جغرافیای طبیعی و انسانی قطر
جغرافیای طبیعی و انسانی در کشور قطر شامل جغرافیای طبیعی مشتمل بر موقعیت جغرافیایی؛ مساحت؛ آب و هوا؛ ارتفاعات و ناهمواری ها؛دریاها و خلیج ها؛جزایر قطر است. همچنین جغرافیای انسانی مشتمل بر جمعیت؛ سیاست جمعیتی قطر و پراکندگی و توزیع جمعیت در قطر است که در ذیل شرح داده شده است:
جغرافیای طبیعی
قَطَر کشوری عربی در جنوب غربی قاره آسیا و در شرق شبه‌جزیره عربستان، در خاورمیانه و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده است. قَطَر خود شبه‌جزیره‌ای کوچک‌تر واقع در شبه جزیره عربستان است که خلیج فارس آن را از غرب و شمال و شرق در بر گرفته‌است. پایتخت آن، دوحه است. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی، و مرز دریایی با کشورهای بحرین و امارات متحده عربی دارد. قطر دارای ذخایر گسترده‌ی نفتی و گازی است و از کشورهای ثروتمند جهان است. کشور قطر در جنوب غربی قاره آسیا و در منطقه خاورمیانه ودر میانه حاشیه ساحل جنوبی خلیج فارس واقع شده و شکل آن مانند زبانی است که از خشکی بیرون آمده و در داخل آب‌های دریا پیشروی کرده است.
حدود و وسعت
سرزمین قطر شکل شبه جزیره‌ای دارد و حلقه اتصال بین شمال و جنوب خلیج فارس می‌باشد آب‌های خلیج فارس از سه جهت غرب، شمال و شرق این کشور را در برگرفته و تنها مرز خشکی آن از جهت جنوب با کشور عربستان سعودی است به همین دلیل این قطعه از جغرافیا قسمتی از شبه جزیره بزرگ عربستان می‌باشد.
طول سواحل قطر تقریباً 748 کیلومتر است. طول مرز خشکی با عربستان نیز حدود 60 کیلومتر می‌باشد. ایران در شمال قطر واقع شده و نزدیک به 250 کیلومتر مرز آبی (دریایی) با این کشور دارد. از شمالی ترین نقطه خاک قطر (شهر الرویس) تا ساحل بندر دیر در استان بوشهر حدود 185 کیلو متر است. در غرب، بحرین نزدیک ترین همسایه آبی قطر می‌باشد. بین ساحل غربی قطر (راس ام حیش ras-omm-heish) و ساحل جنوبی جزیره منامه (جزیره اصلی بحرین) حدود 27 کیلومتر فاصله است و جزایر حوار (havar) بحرین در یک مایلی سواحل قطر قرار دارند. در آب‌های شرقی، قطر با عربستان سعودی و امارات متحده عربی (امارت ابوظبی) مرز مشترک دارد، که البته این مرز به دلیل اختلافات مرزی ابوظبی و عربستان وضعیت چندان مشخصی ندارد. فاصله شهر ابوظبی تا دوحه - مرکز قطر- بطور مستقیم به 280 کیلومتر می‌رسد، در حالی که فاصله مرز ابوظبی و مرز قطر از طریق خاک عربستان بسیار کم بوده و حدود 45 کیلومتر می‌باشد.
خشکی کشور قطر بین 24 درجه و27 دقیقه تا 26 درجه و10 دقیقه عرض شمالی از خط استوا(خط نیمگان زمین) قرار دارد، یعنی در محدوده نوار بیابانی نیمکره شمالی، به همین جهت منطقه‌ای بیابانی و گرم است.
همچنین این سرزمین بین 50 درجه و 45 دقیقه تا 51 درجه و 40 دقیقه شرقی طول جغرافیایی از خط نصف النهار گرینویچ (خط نیمروزی مبنا) واقع شده است.
از شمالی ترین نقطه (حومه شرقی شهر الرویس al- ruwais) تا جنوبی ترین نقطه (اطراف سودانثیل sudanthil) حدود 160 کیلومتر فاصله است. عرض این شبه جزیره هم بین 55 تا 85 کیلومتر در قسمتهای مختلف شمال و جنوب کشورمتفاوت است. فاصله بین شرقی ترین نقطه (راس ابوعبود ras- abu-abboud در شرق شهر دوحه) تا غربی ترین نقطه (جنوب شهر دخان dukhan) نیز حدود 85 کیلومتر است.
وسعت سرزمین اصلی شبه جزیره قطر با احتساب جزایر تابعه در خلیج فارس به حدود 8/11606 کیلو متر مربع می‌رسد.
