مشاهیر ادبی قرون اولیه و میانه اسلامی در مالی
مهمترین و مشهورترین نویسندگان و ادیبان مالی طی هزار سال گذشته را شخصیتهای ارزشمندی تشکیل میدهند که اطلاعات اندکی در مورد آنان وجود دارد و بهدلیل نابودی برخی از کتابها و مخطوطات قدیمی، حتی نام و نشانی از بسیاری چهرههای ادبی مشهور این سرزمین در قرون میانه اسلامی برجا نمانده است. اکثر این ادبا و نویسندگان در دوره حیات علمی دانشگاه سانکوره در این مرکز بزرگ علمی فرهنگی تدریس میکردند.
شیخ احمد بابا التنبکتی
استاد احمد بابا از علمای مشهور مالی، متخصص حکمت الهی و استاد برجسته دانشگاه سانکوره بود. وی در طول مدت زندگی خود 54 کتاب در موضوعات گوناگون شامل قانون، پزشکی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، و... بهرشته تحریر درآورد که برخی از این کتابها در حال حاضر در کتابخانههای شهر تمبوکتو نگهداری میشود.[۱]
شیخ احمدبابا پس از مرگ در مسجد سانکوره دفن شد و مدفن او بعدها به زیارتگاه تبدیل شد[i]. مهمترین کتابهای وی که هریک در زمان خود شاهکاری بهشمار میرفت عبارتند از:
مراتالتعریف
النکثالمستجده المقصد الکفیل جواب عنالقوانین خمائلالازهار نیل الامل النکثالوفیه بشرحالالفیه جلبالنعمه شرح صغری السنوسی ابن مالک |
تحفه الفضلاء
المنهجالمبین نیل الابتهاج ارشادالواقف غایهالامل الدرالنادر درر الوشاح اللالی السندسیه المطلب والمأرب درر السلوک |
غایهالاجاده
الابداء والاعاده وسیلتی شفیعی تنویرالقلوب درر السلوک التحدیث و التانیس ترتیب جامعالمعیار مراوح الرواه منور الحالک فی شرح بیتی تنبیهالواقف |
یکی از مهمترین کتابهای احمد بابا، تکمیلات الدیباج، در شرح حال رجال آن عهد است. استاد احمدبابا در این کتاب ارزشمند، جنبش روشنفکری سودان غربی از قرن پانزده تا شانزده میلادی از جمله مکاتب، اساتید، کتابخانهها، کاتبان و... را تشریح نموده است.[۲]
عبدالرحمن السعدی
استاد عبدالرحمن السعدی شاگرد احمد بابا و از طایفه مور بود. مشهورترین اثر او کتاب تاریخ السودان در مورد وقایع تمبوکتو، سرزمین سونگای و همسایگان آن است.
دیگر مشاهیر آن دوره عبارتند از:
استاد محمدبن ابی بکر (نویسنده کتب خطّی متعدّد)
الفقیه محمد الکابری
استاد عمر بن محمد اقیت
استاد سیدی یحیی التادلسی
استاد احمد بن عمر بن محمد قتیت
قاضی عبدالرحمن بن ابوبکر بن حاج
استاد عبدالله بن عمر بن محمد
استاد محمود بن عمر بن محمد
استاد ابوحفص عمر القاضی
استاد ابوبکر بن احمد
استاد محمود کعت الکرمنی التنبکتی
استاد محمد بن عبدالکریم المغیلی (نویسنده کتب متعدّد)
استاد بن علی بن صالح البلبابی
استاد الوانگاری التنبکتی[ii]
استاد مودیبو محمد اکبوری
استاد ابوالعباس احمد بوربوراین
استاد آق محمد بن عثمان
استاد ابوعبدالله
استاد آق محمد بن المختار
اگر چه آثاری از این علما برجا نمانده ولی هریک از آنان در شمار بهترین دانشمندان جهان اسلام بودند و برخی در دانشگاههای مصر و مراکش نیز سابقه تدریس داشتند.[۳][۴]
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[i] - شیخ احمد بابا در جوانی بهدلیل مخالفت با مغربیهای حاکم بر تمبوکتو به مراکش تبعید شد و چند سال در مسجد شورفس، برای علمایی که از نواحی مختلف به این کشور میآمدند، تدریس میکرد. وی پس از بخشوده شدن به تمبوکتو بازگشت و تا آخر عمر به تدریس علوم اسلامی در دانشگاه سانکوره پرداخت.
[ii] - وی درمسیر سفر حج به افتخار دکترای افتخاری از دانشگاه الازهر مصر نائل آمد.
کتابشناسی
- ↑ تلخيص تاريخ تنبكت. (2006). معهد احمد بابا للدراسات العليا و البحوث الاسلاميه، تمبوكتو.
- ↑ حموده، اصلاح محمدالبخاری (2004). انتشار الاسلام و الثقافهالعربيه فیافريقيا فيما وراء الصحرا. دارالكتب الوطينه.
- ↑ بابا الارواني، مولاي احمد (2001). السعادهالابديه فيالتعريف بعلماء تنبكت البهيه. بنغازی.
- ↑ عرباحمدی، امیربهرام (1392). جامعه و فرهنگ مالی. ناظرعلمی ابوالحسن شریف محمدی. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص250-251.