موسیقی در کوبا

موسیقی

Danzas de Indias

پس از رسیدن فاتحان و استعمارگران اسپانیایی به جزیره کوبا، موسیقی بومیان این منطقه از بین رفت، یا به عبارت دیگر در آوازهای اروپایی‌ها حل شد که بومیان و در پی آن فرهنگ این مردمان نیز از بین رفت. آن‌چه که از موسیقی بومیان کوبا در دست می‌باشد از آثار تاریخ نگاری‌های بجا مانده از دوران کشف و استعمار به‌دست آمده است که در آن‌ها ابزار و آلات موسیقی، آوازها و رقص‌های آنان مخصوص مراسم مذهبی و سکولار توصیف شده‌اند.

از آلات موسیقی بومیان می‌توان از حلزون دریایی که توسط روستاییان کوبایی جهت اطلاع‌رسانی بین خود و برای فواصل کوتاه استفاده می‌شد و همین‌طور ماراکا، ابزاری جغجغه مانند که در گروه‌های موسیقی مختلفی به کار برده می‌شد، نام برد.

اسپانیایی‌ها ترانه‌های خود را که موسیقی نظامی و مذهبی بود برای بومیان به ارمغان بردند، طی قرن‌های شانزدهم، هفدهم و هجدهم، این آهنگ‌ها با آن‌چه‌که بعدها سیاهان آفریقا و نسل‌هایشان به کوبا آوردند ادغام می‌گردد و اصلاح می‌شود. زمانی که قایق‌های اسپانیایی به بندر هاوانا رسیدند، صدها ملوان با ملیت‌های مختلف از سال ۱۵۳۶ به کوبا پاگذاشتند. از آن زمان به بعد این منطقه به مرکز معاملات و جنب‌وجوش تبدیل شد که در کاباره‌ها و متل‌ها، جایی که صدای فریادهای ورق بازان با موسیقی اسپانیایی و رقص‌های آفریقایی درهم ادغام می‌شد. از این ادغام، رقص‌های آمریکایی بوجود آمد که توسط ملوانان و سربازان به اسپانیا و بنادر آمریکا سفر کردند: لا فولیا (La folia) ، لا چاکونا (La chacona)، لا ساراباندا (La Sarabanda) ، ال سارامبکه (El Zarambeque) و دیگر رقص‌هایی که «رقص‌های د ایندیاس» (Danzas de Indias) نامیده می‌شدند.

قرن هفدهم زمانی بود که اسقف‌ها برای خلق کلیساهای کوچک موسیقی در هاوانا و سانتیاگوی‌کوبا تلاش می‌کردند.

استبان سالاس ای کاستروا (Esteban Salas Y Castro) (۱۸۰۳-۱۷۲۵) اولین موسیقیدان کوبایی بود که به موسیقی مذهبی مشغول بود، در سال ۱۷۶۴ به سانتیاگوی کوبا رفت تا بتواند موسیقی کلیسایی را سازماندهی نماید و علی‌رغم این که استعداد بالایش به اثبات رسیده و از طرفی تعهدش به شهری که آن را همانند شهر خود پذیرفته بود نیز مورد تایید واقع شد، با مشکلات بی‌شماری برای خلق مجموعه عظیمی از نیایش‌ها، سرودها و نغمه‌سرایی‌ها روبه‌رو گردید.

نغمه‌سرایی‌های سالاس به تاریخ ۱۷۸۳ از قدیمی‌ترین آثار موسیقی کلاسیک کوبا با متن‌هایی به زبان اسپانیایی می‌باشد. سال ۱۷۹۷ «موسیقی کلیسایی» در کلیسای جامع هاوانا راه‌اندازی شد، که در آن کشیش سرپرست کلیسا، فرانسیسکو ماریا لاسو د لا وگا (Francisco Maria Laso de La Vega) مشغول موسیقی مذهبی بود سال ۱۸۰۴ بعد از مرگ لاسو در مقایسه با سالاس، آثار کمی از او به جا مانده است.