جزایر قطر
به موجب آماری که حکومت قطر انتشار داده تعداد جزایر تابع این حکومت هشت جزیره است. این جزایر عبارتند از: حالول، الغالیه، السافلیه، شراعوه، اسحاط، بشریه، زکن و مجمع الجزایر حوار که این جزیره در مورد مالکیت و حاکمیت آن بین حکومت‌های قطر و بحرین اختلاف نظر چندین ساله وجود دارد.
ارتفاعات و ناهمواری‌ها
شبه جزیره قطر در مجموع دارای زمین مسطح و هموار است وآن گونه که نقشه ارتفاعی ( توپوگرافی ) قطر نشان می‌دهد، وضعیت ناهمواری‌های آن به شرح زیر است:
- حدود 44 درصد از وسعت قطر کمتر از 30 متر از سطح دریا (سطح مبنای جهانی) ارتفاع دارد؛
- نزدیک به 90 درصد از سطح این سرزمین در ارتفاع کمتر از 50 متری از سطح دریا قراردارد؛
- زمین‌هایی که ارتفاع آنها پایین تر از سطح دریاست حدود یک درصد مساحت قطر را تشکیل می‌دهند؛
- زمین‌هایی که بالاتر از 80 متر ارتفاع دارند، فقط 3/. درصد وسعت قطر را شامل می‌شوند؛
- باتلاق دخان در غرب شبه جزیره قطر گودترین مکان درسطح کشور است که ارتفاع آن به حدود 6 متر پایین تر از سطح دریا می‌رسد؛
- بلندی «طویر الحمیر» در جنوب قطر (در حاشیه جاده غربی سودانثیل به جاده سلوا) با ارتفاع 103 متر بلندترین نقطه کشور است. بدین ترتیب اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست ترین نقطه در قطر به 109 متر می‌رسد؛
- ارتفاع در شبه جزیره قطر به سمت غرب و جنوب و جنوب غربی افزایش می‌یابد؛
- شیب طبیعی زمین در بیشتر نقاط این کشور کم است. درجه شیب بین 6/0 درجه تا 2 درجه بوده و این در حالی است که شیب در همه جا به سمت دریا نیست و حوضه‌های کوچک و بسته داخلی نیز وجود دارند؛
- تپه‌های شنی نیز حدود 15 درصد این سرزمین را در بر می‌گیرند.
همچنین باید این نکته را در نظر داشت که سرزمین قطر حالت بیابانی و صحرایی دارد وبا توجه به اینکه دورترین فاصله نواحی داخلی قطر تا دریا کمتر از 45 کیلومتر است، می‌توان آن را یک بیابان ساحلی محسوب نمود.
دریاها و خلیج‌ها
پیش روی آب خلیج فارس در داخل خشکی کشور قطر باعث به وجود آمدن شکل‌های مختلفی گشته که به نام‌های محلی خور، دوحه و خلیج خوانده می‌شوند.
خور
زبانه‌هایی از آب دریا که در خشکی پیش روی کرده و مستطیل شکل هستند. مانند خورالعدید در جنوب شرقی قطر، خور شهر الخور در شمال غربی کشور، و خور الذخیره در شمال غربی شهر الخور
دوحه
زبانه‌هایی از آب دریاست که در خشکی پیشرفت کرده ودایره شکل هستند. مانند دوحه شهر الدوحه، مرکز کشور، در شرق قطر و دوحه الحصین، دوحه فشاخ، دوحه اسیود، دوحه ام ماء و دوحه بن رحال در غرب سرزمین قطر.
خلیج
زبانه‌هایی از آب دریا که به داخل خشکی حرکت کرده و وسعت آنها بیشتر از خورهاست و مانند دوحه‌ها دایره‌ای شکل نیستند. از مهم‌ترین آنها خلیج ذکریت در غرب و خلیج سلوا در جنوب غربی قطر را می‌توان نام برد.
خاک
شبه جزیره قطر از شمال شرق عربستان به داخل خلیج فارس گسترده شده است. خاک این کشور، مسطح بوده، و از یک صحرای خشک تشکیل شده‌است.
آب و هوا
آب و هوای قطر آب و هوایی بیابانی است در این کشور زمستان هوایی خنک دارد. در زمستان در اثر تودهٔ هوایی سودانی باران‌های سیل آسایی در این کشور می‌بارد که خسارت به بار می‌آورد. ولی تابستان هوایی شرجی و گرم دارد.
بارندگی
میزان بارندگی این کشور کم و حدود 120 میلی متر در سال است. آب‌های زیرزمینی در قطر، برای شرب یا کشاورزی مناسب نیست؛ لذا آب مصرفی این کشور، توسط دستگاه‌های آب شیرین کن و واردات آب از سایر کشورها تأمین می‌شود.
