جغرافیای طبیعی و انسانی تاجیکستان

تغییرمسیر به:

• جغرافیای طبیعی تاجیکستان

تاجیکستان(1403). برگرفته از سایت دالاهو، قابل بازیابی از https://dalahoo.com/news.cfm?id=3140

جغرافیای طبیعی کشور تاجیکستان شامل موقعیت جغرافیایی؛ ارتفاعات؛ آب و هوا؛ رودها و مرزها است که در ذیل شرح داده شده است:

جغرافیای طبیعی

کشور تاجیکستان در قسمت جنوبی آسیای مرکزی و در شرق چین واقع شده است که با کشورهای افغانستان، ازبکستان، چین و قرقیزستان مرز مشترک دارد. تاجیکستان در جنوب به طول ۱۲۰۶ کیلومتر مرز مشترک

با افغانستان دارد، در شمال غربی آن ازبکستان قرار دارد که طول این مرز بالغ ۱۱۶۱ کیلومتر بوده و در شمال به اندازه ۸۷۰ کیلومتر با قرقیزستان مرز دارد، همچنان در سمت شرق تاجیکستان چین قرار دارد که ۴۱۴ کیلومتر با تاجیکستان مرز دارد. کل مساحت تاجیکستان ۱۴۳٬۱۰۰ کیلومتر مربع و مساحت خشکی‌های آن 141510 کیلومتر مربع و مساحت آب‌های تاجیکستان 2590 کیلومتر مربع می‌باشد.

این جمهوری سابقاً یکی از پانزده جمهوری اتحاد شوروی به شمار می‌رفت که همزمان با فروپاشی شوروی به استقلال دست یافت. محصور بودن این کشور در خشکی و محدودیت منابع زیرزمینی در آن از ویژگی‌های بارز این کشور محسوب می‌شود. به لحاظ جغرافیایی، تاجیکستان کشوری کوهستانی است که بیش از 90 درصد از مساحت تاجیکستان کوه‌ها، دره‌ها و فلات‌ها تشکیل می‌دهند. تاجیکستان میان دو رشته کوه تین شان که تا چین امتداد دارد و پامیر که تا افغانستان ادامه می‌یابد، قرار گرفته است. کوه‌­ها و دره‌های گوناگون موجب جدایی بخش‌های گوناگون کشور از یکدیگر شده‌اند. مسیرهای اندکی جهت ارتباط میان نواحی مختلف تاجیکستان وجود دارد و بسیاری از آن‌ها به علت بارش برف یا طغیان رودخانه‌ها ماه‌­های طولانی بسته می‌مانند. بلندترین قله منطقه آسیای مرکزی با نام قله کمونیزم در این کشور قرار دارد. تنها 7 درصد از سرزمین تاجیکستان قابلیت سکونت دارد و فقط 5 درصد از آن قابل کشت می‌باشد.

تاجیکستان به سه استان، 58 ناحیه، 29 شهر، 47 شهرک و 354 شورای دهات تقسیم می‌شود. استان خودمختار کوهستان بدخشان با مرکزیت شهر خاروغ، با مساحت 63/7 هزار کیلومتر مربع، در یال 1925م. تأسیس شد که 44% مساحت کل کشور را شامل می‌شود. استان سغد (لنین‌آباد سابق) با مرکزیت شهر خجند و مساحت 26/1 هزار کیلومتر مربع در سال 1970 تأسیس شد و دارای 1/902/700 نفر جمعیت می‌باشد. استان ختلان با مرکزیت شهر قرغان‌تپه با مساحت 24/6 هزار کیلومتر مربع در سال 1992م. تأسیس یافت که اکنون 2/178/100 نفر جمعیت دارد و 44 ناحیه دیگر. نواحی تابع جمهوری دارای 1/384/300 نفر جمعیت می‌باشد.

در اواخر دوره اتحاد شوروی و اوایل استقلال، تاجیکستان چهار استان داشت: در شمال خجند (لنین‌آباد)؛ در جنوب استان‌های قرغان‌تپه و کولاب و در جنوب شرقی استان خودمختار کوهستان بدخشان.

در اوایل سال 1988م. قرغان‌تپه و کولاب به عنوان یک استان به نام ختلان ادغام شدند که در سال‌های 1990 تا 1992م. مجدداً از هم جدا شدند و پس از مدتی کوتاه دوباره به هم پیوستند.

موقعیت کوهستانی این کشور منجر به جریان رودخانه‌های پرآب گردیده است. بخش مهمی از دو رودخانه مشهور سیردریا (سیحون) و آمودریا (جیحون) از این کشور سرچشمه می‌گیرند. سیر دریا از رشته کوه تیان شان و آمو دریا از یخچال‌های کوهستان پامیر تغذیه می‌شوند که هر دو رشته کوه مزبور در تاجیکستان قرار دارند. آمودریا پرآب‌ترین رودخانه منطقه آسیای مرکزی می‌باشد که مرز مشترک تاجیکستان با افغانستان را تشکیل داده و با عبور از خاک ترکمنستان وارد ازبکستان شده و کشتزارهای بزرگ پنبه در خاک آن کشور را آبیاری و به دریاچه آرال می‌ریزد. سیردریا نیز بعد از عبور از قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان وارد خاک قزاقستان شده و مناطق وسیع جنوبی این کشور را آبیاری و از شمال به دریاچه آرال منتهی می‌گردد.

سرچشمه گرفتن رودهای پرآب فوق از تاجیکستان که بخش‌های وسیع کشاورزی ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان را سیراب می‌کنند، موقعیت ویژه راهبردی در منطقه به این کشور بخشیده است. تاجیکستان از نظر منابع آبی مقام اول را در میان جمهوری‌های آسیای میانه‌دار بوده  و ‌نزدیک به 50 درصد آب‌های منطقه آسیای مرکزی از این کشور سرچشمه می‌گیرد.