در پایان قرن ۱۸، اهمیت و جایگاه موسیقی و رقص در کوبا به اوج خود می‌رسد، مراسم رقص در خانه‌ها و مناطق روستایی به‌طور خصوصی و عمومی سازماندهی می‌شدند. کنترادانس فرانسوی، با حال و هوای اسپانیایی وارد کوبا می‌شود و خیلی زود با ارکسترهای سیاهان و دورگه‌ها سازگاری پیدا می‌کند. البته این امر قبل از انقلاب سانتو دومینگو و ورود فرانسوی‌های فراری به کوبا اتفاق می‌افتد، اگرچه تاثیر این فرانسویان نیم قرن بعد در موسیقی کوبا دیده می‌شود.کنترادانسای ادغام شده مدت طولانی در میان کوبایی‌ها حکومت کرد و این نوع موسیقی برای رقص و همین‌طور گوش دادن همچنان با قدرت به پیش می‌رفت. سال‌های ۴۰ قرن نوزدهم، در رقص‌های کوبایی، حضور یک باستونرو (یک نفر عصا به دست در جلو می‌رقصد و دیگران را نیز راهنمایی می‌کند) دیده می‌شود، کسی که رقاص‌ها را هدایت می‌کرد تا با ریتم موسیقی شعر بخوانند از اینجا بودکه رقص «آبانرا» (Habanera) بوجود می‌آید. روز ۱۳ نوامبر ۱۸۴۲، هفته نامه لا پرنسا (La Prensa) «آواز جدید آبانرا» را در کافه لا لونخا (La Lonja) ، واقع در ورودی خیابان اوریلی (Oreily) نزدیک میدان تسلیحاته (Plaza de las Armas) معرفی می‌کند. این سبک نوین، که از اسپانیا به کوبا وارد و اصلاح شد، دوباره به اسپانیا برگشت و در سال ۱۸۴۸ موفقیت‌های بسیاری را در خیابان‌های مادرید کسب نمود و تانگو نامیده شد. البته زمانی‌که آواز لا پالوما (La Paloma) ، آواز آبانرایی که توسط سباستین ایرادیرا (Sebastian Iradier) اهل باسک اسپانیا به جهانیان معرفی شد، آبانرا را تانگوی آمریکایی نامیدند. این اثر به‌عنوان گذرنامه این سبک در دنیای بین‌الملل محسوب می‌شود، چرا که در اپرای فرانسه با اثری با نام کارمن (۱۸۷۵) حضور می‌یابد. البته اثر دیگری از آبانرای ایرادیر، توسط بیزت (Bizet) مورد استفاده قرار گرفت و اثری فولکلوریک آفریده شد از این پس، آبانرای کوبا بر موسیقی کلاسیک و تئاتر لیریک شبه‌جزیره ایبری نیز تاثیر گذاشت، البته بدون این‌که ویژگی‌های مردمی خود که متاثر از کوبا و کوبایی‌ها و زیبایی مناظر آن بود را ترک کند، به‌طوری‌که هم در آثار قدیمی و هم در آثار جدید به چشم می‌خورند. بعدها در قاره آمریکا، از آبانرا شاهد تولد میلونگا (Milonga) و سپس تانگو هستیم. در کوبا، آبانرا، سبکی مختلط از رقص و آواز بود که فقط به‌عنوان آواز باقی ماند.

یکی دیگر از سبک‌های موسیقی در کوبا دانسون (Danzon) است که در سال ۱۸۷۹ توسط یک موسیقی‌دان اهل ماتانزاس (از استان‌های کوبا) در یکی از سالن‌های اشرافی لیسئو این استان، معرفی شد. اما با گذشت زمان دانسون به محل‌های فقیرانه و بخش‌های عمومی‌تر منتقل می‌شود چرا که این نوع رقص را نوعی رقص «آفریقایی» می‌دانستند، اما از سال‌های ۹۰ قرن بیستم این رقص را کاملا کوبایی در نظر گرفتند.

