جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه

جغرافیای طبیعی و انسانی کشور روسیه شامل جغرافیای طبیعی مشتمل بر آب و هوا، ارتفاعات، سواحل، ناهمواری ها، دریاچه ها،رودها، پوشش گیاهی،جزایر و مجمع الجزایر روسیه و جغرافیای انسانی مشتمل بر جمعیت؛ سیاست جمعیتی، اقلیت های قومی، ساختار قومیتی و میزان رشد جمعیت اقلیت های قومی روسیه است، که در ذیل شرح داده شده است:

جغرافیای طبیعی

نقشه روسیه

شاید کمتر کشوری باشد که به‌سان روسیه، موقعیت و شرایط جغرافیایی آن چنان تاثیر مهم و تعیین کننده‌ای بر سرنوشت سیاسی آن در داخل و خارج داشته باشد. به طور طبیعی جغرافیا همواره عامل مهمی برای سیاست کشورهاست، اما در روسیه این تاثیر به مرحله تعیین‌کنندگی مهمی رسیده است، به طوری که در بیشتر آثار ژرف مربوط به سیاست در روسیه، از عنصر جغرافیا به عنوان نخستین بنیان یاد شده است.

شاپووالوف نیز ضمن بیان نقش موقعیت جغرافیایی در همه تمدن‌ها، این موضوع را برای روسیه به ویژه با در نظر گرفتن موقعیت اوراسیایی آن بسیار اساسی می‌بیند. حتی بسیاری از مجادلات سیاست خارجی روسیه و نیز مباحث مربوط به مدل پیشرفت و توسعه نیز بر سر موقعیت جغرافیایی و ارتباط آن با ویژگی‌های فرهنگی و تمدنی آن است.

به لحاظ جغرافیایی روسیه پهناورترین کشور دنیاست که فاصله میان غربی‌ترین نقطه آن در کالینین گراد تا شرقی‌ترین نقطه در ولادی وستوک، 11  نصف النهار و طبعا 11 زمان متفاوت دارد و سفر از غرب به شرق 11 شبانه روز با قطار به درازا می‌کشد. به تعبیری، هنگامی که خورشید در کالینین گراد غروب می‌کند، در ولادی وستوک آفتاب سر زده و روز دیگری آغازیدن گرفته است. موقعیت جغرافیایی کشور بین 41 درجه و 200 دقیقه تا 85 درجه عرض شمالی و 27 درجه و 40 دقیقه تا 69 درجه طول شرقی قرار گرفته و در دو نیمکره شرقی و غربی گسترده شده است. حدود 14 درصد از خاک روسیه در شمال مدار قطبی قرار گرفته است. روسیه در قسمت شرقی اروپا و بخش شمالی آسیا واقع شده است. طول آن حدود 9 هزار کیلومتر و عرض آن 2/5 تا 4 هزار کیلومتر است. غربی‌ترین نقطه در مرز با لهستان است، شرقی‌ترین نقطه جزیره راتماتنوف (تنگه برینگ)، جنوبی‌ترین نقطه مرز با جمهوری آذربایجان و شمالی‌ترین نقطه آن جزیره فرانس جوزف است.

ناهمواری‌های روسیه

سرزمین پهناور سیبری بخش اعظم قسمت آسیایی روسیه را به خود اختصاص داده است. این بخش در شرق کوه‌های اورال واقع است و از شرق به رود ینی سئی، از جنوب به مرزهای قزاقستان و از شمال به سواحل روسیه در اقیانوس منجمد شمالی محدود است. بخش اروپایی روسیه عمدتا جلگه هموار و نقاط مرتفع این جلگه‌ها محدود به ارتفاعات ولگا و کوه‌های تیمان است. در شرق جلگه سیبری، فلات سیبری مرکزی قرار دارد که از شمال به نواحی پست و مردابی نایمیر و از شرق به سرزمین‌های پست یاکوت محدود می­‌گردد. بلندترین قله کشور روسیه البروس با 5642 متر ارتفاع در نزدیکی مرز گرجستان قرار دارد. در نواحی مرزی روسیه با چین و مغولستان رشته کوه‌های متعددی قرار گرفته است. کوه‌های سایان غربی، سایان شرقی، یابلونووی، استانووی و شانگپای در این منطقه می‌باشد. در شرق دور و سیبری، کوه‌های ورخویانسک، جوگجور، چرسکی، کوریاک و سردینی قرار دارد و ارتفاعات اورال از چین خوردگی‌های دوران اول زمین شناسی است ولی در طی دوران بعدی بر اثر عوامل مختلف طبیعی مخصوصا یخبندان‌های طولانی در اواخر دوران سوم زمین شناسی، به تدریج قلل آن سائیده و به صورت کنونی درآمده است. کوه‌ها با جهت شمالی - جنوبی از اقیانوس منجمد شمالی تا بیابان‌های جمهوری قزاقستان ادامه دارد. ارتفاع متوسط این سلسله جبال 600 متر است. کوه‌های نواحی مرزی روسیه با چین و مغولستان اکثرا متعلق به دوران سوم زمین شناسی هستند و به همین جهت دارای قلل متعدد و مرتفع هستند. علاوه بر رشته کوه‌های یاد شده در سیبری شمالی و شرقی در شبه جزیره کامچاتکا، کوه‌های کامچاتکا و کولیمسکی واقع شده است. از نظر پوشش گیاهی نیز روسیه را به سه بخش می­‌توان تقسیم کرد:

