نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اردن
11 - نظام آموزشي
11-1 ساختار و سياست آموزشي کشور
پيشرفت نظام آموزشي اردن بسيار عالي است که در دهه 1920 كار خود را آغاز كرد. اردن يك نظام آموزشي پيشرفته و سطح بالا را براي پيشرفت مردم پايتخت خود بنا نهاد. امروزه 2787 مدرسه دولتي، 1493 مدرسه خصوصي، 48 انجمن دانشگاهي و 19 دانشگاه در اردن وجود دارند. در اردن، دسترسي به آموزش پايه مورد تاكيد است و اين مهم در تمام برنامه هاي توسعه ي اردن مدنظر واقع شده است. مسئولين براي هر روستا با جمعيت 10 نفر يك مدرسه مهيا كرده اند. در نتيجه توسعه سريع امكانات، شهروندان فقير و دور افتاده را قادر به دسترسي به امكانات آموزشي كرده است.
آموزش در اردن از سه مرحله تشكيل مي شود:
1. دوره كودكستان: يك مرحله 2 ساله جهت ايجاد محيط مناسب براي كودكان و تهيه فرصت هاي آموزشي متعادل كه باعث مي شود آنها عادات درست سلامتي را بدست بياورند، روابط اجتماعي خود را محكم كنند، شيوه هاي درست را توسعه دهند و مدرسه را دوست داشته باشند.
2. دوره هاي آموزش ابتدايي: يك دوره اجباري 10 ساله براي كسب اهداف عمومي آموزش و مهيا ساختن شهروندان در تمام زمينه ها از جنبه ي فيزيكي، ذهني، روحي، عاطفي و اجتماعي.
3. دوره ي آموزش ثانويه (كمكي): يك دوره اختياري 2 ساله براي آماده و مجهز كردن شهروندان با ظرفيت ها و مهارت هاي گوناگون علمي، فني، شخصي، ملي و انساني.
اين دوره شامل دو مرحله است:
الف) آموزش ثانويه نظري: اين دوره بر اساس فرهنگ عمومي پايه و فرهنگ علمي يا شغلي است. دانش آموزاني كه اين دوره را گذرانده اند در آزمون ملي شركت مي كنند.
ب) آموزش ثانويه كاربردي: اين دوره بر اساس آموزش كاري و شغلي است و دانش آموزان پس از فارغ التحصيلي از مدرسه مستقيم به بازار كار مي پيوندند. (1)
نمودار نظام آموزشی در اردن
11-2 اهداف، مباني نظري و ويژگي نظام آموزشي کشور
اهداف عمده نظام آموزش اردن بدين شرح است:
• تربيت شهرونداني كه به خدا ايمان داشته باشند، اعتقادات اسلامي را بدانند، متعهد به ارزش والاي اسلامي - عربي باشند، وفادار به كشور، قوانين و ملت شان باشند، كاملا به حقوق شان آگاه باشند، وظايف شان را به گونه اي انجام دهند كه شخصيت شان را در تمام زمينه ها رشد دهد و به شناخت ديگران در عين حفظ هويت شان بيانجامد.
• تربيت شهرونداني كه بخوبي با مهارت ها و دانش هاي ضروري براي اقتصادي علمي (دانش، رابطه و ارتباط بين سيستمي، كارگروهي، تفكر علمي، شخصي، تكنولوژي، شغل آتي و مهارت هاي تحقيق علمي) به منظور شركت در ساخت و پيشبرد جامعه مجهز باشند.
• مهيا كردن فرصت هاي يادگيري براي همه، كسب مساوات و عدالت در خدمات آموزشي در جنبه هاي كمي و كيفي، تمركز بر توسعه كيفي آموزش در تعامل با دانش آموزان در حين يادگيري.
• توسعه وزارت آموزش و پرورش كارآمد و تمركز بر فعال سازي اداره مدارس
• ارتقاء صلاحيت داخلي و خارجي نظام آموزش و پرورش در اردن
در بين معيارهاي توسعه بخش آموزش، چشم انداز ملي بر رسيدن به اهداف زير متمركز است:
- توسعه در ساخت كودكستان هاي عمومي و توجه بسيار بيشتر به فقرا و مناطق دورافتاده
- تاسيس كارگروه هاي بالاتر براي پيشرفت منابع انساني و بازنگري قوانين سرپرستي و مديريت آموزشي
- توسعه فرصت هاي تحصيلي در دوره ابتدايي و ثانويه (كمكي) و هم چنين توسعه ي بودجه كارآمد
- بالا بردن تمايل براي تمركز زدايي و معتبر سازي روش شناسي براي ارزيابي و توسعه
- ارتقاء كيفيت آموزش دوره ي ابتدايي و كمكي
- ارتقاء مشاركت بخش خصوصي در مديريت آموزش شغلي و توسعه برنامه هايي كه به رفع نيازهاي بازار كار بيانجامد. (3)
11-3 آموزش ابتدايي (پايه)
آموزش ابتدايي يا پايه شامل 10 سال تحصيلي در مدرسه است که تمامي شهروندان اردني ملزم به گذراندن اين دوره ده ساله هستند. (4)
در بين سال هاي 1939 تا 1965 ميلادي پيشرفت هاي مهمي در وزارت آموزش و پرورش در زمينه توجه به جوانان روي داد و گام هاي بزرگي در جهت آموزش هنرهاي زيبا، فنون نظامي، کتابخانه ها، راديوها، تشويق انجمن ها و جشنواره ها در داخل و خارج از مدرسه برداشته شد. (5)
از سال 1966تا 1992 نيز بیش از پیش به جوانان، به ويژه در زمينه هاي آموزش اولياء و مربيان، آموزش‌هاي هلال احمر، تدارک سفرهاي علمي، تدارک مسابقات شعر و نثر، آموزش بازي شطرنج و... .
اين پيشرفت ها سبب افزايش تعداد معلمان ودانش آموزان (به ويژه دانش آموزان دختر) در مقطع دبيرستان شد. (6)
تعداد دانش آموزان، معلمان و مدارس (7)
| تعداد | 1961/1962 | 1975/1976 | 1987/1988 |
| تعداد دانش آموزان | 19850 | 42137 | 125357 |
| تعداد معلمان | 976 | 1766 | 6773 |
| تعداد مدارس | 123 | 203 | 503 |
| تعداد دانش آموز به ازاي معلم | 20 | 23 | 18 |
| تعداد دانش آموز در يک مدرسه | 161 | 207 | 249 |
آخرين آمار مربوط به سال 2018 نشان رشدي فزاينده در آموزش پايه را دارد. بر اساس آمار هاي موجود آخير ميانگين تعداد دانش آموزان در هر كلاس 25 نفر و براي هر معلم 16 نفر است. (8) ضمناً آمارهاي تفكيكي مربوط به ابتدايي و متوسطه در پايان بخش آموزش متوسطه خواهد آمد.
در اردن مدارس بين المللي خصوصي نيز وجود دارند که شهريه آنها سنگين است؛ به عنوان مثال مدرسه بين المللي QQRT، يک مدرسه بسيار جديد و مدرن در اردن است که يادگيري زبان عربي و زبان انگليسي را به صورت زبان مادري ارائه مي دهد. اين مدرسه در چندين شهر اردن شعبه دارد و براي رده هاي سني 3 الي 18 سال در نظر گرفته شده است. هزينه تحصيل در اين مدرسه کمي بالاست اما شرايط کمک مالي بسيار خوبي به دانش آموزان برتر می‌دهد. همچنين مدرسه بين المللي OPO مدرسه‌ای براي تقويت مهارت‌هاي زبان، زيست و شيمي و رياضي است و دروس ديگري در اين مدرسه تدريس نمي شود؛ شهريه تحصيلي اين مدرسه گران است ولي امکانات استفاده از صندوق هاي مالي مدرسه وجود دارد . هزينه تحصيل در اين مدرسه در ابتداي هر سال توسط دولت مشخص مي شود.
يک مدرسه استعداد يابي آمريکايي نيز در اردن وجود دارد که شعبه اي از يک مدرسه ملي است که دانش آموزان را براساس سطح استعدادشان ارزيابي مي کند، در اين مدرسه شرايط تحصيل به بهترين شکل ممکن دنبال مي شود.
11-4 آموزش متوسطه
آموزش متوسطه (ثانوي)، كه شامل دو سال تحصيل مي باشد، مختص دانش آموزاني است كه دوره ابتدايي 10 ساله را پشت سرگذاشته اند. اين دوره شامل دو بخش است؛ آموزش متوسطه كه مي تواند حرفه اي يا دانشگاهي باشد. در پايان دوره دو ساله، دانش آموزان در امتحانات سراسري متوسطه توجيهي در حوزه هاي از پيش تعيين شده، شركت مي كنند و به كساني كه امتحانات را با موفقيت پشت سر مي گذارند گواهي توجيهي اعطا مي گردد. دانش آموزان براي ورود به دانشگاه ها دوره آموزشي طي مي كنند در حالي كه در گروه فني و حرفه اي دانش آموزان دوره هاي لازم را براي ورود به كالج محلي يا دانشگاه ها يا بازار كار مي گذرانند مشروط بر آن كه دو درس اضافي را نيز با موفقيت پشت سرگذاشته باشند.
آموزش متوسطه حرفه اي، آموزش حرفه اي فشرده و كارآموزي به دانش آموزان ارائه مي‌كند و در پايان به دانش آموزان گواهي اعطا مي شود. اين نوع آموزش توسط موسسات آموزش حرفه اي، تحت نظارت وزارت كار/آموزش فني حرفه اي و آموزش عالي ارائه مي شود.
آموزش متوسطه خارجي:
پس از اتمام دوره 8 يا 10 ساله آموزش ابتدائي، افراد مي توانند به جاي گذراندن امتحانات توجيهي برنامه آموزش متوسطه خارجي (8 سال براي IGCSE[1] و 10 سال براي SAT[2] و IB[3]) را انتخاب نمايند. اين برنامه ها را معمولا مدارس خصوصي ارائه مي كنند كه شامل: IGCSE /SAT بين المللي مي باشد. سابق بر اين، امتحانات GCSE[4] نيز در اردن توسط مدارس خصوصي ارائه مي شد كه در حال حاضر به جاي آن امتحانات IGCSE گذاشته شده است. پس از فارغ التحصيلي این دانش آموزان، وزارت آموزش عالي با استفاده از نظام مشابه نظام‌هاي مورد استفاده براي دانش آموزان توجيهي، تبديلي انجام مي دهد؛ اين نظام آموزشي هم از لحاظ شيوه تبديل نمرات و درجات و هم از لحاظ ميزان پذيرش متقاضيان غير توجيهي بحث برانگيز بوده است.
مشكل ديگري كه وجود دارد نظامي است كه براي نتايج امتحانات برنامه هاي آموزشي خارجي به كار مي رود برخي بر اين باورند كه اين نظام در مقايسه با نظام توجيهي با فارغ التحصيلانش رفتاري توأم با ارفاق و گذشت دارد و عده اي آن را غير منصفانه مي دانند.(9)
آموزش ابتدايي و متوسطه در آينه آمار:
تعداد مدارس، کلاس ها و دانش آموزان و آموزگاران براساس نوع مدرسه و جنسيت.
