صنایع و معادن عراق

اقتصاد عراق به شدت به نفت وابسته است و بخش اعظم درآمدهای آن از صادرات نفت تأمین می‌شود. با این حال، بخش‌های صنعتی دیگری نیز در عراق وجود دارند که نقش مهمی در اقتصاد این کشور ایفا می‌کنند. صنعت نفت و گاز به عنوان ستون فقرات اقتصاد عراق محسوب می‌شود. عراق دارای ذخایر عظیم نفت و گاز است و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان به شمار می‌رود. با توجه به منابع غنی نفت و گاز، صنایع پتروشیمی  نیز در عراق در حال توسعه هستند. تولید محصولات پتروشیمی مانند پلاستیک، کود شیمیایی و مواد شوینده از جمله فعالیت‌های مهم این بخش است. همچنین صنایع ساختمانی با توجه به نیاز به بازسازی پس از جنگ و توسعه زیرساخت‌ها، در عراق اهمیت ویژه‌ای دارد. تولید مصالح ساختمانی، سیمان و فولاد از جمله فعالیت‌های این بخش هستند. صنایع غذایی بخش دیگری از صنایع عراق است. با توجه به جمعیت زیاد و نیاز به تأمین مواد غذایی، صنعت غذا در عراق اهمیت دارد. تولید محصولات غذایی فرآوری شده، نوشیدنی‌ها و محصولات کشاورزی از جمله فعالیت‌های این بخش هستند. صنعت نساجی در عراق دارای قدمت طولانی است و تولید پارچه، لباس و فرش از جمله فعالیت‌های این بخش هستند. بخش صنعت در عراق با چالشهای مهمی مانند وابستگی به نفت، کمبود زیرساختها، بی­ثباتی سیاسی و کمبود نیروی کار ماهر مواجه است. با این حال با توجه به محوریت بخش نفت، بیش از 50 درصد تولید ناخالص داخلی عراق را تشکیل می­دهد.

در بخش معادن معدنی،  نفت مهمترین منبع زیرزمینی عراق محسوب می­شود. عراق دارای ۱۴۵ میلیارد بشکه ذخایر اثبات‌شده نفت است که پنجمین ذخایر بزرگ نفتی در جهان به شمار می‌رود. این مقدار نفت برای ۹۶ سال با نرخ تولید فعلی کافی است. ذخایر نفت عراق ۱۷ درصد از ذخایر اثبات‌شده خاورمیانه و هشت درصد از کل ذخایر جهان را تشکیل می‌دهد.

عراق پس از عربستان سعودی، دومین تولیدکننده بزرگ نفت خام در اوپک است. در سال ۲۰۲۰، عراق روزانه ۴.۳ میلیون بشکه نفت تولید کرد که آن را به ششمین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان تبدیل کرد بیش از 60 درصد ذخیره نفتی عراق در جنوب این کشور قرار دارد، اما ذخایر اثبات نشده نفت طبق برآوردها به 280 تا 360 میلیارد بشکه می­رسد. در خصوص گاز هم ذخایر اثبات شده عراق بالغ بر 11 تریلیون متر مکعب است.

استخراج نفت در عراق کمترین هزینه تولید را در جهان دارد، چرا که میدانهای نفت و گاز عراق روی خشکی و در عمق نزدیک به سطح زمین قرار دارند، اکثر این میدان ها، صرفه اقتصادی بالایی دارند که علت آن گستردگی مساحت و عدم ترکیب های پیچیده در ساختار خاک منطقه است. چند میدان بزرگ نفتی در عراق وجود دارد که جزو بزرگترین میدان های نفتی جهان محسوب می­شوند. از جمله میدان مجنون با 25 میلیارد بشکه نفت که با میدان غوار در عربستان سعودی و میدان عکاس در منطقه غربی برابری می­کند. از ویژگیهای بخش نفت عراق نسبت میدان­های مورد بهره برداری در این کشور در مقایسه با کل میدانهای شناخته شده است. در حال حاضر 73 میدان نفتی شناخته شده در عراق وجود دارد که تنها از 15 میدان استفاده شده است. از 58 میدان باقی مانده نیز حدود ده میدان جزو میدانهای بزرگ نفتی به حساب می­آیند.

هر چند که نفت و گاز به عنوان اصلی ترین منابع زیرزمینی هسته اصلی اقتصاد عراق را تشکیل می‌دهند. اما منابع معدنی غیرفسیلی در عراق نیز اهمیت دارند که از جمله عبارتند از: فسفات، گوگرد، سنگ‌آهک، گچ، و سیلیکا.  عراق پنجمین کشور بزرگ دارای ذخایر فسفات در جهان محسوب می­شود و برآورد ذخایر فسفات این کشور بیش از ۱۰ میلیارد تن است. فسفات در حجم بسیار زیادی در مناطق غربی کشور و به ویژه در استان الانبار وجود دارد و در استان نینوا در شمال و استان واسط و نجف و مثنی در جنوب نیز یافت می شود. بررسی ‌های اخیر نشان می ‌دهد که ذخایر عظیم و تایید شده و برداشت نشده فسفات در عراق به میزان دو میلیارد تن است. ذخایر زیرزمینی آهن که به ویژه در صحرای جنوب غربی الانبار یافت می شود نیز در حدود 60 میلیون تن تخمین زده می شود. این در حالی است که استان الانبار همچنین از ذخایر بزرگی از اورانیوم در منطقه عکاشات در صحرای غربی برخوردار است.

نیز نگاه کنید به

اقتصاد و نظام اقتصادی عراق؛ سیر تحول تاریخی اقتصاد عراق؛ نظام بانکی و پولی عراق؛ نظام مالیاتی در عراق

نویسنده مقاله

علی اکبر اسدی