دیگر انواع موسیقی‌های بوجود آمده در کوبا در قرن نوزدهم بولرو (Bolero) ، کانسیون Cancion() ، تروبا (Trova) و گوآراچا (Guaracha) می‌باشند که البته موسیقی گوآراچا در پایان تئاترهای بومی خوانده می‌شد. گوآراچا قطعه‌ای بود که در پایان تئاترهای بوفی یا کمیک اجرا می‌شد. البته این نوع نمایش در دوران سختی بوجود آمد چرا که پیشینه خارجی داشت. از جمله آن‌ها می‌توان از مینسترل‌ها (Minstrels) که از آمریکای شمالی بودند نام برد و در این نوع تئاتر، بازیگران سفیدپوست صورت خود را سیاه رنگ می‌کردند و از حرکات سیاهپوستان با اغراق و برای خنده، تقلید می‌کردند. این نمایش کمدی، نمایانگر برتری سفیدپوستان بر سیاه‌پوستان بود. البته با وجود تعداد قابل توجهی از سیاهان کوبایی در آن کشور، این نوع نمایش مورد خوشایند کوبایی‌ها قرار نگرفت. در این نوع نمایش، موقعیت‌های خنده‌دار با آواز و رقص به نمایش گذاشته می‌شدند و در پایان هر نمایش، طبق رسوم، قطعه‌ای از گوآراچا اجرا می‌شد. تیپ‌های رایج در این نمایش‌ها سیاه‌پوستان، گالیسیایی‌ها و دورگه‌ها بودند که در این نوع تئاتر به ایفای نقش می‌پرداختند. بحران جامعه کوبا با جنگ ده ساله در سال ۱۸۶۸ بروز کرد و به همین دلیل کمدین‌ها برای مدتی ساکت شدند و پس از پایان جنگ ده ساله در سال ۱۸۷۸ این نمایش کمدی با قدرت بیشتر و با شرکت کمدین‌هایی چون میگل سالاس (Compania de los Bufos de Miguel Salas) مجددا ظهور یافت.

یکی دیگر از انواع موسیقی در کوبا تروبا (Trova) نام دارد که یکی از جالب‌ترین جنبه‌های فرهنگ موسیقی در کوبا می‌باشد. تروبای سنتی کوبا در پایان قرن نوزدهم انسجام یافت. تروبا آوازهای عاشقانه‌ای بودند که توسط تروبادورها (Trovadores) خوانده می‌شدند. زمانی که جنگ ده ساله کوبا در سال ۱۸۶۸ آغاز شد، این نوع موسیقی با آوازهایی میهن پرستانه همراه شد. البته تروبای کوبا در شهر سانتیاگو د کوبا به‌وجود آمد. تروبا سال‌های طولانی ادامه یافت و طی آن موسیقیدانان بسیاری در این عرصه فعالیت کردند. تروبا در زمان جمهوری و تا سال‌های ۳۰ و ۴۰ همچنان ادامه یافت، این سبک موسیقی در اواسط قرن بیستم و بعد از سال ۱۹۵۹ باعث پیدایش تروبای جدید در کوبا شد که در این زمان چهره‌هایی چون سیلبیو رودریگز (Silvio Rodriguez) و پابلو میلانس (Pablo Milanes) در این عرصه شناخته می‌شوند و به چهره‌های بسیار سرشناسی تبدیل می‌شوند. تروبای جدید با گیتاری در دست خوانده می‌شود و موضوعات این نوع سبک مضامین اجتماعی مرتبط با انقلاب سوسیالیستی کوبا می‌باشد.

بولرو، همانند آواز تروبای سنتی کوبا در سانتیاگو د کوبا در سه دهه آخر قرن نوزدهم بوجود آمد. این نوع موسیقی با رقص و آواز متفاوت از رقص اسپانیایی در اوایل قرن نوزدهم می‌باشد، زیرا بولرو همانند دیگر انواع موسیقی بوجود آمده در اسپانیا می‌باشد که با رسیدن به سرزمین آمریکا، با حفظ خصوصیات ریشه‌ای خود تغییراتی نیز می‌پذیرد. از بولروی ابتدایی تا بولروی معاصر پیشرفت زیادی دیده می‌شود. با قطع حاکمیت اسپانیا و شروع اولین مداخله آمریکای شمالی (۱۹۰۲-۱۸۹۹)، نویسندگان کوبایی و اسپانیایی اعتقاد داشتند تا زمانی که در کوبا صدای زاپاتئو (Zapateo) (رقصی با کوبیدن پا بر کف زمین) و آواز آبانرا شنیده می‌شود و رقص دانسون دیده می‌شود، نه مداخله‌ای اتفاق می‌افتد نه الحاقی، بلکه «پایداری ملی» وجود خواهد داشت. دانسون واقعا به رقص ملی مبدل شد و تا زمانی که انواع دیگر موسیقی ظهور کردند، همچنان اعتبار داشت.

