کتابخانه های سنتی و یا برج کتاب در چین

در كنار فرهنگ جمع‌آوری و نگهداری كتاب، كم كم سیستم­‌ها و شبكه­‌های خاص نسخه‌برداری، توزیع، خرید و فروش، شناسایی كتب معتبر و از همه مهم­تر حفاظت از این كتاب­‌ها نیز شكل گرفته و توسعه یافت.

تأسیس كتابخانه‌­های شخصی و یا برج‌­های كتاب كه برای مدت 2500 سال، از دوران پیش از حكم­رانی سلسله­‌ی «چین (Qin)» تا اواخر قرن نوزدهم ادامه یافت نیز در همین راستا بوده است. در طول تاریخ، این كتابخانه­‌ها در واقع صرفا محل جمع‌آوری كتاب بوده و هدف از احداث برج‌­های كتاب، ایجاد محلی برای محافظت از آن­ها و احیانا، استفاده‌­ی صاحب كتابخانه و یا افراد مورد تأیید وی بوده است، نه ارایه­‌ی خدمات كتابداری به علاقه‌مندان به مطالعه و افراد عادی و معمولی.

به همین سبب، تقریبا در تمامی برج­‌های كتاب، قوانین و مقررات سختی برای استفاده از کتاب­‌ها به اجرا گذاشته می­‌شد و از ورود افراد متفرقه و غیر مجاز، به ویژه زنان [i] به كتابخانه‌­ها ممانعت به عمل می‌آمد و امانت بردن كتاب نیز ممنوع بود. در این كتابخانه­‌ها مقرر بود كه كتب موجود پس از مرگ صاحب اصلی، نباید بین وراث تقسیم شود، نباید نسخه­‌هایی از آن به خارج از كتابخانه منتقل شود و تنها افراد مجاز آن­ هم در ساعاتی معین و در داخل همان برج‌­ها می‌­توانستند از ذخایر موجود در آن استفاده نمایند [ii] تخطی‌كنندگان از این مقررات، به سختی در ملأ عام مجازات می­‌شدند.

برخی از این برج­‌ها به خاطر داشتن كتاب­‌های نفیس و متنوع و نایاب و اجرای سخت مقررات، از شهرت زیادی برخوردار بودند. در حقیقت می‌توان گفت، کشور چین میراث فرهنگ مكتوب خود را مدیون این مجموعه‌داران دولتی و غیر دولتی كتاب بوده و پدیده‌­ی برج كتاب آیینه‌­ی تمام نمای فرهنگ مكتوب و جمع‌آوری كتاب و بنیان­‌های اولیه‌­ی تشكیل كتابخانه­‌های عمومی امروزین در این كشور به حساب می‌­آیند.

كار گردآوری كتاب به ویژه برای مجموعه‌­داران خصوصی، به هیچ وجه سهل و آسان نبود، بلكه برخی اوقات، با خطرات جدی جانی و مالی روبرو می‌­شدند. ولی در­ عین­ حال، به دلیل علاقه‌­ی شخصی همه­‌ی این خطرات را به جان خریده و با عشق و علاقه به جمع آوری كتاب می­‌پرداختند. به همین سبب بسیاری از مجموعه‌داران و صاحبان برج­‌های كتاب، برای به دست آوردن برخی از نسخه­‌های مهم و با ارزش، بعضا تمام دارایی و ثروت خود را از دست می­‌دادند و در صورت نداشتن پول كافی، به تهیه‌­ی كپی یا نسخه بدل آن مبادرت می‌­کردند. لذا، گاهی شیوه‌­ی افراطی پیش گرفته و به هر قیمتی كه بود می­‌خواستند نسخه­‌ی مورد نظر را به دست آورند ولو از طریق ارتکاب جرم و جنایات و دزدی و غارت.

پاورقی

[i] - در چین باستان که فرهنگ مردسالاری حاکم بود، مردم براین باور بودند که زن هرچه محدودتر در خانه باشد، بهتر است.

[ii] - در افسانه‌های چینی گفته می‌شود که دختری عاشق کتاب بود، ولی نمی‌توانست به تنها کتابخانه‌­ی موجود دسترسی داشته باشد. لذا با پسر صاحب کتابخانه ازدواج کرد تا از این طریق بتواند به کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ی پدر شوهرش دسترسی پیدا کند، ولی علی‌رغم ازدواج با پسر خانه، هرگز به کتاب‌ها دسترسی پیدا نکرد.

نیز نگاه کنید به

چین؛ فرهنگ عمومی در چین؛ فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در چین