تعداد مدارس و شعب و دانش آموزان و آموزگاران براساس سيستم نظارت و جنس 2017/2018
مدارس براساس سيستم نظارت 2017/2018
| مرجع نظارت و جنسیت | تعداد مدارس | تعداد کلاس‌ها | تعداد دانش‌آموزان | تعداد معلم‌ها |
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||
| مرد | 1391 | 17842 | 645155 | 32699 |
| زن | 496 | 20821 | 733696 | 53928 |
| آموزش مشترک | 1948 | 12189 | 0 | 0 |
| مجموع | 3835 | 50852 | 1378841 | 86627 |
| مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر | ||||
| مرد | 40 | 573 | 14636 | 1574 |
| زن | 3 | 69 | 3392 | 325 |
| آموزش مشترک | 2 | 29 | 0 | 0 |
| مجموع | 45 | 671 | 18028 | 1899 |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||
| مرد | 82 | 1530 | 61764 | 2187 |
| زن | 70 | 1484 | 58399 | 2175 |
| آموزش مشترک | 19 | 173 | 0 | 0 |
| مجموع | 171 | 3187 | 120163 | 4362 |
| آموزش خصوصی | ||||
| مرد | 52 | 4621 | 315185 | 4069 |
| زن | 10 | 3197 | 219624 | 35925 |
| آموزش مشترک | 3149 | 19349 | 0 | 0 |
| مجموع | 3211 | 27167 | 534809 | 39994 |
| جمع کل | ||||
| مرد | 1565 | 24566 | 1036740 | 40529 |
| زن | 579 | 25571 | 1015101 | 92353 |
| آموزش مشترک | 5118 | 31740 | 0 | 0 |
| مجموع | 7262 | 81877 | 2051841 | 132882 |
براي مطالعه بيشتر آمار متنوع در خصوص مدارس و مراحل آموزشي و جنسيت دانش آموزان و مالکيت بناء مدرسه و تعداد آموزگاران، جداول متعددي در کتاب هاي سال اردن موجود است که در ادامه مي‌آيد.
تعداد مدارس براساس سيستم نظارت مراحل آموزشي و جنس 2017/2018
|
مرجع نظارت و جنسیت |
تعداد مدارس |
مرحله آموزشی | ||||
| مهد کودک | پایه | متوسطه تحصیلی | متوسطه حرفه ای | ثانویه جامع | ||
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||||
| مرد | 1391 | 0 | 850 | 449 | 27 | 15 |
| زن | 496 | 0 | 221 | 249 | 3 | 23 |
| آموزش مشترک | 1948 | 1 | 1536 | 411 | 0 | 0 |
| مجموع | 3835 | 1 | 2607 | 1159 | 30 | 38 |
| مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر | ||||||
| مرد | 40 | 0 | 1 | 39 | 0 | 0 |
| زن | 3 | 0 | 1 | 2 | 0 | 0 |
| آموزش مشترک | 2 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 |
| مجموع | 45 | 0 | 3 | 42 | 0 | 0 |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||||
| مرد | 82 | 0 | 82 | 0 | 0 | 0 |
| زن | 70 | 0 | 70 | 0 | 0 | 0 |
| آموزش مشترک | 19 | 0 | 19 | 0 | 0 | 0 |
| مجموع | 171 | 0 | 171 | 0 | 0 | 0 |
| آموزش خصوصی | ||||||
| مرد | 52 | 0 | 14 | 38 | 0 | 0 |
| زن | 10 | 0 | 0 | 10 | 0 | 0 |
| آموزش مشترک | 3149 | 1785 | 1139 | 224 | 1 | 0 |
| مجموع | 3211 | 1785 | 1153 | 272 | 1 | 0 |
| جمع کل | ||||||
| مرد | 1565 | 0 | 947 | 576 | 27 | 15 |
| زن | 579 | 0 | 292 | 261 | 3 | 23 |
| آموزش مشترک | 5118 | 1786 | 2695 | 636 | 1 | 0 |
| مجموع | 7262 | 1786 | 3934 | 1473 | 31 | 38 |
تعداد واحدهای کلاس بر اساس مرجع نظارت، مرحله آموزشی و جنسیت، 2017/2018
|
مرجع نظارت و جنسیت |
تعداد کلاس |
|||||
| مهد کودک | پایه | متوسطه تحصیلی | متوسطه حرفه ای | |||
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||||
| مرد | 17842 | 11 | 14902 | 2344 | 585 | |
| زن | 20821 | 9 | 17186 | 3129 | 497 | |
| آموزش مشترک | 12189 | 1648 | 10441 | 71 | 29 | |
| مجموع | 50852 | 1668 | 42529 | 5544 | 1111 | |
| مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر | ||||||
| مرد | 573 | 0 | 440 | 122 | 11 | |
| زن | 69 | 0 | 55 | 14 | 0 | |
| آموزش مشترک | 29 | 6 | 20 | 3 | 0 | |
| مجموع | 671 | 6 | 515 | 139 | 11 | |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||||
| مرد | 1530 | 0 | 1530 | 0 | 0 | |
| زن | 1484 | 0 | 1484 | 0 | 0 | |
| آموزش مشترک | 173 | 0 | 173 | 0 | 0 | |
| مجموع | 3187 | 0 | 3187 | 0 | 0 | |
| آموزش خصوصی | ||||||
| مرد | 4621 | 42 | 3973 | 588 | 18 | |
| زن | 3197 | 29 | 2577 | 591 | 0 | |
| آموزش مشترک | 19349 | 5496 | 13456 | 381 | 16 | |
| مجموع | 27167 | 5567 | 20006 | 1560 | 34 | |
| جمع کل | ||||||
| مرد | 24566 | 53 | 20845 | 3054 | 614 | |
| زن | 25571 | 38 | 21302 | 3734 | 497 | |
| آموزش مشترک | 31740 | 7150 | 24090 | 455 | 45 | |
| مجموع | 81877 | 7241 | 66237 | 7243 | 1156 | |
تعداد مدارس براساس سيستم نظارت و مالکيت ساختمان و جنسيت دانش آموزان
2017/2018
|
مرجع نظارت و جنسیت |
تعداد کلاس |
|||||
| مهد کودک | پایه | متوسطه تحصیلی | متوسطه حرفه ای | |||
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||||
| مرد | 645155 | 16093 | 554383 | 61640 | 13039 | |
| زن | 733686 | 17695 | 622809 | 84076 | 9106 | |
| مجموع | 1378841 | 33788 | 1177192 | 145716 | 22145 | |
| مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر | ||||||
| مرد | 14636 | 142 | 12102 | 2200 | 192 | |
| زن | 3392 | 125 | 2736 | 531 | 0 | |
| مجموع | 18028 | 267 | 14838 | 2731 | 192 | |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||||
| مرد | 61764 | 0 | 61764 | 0 | 0 | |
| زن | 58399 | 0 | 58399 | 0 | 0 | |
| مجموع | 3187 | 0 | 3187 | 0 | 0 | |
| آموزش خصوصی | ||||||
| مرد | 315158 | 49168 | 249294 | 15980 | 743 | |
| زن | 219624 | 44812 | 161193 | 13518 | 101 | |
| مجموع | 27167 | 5567 | 20006 | 1560 | 34 | |
| جمع کل | 534809 | 93980 | 410487 | 29498 | 844 | |
| مرد | 1036740 | 65403 | 877543 | 79820 | 13974 | |
| زن | 1015101 | 62632 | 845137 | 98125 | 9207 | |
| مجموع | 2051841 | 128035 | 1722680 | 177945 | 23181 | |
آموزش عالي
تا سال 1951 ادامه تحصيل پس از مقطع دبيرستان در اردن امر شايعي نبود. دانش آموزان پس از اتمام تحصيلات دبيرستان براي ادامه تحصيل به خارج از اردن مي رفتند. تعداد دانشجويان اردني که در دانشگاه هاي خارج از اردن تحصيل مي کردند در سال 1948 ميلادي 233 دانشجو بودند که 34 نفر از آنها در سوريه، 32 نفر در عراق، 48 نفر در لبنان، 119 نفر در مصر تحصيل مي کردند. در سال 1961 تعداد دانشجويان اردني در خارج از کشور حدود 6000 دانشجو بود. (17)
گامهاي اوليه ايجاد موسسات آموزش عالي در اردن پس از وحدت کرانه شرقي و غربي در سال 1951 با افتتاح تربيت معلم در دانشکده «الحسين» اتفاق افتاد. در دانشکده تربيت معلم پس از مرحله دبيرستان دانشجويان به مدت يک سال تحصيل مي کردند و سپس آماده اشتغال در حرفه معلمي مي شدند. گروه اول دانشجويان آن در سال 1951 و گروه دوم در سال 1952 فارغ التحصيل شدند.
سپس وزارت آموزش و پرورش، دارالمعلمات (تربيت معلم زنان) را در رام الله در سال 1952-1953 تاسيس کرد. دارالمعلمات وظيفه داشت معلماني را براي آموزش کودکان مراحل ابتدايي و راهنمايي آماده کند.
تعداد دانشجويان کليه دانشکده ها در سال 1952/1953 حدود 46 نفر بود که از اين تعداد 17 نفر دختر بودند. اين ميزان در سال تحصيلي 1957/1958 افزايش يافت و به 297 دانشجو رسيد که 102 نفر از آنها دختر بودند.
تعداد مراکز تربيت معلم و دارالمعلمات تا سال 1962 حدود 11 شامل که 3 مرکز ويژه بانوان و بقيه ويژه مردان بود. در اين سال اولين دانشگاه اردن تاسيس شد. (18)
در سال تحصيلي 1962/1963 تعداد دانشجويان همه دانشکده ها به 1011 نفر رسيد که 141 نفر از آنان دختر بودند.اين تعداد در سال 1968/1969 به 1037 دانشجو رسيد که 252 نفر از آنان دختر بودند که به دليل جنگ حزيران سال 1967 و اشغال بخش غربي اردن توسط اسراييل بود.
در سال 1980 وزارت آموزش و پرورش تصميم گرفت تا تربيت معلم ها را به دانشکده تبديل کند، به اين ترتيب مدت تحصيل در آنها به دوسال افزايش يافت. (19)
تعداد دانشجويان در سال 1979/1980 افزايش قابل توجهي يافت که حدود 72/54 درصد از اين تعداد مربوط به موسسات وزارت آموزش پرورش و وزارت خانه هاي ديگر است. از اين تعداد 80/38 درصد مربوط به موسسات بخش خصوصي و حدود 47/6 درصد آنان مربوط به موسسات خبرگزاري UNRWA است.(20)
در نيمه دوم دهه 80 تعداد دانشکده ها از نظر کمي به سرعت افزايش يافت به طوري که به 52 دانشکده در بخش شرقي رسيد. از اين تعداد 12 دانشکده مربوط به وزارت آموزش عالي، 16 دانشکده مربوط به وزارت خانه ها و ادارات دولتي، 2 دانشکده براي خبرگزاري الغوث و 22 دانشکده مربوط به بخش خصوصي است. 31 دانشکده از مجموع 52 دانشکده در شهر عمان، 6 دانشکده در شهر زرقا و 11 دانشکده در شهر اربد تاسيس شده است. در هر يک از استان هاي بلقا، مفرق، الکرک، طفيله و معان نيز يک دانشکده وجود داشت.(21) تعداد دانشجويان آنها نيز بالغ بر 27.966 نفر گرديد. تعداد دانشکده ها در بخش غربي به 14 دانشکده و تعداد دانشجويان بر طبق آمار سال 1985 به 5635 دانشجو رسيد.