Hermanos Palau

موسیقی در کوبا پس از پایه‌گذاری جمهوری ۲۰ می ۱۹۰۲، در رابطه با علاقه‌ها و معیارهای زیبایی‌شناسی اواخر قرن نوزدهم تغییر زیادی نکرده بود، دانسون، آبانرا، تئاترهای تغزلی همچون سارسوئلا و ساینته با معرفی چهره‌های سرشناسی چون: انریکه گررو (Enrique Guerrero) ، خوزه مارین بارونا (Jose Marin Varona) ، خورخه آنکرمان (Jorge Anckermann) ، برادران پالائو (Hermanos Palau) و برادران مائوری (Hermanos Amauri) دیده شدند و بیانگر زندگی روزانه و وطن‌پرستی جنگ‌های استقلال بودند. همچنین اپراهای ملی گرایی اجرا شدند که از انواع و سبک‌های کرئول‌ها استفاده می‌کردند مثل «برده» اثر خوزه مائوری و «وطن» اثر هوبرت د بلانک، بنابراین به خوبی مشهود است که پس از استقلال، این خصیصه در انواع موسیقی کوبا انعکاس می‌یابد و موسیقیدانان این موضوع را در آثار موسیقیایی خود استفاده می‌کنند، اما آن‌چه که لازم به ذکر است تا این زمان، سیاهان و مولاتوها مورد توجه کسی قرار نمی‌گرفتند و فقط شخصیت‌هایی بودند که در تئاتر بومی بوجود آمده بودند و از نمایش «تیپ»هایی که بیانگر بخشی از جامعه و هویت فرهنگی کوبا را تشکیل می‌دادند، به دور بودند، اما از سال‌های ۲۰ و از دوران جمهوری، مجموعه‌ای از آثار جامعه‌شناسی، تاریخی و پژوهشی خلق شدند که زمینه را برای سیاهان و مولاتوها بوجود آوردند تا خود را کوبایی احساس کنند و به جامعه کوبا ملحق شوند. این جریان توسط محققانی چون فرناندو اورتیز، خوزه ماریا چاکن ای کالبو (Jose Maria Chacon Y Calvo) و تعدادی دیگر ارائه می‌شد و با تاسیس مرکزی تحت عنوان جامعه مطالعات فولکلوریک (Sociedad de Estudios del Folklore) در سال ۱۹۲۴ و راه‌اندازی مجله‌ای نیز با نام آرشیو فولکلور کوبا (Archivos del Folklore Cubano) به توسعه این تفکر کمک شایانی می‌نمایند. اعضای این گروه به مطالعه موسیقی در کوبا می‌پردازند و تاکید می‌کنند که بسیاری از عناصر گروه‌ها و نژادهای آفریقایی نیز در این نوع هنری دیده می‌شوند. فرناندو اورتیز موسیقی کوبایی را با جمله ساده «کوبایی و فقط کوبایی» ارزیابی می‌کند و از آن زمان به بعد موسیقیدانان ده‌های ۲۰ و ۳۰ تلاش می‌کنند تا آثاری خلق کرده که ترکیبی از تمامی انواع موسیقی کوبا باشد، از میان این افراد می‌توان به آمادئو رولدان (Amadeo Roldan) و آلخاندرو گارسیا کارتولا (Alejandro Garcia Cartula) اشاره کرد موسیقی‌های آیینی و جشنی که از اقوام مختلف آفریقایی ساکن در کوبا و پیشینیان کرئولشان به ارمغان گرفته بودند، آثاری جدید با زیبایی‌شناسی موسیقی آن دوره و بدور از خیانت به اجداد خود خلق کردند. این دو موسیقیدان نه فقط در کوبا بلکه در سراسر دنیا به شهرت رسیدند.

دانسون و موسیقی سنتی بوجود آمده در قرن نوزدهم، اوج خود را همچنان در قرن بیستم و با موسیقی کرئول (Musica criolla) و گوآخیرا [i] ادامه دادند، در حالی که موسیقی آبانرا از میان می‌رود و موسیقی سون (Musica Son) به وجود می‌آید. اولین موسیقی‌های سون ضبط شده در دهه ۲۰ در نیویورک انجام شد و بعد در کوبا، آمریکای لاتین و اروپا رواج یافت و به رقابت با تانگو و جاز پرداخت، از برجسته‌ترین موسیقی‌دانان سون می‌توان از میگل ماتاموروس (Miguel MataMorros) نام بردکه مجموعه سون وی در سراسر دنیا انتشار یافت، در مجموعه آثار موسیقی ماتاموروس، خواننده‌ای با نام بنی موره (Benny More) به شهرت رسید که بدون هیچ شناخت تکنیکی در زمینه موسیقی، ارکستری تاسیس کرد که موسیقی مردمی کوبا را می‌نواختند و در سال‌های ۴۰ و ۵۰ به اوج رسیدند.