درجه حرارت
در تابستان بعضاً درجه حرارت آن به بالاتر از 46 درجه سانتیگراد می‌رسد و پائیز و زمستان آن بین 20-10 درجه سانتیگراد است[۱].
جغرافیای انسانی
جمعیت قطر 2174035 (سرشماری سال 2014) نفر است. کمتر از یک‌سوم جمعیت قطر را قطری‌های اصیل تشکیل می‌دهند. جمعیت اناث 551970 نفر و جمعیت ذکور 1622065 نفراست. بدلیل حضور زیاد کارگران مهاجر مرد, تنها حدود یک‌سوم جمعیت این کشور را زنان تشکیل می‌دهند.
نژاد
مردم بومی قطر، از نژاد سفید و تیره‌ی سامی‌هستند. جمعیت این کشور را عرب‌ها، ایرانی‌ها، پاکستانی‌ها، هندی‌ها و... تشکیل می‌دهند.
بر طبق اطلاعات‌نامه جهان (20ژانویه ۲۰۱۴) ۴۰٪ مردم قطر عرب، ۱۸٪ هندی، ۱۸٪ پاکستانی، ۱۰٪ ایرانی و ۱۴٪ سایر اقوام هستند.
توزیع جمعیت در قطر
بنابر سرشماری سال 2010 میلادی مركز آمار قطر، جمعیت این كشور بالغ بر 1 میلیون و 699 هزار و 435 نفر اعلام شده است. در این سرشماری حدود 796 هزار و 947 نفر در شهر دوحه كه وسعتی حدود 158 كیلومتر مربع دارد، زندگی می‌كنند. از نظر وسعت محدوده شهرداری (بلدیه)، دوحه كوچكترین و پرجمعیت‌ترین منطقه در تقسیمات اداری كشور قطر است. كشور قطر بجز شهر دوحه، شش شهر بزرگ دارد كه دارای شهرداری می‌باشد: (الریان – الو كره – ام صلال – الخور و الذخیره – الشمال – الظعاین). تراكم نسبی جمعیت 2141 نفر در هر كیلومتر مربع می‌باشد. شهر الریان دومین شهر بزرگ قطر محسوب می‌شود و در نزدیكی شهر دوحه قرار دارد. جمعیت آن با حومه حدود 455 هزار و 623 نفر اعلام شده است، كه از این تعداد حدود 301 هزار و 842 نفر مرد و 153 هزار و 781 نفر زنان می‌باشند.شهر الوكره در جنوب قطر واقع شده است و جمعیت آن در سرشماری جدید بالغ بر 141 هزار و 222 نفر برآورد شده است كه از این تعداد حدود 114 هزار و 698 نفر مرد و 26 هزار و 524 نفر زن می‌ّباشند. شهر ام صلال در شمال قطر قرار دارد و جمعیت آن بالغ بر 60 هزار و 509 نفر برآورد شده است كه از این تعداد حدود 36 هزار و 700 نفر مرد و 23 هزار و 809 نفر زن می‌باشند. شهر (الخور و الذخیره) در شمال شرق كشور قطر واقع شده است و جمعیت آن 193 هزار و 983 نفر است كه 181 هزار نفر مرد و 12 هزار و 978 نفر زن می‌باشند. شهر الشمال معروف به شهر صنعتی است و اكثراً كارگران و مهندسان در این شهر زندگی می‌كنند. جمعیت این شهر 7 هزار و 975 نفر است و مردان در این شهر 5 هزار و 352 نفر و زنان نیز 2 هزار و 623 نفر اعلام شده‌اند. شهر جدید الظعاین كه در شمال شهر دوحه قرار گرفته است، جمعیت آن 43 هزار و 176 نفر است، كه این تعداد 34 هزار و 325 نفر مرد و تعداد زنان نیز 8 هزار و 851 نفر اعلام شده است. شهر دوحه شامل 57 منطقه است. مناطق شهر دوحه مانند مناطق شهرهای ایران نیست بلكه فاصله بین خیابان‌های اصلی شهر كه در واقع یك محله هستند به عنوان یك منطقه شناخته می‌شوند و همگی تابع یك شهرداری مركزی هستند و در مناطق آن، شهرداری منطقه وجود ندارد.