مؤسسات تربيت معلم و دانشکده هاي اردن در بخش شرقي1985
| شماره | اسم دانشکده | سال تأسيس | استان |
| دانشکده هاي وزارت آموزش عالي | |||
| 1 | کليه عمان | 1952 | عمان |
| 2 | کليه حواره | 1956 | اربد |
| 3 | کليه عجلون | 1964 | اربد |
| 4 | کليه الاميره عاليه | 1972 | عمان |
| 5 | کليه عمان للمهن الهندسية | 1972 | عمان |
| 6 | کليه الشوبک | 1974 | معان |
| 7 | السلط | 1975 | بلقا |
| 8 | اربد | 1978 | اربد |
| 9 | الکرک | 1979 | الکرک |
| 10 | الزرقا | 1980 | زرقا |
| 11 | کلية الفندقية | 1981 | عمان |
| 12 | کلية الحصن للمهن الهندسية | 1981 | اربد |
| دانشکده‌هاي ساير وزارتخانه‌ها
و ادارات دولتي |
|||
| 1 | کلية التمريض | 1953 | عمان |
| 2 | کلية الاميره مني للتمريض | 1961 | عمان |
| 3 | المعهد التعاوني | 1963 | عمان |
| 4 | اکاديميه الطيران الملکيه | 1963 | عمان |
| 5 | مرکز التدريب الاحصائي | 1964 | عمان |
| 6 | کليه الخدمه الاجتماعيه | 1965 | عمان |
| 7 | معهد الدراسات المصرفيه | 1970 | عمان |
| 8 | کليه العلوم الاسلاميه | 1972 | عمان |
| 9 | معهد الملکه نور للطيران | 1972 | عمان |
| 10 | معهد المهن الطيبه المساعده | 1973 | عمان |
| 11 | المرکز الجغرافي الاردني | 1975 | عمان |
| 12 | معهد المهن الطيبه المساعده | 1979 | اربد |
| 13 | کليه الاتصالات السلکيه واللاسلکيه | 1982 | عمان |
| 14 | کليه التمريض | 1984 | اربد |
| 15 | کليه التمريض | 1984 | زرقا |
| 16 | کليه التکنولوجيا/ جامعه اليرموک | 1984 | اربد |
| شماره | اسم دانشکده | سال تأسيس | استان |
| دانشکده هاي خبرگزاري بين‌المللي الغوث | |||
| 1 | کليه وادي السير | 1960 | عمان |
| 2 | کليه تدريب عمان | 1971 | عمان |
| دانشکده‌هاي خصوصي | |||
| 1 | کليه القادسيه | 1967 | عمان |
| 2 | الکليه العربيه | 1975 | عمان |
| 3 | کليه الاميره سميه | 1977 | عمان |
| 4 | کليه الخوارزمي | 1978 | عمان |
| 5 | الکليه الجامعيه المتوسطه | 1979 | عمان |
| 6 | کليه الاندلس | 1979 | عمان |
| 7 | کليه الاميره عليا | 1979 | عمان |
| 8 | کليه حطين | 1979 | عمان |
| 9 | کليه الزرقا الاهليه | 1979 | عمان |
| 10 | کليه المجتمع الاسلامي | 1979 | زرقا |
| 11 | کليه ابن خلدون | 1979 | زرقا |
| 12 | کليه الرازي | 1979 | اربد |
| 13 | کليه الاميره ثروت | 1980 | عمان |
| 14 | کليه المجتمع العربي | 1980 | عمان |
| 15 | الکليه الوطنيه | 1980 | عمان |
| 16 | کليه القدس | 1980 | عمان |
| 17 | کليه البترا | 1980 | زرقا |
| 18 | کليه جرش | 1980 | اربد |
| 19 | کليه المجتمع الاردني | 1981 | عمان |
| 20 | کليه قرطبه | 1981 | زرقا |
| 21 | کليه غرناطه | 1981 | اربد |
| 22 | کليه المفرق | 1985 | مفرق |
(22)
موسسات تربيت معلم و دانشکده هاي اردن در بخش غربي 1985
| شماره | اسم دانشکده | سال تأسيس | استان |
| دانشکده هاي وزارت
آموزش عالي |
|||
| 1 | کليه رام الله للبنات | 1952 | القدس |
| 2 | کليه العروب/الخليل | 1958 | الخليل |
| 3 | کلية طولکرم | 1960 | نابلس |
| 4 | کلية الامة/رام الله | 1983 | القدس |
| دانشکده هاي وزارت
اوقاف اسلامي |
|||
| 1 | کليــة العلوم الاسلاميــة/القدس | 1975 | القدس |
| 2 | کليــة العلوم الاسلاميــة/قلقيليــة | 1978 | نابلس |
| دانشکده‌هاي خبرگزاري بين المللي الغوث | |||
| 1 | کليــة التدريب المهني/قلنديا | 1953 | القدس |
| 2 | کليه رام الله للمعلمين | 1960 | القدس |
| 3 | کليــة تدريب الفتيات | 1962 | القدس |
| دانشکده‌هاي خصوصي | |||
| 1 | کليــة النجاح الوطنيــة | 1965 | نابلس |
| 2 | کليه الخليل الهندسيه | 1978 | الخليل |
| 3 | الکليــة الابراهيميــة/القدس | 1983 | القدس |
| 4 | کليــة الروضــة للعلوم المهنيــة | 1983 | نابلس |
| 5 | کليــة المجتمع العصريــة | 1983 | القدس |
آموزش عالي اردن در خلال دهه های اخير پيشرفت قابل ملاحظه اي داشته است. اين پيشرفت در زمينه هاي تعداد دانشجو، تعداد اعضاي هيئت علمي، کارمندان دانشگاه ها و ميزان بودجه بوده است.(24)
تعداد دانشجويان در دانشکده هاي بخش شرقي از 27966 نفر در سال تحصيلي 1984-1985 به 37632 نفر در سال 1989-1990 رسيد. سپس رو به کاهش نهاد و در سال 1994-1995 به 22471 نفر رسيد.
تعداد دانشجويان دانشگاه هاي رسمي از 25929 نفر در سال 1984-1985 به 70546نفر در سال 1994-1995 افزايش پيداکرده است. (25)
تعداد دانشجويان مقطع کارشناسي در سال 1984-1985، در گروه سني 20-24 سال حدود 23 درصد بوده است که در سال 1990-1991 به 27 درصد رسيده است. (26) آخرين آمار به روايت كتاب سال 2013 بدين شرح است (27)
کشور اردن با وجود مساحت و جمعيت کم به دليل در اختيار داشتن نظام آموزشي عالي نوين در زمره کشورهاي عربي پيشرفته از لحاظ علمي قرار دارد.
تعداد کادر دانشگاهي در دانشگاههاي اردن براساس نام دانشگاه و سطح علمي 2012/2013
| دانشگاه | بکالوروپوس
B.Sc. |
دبلوم عالي
H.Dip. |
ماجستير
M.A. |
دکتري
Ph.D |
مجموع | مونث |
| دانشگاه اردن | 55 | 2 | 217 | 1181 | 1455 | 422 |
| دانشگاه يرموک | 9 | 1 | 228 | 695 | 933 | 196 |
| دانشگاه موتاه | 0 | 0 | 66 | 457 | 523 | 58 |
| علوم و تکنولوژي | 33 | 0 | 127 | 711 | 871 | 221 |
| دانشگاه هاشميه | 0 | 0 | 130 | 444 | 574 | 159 |
| دانشگاه آل البيت | 0 | 0 | 50 | 265 | 315 | 52 |
| دانشگاه کاربردي | 38 | 2 | 142 | 335 | 517 | 118 |
| دانشگاه حسين بن طلال | 3 | 0 | 70 | 227 | 300 | 41 |
| دانشگاه تکنيک تفيلا | 13 | 0 | 58 | 136 | 207 | 28 |
| دانشگاه اردني - آلماني | 13 | 1 | 100 | 120 | 234 | 111 |
| دانشگاه الاهلي عمان | 0 | 0 | 47 | 193 | 240 | 73 |
| دانشگاه علوم کاربردي (خصوصي) | 0 | 0 | 79 | 201 | 280 | 90 |
| دانشگاه خصوصي فيلادلفيا | 0 | 0 | 60 | 191 | 251 | 76 |
| دانشگاه اسراء | 0 | 0 | 35 | 162 | 197 | 35 |
| دانشگاه خصوصي پترا | 0 | 0 | 56 | 199 | 255 | 98 |
| دانشگاه خصوصي ال زيتون | 0 | 0 | 74 | 251 | 325 | 100 |
| دانشگاه زرقاء | 0 | 0 | 47 | 206 | 253 | 56 |
| دانشگاه ملي ايربيد | 0 | 0 | 8 | 76 | 84 | 14 |
| دانشگاه جراش | 0 | 0 | 24 | 105 | 129 | 21 |
| دانشگاه تکنولوژي پرنسس سميه | 0 | 0 | 10 | 86 | 96 | 17 |
| آکادمي موسيقي اردن | 6 | 0 | 3 | 9 | 18 | 5 |
| دانشکده علوم تربيتي | 0 | 0 | 5 | 40 | 45 | 18 |
| دانشگاه جدارا | 0 | 0 | 26 | 109 | 135 | 27 |
| کالج جهانگردي | 4 | 0 | 9 | 5 | 18 | 10 |
| دانشگاه خاورميانه | 0 | 0 | 14 | 131 | 145 | 31 |
| دانشگاه عربي عمان | 0 | 0 | 0 | 89 | 89 | 13 |
| دانشگاه عربي آزاد | 0 | 0 | 5 | 37 | 42 | 15 |
| دانشگاه ملي عجلون | 0 | 0 | 24 | 57 | 81 | 10 |
| جمع کل | 174 | 6 | 1714 | 6718 | 8612 | 2115 |
(28)
تعداد دانشجويان دانشگاه‌ها براساس سيستم نظارتي و برنامه تحصيلي و جنسيت
| برنامه | دانشگاه کاربردي بلقا | دانشگاههاي دولتي ديگر | وکاله الغوث | بخش
پيش فروش |
دانشگاههاي نظامي | جمع کل | ||||||
| جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | |
| زبان‌ها | 0 | 0 | 0 | 0 | 36 | 32 | 836 | 726 | 0 | 0 | 872 | 758 |
| تربيتي | 1999 | 1858 | 0 | 0 | 12 | 12 | 1811 | 1730 | 0 | 0 | 3822 | 3590 |
| مهندسي | 2326 | 280 | 251 | 18 | 668 | 136 | 3627 | 244 | 444 | 0 | 7316 | 3590 |
| کشاورزي | 264 | 75 | 0 | 0 | 0 | 0 | 30 | 4 | 0 | 0 | 294 | 79 |
| پيراپزشکي | 949 | 782 | 1360 | 1188 | 376 | 334 | 1583 | 978 | 637 | 193 | 4905 | 3475 |
| مديريت مالي | 3182 | 2347 | 0 | 0 | 423 | 357 | 4072 | 2095 | 312 | 0 | 7989 | 4799 |
| مديريت اطلاعات | 373 | 274 | 0 | 0 | 54 | 49 | 264 | 98 | 20 | 0 | 711 | 421 |
| مديريت هتل | 212 | 67 | 0 | 0 | 0 | 0 | 507 | 98 | 0 | 0 | 719 | 165 |
| هنرهاي کاربردي | 204 | 155 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1322 | 755 | 0 | 0 | 1526 | 910 |
| علوم کاربردي | 481 | 481 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 481 | 481 |
| شريعت و تمدن اسلامي | 91 | 68 | 0 | 0 | 0 | 0 | 139 | 85 | 0 | 0 | 230 | 153 |
| جمع کل | 10081 | 6387 | 1611 | 1206 | 1569 | 920 | 14191 | 6803 | 1413 | 193 | 28865 | 15509 |
تعداد مدرسان در دانشگاههاي اردن براساس درجه علمي و جنس
| درجه علمي و جنسيت | دانشکده‌هاي دانشگاه کاربردي بلقا | ديگر دانشکده‌هاي دولتي | دانشکده‌هاي
UNRWA |
دانشکده‌هاي خصوصي | دانشکده‌هاي نظامي | مجموع |
| دکتري | ||||||
| جمع | 350 | 35 | 6 | 94 | 10 | 495 |
| مونث | 76 | 0 | 1 | 21 | 0 | 98 |
| کارشناسي ارشد | ||||||
| جمع | 340 | 30 | 32 | 224 | 38 | 664 |
| مونث | 144 | 16 | 20 | 130 | 4 | 314 |
| فوق ديپلم | ||||||
| جمع | 7 | 5 | 1 | 13 | 2 | 28 |
| مونث | 4 | 2 | 0 | 6 | 2 | 14 |
| کارشناسي | ||||||
| جمع | 121 | 66 | 39 | 222 | 194 | 642 |
| مونث | 61 | 40 | 18 | 143 | 52 | 314 |
| ديپلم متوسطه | ||||||
| جمع | 0 | 23 | 2 | 36 | 62 | 123 |
| مونث | 0 | 6 | 0 | 15 | 3 | 24 |
| دوره دوم | ||||||
| جمع | 0 | 0 | 0 | 6 | 0 | 6 |
| مونث | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 |
| جمع کل | 818 | 159 | 80 | 595 | 306 | 1958 |
| جمع مونث | 285 | 64 | 39 | 316 | 61 | 765 |
(30)
در حال حاضر 10 دانشگاه دولتي و 17 دانشگاه خصوصي در مقاطع و تخصص هاي مختلف مشغول فعاليت هستند و تعداد دانشجويان مشغول به تحصيل در دانشگاه هاي اردن بالغ بر 236 هزار دانشجوست که 28 هزار نفر از آنان دانشجويان خارجي هستند.