نوعی دیگر از موسیقی با نام مامبو (Mambo) با موسیقیدان کوبایی، داماسو پرز پرادو (Damaso Perez Prado) در اواخر دهه ۴۰ به وجود آمد. پس از این نوع موسیقی، در سال‌های ۵۰، سبک دیگری از موسیقی و رقص در کوبا با تغییراتی در دانسون به وجود آمد که توسط انریکه خورین (Enrique Jorrin) خلق شد و چاچاچا (Cha-cha-cha) نام‌گرفت. در اواخر دهه ۴۰ قرن بیستم جنبش موسیقی کوبایی با نام فیلینگ (feeling) پدیدار می‌شود که بسیار متاثر از موسیقی آمریکای شمالی بود و همین‌طور که از نامش مشخص است نوعی موسیقی احساسی بشمار می‌آمد که احساسات و عواطف را برتر از همه چیز می‌دانست، اولین کسانی که به این نوع موسیقی روی آوردند افرادی از طبقه پایین جامعه بودند و بسیار کم با تکنیک‌های موسیقی آشنا بودند، در این فضا چهره‌هایی چون پابلو میلانس و سیلبیو رودریگز با سبک خاص خودشان ظهور می‌کنند.

پاچانگا (Pachanga)، نوعی سبک موسیقی است که ترکیبی از سون و مرنگه می‌باشد. این سبک از سال ۱۹۵۹ در کوبا پدیدار شد و از سبکی شاد و پرتحرک برخوردار می‌باشد. پاچانگا خیلی سریع در رادیو کوبا درصدر لیست موسیقی‌های ملی قرار گرفت و درسراسر کارائیب انتشار یافت. موفقیت این موسیقی به حدی بود که در زمان پیروزی انقلاب کوبا، معروف‌ترین موسیقی کوبایی بشمار می‌آمد و همچنین در اوایل سال ۱۹۶۰، در نیویورک و ساحل شرقی ایالات‌متحده آمریکا از چاچاچا پیشی گرفت.

در دهه ۷۰ سبک جدیدی از موسیقی پدیدار می‌شود که آن را به‌نام سالسا می‌شناختند، در شهر نیویورک، مهاجران لاتین تبار به‌خصوص از کوبا و پوئرتوریکو این سبک موسیقی را با عناصر بسیاری از ریشه‌های آفریقایی کوبایی خلق می‌کنند. اگرچه بسیاری از موسیقی‌دانان کوبایی اعتقاد دارند که سالسا وجود نداشت، بلکه سون کوبایی بودکه بنا به دلایل تجاری تغییر شکل داده و به موسیقی کوبایی سال‌های ۷۰ خوانده می‌شود، اما سالسا شهرت جهانی می‌یابد و مشروعیت بسیاری به‌دست می‌آورد، در دهه هشتاد، این سبک، به‌عنوان سالسای رومانتیک و سبکی محبوب در نیویورک شناخته می‌شود.

Banda سبک دیگری از سالسا را خلق می‌کند که باعث محبوبیت آن در سراسر دنیا می‌شود که این سبک جدید سالسای کوبایی را تیمبا (Timba) نامیدند که در تمام دنیا نیز به اوج رسید. در موسیقی تیمبا تاثیراتی از جاز، فانک و ریتم‌های فولکلوریک آفریقایی - کوبایی دیده می‌شود که با هم درآمیخته‌اند.

