه برای [[تاجیکستان]] بیشتر از سایر کشورها حائز اهمیت است.‌ [[آمریکا]]، با بودجه 10 میلیون دلاری یک مرکز آموزش نظامی برای نیروی هوایی این کشور ساخت که نقش مهمی در تأمین امنیت [[تاجیکستان]] داشت. ارتباط نظامی روزافزون امریکا با کشورهای آسیای مرکزی، ضمن حفظ موقعیت این کشور برای نظارت بر امنیت و اتفاقات [[افغانستان]] و ایجاد پایگاهی برای حضور در این منطقه، نوعی زورآزمایی با [[روسیه]] در حیاط خلوت سابقش و نیز راهی برای تحت فشار قراردادن جمهوری اسلامی ایران است. در فوریه سال 2013، [[ایالات متحده]]، تحت عنوان کمک امنیتی، مبالغی را در اختیار دولت‌های آسیای مرکزی قرار داد که قرقیزستان با دریافت 9/2 میلیون دلار، بیشترین میزان و [[تاجیکستان]] 9/8 میلیون دلار، [[قزاقستان]] 5/8 میلیون دلار و ترکمنستان 2/8 میلیون دلار دریافت کردند. با این اوصاف، باید افزود که علاوه بر انگیزه‌های نظامی و سیاسی، موقعیت ژئواکونومیک این منطقه نیز، باعث شده است، واشنگتن در پی تقویت روابط با این کشورها و استحکام پایگاه‌های خود برآید<ref>برگرفته از http://www.javanonline.ir/fa/news/612007</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 تاجیکستان]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 183-184</ref>.
-حمله امريكا به [[افغانستان]] در سال 2001، زمينه‌اي براي حضور علني نيروهاي نظامي و تجهيزات پيشرفته امريكا در منطقه آسياي مركزي به وجود آورد. در اين ميان، ناتواني دولت‌هاي تازه استقلال يافته در تأمين امنيت مرزهاي جغرافيايي خود به ويژه كشورهاي هم مرز با افغانستان، باعث توسعه و استمرار حضور نظامي ايالات متحده در كشورهاي مذكور شد. براين اساس بود كه ازبكستان پايگاه خان آباد و ترمذ، تركمنستان پايگاه هوايي مرو و سرخس، قرقيزستان قرارگاه مناس را در اختيار نظاميان امريكا قرار دادند و امريكا از طريق اين پايگاه‌ها، تجهيزات خود را به افغانستان منتقل مي‌كرد. علاوه بر اين، تاجيكستان از سال 2001 حريم هوايي خود را در اختيار ناتو قرار داد و ازبكستان راه انتقال تداركات نيروهاي ناتو شد.
+== نیز نگاه کنید به ==
+[[روابط خارجی تاجیکستان]]؛  [[روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای همسایه]]؛ [[عضویت تاجیکستان در سازمان های بین المللی و منطقه ای]]
-ضمن آنكه احتمال گسترش افراط‌گرايي اسلامي، قاچاق مواد مخدر و تروريسم از افغانستان پس از خروج ناتو از اين كشور، رهبران اين كشورها را بيش از پيش نگران كرده است. اين مسئله به ويژه براي تاجيكستان بيشتر از ساير كشورها حائز اهميت است.‌ امريكا، با بودجه 10 ميليون دلاري يك مركز آموزش نظامي براي نيروي هوايي اين كشور ساخت كه نقش مهمي در تأمين امنيت تاجيكستان داشت. ارتباط نظامي روزافزون امريكا با كشورهاي آسياي مركزي، ضمن حفظ موقعيت اين كشور براي نظارت بر امنيت و اتفاقات افغانستان و ايجاد پايگاهي براي حضور در اين منطقه، نوعي زورآزمايي با روسيه در حياط خلوت سابقش و نيز راهي براي تحت فشار قراردادن جمهوري اسلامي ايران است. در فوريه سال 2013، ايالات متحده، تحت عنوان كمك امنيتي، مبالغي را در اختيار دولت‌هاي آسياي مركزي قرار داد كه قرقيزستان با دريافت 2/9 ميليون دلار، بيشترين ميزان و تاجيكستان 8/9 ميليون دلار، [[قزاقستان]] 8/5 ميليون دلار و تركمنستان 8/2 ميليون دلار دريافت كردند. با اين اوصاف، بايد افزود كه علاوه بر انگيزه‌هاي نظامي و سياسي، موقعيت ژئواكونوميك اين منطقه نيز، باعث شده است، واشنگتن در پي تقويت روابط با اين كشورها و استحكام پايگاه‌هاي خود برآيد.(  <nowiki>http://www.javanonline.ir/fa/news/612007</nowiki>)
+== کتابشناسی ==