بيشتر اساتيد دانشگاه هاي اردن حتي در رشته زبان و ادبيات عربي تحصيل کردگان آمريکا و اروپا هستند و به همين دليل کشور اردن از لحاظ پذيرش دانشجويان عرب رتبه نخست را در ميان کشورهاي عربي داراست.
هم اکنون تعدادي دانشگاه خارجي از جمله آمريکايي و اروپايي در اين کشور شعبه دارند و ساير دانشگاه هاي اردن نيز توافقنامه هاي همکاري در زمينه هاي علمي با دانشگاه هاي معتبر جهان امضا کرده اند.
زبان تدريس در دانشگاه هاي اردن در رشته هاي علوم انساني، عربي و در رشته هاي علوم پايه، مهندسي و پزشکي، انگليسي مي باشد ولي در اختيار داشتن مدرک "تافل" انگليسي شرط اصلي ثبت نام در مقطع تحصيلات تکميلي (کارشناسي ارشد و دکترا) در تمامي رشته هاي تحصيلي مي باشد.
نظام آموزشي در اردن براساس الگوي آمريکايي و انگليسي طراحي شده و به عنوان مثال در برخي دانشگاه هاي اين کشور سقف نمره و معدل 100 و در برخي دانشگاه هاي ديگر 4 مي باشد.
به دليل وجود توافقنامه هاي مختلف ميان دانشگاه هاي اردن و دانشگاه هاي آمريکايي و اروپايي، کشورهاي غربي از نظام آموزشي در اين کشور حمايت مي کنند، از اين رو امکانات دانشگاه هاي اردن در سطح امکانات دانشگاه هاي معتبر دنياست.
وجود کتابخانه هاي غني، دفاتر پستي، بانک، دافتر مسافرتي، زمين هاي ورزشي، نظام يارانه‌اي پيشرفته، سالن هاي مختلف غذاخوري، آزمايشگاه هاي نوين و سرويس رفت و آمد از جمله نقاط قوت دانشگاه هاي اردن محسوب مي شود.
کشور اردن از جمله کشورهاي گران دنياست و تحصيل دانشجويان خارجي در اين کشور کوچک بسيار هزينه بردار است؛ زيرا علاوه بر هزينه هاي جاري زندگي، دانشجويان خارجي به دليل تحصيل در برنامه بين الملل بايد چند برابر دانشجويان اردني شهريه پرداخت نمايند. به عنوان مثال در مقطع تحصيلات تکميلي هر دانشجوي اردني به ازاي يک واحد درسي مبلغ 125 دلار پرداخت مي‌کند ولي اين رقم براي دانشجويان خارجي مبلغ 450 دلار مي باشد.
يکي از بزرگترين مشکلات تحصيل در دانشگاه هاي اردن عدم وجود خوابگاه هاي دانشجويي است و فقط برخي دانشگاه هاي اين کشور تعداد محدودي خوابگاه به دانشجويان دختر واگذار مي کنند و ساير دانشجويان مجبور به اجاره سوئيت و يا آپارتمان در اين کشور مي باشند.
همچنين هيچ يک از دانشگاه هاي اردن رايگان نمي باشد و حتي دانشجويان اردني که در دانشگاه هاي دولتي تحصيل مي کنند مجبور به پرداخت شهريه هستند. (31)
تعداد دانشکده هاي اردن در بخش شرقي در سال 1988
| دانشکده ها | استان | |||||||
| عمان | زرقا | بلقا | اربد | مفرق | کرک | معان | مجموع | |
| دانشکده هاي وزارت آموزش عالي | 4 | 1 | 1 | 4 | - | 1 | 1 | 12 |
| دانشکده هاي وزارتخانه ها و ادارات دولتي | 12 | 1 | - | 3 | - | - | - | 16 |
| دانشکده هاي خبرگزاري بين المللي UNRWA | 2 | - | - | - | - | - | - | 2 |
| دانشکده هاي خصوصي | 13 | 4 | - | 4 | 1 | - | - | 22 |
| مجموع | 31 | 6 | 1 | 11 | 1 | 1 | 1 | 52 |
(32)
تعداد دانشکده هاي اردن در بخش غربي در سال 1988
| دانشکده ها | استان | |||
| قدس | نابلس | الخليل | مجموع | |
| دانشکده هاي وزارت آموزش عالي | 2 | 1 | 1 | 4 |
| دانشکده هاي وزارت اوقاف اسلامي | 1 | 1 | - | 2 |
| دانشکده هاي خبرگزاري بين المللي الغوث | 3 | - | - | 3 |
| دانشکده هاي خصوصي | 2 | 2 | 1 | 5 |
| مجموع | 8 | 4 | 2 | 14 |
موسسات تربيت معلم در اردن کار خود را از سال 1952 آغاز کردند. سپس براساس نيازهاي جامعه تعداد آنها رو به افزايش نهاد، به گونه ای تعداد آنها به 66موسسه در بخش شرقي و 14 موسسه در بخش غربي رسيد. هم چنین 16موسسه براي وزارت آموزش عالي، 18موسسه براي وزارت خانه ها و ادارات دولتي ، 5 موسسه براي خبرگزار UNRWA و 28 موسسه براي بخش خصوصي می باشد. (33)
فهرست اهم دانشگاه هاي اردن
-دانشگاه اردن که در سال 1962تاسيس شد.
-دانشگاه يرموک در استان اربد که در سال 1976تاسيس شد.
-دانشگاه موته در استان الکرک که در سال 1981تاسيس شد.
-دانشگاه علوم و فناوري در سال 1986تاسيس شد.
-دانشکده مهندسي امان که در سال 1989 تاسيس شد.
-دانشکده دعوت و اصول دين که در سال 1990-1991تاسيس شد و تحت نظارت وزارت اوقاف و مقدسات اسلامي مي باشد.(34)
-دانشگاه هاشميه که در سال 1992 تاسيس شد.
-دانشگاه آل البيت در استان مفرق تاسيس شد. اولين گروه دانشجويان آن در سال 1994-1995فارغ التحصيل شدند.
-دانشگاه بلقا که در سال 1997 تاسيس شد.
تعداد دانشگاه هاي رسمي(الجامعات الرسميــة) تا سال 1997 حدود 7 دانشگاه بوده است. به اضافه دانشکده مهندسي عمان و دانشکده دعوت و اصول دين . حدود 52 دانشکده دولتي و خصوصي نيز دارد.
تعداد دانشجويان مقطع کارشناسي دانشگاه هاي اردن بر حسب برنامه تحصيلي سال 2012/2013 (35)
تعداد دانشجويان کارشناسي ارشد در دانشگاه هاي اردن بر حسب رشته و دانشگاه
| برنامه | اردن | يرموک | موته | علوم و تکنولوژي | آل البيت | الهاشميه | البلقا التطبيقيه | آلماني | جامعه الحسين |
| رياضيات و علوم کامپيوتر | |||||||||
| مجموع | 75 | 67 | 0 | 19 | 12 | 0 | 17 | 0 | 0 |
| مونث | 38 | 41 | 0 | 7 | 6 | 0 | 6 | 0 | 0 |
| پزشکي | |||||||||
| مجموع | 132 | 0 | 0 | 85 | 0 | 31 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 68 | 0 | 0 | 42 | 0 | 21 | 0 | 0 | 0 |
| داروخانه | |||||||||
| مجموع | 51 | 0 | 0 | 23 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 38 | 0 | 0 | 15 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مهندسي | |||||||||
| مجموع | 100 | 48 | 7 | 52 | 0 | 0 | 6 | 0 | 0 |
| مونث | 52 | 12 | 0 | 19 | 0 | 0 | 0 | 8 | 0 |
| معماري و برنامه ريزي شهري | |||||||||
| مجموع | 13 | 0 | 0 | 8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 9 | 0 | 0 | 4 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| کشاورزي | |||||||||
| مجموع | 26 | 0 | 0 | 8 | 4 | 0 | 9 | 0 | 0 |
| مونث | 11 | 0 | 0 | 4 | 1 | 0 | 3 | 0 | 0 |
| معاملات خدماتي | |||||||||
| مجموع | 0 | 41 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 0 | 17 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| جمع کل | 1300 | 806 | 312 | 272 | 262 | 338 | 279 | 92 | 37 |
| مونث | 755 | 396 | 111 | 139 | 107 | 165 | 87 | 52 | 18 |
تعداد دانشجويان دکتري دانشگاه هاي دولتي اردن بر حسب تخصص و دانشگاه
| تخصص | اردن | يرموک | موته | مجموع | ||||
| جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | |
| علوم انساني و دين | 332 | 122 | 378 | 112 | 88 | 15 | 798 | 249 |
| علوم طبيعي | 127 | 68 | 0 | 0 | 0 | 0 | 127 | 68 |
| کشاورزي | 46 | 23 | 0 | 0 | 0 | 0 | 46 | 23 |
| مهندسي | 5 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 5 | 1 |
| رياضيات و علوم کامپيوتر | 28 | 14 | 0 | 0 | 0 | 0 | 28 | 14 |
| داروخانه | 18 | 16 | 0 | 0 | 0 | 0 | 18 | 16 |
| علوم اجتماعي و رفتاري | 80 | 36 | 0 | 0 | 86 | 13 | 166 | 49 |
| علوم تربيتي و آموزش معلمان | 376 | 203 | 456 | 231 | 0 | 0 | 832 | 434 |
| علوم طبيعي | 49 | 15 | 0 | 0 | 0 | 0 | 49 | 15 |
| تجارت و مديريت شغلي | 48 | 11 | 0 | 0 | 0 | 0 | 48 | 11 |
| حقوق | 56 | 17 | 0 | 0 | 0 | 0 | 56 | 17 |
| پرستاري و علوم پيراپزشکي | 47 | 29 | 0 | 0 | 0 | 0 | 47 | 29 |
| پزشکي | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| جمع کل | 1212 | 555 | 834 | 343 | 174 | 28 | 2220 | 926 |
(37)
دولت اردن به بخش خصوصي براي تاسيس دانشگاه با هدف سودآوري اجازه داده است؛ اين دانشگاه هاي خصوصي را شرکت هایی اداره مي کنند که مالکيت شان را دارا می‌باشند. اولين دانشگاه خصوصي اردن در سال تحصيلي 1990-1991 تاسيس شد. تعداد دانشگاه هاي خصوصي تا سال 1996-1997 به 13 دانشگاه می‌رسد که در آنها حدود 32 هزار دانشجو تحصيل مي کنند.(38)
مشکلات آموزش عالي در اردن
- افزايش سريع تعداد دانشجويان(39)
- دشواري و يکنواختي در دروس و برنامه هاي دانشگاهي(40)
- افزايش هزينه هاي آموزش عالي
- عدم توازن و هماهنگي بين تحصيلات دانشگاهي و نيازهاي بازار کار
- استفاده زياد از فناوري جديد و تکيه برآن (اين امر نياز به تغيير در روش و اسلوب موسسات مختلف دارد تا توازني ايجاد گردد)(41)
فلسفه آموزش عالي در اردن
- همه اردنيان در حقوق سياسي و اقتصادي و اجتماعي با هم برابرند.