آب و هوای این کشور قاره‌ای، تابستان گرم، زمستان ملایم، در مناطق پامیر نیمه خشک تا قطبی می‌باشد. آب و هوای مناطق مختلف تاجیکستان متغیر می‌باشد در حالی که مناطق پست شمالی نسبتأ معتدل‌اند، مناطق کوهستانی پامیر در استان بدخشان زمستانی بسیار سرد دارند. به طوری که گاهی برودت هوا در این ناحیه از کشور به 60 درجه زیر صفر نیز می‌رسد.

رودها

تاجیکستان دارای رودهای بسیاری است. شمار رودهایی که طول آن‌ها از ۱۰ کیلومتر تجاوز می‌کند به ۹۴۷ می‌رسد. رودهای مهم آن عبارتند از: سیر دریا (سیحون)؛ آمودریا (جیحون)؛ رودخانه زرافشان؛ رود پنج؛ رودخانه مرغاب؛ سرخ آب؛ کافرنهان؛ رود وخش.

در مجموع طول ۹۴۷ رودخانه تاجیکستان بیش از ۲۸۰۰۰ کیلومتر است. شبکه رودخانه‌های تاجیکستان به حوضه سه رودخانه بزرگ آمودریا یا جیحون، سیردریا یا سیحون و زرافشان که بزرگترین رودخانه‌های تاجیکستان هستند سرازیر می‌شوند. بزرگترین رودخانه‌های فرعی نیز وخش و کافرنهان هستند که از ناحیه‌های شمال شرقی تا جنوب غربی تاجیکستان قرار دارند. این شبکه رودخانه‌های متراکم از میان دره‌ها به صورت زنجیره‌ای در مناطق مختلف جریان دارند.

همچنین در تاجیکستان ۱۳۰۰ مرداب، جمعاً به مساحت ۷۰۵ کیلومتر مربع وجود دارد. وجود سرشاخه‌های مهم دو رود آسیای مرکزی در تاجیکستان نقش اهمیت استراتژیک، سیاسی و اقتصادی تاجیکستان را مشخص می‌کند. علاوه براین بیش از 2000 دریاچه با مساحتی در حدود 1005 کیلومتر مربع در کشور تاجیکستان به خصوص در منطقه پامیر و کوهستان‌های مرکزی وجود دارد که دریاچه «قراگول» بزرگترین آن‌هاست.

تاجیکستان با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی دارای یخچال‌های عظیمی می‌باشد. کوه‌های آن توده یخ‌های متعددی را در بر دارند که بزرگترین آنها فدچنکو، با طول 77 کیلومتر و مساحت 651/7 کیلومتر مربع بزرگترین توده یخ جهان خارج از مناطق قطبی است. تقریباً 50 درصد مساحت یخچال‌های آسیای میانه نیز در تاجیکستان واقع می‌باشد. تعداد یخچال‌های کوهستانی تاجیکستان به بیش از 8000 رسیده و در مجموع مساحت 8000 کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد. همچنین گرُمّ – گرژِیمیلا (160 کیلومتر مربع)، بیوَچنی (197 کیلومتر مربع)، گرما (153 کیلومتر مربع) و سووق درّه کلان (69 کیلومتر مربع) از یخچال‌های مهم این کشور به شمار می‌روند.

مرزها

افغانستان (جنوب): ۱۲۰۶ کیلومتر  

ازبکستان (باختر): ۱۱۶۱ کیلومتر

قرقیزستان (شمال): ۸۷۰ کیلومتر

چین (خاور): ۴۱۴ کیلومتر

قلّه‌ها

جدول شماره 1 - قلّه‌های بلند تاجیکستان

کوه	بلندی	محل
قلّه استقلال	۷۱۷۴ متر ۲۳۵۳۷ فوت	شمالی‌ترین مرز در کوهستان سراسری آلای
گردنه قیزیل‌آرت	۴۲۸ متر ۱۴۰۴۲ فوت	شمالی‌ترین مرز در کوهستان سراسری آلای
قلّه اسماعیل سامانی (بلندترین قلّه)	۷۴۹۵    متر ۲۴۵۹۰ فوت	شمال ولایت خودمختار کوهستان بدخشان
قلّه ابن سینا	۶۹۷۴ متر         ۲۲۸۸۱ فوت	شمال قلّه اسماعیل سامانی
قلّه کورژنیوسکی	۷۱۰۵ متر ۲۳۳۱۰ فوت	ولایت خودمختار کوهستان بدخشان
رشته‌ کوه آکادمیای فان‌ها	۶۷۸۵ متر ۲۲۲۶۰ فوت	ولایت خودمختار کوهستان بدخشان
قلّه کُنکُرد	۵۴۶۹ متر ۱۷۹۴۳ فوت	مرز جنوبی رشته‌کوه قره‌قوروم
قلّه کارل مارکس	۶۷۲۶ متر ۲۲۰۶۷ فوت	مرز جنوبی رشته‌کوه قره‌قوروم
قلّه مایاکاوسکی	۶۰۹۶ متر         ۲۰۰۰۰ فوت	مرز افغانستان

نیز نگاه کنید به

جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تونس؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه؛ جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مصر؛ جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اتیوپی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سیرالئون؛ جغرافیای طبیعی و انسانی ژاپن؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تایلند؛ جغرافیای طبیعی و انسانی بنگلادش؛ جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سریلانکا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی قزاقستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اسپانیا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مالی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی قطر؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سودان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی چین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اوکراین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی آرژانتین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اردن