پرجمعیت‌ترین محلات این شهر عبارتند از:
1- المطار القدیم (منطقه 45) با حدود 33 هزار نفر جمعیت؛
2- ام غویلینه (منطقه 27) با حدود 20 هزار نفر جمعیت؛
3- مدینه خلیفه جنوبی (منطقه 34) با 20 هزار نفر جمعیت؛
4- المنصوره و بن درهم (منطقه 25) با 19 هزار نفر جمعیت؛
5- نجمه (منطقه 26) با 17 هزار نفر جمعیت.
تازه ترین آمار جمعیتی منتشر شده حاکیست که هم اکنون نسبت جمعیت زنان ساکن قطر دربرابر مردان 100 دربرابر 308 است و حدود دوسوم جمعیت 15 ساله به بالا در این کشور را مجردان تشکیل می‌دهند. جمعیت این کشور در پنج سال گذشته بیش از دوبرابر شده و درچهاردهه اخیر 15 برابر افزایش یافته است. "کمیسیون دایمی جمعیت" در تازه ترین گزارش خود اعلام کرده که تعداد فعالان اقتصادی ساکن قطر نیز در هفت سال اخیرسه برابر شده و نقش بانوان از 3/30 درصد در سال 2004 به 3/35 درصد درسال 2011 افزایش یافته است.
دراین گزارش بدون اشاره به جمعیت مردمان بومی قطر اعلام شده که 5/99 درصد جوانان دختر و پسر بین گروه سنی 15 تا 24 ساله قطری خواندن و نوشتن را می‌دانند.
سهم سالمندان قطری دربین کل جمعیت یک میلیون و 730 هزارنفری دراین کشور 5/3 درصد است، سهم سالمندان غیرقطری رقم 63/00 (63 صدم درصد) است.
نیروی کار خارجی (بویژه نیروی کار ساده تا نیمه ماهر) که سن آنان از 60 سال به بالا باشد برای تمدید اقامت خود در کشورهای عربی خلیج فارس با مشکلاتی رو به رو می‌شوند و زمانی که سن آنان به 60 به بالا برسد دیگر باید این کشورها را ترک کنند.
این گزارش یک چهارم کل نیروی کار خارجی را ماهر و کاملا ماهر توصیف کرده و یک چهارم را غیر ماهر و 50 درصد دیگر را نیمه ماهر اعلام کرده و افزوده است که سهم قطری‌ها در بخش خصوصی نیزاز 4 درصد در سال 2004 به حداقل 8 درصد د رسال 2011 رسیده است.
بر اساس این گزارش بیشترین تراکم جمعیت در محدوده شهری "دوحه" پایتخت، سه هزار و 136 نفر در کیلومتر مربع و در محدوده شهر "شمال" (شمالی ترین شهرقطر) تنها هشت نفر است. دولت قطر که قراراست سال 2022 میلادی میزبان جام جهانی فوتبال باشد، همچنان در حال برنامه ریزی در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، عمرانی، جمعیتی است تا خودرا برای این رویداد مهم جهانی – اما با استانداردهای قابل قبول مجامع بین المللی آماده سازد.
محافل دست اندرکار در قطر درحالی که پیوسته به عدم توازن جمعیت یا به گفته آنان اختلال جمعیتی در این کشور هشدار داده اند، اما جهش‌های عمرانی مورد نیاز که آن نیز به توصیه مجامع بین المللی مربوط باید اجرا شود، نیاز به افزایش نیروی کار خارجی را حدود به دوبرابر جمعیت کنونی پیش بینی می‌کند. تحلیلگران کشورهای عربی خلیج فارس این عدم توازن در جمعیت بومی و خارجی رایک چالش دانسته و در فرصت‌های مختلف خواستار یافتن راه حلی برای آن شده اند اما جمعیت اندک بومی این کشورها و اصولا تن در ندادن همین جمعیت نه تنها به کارهای سخت – بلکه به به مشاغل غیراداری - هرگزنتوانسته است نتیجه ای جز افزایش حضور اتباع خارجی را دراین کشورها دربرداشته باشد.
تلاش برای ایجاد حداقل توازن در تناسب تعداد و جنسیت اتباع خارجی مقیم با جمعیت بومی در کمتر از یک دهه اخیر در کشورهای عربی خلیج فارس بیش ازپیش مورد توجه بوده اما به عللی که بدان اشارت رفت، نه تنها منجربه نتیجه نشده بلکه این عدم توازن بیشتر هم شده است.[۲]
نیز نگاه کنید به
جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تونس؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه؛ جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال؛ جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مصر؛ جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اتیوپی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سیرالئون
کتابشناسی
- ↑ احمدی، محمد مهدی (1393). جامعه و فرهنگ قطر. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (دردست انتشار).
- ↑ احمدی، محمد مهدی(1393). جامعه و فرهنگ قطر. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(دردست انتشار).