- التزام به روش علمي
- التزام به استقلال دانشگاه ها و آزادي هاي آنها
- التزام به آزادي و دموکراسي و عدالت اجتماعي
- التزام به اينکه همه افراد در بهره گيري از تحصيلات دانشگاهي برابرند و همه حق استفاده از آن را دارند.
- مشارکت سياسي و اجتماعي در چارچوب نظام دموکراسي حق همه افراد است.
- التزام به آزادي افراد و کرامت آنان (42)
اهداف آموزش عالي در اردن
در ماده 3 از قانون آموزش عالي شماره 28 در سال 1985 آمده است که آموزش عالي در اردن اهداف زير را دنبال مي کند:
- ساختن هموطنان باايمان، مفتخر به وطن ، داراي روح مسئوليت پذيري ، آگاه از ميراث اردن و تمدن آن و افتخار به آن و آگاهي از مسائل انساني و پيشرفت هاي آن.( 43)
- توجه به يادگيري حداقل يک زبان خارجي براي آگاهي از دستاوردهاي ساير کشورها. (44)
- عمومي سازي استعمال زبان عربي به عنوان زبان علمي و آموزشي در مراحل آموزش عالي و تشويق تاليف به اين زبان و ترجمه از آن و به آن.
- حمايت از پايان نامه ها، بالا بردن سطح آن، پيشرفت و توسعه چارچوب هاي آن و پيوند آن با نيازهاي جامعه و استفاده از آن در جهت توسعه و پيشرفت.
- تامين نيازهاي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي از طريق نيروي انساني و ايجاد مشارکت و همکاري بين موسسات آموزش عالي و ساير موسسات جامعه.(45)
دسترسي به آموزش عالي براي دارندگان گواهي پايان دوره آموزش متوسطه سراسري ميسر است. اين افراد مي توانند از ميان كالج هاي محلي خصوصي، كالج هاي دولتي يا دانشگاه ها (چه دولتي و چه خصوصي) يكي را انتخاب كنند. سيستم واحدي در دانشگاه هاي اردن اعمال مي شود كه اين امكان را براي دانشجويان فراهم مي آورد تا درس هاي خود را بر اساس برنامه تحصيلي انتخاب كنند. آموزش پس از دوره متوسطه به طور كامل در حيطه وظايف وزارت آموزش عالي و تحقيقات علمي قرار مي گيرد. اين وزارت متشكل از شوراي آموزش عالي و شوراي تاييد مي باشد. (46)
آموزش عالي در اردن در سه مقطع ليسانس فوق ليسانس و دکتري انجام ميگيرد.
مدت تحصيل در مقطع کارشناسي 4 سال يا 8 ترم تحصيلي است که کمتر از 7 ترم امکانپذير نيست. تحصيل مدرک کارشناسي حدود 122ساعت در دانشکده علوم و ادبيات و اقتصاد و علوم اداري، حدود 151 ساعت در دانشکده مهندسي، حدود 172 ساعت در مهندسي معماري و حدود 166ساعت در رشته هاي پزشکي و داروسازي است. مدت تحصيل در دانشکده ها ي ادبيات و اقتصاد و علوم و بهداشت عمومي نبايد بيشتر از 6 سال و در رشته هاي مهندسي و داروسازي نيز نبايد بيش از 7 سال طول بکشد.
هر ترم تحصيلي حدود 16هفته است. مدت ترم تابستاني نيز 8هفته است. (47)
هرترم حدود 18 واحد دروس اختصاصي و 6 واحد دروس عمومي است. (48)
مدت تحصيل در مقطع کارشناسي ارشد دو سال يا 4 ترم تحصيلي است. حدود 24 واحد درس و 6 واحد پايان نامه است. (49) متقاضيان شركت در مقطع کارشناسي ارشد بايد کارشناسي را با ميانگين خوب گذرانده باشند. (50)
هرترم تحصيلي نبايد بيشتر از 12 واحد و کمتر از 6 واحد باشد. ترم تابستاني نيز نبايد بيشتر از 9 واحد و کمتر از 3 واحد باشد. دانشجو بايد در تمامي کنفرانس ها و همايش ها شرکت کند. نمره قبولي در کارشناسي ارشد (70 درصد) است. دانشجو نبايد بيش از 20 درصد از ساعت هاي مقرر را غيبت کند. (51)
دانشجوي دکتري بايد 27 واحد از مواد درسي خود را با موفقيت بگذراند.
امتحاني به زبان انگليسي هم برگزار مي شود که سطح آن آيلتس يا تافل است.
مدت تحصيل در مقطع دکتري 36 ماه (3 سال) است که مي تواند حداکثر تا 60 ماه طول بکشد. (52)
متقاضيان شركت در مقطع دكتري حتما بايد مدرك کارشناسي ارشد را با امتياز خيلي خوب دريافت كرده باشند. (53)
تحصيلات غير دانشگاهي پس از دوره متوسطه (بخش فني - حرفه اي): تحصيلات غير دانشگاهي و حرفه اي در كالج هاي محلي ارائه مي شود و تمامي كساني كه داراي هر نوع گواهي اتمام آموزش متوسطه سراسري هستند مي توانند در آن شركت نمايند. برنامه درسي دو يا سه ساله شامل حوزه هاي متنوعي از قبيل هنر، علوم، مديريت، اداره اقتصادي و مهندسي است. از سال 1997، تمامي كالج هاي محلي تحت نظارت دانشگاه كاربردي البلقاء مي باشند. دانشجويان در پايان دوره دو يا سه ساله موظف به گذراندن آزمون جامع هستند به دانشجوياني كه اين امتحان را با موفقيت پشت سر مي گذارند مدرك ديپلم / فوق ديپلم اعطا مي شود. (54)
تربيت معلم تربيت معلم هاي مدارس پيش دبستاني و دبستاني
مدرسان مقاطع ابتدايي بايد داراي مدرك کارشناسي باشند. مدرسان مقطع متوسطه بايد داراي مدرك کارشناسي و مدرك آموزش عالي يك ساله باشند. اساتيد مقطع آموزش عالي بايد داراي مدرك دكتري (PhD) باشند، اما در برخي موارد داشتن مدرك فوق ليسانس نيز كفايت مي كند.
آموزش عالي از راه دور:
اين نوع آموزش در واحد تازه تاسيس دانشگاه آزاد عرب ارائه مي شود.
آموزش عالي مادام العمر:
آموزش مادام العمر در دانشگاه هاي دولتي و خصوصي، كالج هاي محلي دولتي و خصوصي، موسسه اداره دولتي اردن، مركز جغرافياي اردن و انجمن علوم پادشاهي و ديگر موسسات ارائه مي شود. رشته هايي كه تدريس مي شود شامل مهندسي، صنايع، كشاورزي، زبان هاي خارجي، علوم كامپيوتر، مطالعات منشي گري، تربيت بدني و ديگر رشته هايي است كه براي نيازهاي داخلي اردن مفيد است. اين دوره ها معمولا از يك هفته تا شش ماه طول مي كشد و به دانشجويان در پايان دوره گواهي قبولي اعطا مي شود. شرايط لازم با توجه به رشته ارائه شده و سطح آن متغير است. برخي از اين رشته ها براي حرفه هايي خاص طراحي شده كه در آن صورت كسب تجارب حرفه اي در رشته مربوطه براي گذراندن دوره ها الزامي است. (55)
11-6 نشريات دانشگاهي
در قانون دانشگاه هاي اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظايف دانشگاه ها محسوب مي شود، از اين رو دانشگاههاي اردن خود اقدام به نشر مجلاتي در زمينه علوم مختلف و تحقيقات علمي مي کنند.
در اين راستا دانشگاه موته مجله موته للبحوث و الدراسات را در سال 1986 و دانشگاه يرموک مجله ابحاث يرموک را در سال 1983 منتشر کردند. (56)
برخي ديگر از مطبوعات دانشگاهي اردن که توسط وزارت علوم ايران ارزيابي و معتبر شمرده شده به اين شرح است:
| رديف | عنوان مصوب | ضريب | کشور |
| 2 | ابحاث اليرموك : سلسلة العلوم الانسانية و الاجتماعية | 0.021 | اردن |
| 3 | البيان : الاردن | 0.1 | اردن |
| 4 | السكان و التنمية | 0.25 | اردن |
| 5 | المجلة الاردنية في ادارة الاعمال | 0.25 | اردن |
| 6 | المجلة الاردنية في الدراسات الاسلامية | 0.026 | اردن |
| 7 | المجلة الاردنية في العلوم التربوية | 0.12 | اردن |
| 8 | المجلة الاردنية في العلوم الزراعية | 0.033 | اردن |
| 9 | المجلة الاردنية للعلوم التطبيقية : العلوم الانسانية | 0.067 | اردن |
| 10 | المجلة الثقافية | 0.012 | اردن |
| 11 | المنتدي : الاردن | 0.013 | اردن |
| 12 | جرش الثقافية | 0.031 | اردن |
| 13 | جرش للبحوث و الدراسات | 0.024 | اردن |
| 14 | دراسات : العلوم الادارية | 0.077 | اردن |
| 15 | دراسات : العلوم الانسانية و الاجتماعية | 0.02 | اردن |
| 16 | دراسات : العلوم التربوية | 0.067 | اردن |
| 17 | شوون استراتيجية | 0.2 | اردن |
| 18 | صامد الاقتصادي | 0.026 | اردن |
| 19 | مجلة اتحاد الجامعات العربية للآداب | 0.111 | اردن |
| 20 | مجلة اربد للبحوث و الدراسات | 0.048 | اردن |
| 21 | مجلة الرابطة | 0.071 | اردن |
| 22 | مجلة المجمع العلمي الاردني | 0.063 | اردن |
| 23 | موتة للبحوث و الدراسات : سلسلة العلوم الانسانية و الاجتماعية | 0.023 | اردن |
(57)
11-7 مراكز پژوهشي دانشگاهي
دانشگاه اردن از بدو تاسيس خود اهميت تحقيق در پيشرفت ملت ها را تشخيص داده است. با توجه به اين كه ايجاد انگيزه براي تحقيق و پژوهش از فلسفه ها و ماموريت هاي اين دانشگاه محسوب مي شود در سال 1973 مديريت تحقيقات دانشگاهي در اين دانشگاه تاسيس شد.
اين مديريت شكل دهي، پشتيباني، ارتقاء و حمايت از تحقيقات دانشگاهي به عنوان وسيله اي براي توسعه و پيشرفت تكنولوژي را برعهده دارد. اين مركز به دقت بر مدرنيزه كردن و وسايل مورد لزوم آن متمركز است، كه شامل تحقيق در مورد رشته هاي مختلف علمي و تاكيد بر روش هاي جامع است.
هدف اين مركز كمك به هيئت علمي دانشگاه به منظور ارتقاء تحقيقات آنها به سطوح بين المللي و پيشبرد دانش علمي است. همچنين اين مركز احتياجات محققان و پژوهشگران را با جديدترين وسايل و امكانات تامين مي كند تا بتوانند پايان نامه هاي تحقيقاتي خود را در بهترين استاندارد ارائه دهند. (58)
يكي از مراكز تحقيقاتي دانشگاهي واقع در اردن مركز تحقيقات خاورميانه ي دانشگاه كلمبياست. اين مركز تحقيقاتي از اولين مراكزي است كه توسط دانشگاه كلمبيا (با مركزيت در امان) در سراسر جهان راه اندازي شد که اساس فعاليت هاي تحقيقاتي در خاورميانه را فراهم مي كند و مشاركت ها و برنامه هاي دانشگاه امان را ارتقاء مي‌دهد. فعاليت هاي اين مركز حول چهار محور اصلي تحقيق، آموزش، تحصيلات كاربردي و توسعه است.