چارانگا آبانرا یکی از گروه‌های موسیقی در کوبا می‌باشد که از سال ۱۹۸۸ توسط گروهی از جوانان مستعد موسیقیدان و از فارغ‌التحصیلان مراکز هنری کوبا شروع شد. این گروه با تجربه‌های داوید کالسادو توانست شکل بگیرد و شهرت ملی و همین‌طور بین‌المللی کسب‌کند و جوایز متعددی از جمله جایزه‌گریمی لاتینوس (Grammy Latinos) در سال ۲۰۰۳ با آلبوم «زندگی در آمریکا» به خود اختصاص دهد. یکی دیگر از گروه‌های موسیقی محبوب در کوبا، گروه بوئنا فه (Buena Fe) می‌باشد که یک گروه موسیقی دو نفره متشکل از ایسرائل روخاس فیئل (Israel Rojas Fiel) و جوئل مارتینز (Yoel Martinez) می‌باشد، این دو از استان گوآنتانامو، در بخش شرقی کوبا هستند، این دو در نوامبر سال ۱۹۹۹ برای اولین بار موسیقی خود را با هم اجرا کردند و در سال ۲۰۰۰ نیز همچنان در استان گوآنتانامو مشغول فعالیت بودند تا این که در سال ۲۰۰۱ در هاوانا اولین موسیقی خود را عرضه نمودند. این گروه دو نفره توانست خیلی سریع در سراسر کوبا به معرفی خود بپردازد. در سال ۲۰۰۷ نیز گروهی با نام هاوانا د پریمرا (هاوانای اولین) توسط الکساندر آبرو (Alexander Abreu) تاسیس می‌شود و همان‌طور که از نامش پیدا است، امروزه نشان داده که گروه درجه یکی در کوبا می‌باشد. این گروه موسیقی اگرچه جوان است، اعضای آن از اعضای قدیمی سالسا می‌باشند و بعضی دیگر نیز از نسل تیمبا بوده‌اند.

در کوبا، فروش لوح‌های فشرده موسیقی به‌طور رسمی و قانونی در مغازه‌های مربوط به این امر صورت می‌گیرد، البته لازم به ذکر است که در مورد فروش لوح‌های فشرده موسیقی در کوبا اطلاع زیادی در دست نیست، در مغازه‌های مربوط به این امر، فروش کمتری صورت می‌گیرد، چرا که قیمت لوح فشرده‌ها به نسبت حقوق متوسط کوبایی‌ها بسیار گران می‌باشد و امکان خرید برای اکثر مردم وجود ندارد، البته از زمانی که طرح «خود اشتغالی» در کوبا از اول ژانویه ۲۰۱۲ آزاد شد، می‌توان افراد بسیاری را مشاهده نمود که درپی این امر به فروش سی دی های موسیقی، ویدئو کلیپ و فیلم با قیمت مناسب مشغول شده‌اند. البته همان‌طور که مشخص است این بازار هم غیرقابل کنترل می‌باشد و حق مولف یا هنرمند نیز رعایت نمی‌گردد. آن‌چه که فقط از طرف دولت کنترل می‌شود پرداخت مالیات این نوع مشاغل می‌باشد. این افراد یا از طریق یک بار خرید فیلم و موسیقی، به تکثیر غیرمجاز آن می‌پردازند و به فروش آن اقدام می‌نمایند و یا این موارد توسط افرادی که دسترسی آزادانه به اینترنت دارند دانلود می‌شود، البته لازم به ذکر است در کوبا تا حال حاضر دسترسی به اینترنت در خانه ممنوع بوده است. بنابراین افرادی که به خود اشتغالی مشغول هستند، این فیلم‌ها و موسیقی‌ها را از افرادی که دسترسی به اینترنت دارند خریداری کرده و آن‌ها را به عموم مردم می‌فروشند. البته این مورد غیرقانونی می‌باشد چرا که دولت اجازه دانلود اینترنتی را برای فروش به افراد نمی‌دهد. اما قیمت لوح‌های فشرده موسیقی و فیلم حدود ۲۰ تا ۳۵ پزو می‌باشند. اما در مراکز تحت نظر دولت، این قیمت به ۱۰ دلار کوبا می‌رسد. لازم به ذکر است که یک دلار کوبایی برابر با ۲۵ پزو است، به عبارت دیگر یک فیلم در فروشگاه‌های دولتی برابر ۲۵۰ پزو می‌باشد، درحالی که مردم می‌توانند همین فیلم‌ها را در مراکز غیرقانونی با قیمت بسیار پایین‌تر، یعنی ۲۰ الی ۳۵ پزو تهیه نمایند.

نیز نگاه کنید

• فرهنگ موسیقی در کوبا

پاورقی

[i]: موسیقی گوآخیرا که موسیقی روستایی می‌باشد در منطقه شرقی کوبا به وجود آمد و موضوعات روستایی را در برمی‌گرفت.