ادبیات ژاپنی در دوران هیان
دوره باستان در ادبیات کلاسیک ژاپن دوره موسم به هیان است که از سال 794 م و با انتقال پایتخت از نارا به کیوتو آغاز شد و تا سال 1185 م طول کشید و به دلیل صلح و ثبات نسبی که طی آن بر کشور حاکم بود، عصر شکوفایی ادبیات ژاپنی محسوب میشود. بسیاری از شاهکارهای ادبیات کلاسیک ژاپن در این دوران نوشته شدهاند و بسیاری از ادیبان و نویسندگان و شاعران بزرگ ادبیات کلاسیک در این دوران میزیستهاند. هیان دوران ستایش فرهنگ چین در ژاپن است. ژاپنیها در همه هنرها از جمله ادبیات به فرهنگ چین چشم دوخته بودند و از آن تقلید میکردند. در دوره هیان داشتن دانش ادبی و ذوق هنری برای اشراف و سیاستمداران فضیلت مهمی محسوب میشد. در این دوران زنان اشراف و درباری نقش بیهمتایی در ادبیات ژاپنی ایفا کردند. بسیاری از آثار ادبی مهم این دوران را زنان پدید آوردهاند. زنان که از آموختن زبان چینی محروم بودند در این دوره همچنین نقش اصلی را در ابداع الفبای هجانگار هیراگانا برای نوشتن زبان ژاپنی ایفا کردند. باید توجه داشت که در این دوران ادبیات در انحصار اشراف و درباریان بود و هم اغلب نویسندگان و شاعران و هم مخاطبان اصلی آنان از این قشر بودند.
اتفاق مهمی که در دوره هیان برای شعر افتاد آن بود که شعر ژاپنی که تا پیش از آن کم اهمیتتر از شعر چینی شمرده میشد، اهمیتی همتراز با آن پیدا کرد. در این دوره و در سال 905 م کتاب «کوکین واکاشو» (『古今和歌集』/Kokin wakashū) (مجموعه اشعار ژاپنی گذشته و حال) که گلچینی از 1111 شعر از شاعران آن روزگار و گذشته ژاپن است به فرمان امپراطور تدوین شد. این کتاب بعدها به الگویی برای تدوین مجموعه شعرهای سلطنتی تبدیل شد.
اما مهمترین اثر ادبی دوران هیان کتاب «داستان گِنجی» نوشته بانوی درباری موراساکی شیکیبو در سالهای نخستین قرن یازدهم است. بسیاری این کتاب را مهمترین اثر سراسر ادبیات کلاسیک ژاپن میدانند. کتاب ساختار و ویژگیهایی شبیه رمانهای مدرن دارد و از این لحاظ میتوان آن را شکل اولیهای از رمان محسوب کرد، به طوری که برخی منابع داستان گنجی را نخستین رمان جهان میدانند. تأثیر «داستان گنجی» نهتنها بر ادبیات داستانی ژاپن، بلکه به طور کلی بر آثار هنری قرون بعدی این کشور انکارناپذیر است.
یکی دیگر از شاهکارهای ادبی دوره هیان کتاب «یادداشتهای بالینی» (『枕草子』/Makura no Sōshi) نوشته سِی شوناگون (清少納言/Sei Shōnagon(966-1025)) ندیمه درباری در آخرین سالهای قرن دهم است. این کتاب که مجموعهای از تکنگارههای (زویهیتسو) نویسنده درباره نظرات و افکار و خاطرات و شرح زندگی خود و درباریان دیگر است، تصویر بسیار زندهای از زندگی و افکار درباریان دوره هیان، بهویژه زنان درباری به دست میدهد. نویسنده این کتاب احتمالاً با موراساکی شیکیبو نویسنده «داستان گنجی» همروزگار بوده و در یک دوره در دربار خدمت میکردهاند.
از دیگر کتابهای مشهور این دوره میتوان به «خاطرات توسا» (『土佐日記』/Tosa Nikki) نوشته شده در اواخر قرن دهم اشاره کرد که اثر کینو تسورایوکی (紀貫之/Kino Tsurayuki(872-945)) سیاستمدار، شاعر و نویسنده دوران هیان است. نویسنده کتاب مدتی بهعنوان مأمور دولتی در ایالت توسا (در جزیره شیکوکو) خدمت کرده بود. اما نکته جالب آن است که این کتاب را که یادداشتهای سفر به توسا و خاطرات اقامت در آنجا است، نه از زبان خود، بلکه از زبان زن خدمتکاری که به همراه مأمور دولت به توسا رفته است روایت میکند. دلیل این انتخاب آن است که همانطور که پیشتر گفتیم، نوشتن به زبان ژاپنی در آن دوران هنوز بین مردان رواج نداشت و امر زنانهای تلقی میشد. زیرا مردان چینی میآموختند و به زبان چینی مینوشتند. ==نیز نگاه کنید به==*ادبیات ژاپنی