فعاليت هاي مركز تحقيقاتي دانشگاه كلمبيا (CUMERC) شامل طيف گسترده اي از آموزش تا معماري در محيط و همكاري با حدود هزار مدرسه و آموزشگاه در دانشگاه كلمبياست. (59)
11-8 کتابخانه ها و مراکز اسناد
اولين کتابخانه اي که درمدارس اردن تاسيس شد درشرق اردن در دبيرستان شهر السلط در سال 1926 بود. در خلال دهه هاي سي و چهل 13کتابخانه ي ديگر نيز تاسيس شد ولي تمامي آنها فقط مجموعه هاي کوچکي بودند که کتابها را در مکانهاي بسته اي در مدارس نگهداري مي کردند و اتاق خاصي به آنها اختصاص داده نشده بود.
اين وضعيت تا دهه پنجاه که اردن به عضویت سازمان یونسکو درآمد و از تجربیات یونسکو در زمینه کتابخانه استفاده کرد، ادامه داشت. در سال 1955 کارشناسی در امور کتابخانه ها از سوی یونسکو به اردن وارد شد. و از دستاوردهاي وجود وي اين بود که اردن در سال 1956 اولين فرد را از طرف وزارت (60) مهم ترين اتفاق در پيشرفت و توسعه کتابخانه هاي مدرسه، ايجاد بخشي مخصوص کتابخانه در وزارت آموزش و پرورش در سال 1958 بود.(61) در دهه پنجاه، 25 کتابخانه در مدارس اردن و 5 کتابخانه نيز در تربيت معلم ها تاسيس شد. (62) هم چنین کتابخانه هاي تخصصي تاسیس شد که تعداد آنها تا پايان دهه پنجاه به 7 کتابخانه رسيد. اولين کتابخانه تخصصي مربوط به اداره باستانشناسي بود که در سال 1950 تاسيس شد.
در دهه شصت سه اتفاق مهم در زمينه کتابخانه ها افتاد؛ تاسيس کتابخانه عمومي عمان در سال 1960، تاسيس دانشگاه اردن و کتابخانه آن در سال 1962و تاسيس انجمن کتابخانه هاي اردن در سال 1963؛ اين موسسات نقش مهمي در پيشرفت کتابخانه هاي اردن ايفا کردند. (63)
به این ترتیب دهه شصت، مهم ترين دهه در تاريخ کتابخانه هاي اردن به شمار مي آيد، در پايان اين دهه، تعداد کتابخانه هاي مدارس به 55 کتابخانه رسيد. وزارت آموزش و پرورش نيز خدمات خود را در زمينه کتابخانه ها افزايش داد. (64) در اين دهه، تعداد کتابخانه هاي عمومي بخش شرقي اردن به 8 کتابخانه رسيد که در شهرهاي کرک، معان، زرقا، سلط، عقبه، وادي السير و عمان و اربد قرار داشتند.
هم چنين کتابخانه هاي تخصصي و بزرگي در وزارت خانه ها و ادارات دولتي تاسيس شد که مهم ترين آنها تاسیس کتابخانه بانک مرکزي در سال 1964 و تاسیس کتابخانه منابع طبيعي در سال 1965 بود.
در دهه هفتاد تعداد کتابخانه هاي دانشگاه ها و مراکز تربيت معلم افزايش يافت و کتابخانه هاي تخصصي بسياري نيز تاسيس شد که تعداد آنها بالغ بر 33 کتابخانه تخصصي شد. (65)
در دهه هشتاد کتابخانه هاي مدارس توسعه يافت؛ تعداد کتابخانه هاي مدارس (دبيرستان ها) در پايان سال درسي 1972 بالغ بر 117 کتابخانه بود که در پايان سال درسي 1987-1988 به عدد 498 کتابخانه رسيد. اين آمار و ارقام مخصوص مدارس وزارت آموزش و پرورش است.
هم چنين کتابخانه هاي مدارس تابع نيروهاي مسلح تا پايان سال 1988 به 12کتابخانه در مراحل مختلف درسي رسيد.
تعداد کتابخانه هاي موسسات و دانشکده ها در سال هاي اخير افزايش قابل توجهي يافته است به طوري که تا پايان سال 1988 به 79 کتابخانه بالغ مي شود؛ از اين تعداد ، 37 کتابخانه در دانشکده ها و بقيه در موسسات گشايش يافته است.
کتابخانه هاي تخصصي نيز در اين دهه افزايش يافت به طوري که تا پايان سال 1988 بر اساس آمار انجمن کتابخانه‌هاي اردن، تعداد آنها به 104 کتابخانه بالغ گرديد. (66)
انواع کتابخانه ها در اردن
كتابخانه ملي. اردن كتابخانه ملي به معناي واقعي ندارد. مركز اسناد ملي در سال 1975 به وجود آمد. اين مركز در سال 1977 به هيأت مديره كتابخانه ها و مراكز اسناد مبدّل شد و به اداره كتابخانه ها و آرشيوهاي ملي تغيير نام داد. که وظيفه تأسيس و هدايت كتابخانه ملي را برعهده دارد و در حال حاضر قانون واسپاري در آن وجود ندارد، اما از نويسندگان، ناشران و چاپخانه‌ها به طور رسمي درخواست شده تا دو نسخه از آثار خود را به آن اداره تحويل دهند. اين اداره حدود 20000 جلد كتاب به علاوه مجموعه اي از اسناد، روزنامه ها، و ساير مواد چاپي دارد. قانون جديد درباره كتابخانه ملي و واسپاري مورد بررسي و مركز ملي اطلاع رساني نيز در حال تأسيس است.
كتابخانه هاي دانشگاهي. بزرگترين كتابخانه دانشگاهي، كتابخانه دانشگاه اردن است كه در سال 1962 ايجاد گرديد؛ مجموعه آن بالغ بر 510.000 جلد كتاب و 1300 نشريه جاري است كه تعداد نشريات قديمي بالغ بر 110.000 جلد است. كتابخانه دانشگاه اردن رسماً كتابخانه اي واسپاري براي انتشارات سازمان ملل و ساير سازمانهاي بين‌المللي است. اين كتابخانه، از سال 1986، كتابخانه اماني منابعي بوده كه به دانشگاههاي عربي واگذار شده است. خدمات اطلاع‌رساني پيوسته كتابخانه نيز در دسترس عموم قرار دارد.
كتابخانه دانشگاه يرموك. در سال 1976 در اربد تأسيس شد. مجموعه آن تقريباً 210.000 جلد كتاب، 1100 نشريه جاري و حدود 12.000 منابع غيركتابي است. اين كتابخانه نقش بسزايي در توسعه كتابخانه ها در منطقه شمالي كشور دارد. كتابخانه دانشگاه علوم و فنون اردن كه در اربد و در سال 1986 تأسيس شد، داراي 35000 جلد كتاب و 940 نشريه جاري است. اين مجموعه عمدتاً به موضوعات علوم پزشكي و بهداشت، مهندسي، و كشاورزي اختصاص دارد. دانشگاه مؤته به منزله دانشگاهي نظامي در حومه شهر كَرَك در جنوب كشور در سال 1981 تأسيس شد و 93.000 جلد كتاب و 310 نشريه دارد. كليه فعاليتهاي اين چهار كتابخانه دانشگاهي، خصوصاً اشتراك نشريات، به‌طور هماهنگ انجام مي‌شود. كتابخانه ها همچنين خدمات امانت بين كتابخانه اي و تكثير را نيز ارائه مي دهند.
دانشسراهاي اردن برنامه هاي دو يا سه ساله در مقطع فوق ديپلم را در سال 1952 آغاز كردند. تا اواخر دهه 1980 بيش از 50 دانشسرا در اردن ساخته شد كه هريك داراي كتابخانه‌اي مستقل با مجموعه ها و خدمات متفاوت بود. دانشكده ها با استانداردهاي تعيين شده از سوي آموزش عالي، كه شامل 8 جلد كتاب براي هر دانشجو (با حداقل 5.000 جلد) و يك كتابدار تمام وقت بود، معتبر شناخته شده اند.
كتابخانه هاي آموزشگاهي. تحول اخير در كتابخانه هاي اردن با كتابخانه هاي آموزشگاهي آغاز شد و توسعه زيادي را به همراه داشت. تا سال 1987 وزارت آموزش و پرورش از 498 كتابخانه آموزشگاهي تحت نظارت خود گزارشي تهيه كرد. هيچ آماري از مدارس خصوصي يا مدارسي كه توسط ارتش، سازمان كار و تأمين اجتماعي يا سازمان ملل اداره مي‌شود در دسترس نيست.
كتابخانه هاي تخصصي. در اوايل دهه 1950 كتابخانه هايي در گروه هاي معماري و باستان شناسي، آمار، تحقيقات و مشاوره كشاورزي، و اداره هواپيمايي كشور تأسيس شد. انجمن كتابداران اردن، تا اواخر دهه 1980 وجود 104 كتابخانه تخصصي وابسته به مؤسسات و سازمانهاي تحقيقاتي و دولتي را تأييد كند. انجمن سلطنتي علوم كه در سال 1970 تشكيل شد با مجموعه اي از كتابها و نشريات، گزارشها و مقالات پژوهشي محلي و بين المللي، ديسک‌هاي فشرده و خدمات اطلاع رساني پيوسته از مهمترين كتابخانه هاي تخصصي به شمار مي رود.
شهرت مركز اسناد و نسخه‌هاي خطي دانشگاه اردن به سبب مجموعه با ارزشي است كه درباره تاريخ محلي در اختيار دارد. مراكز اسناد ديگري نيز در مباحث كشاورزي، علوم تربيتي، بهداشت، مديريت عمومي، توسعه اجتماعي، و آمار وجود دارد. (67)
11-9 بودجه تحقيقاتي در دانشگاه ها و مراکز تحقيقاتي کشور
شوراي آموزش عالي تأسيس نهادهاي جديد آموزش عالي را تأييد و تأسيس رشته‌هاي جديد و مواد درسي را اجازه مي‌دهد. برچيدن رشته نيز با تأييد اين شورا امكان‌پذير است. تعيين سهم بودجه هر دانشگاه و سياست‌هاي مالي هر دانشگاه نيز بر عهده شوراست. علاوه بر اين، تعيين نمره لازم براي ورود به هر دانشگاه نيز از سوي شوراي آموزش عالي معين مي‌گردد.
در اردن ميزان پرداخت يارانه به بخش آموزش عالي واختصاص بودجه به اين بخش نيز قابل توجه است. قانوني موسوم به قانون ماليات دانشگاه وجود دارد؛ بر اين اساس بودجه دانشگاه ها از ماليات كالاهاي خريد و فروش شده به نام ماليات دانشگاه تامين مي‌شود. اتخاذ اين تدبير به استقلال مالي آموزش عالي در اردن منجر شد، هر چند كه وضعيت آموزش عالي با وضعيت كل كشور در پيوند مستقيم است. (68)
بخش هاي اداراي دانشگاه ها در اردن بخش زيادي از بودجه دانشگاه ها رابراي پرداخت حقوق کارکنان خود اختصاص مي‌دهند، از آنجا که دانشگاه‌ها قادر به کاهش تعداد کارکنان خود نيستند و براي تامين بودجه مورد نياز به افزايش مداوم شهريه دانشگاه متوسل مي‌شوند، موجبات نارضايتي بسياري از دانشجويان و عدم توانايي تامين منابع مالي شان فراهم مي شود.
نظام دانشگاهي در اردن به دانشجويان اجازه مي دهد بيش از يک بار تحصيل خود را به نعويق بيندازند، مشروط بر اينکه کل سالهاي تحصيل آنها بيش از 7 سال نباشد.
از طرف ديگر نظام دانشگاهي در اردن، صندوق وام بلند مدت براي حمايت مالي از دانشجويان ندارد، اما برخي معافيت‌ها را مي‌توان براي فرزندان کارگران دانشگاه يا افراد داراي معلوليت از طريق صندوق حمايت از دانشجويان در نظر گرفت.
دکتر عمر الجراح رييس دانشگاه علم و فناوري مي گويد: حمايت دولت از ده دانشگاه دولتي در سال گذشته از 35 ميليون دينار اردني فراتر نرفته است که بيشتر اين مبلغ براي پرداخت حقوق اساتيد و کارمندان اداري دانشگاه ها است.
دانشگاه اردن - به عنوان بزرگترين دانشگاه کشور - حدود 4700 کارمند دارد که 1600 نفرشان استاد مي باشند. 77 درصد از درآمد دانشگاه به دستمزد کارکنان دانشگاه اختصاص دارد که مانع پيشرفت هاي پژوهشی در دانشگاه مي شود.
برخي دانشگاه ها - در نتيجه محدوديت منابع دانشگاه هاي دولتي- به دنبال افزايش منابع مالي خود با انجام پروژه هاي سرمايه گذاري هستند.
رييس دانشگاه اردن در يک مصاحبه مطبوعاتي گفت: يا حمايت دولت از دانشگاه ها را افزايش دهيد يا شهريه دانشگاه‌ها را، زيرا ده دانشگاه دولتي اردن کمبود بودجه‌اي حدود 180 ميليون دينار (235 ميليون دلار) دارند. (69)
براساس تحقيقي که توسط شوراي اقتصادي و اجتماعي در سال 2018 انجام گرفته؛ کسري انباشته در دانشگاه هاي اردن در سال 2016 حدود 137 ميليون دينار بوده که در مقايسه با سال 2012 حدود 114 ميليون دينار افزايش داشته است. بر همين اساس اهم مشکلات دانشگاه هاي اردن شامل استقلال، بدهکاري و حمايت هاي تضميني براي جذب بيشتر دانشجويان خارجي است.
اين تحقيق نشان مي دهد بودجه حمايتي دولت از دانشگاه ها در سالهاي اخير افزايش يافته است که در طي سالهاي 2012-2016، حدود 7/5 درصد از کل هزينه هاي دانشگاه هاي اردن را به خود اختصاص داده است. (70)
در مجموع طبق اظهارات وزير آموزش عالي يک ميليارد و 160 ميليون دينار اردني ارزش حمايت دولت از دانشگاه ها طي 16 سال 2002 - 2019 است. وي در مورد دانشجويان پذيرفته شده در دانشگاه هاي اردن گفت: وزارت آموزش عالي 76 درصد از آنها را تحت پوشش قرار مي دهد. (71)
بودجه اين وزارتخانه براي سال 2020، 22 ميليون دينار افزايش يافت در حالي که حمايت مالي ارائه شده از دانشگاه ها با 20 ميليون دينار افزايش به 90 ميليون دينار رسيد. از اين مبلغ 10 ميليون دينار اختصاص به دانشجويان نيازمند داشته است. (72)
در نهايت مطابق اظهارات دکتر نصري الربضي مدير صندوق تحقيقات علمي در وزارت آموزش عالي در سال 2010، 5/8 ميليون دينار هزينه تحقيقات علمي در اردن طي دوسال اخير شده است. طي اين دو سال 100 هزار دينار براي هر تحقيق علمي صرف مي شود و حدود 60 درصد از محققاني که درخواست بودجه داشته اند مورد حمايت واقع شده اند.
بالاترين حمايت از تحقيقات در زمينه علوم کشاورزي و پزشکي صورت گرفته است. پس از آن علوم مهندسي، علوم پزشکي، داروسازي و علوم پايه قرار دارند و بيشترين حمايت مالي نيز از علوم مهندسي صورت گرفته است.
بيشترين تحقيقات علمي در زمينه هاي فوق، به ترتيب از دانشگاه اردن، علوم و فناوري، يرموک و موته بوده است.(73)
بودجه دانشگاه علوم و فناوري اردن (جامعه العلوم و التکنولوجيا الاردنيه) در سال 2019 حدود 102ميليون دينار اردني بوده است که از اين مبلغ 5 درصد آن به تحقيقات علمي اختصاص داده شده است؛ در مجموع کل بودجه تحقيقات علمي 8 ميليون دينار تخمين زده شده است. (74)
بودجه دانشگاه اردن (الجامعه الاردنيه) در سال 2014 حدود 143ميليون دينار و در سال 2013 حدود 131ميليون دينار اردني بوده است. (75)
حدود 80 درصد از بودجه دانشگاه ها در اردن صرف حقوق کارمندان و بقيه بودجه صرف کارهاي زير بنايي و خدمات مربوط به دانشجويان مي گردد. اين در حالي است که اغلب دانشگاه هاي اردن بدهي هاي قابل توجهي دارند که آنها را از تحقق اهدافشان باز مي‌دارد.(76)
11-10 تعداد دانشجويان در خارج از كشور
تعداد دانشجويان اردني در دانشگاه هاي عربي و غير عربي خارج از کشور در سالهاي 1985-1996 به شرحي است که مي آيد:
تعداد دانشجويان اردني ثبت نام کرده در موسسات آموزشي خارج از اردن
| کشور | 1985 | 1986 | 1987 | 1988 | 1989 | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | جمع |
| عراق | 129 | 145 | 172 | 168 | 262 | 236 | 264 | 157 | 241 | 253 | 242 | - | 2269 |
| امارات | 3 | 3 | 3 | 6 | 4 | 5 | 5 | 3 | 5 | 6 | 7 | 8 | 58 |
| کويت | 3 | 5 | 4 | 6 | 6 | - | - | - | - | - | - | - | 24 |
| سودان | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 3 | 2 | - | - | - | - | 13 |
| سوريه | 1 | - | 7 | 1 | 1 | 10 | 8 | 7 | 9 | 8 | 7 | 8 | 74 |
| الجزاير | 2 | 2 | 1 | 2 | 2 | - | 5 | - | - | 6 | 7 | 8 | 33 |
| مغرب | 2 | 13 | 11 | 23 | 23 | 20 | 25 | 20 | 17 | 6 | 1 | 7 | 165 |
| قطر | 3 | 3 | 6 | 3 | 4 | - | - | - | 5 | 4 | 6 | 6 | 40 |
| مصر | 2 | - | - | - | - | - | - | 1 | 1 | 2 | 3 | - | 9 |
| تونس | - | - | - | - | - | 4 | 3 | - | - | 2 | - | - | 9 |
| يمن | - | - | - | - | - | - | - | 8 | 13 | 15 | 17 | 14 | 67 |
| چک | 2 | 2 | 2 | 2 | 3 | 2 | 2 | - | 2 | - | - | 2 | 21 |
| ترکيه | 2 | 5 | 7 | 12 | 6 | - | 3 | 4 | 6 | 10 | 7 | 4 | 66 |
| تايلند | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 | - | - | - | 3 |
| هند | 2 | 4 | 7 | 2 | 2 | 3 | 1 | 1 | 2 | - | - | - | 24 |
| اسپانيا | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 6 | 2 | 2 | - | 2 | - | 84 |
| ايتاليا | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 8 | 8 | 8 | - | 2 | - | 86 |
| آلمان | - | 2 | 1 | 3 | - | - | - | - | - | - | - | - | 6 |
| سوئيس | - | - | 2 | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 |
| پاکستان | 7 | - | 6 | 2 | 5 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 2 | 3 | 40 |
| يونان | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 6 | 2 | - | 98 |
| فرانسه | - | - | 6 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 6 |
| روسيه | 59 | 63 | 69 | 98 | 100 | 23 | 21 | - | - | - | - | 8 | 441 |
| هلند | 3 | 5 | 4 | 3 | 4 | 5 | 4 | 5 | 3 | 1 | - | - | 37 |
(77)
تعداد دانشجويان اردني که در خارج تحصيل مي کنند
| سال تحصيلي | تعداد دانشجويان | تغييرات ساليانه |
| 1998/1999 | 21408 | 3/1- |
| 1999/2000 | 22819 | 6/6 |
| 2000/2001 | 23003 | 8/0 |
| 2001/2002 | 25329 | 1/10 |
| 2002/2003 | 19221 | 1/24- |
| 2003/2004 | 17727 | 8/7- |
| 2004/2005 | 16974 | 2/4- |
| 2005/2006 | 17220 | 4/1 |
| 2006/2007 | 16753 | 7/2- |
| 2007/2008 | 19696 | 6/17 |
| 2008/2009 | 20854 | 9/5 |
| 2009/2010 | 19451 | 7/6- |
| 2011/2012 | 11173 | * |
(78)
11-11 تعداد دانشجويان خارجي در کشور
تعداد دانشجويان خارجي در دانشگاه هاي اردن 1994/1995 به شرحي است که در جدول ديده مي‌شود:
| دانشگاه | جمع کل | ليسانس | ديپلم عالي | فوق ليسانس | دکترا | ||||
| دانشگاه اردن | جمع | 2001 | 1672 | 5 | 290 | 34 | |||
| دختر | 760 | 705 | 1 | 52 | 2 | ||||
| دانشگاه يرموک | جمع | 1180 | 984 | 4 | 192 | 0 | |||
| دختر | 392 | 369 | 3 | 20 | 0 | ||||
| دانشگاه موته | جمع | 378 | 375 | 0 | 3 | 0 | |||
| دختر | 113 | 113 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه علوم و فنآوري | جمع | 439 | 363 | 0 | 76 | 0 | |||
| دختر | 114 | 111 | 0 | 3 | 0 | ||||
| دانشگاه آل بيت | جمع | 209 | 163 | 0 | 46 | 0 | |||
| دختر | 71 | 70 | 0 | 1 | 0 | ||||
| کليــة عمان الجامعيــة | جمع | 87 | 87 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 6 | 6 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه عمان
(الاهليــة) |
جمع | 890 | 890 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 175 | 175 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه فيلادلفيا | جمع | 10 | 0 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه اسراء | جمع | 758 | 758 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 54 | 54 | 0 | 0 | 0 | ||||
| جامعــة العلوم
التطبيقيـة |
جمع | 1901 | 1901 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 225 | 225 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه دختران اردن | جمع | 390 | 390 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 390 | 390 | 0 | 0 | 0 | ||||
| کليــة الاميرة سميــة الجامعيـة | جمع | 18 | 18 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 3 | 3 | 0 | 0 | 0 | ||||
| آکادمي موسيقي اردن | جمع | 4 | 4 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه زيتونــة | جمع | 132 | 132 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 26 | 26 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه جرش
(الاهليــة) |
جمع | 39 | 39 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 20 | 20 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه اربد
(الاهليــة) |
جمع | 8 | 8 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 4 | 4 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه زرقاء
(الاهليــة) |
جمع | 35 | 35 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 10 | 10 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشکده علوم تربيتي | جمع | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 | ||||
| جمع کل | جمع | 8481 | 7831 | 9 | 607 | 34 | |||
| دختر | 2365 | 2283 | 4 | 6 | 2 | ||||
(79)
11-12 آموزش بزرگسالان
در سال 2005 براي کاهش بي‌سوادي نظام جديد آموزش بزرگسالان شكل گرفت، به اين ترتيب که كميته‌اي براي آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي در وزارت آموزش و پرورش تشكيل شد كه به رياست معاونت عمومي آموزش و امور فني و شامل چهار مديريت معاون كميته ملي آموزش، علم و فرهنگ، مدير مربوط به فرهنگ نظامي، مدير عمومي آموزش از هيئت مديره آموزش عمومي و امور دانش آموزان، يك نماينده از وزارت توسعه اجتماعي، يك نماينده از موسسات اجتماعي خصوصي بود. اين کميته مسئوليت هاي زير را به عهده دارد:
1. تنظيم سياست عمومي مركز آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي
2. تاييد برنامه هاي اين مركز در جهت آگاهي از اهميت آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي
3. همكاري با انجمن هايي كه در زمينه ي آموزش بزرگسالان و كاهش بي سوادي در هر مكان عمومي و خصوصي و كشورهاي عربي كار مي كنند.
علم آموزان در اين مراكز به وسيله ي آزموني كه معلمان اين مراكز تنظيم كرده اند، طبقه بندي مي شوند. که به طور کلي به دو گروه تقسيم مي شوند:
گروه مبتدي ها: طول اين دوره 16 ماه آموزشي است كه در اين رده دانش آموزان به سطح چهار آموزش عمومي مي‌رسند.
گروه پيرو: طول اين دوره 16 ماه آموزشي است كه در اين رده دانش آموزان به سطح شش آموزش عمومي مي رسند.
اين نظام جديد شاغل شدگان را نسبت به نظام تعريف شده در سال 1980 افزايش داد.
دانش آموزان در ابتداي ماه ژوئن امتحان نهايي دارند که در صورت قبولي با نمره كلي 50 درصد به بالا مي توانند مدرك باسوادي دريافت كنند. (80)
11-13 مراكز پژوهشي غيردانشگاهي
• مركز تحقيقاتي اردن جديد (UJRC) يكي از مبتكرترين و پوياترين مراكز تحقيقاتي در اردن است. اين مركز يك سازمان مستقل غيردولتي در اردن است كه به منظور پيشرفت اردن و جهان عرب فعاليت مي كند و دستيابي به اين هدف را از طريق پيشرفت تحقيقات علمي، برگزاري بحث و گفتگو، تشكيل جلسات و كارگروه ها و تبادل اطلاعات با ساير سازمان هاي منطقه اي و بين المللي دنبال مي كند. اين مركز اهداف خود را با بررسي، تالارهاي گفتگو و بحث، به خصوص درباره مسائل دموكراسي و با ارتقاء سياست ها و قانون هاي عمومي در كارگروه ها، جلسات فكر، كنفرانس‌ها و سمينارها پيگيري مي كند. (81)
اين مركز در سال 1990 به عنوان يكي از شاخه هاي مجله ي اردن جديد كه هر سه ماه يك بار منتشر مي شود، تاسيس شد و كار خود را با مجوز بخش مطبوعات و رسانه ي وزارت اطلاعات در سال 1993 آغاز كرد. (82)
• مركز تحقيقات اجتماعي اردن. اين مركز در سال 1998 به عنوان يك موسسه ي مستقل و غير انتفاعي تاسيس شد. هدف اين مركز پرورش و ارتقاء دانش علمي در تمام زمينه ها در اردن است. موارد اصلي كه در اين مركز مورد بررسي قرار مي گيرند عبارتند از: توسعه و تغييرات اجتماعي، نابرابري هاي اجتماعي، فقر و بيكاري، نابرابري هاي جنسي، خشونت عليه زنان و كودكان، مشكلات اجتماعي و مصالح اجتماعي. اين مركز با استفاده از پوياترين روش هاي تحقيقي و همكاري با مجرب ترين محققان اردن بر مسائل تحصيلي و حرفه اي متمركز است و تلاش مي كند فاصله ي بين تحقيقات دانشگاهي و موسسات متمركز بر تحقيقات سياسي را پر كند. هم چنين اين مركز با سازمانهاي دولتي و غير دولتي و مراكز جامعه شهري منطقه اي و بين المللي همكاري مي كند و در خصوص بسياري از مسائل به سازمان هاي ملي و بين المللي مشاوره مي دهد. (83)
• مركز تحقيقات شرق شناسي آمريكا در امان يكي از بزرگ ترين مراكز تحقيقاتي در اردن است. اين مركز تحقيقات و نشريات باستان شناسي در منطقه را ارتقاء مي دهد. فعاليت هاي اصلي اين مركز شامل برنامه هاي همكاري با محققان، حفاري هاي باستان شناسي و پروژه هاي بازيافت و ساير برنامه هاي تحصيلي است و دارای يك موسسه زبان عربي است كه گاهي گفت و گوهاي عمومي درباره باستان شناسي را برگزار مي كند. اين مركز خصوصي يكي از بهترين كتابخانه هاي باستان شناسي را در اردن و خاورميانه در اختيار دارد و هزينه هاي خود را از بعضي شركت ها و افراد تامين مي‌كند. اين مركز عضو انجمن مراكز تحقيقات خارجي آمريكاست كه به طور مستقل در سراسر دنيا فعاليت مي كنند.(84)
آموزش عالي در خارج از کشور
اردن مانند بسياري از کشورهاي جهان سوم از مشکل فرار مغزها به کشورهاي توسعه يافته رنج مي برد. فرار مغزها از اردن در خلال سه دهه اخير افزايش قابل توجهي داشته به طوري که آثار منفي بر پيشرفت اقتصادي و اجتماعي که به جاگذاشته است. (85)
جدول زير ميزان فرار مغزها را از برخي کشورهاي عربي به امريکا در سالهاي 1961-1962نشان مي دهد. اين ميزان در کشور اردن بيش از ساير کشورهاي عربي به چشم مي خورد. چنان که ملاحظه مي شود پس از اردن، کشورهاي مصر و لبنان قرار دارند.
| کشور | هنرمندان | مهندسان | علوم تجربي | علوم اجتماعي | پزشکان | پرستاران | مجموع هنرمندان | جمع کل |
| لبنان | 1211 | 277 | 95 | 20 | 169 | 97 | 1869 | 8191 |
| اردن | 886 | 117 | 47 | 11 | 27 | 42 | 1130 | 9548 |
| عراق | 794 | 165 | 67 | 4 | 45 | 13 | 1088 | 4192 |
| سوريه | 463 | 129 | 30 | 5 | 43 | 13 | 683 | 2406 |
| مصر | 2716 | 570 | 240 | 46 | 247 | 25 | 3844 | 9315 |
| مغرب | 238 | 18 | 4 | 2 | 14 | 9 | 285 | 2473 |
| تونس | 139 | 4 | 6 | 2 | 13 | 2 | 166 | 479 |
| الجزاير | 113 | 10 | 2 | 1 | 6 | 1 | 133 | 981 |
| مجموع | 6560 | 1294 | 492 | 103 | 581 | 202 | 9232 | 37603 |
(86)
دلايل فرار مغزها از اردن:
- عقب ماندگي موسسات آموزشي در اردن(87)
- محدوديت فعاليت هاي پايان نامه ها(88)
- کاهش سطح آزادي هاي دانشگاهي و آزادي هاي عمومي
- عدم ثبات در مشاغل(89)
- محدوديت تلاشهاي عربي کردن آموزش عالي(90)
- عدم ثبات سياسي
- ناديده گرفته شدن افراد تحصيل کرده
- کاهش درآمد افراد تحصيل کرده(91)
- انتشار فساد و رشوه(92)
منابع:
1. http://www.moe.gov.jo/en/MenuDetails.aspx?MenuID=32 وزارة التربية و التعليم
2. The development of education national report of the Hashemite kingdom “Inclusive education: The way of the future” by the Ministry of Jordan, October 2008 p. 13
3. Ibid. pp11, 12
4. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 21
5. الزغل، الدكتور علي. الشباب في الاردن، عمان: لجنة تاريخ الاردن 1994، ص 21
6. الزغل، الدكتور علي. الشباب في الاردن، عمان: لجنة تاريخ الاردن 1994 ص 22
7. الزغل، الدكتور علي. الشباب في الاردن، عمان: لجنة تاريخ الاردن 1994 ص 22
8. Year Book 2013, Department of statistics, p. 149
9. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 22 و 23
10. Year Book 2013, Department of statistics, p. 150
11. Year Book 2013, Department of statistics, p. 151
12. Year Book 2013, Department of statistics, p. 152
13. Year Book 2013, Department of statistics, p. 153
14. Year Book 2013, Department of statistics, p. 154
15. Year Book 2013, Department of statistics, p. 160
16. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران،مركز انتشارات، 1379. ص 744
17. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 5
18. ايضاً ص 5
19. ايضاً ص 6
20. ايضاً ص142
21. ايضاً ص144
22. ايضاً ص 148-149
23. ايضاً ص 150
24. ايضاً ص 24
25. ايضاً ص 24
26. ايضاً ص 25
27. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163
28. Year Book 2013, Department of statistics, p. 169
29. Year Book 2013, Department of statistics, p. 170
30. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171
31. خبرگزاري فارس 17/12/88
32. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، 153
33. ايضا ص 141
34. ايضا ص 6 و 7
35. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163
36. Year Book 2013, Department of statistics, p. 165
37. Year Book 2013, Department of statistics, p. 166
38. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 7
39. ايضا ص 26
40. ايضا ص 27
41. ايضا ص 28
42. ايضا ص 32
43. ايضا ص 35
44. ايضا ص 36
45. ايضا ص 36
46. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 23
47. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 57
48. ايضا ص 58
49. ايضا ص 61
50. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 25
51. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 62
52. ايضا ص 63
53. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 25
54. ايضا ص 24
55. ايضا ص 26
56. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاريخ الأردن ، 1992، ص 20
57. www.isc.gov.ir/NASHRIYAT-ELMI-MOSAVAB/.../arabi92.xlsx
58. http://research.ju.edu.jo/Home.aspx the University of Jordan
59. http://globalcenters.columbia.edu/amman
60. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاريخ الأردن ، 1992، ص 34
61. ايضا ص 34
62. ايضاً ص 35
63. ايضاً ص 35
64. ايضاً ص 36
65. ايضاً ص 38
66. ايضاً ص 39
67. منصور فاروق، دايره المعارف کتابداري و اطلاع رساني ترجمه بزرگچمي ويدا، كتابخانه جمهوري اسلامي ايران 1381
68. وبلاگ دکتر فاضلي، نوشته شده توسط ايشان، جمعه بيست و پنجم بهمن 1392
69. سايت خبري الفنار(الفنار للاعلام)، 13-8-2017،
https://www.al-fanarmedia.org
70. سايت خبرني، 6-10-2018،
https://www.khaberni.com/news
71. سايت خبري رويا(رويا الاخبراي)، 22-12-2019،
https://royanews.tv/news/200533
72. سايت خبري المدينه( المدينه الاخباريه)(المدينه نيوز)، دسامبر2019،
https://www.almadenahnews.com/article/795083
73. خبرگزاري عمون، 1-11-2010،
https://www.ammonnews.net
74. https://www.just.edu.jo/ar/aboutjust/Pages/Facts.aspx سايت دانشگاه
75. http://units.ju.edu.jo/ar/finance/Pages/Budget.aspx سايت دانشگاه
76. روزنامه الرّاي(صحيفه الرّاي)، 5-12-2019، (سخنان دکتر عبدالله عزام الجراح يکي از اساتيد دانشگاه موته مي‌باشد)
77. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 130و131
78. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171
79. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 134و133
80. The comprehensive evaluation study of illiteracy elimination program in Jordan, Amman, 2007
81. ujrc-jordan.net - :: Al Urdun Al Jadid Research Center (UJRC
82. http://www.ujrc-jordan.org/
83. http://jcsr-jordan.org/usersite/default.aspx
84. http://globalcenters.columbia.edu/amman
85. التل احمد يوسف، التعليم العالي في الاردن، منشورات لجنة تاريخ الأردن، 1998، ص 91
86. ايضاً ص 93
87. ايضاً ص 94
88. ايضاً ص 97
89. ايضاً ص 98
90. ايضاً ص 99
91. ايضاً ص 100
92. ايضاً ص 101
[1]. International General Certificate of Secondary Education
گواهينامه بين المللي عمومي تحصيلات متوسطه
[2]. Standardized Test
آزمون استاندارد ورود به کالج که در آمريکا استفاده مي شود
[3]. Baccalayreate
ديپلم بين المللي
[4]. General Certificate of Secondary Education
گواهي عمومي تحصيلات متوسطه