1. منطقه شمالی یا توندرا: این منطقه بسیار سرد بوده و به علت وزش دائمی بادهای سرد و کافی نبودن حرارت غیر از خزه و گلسنگ چیزی در این منطقه نمی‌روید. در بعضی نواحی این منطقه بصورت پراکنده درختانی از نوع بید و عرعر می­‌روید اما ارتفاع آنها از 30 سانتی متر بیشتر نمی‌شود.

2. منطقه جنگلی: این بخش در قسمت اروپایی روسیه واقع است و درختان کاج، سرو، بلوط و عرعر و صنوبر در آن می‌­روید و به این جنگل‌ها تایگاه گفته می‌شود.

3. استپ‌ها: در این منطقه که از خاک سیاه پوشیده شده (چرنوزیوم) همه نوع گیاه خوراکی صنعتی، علوفه و طبی در آن می‌رویید و مراکز اصلی کشاورزی و غلات روسیه در این استپ ها قرار دارد.

رودها

رودخانه‌های روسیه به سبب وسعت سرزمینی این کشور، غالبا از طولانی‌ترین رودهای دنیا هستند زیرا از مبدا تا مقصد مسافرت زیادی را طی می‌کنند. علاوه بر طولانی بودن، جریان ملایم آن‌ها باعث می‌شود جزء در زمان یخبندان، در بقیه فصول سال برای حمل و نقل مورد بهره برداری قرار گیرند. مقصد رودهای روسیه، اقیانوس منجمد شمالی یا دریاهای وابسته به آن، دریای بالتیک، دریای سیاه و دریا خزر می‌باشد. در حدود 120 هزار رودخانه کوچک و بزرگ در سرزمین روسیه وجود دارد که طول آن‌ها به 3 میلیون کیلومتر می­‌رسد. مهم‌ترین رودخانه‌های روسیه عبارتند از:

1) رود ولگا: (رود ولگا با 3690 کیلومتر طول، طولانی‌ترین رود اروپا است که تمام مسیر خود را در خاک روسیه طی کرده و به دریای خزر می‌ریزد.

2) رود اورال: این رود از کوه‌های اورال سرچشمه گرفته و با 2396 کیلومتر طول به دریای خزر می‌ریزد.

3) رود دن: با 1960 کیلومتر طول به دریای آزوف در شمال دریای سیاه می‌ریزد.

4) رود دونیا: این رود به دریای سفید شمالی می­‌ریزد.

5) رود پیچوار: به طور 1560 کیلومتر بوده و به اقیانوس منجمد شمالی می‌ریزد.

6) رود نوا: این رود از دریاچه لادوگا و اونهگا می­‌گذرد و در کنار سنت پترزبورگ به خلیج فنلاند می‌ریزد.

7) رود دونا: این رود از روسیه سرچشمه گرفته و در جمهوری لیتوانی به خلیج ریگا که جزء دریای بالتیک است می‌­ریزد.

8) رود دنی یستر: که از کوه‌های کارپات سرچشمه گرفته و 1411 کیلومتر طول دارد و به دریای سیاه می‌ریزد.

9) رود دنیپر: که 1250 کیلومتر طول دارد و به دریای سیاه می­‌ریزد.

10) کانال ولگا- دن: این رودخانه در سال 1958 با کار زندانیان به بهره برداری رسید و طول آن 58 کیلومتر بوده و دریای سیاه را به دریای خزر متصل می­‌کند.

11) رود ینی سئی: این رودخانه طولانی‌ترین رود در بخش آسیایی روسیه است و از کوه‌های سایان غربی سرچشمه گرفته است و بعد از طی 8570 کیلومتر به خلیج ینی سی در دریای کارا می‌­ریزد.

12) رود لنا: طول این رود 4400 کیلومتر بوده و از کوه های بایکال سرچشمه می‌گیرد و به دریای لایته ویخ می‌­ریزد.

13) رود آمور: این رود با طول 4500 کیلومتر که قسمتی از آن در سیبری شرقی می‌گذرد به دریای اختسک می‌ریزد.

14) رود اوب: از کوه‌های آلتایی سرچشمه گرفته و طی مسیر 5500 کیلومتر به اقیانوس منجمد شمالی می‌ریزد.

15) رود ایرتش: طول این رود 5409 کیلومتر می­‌باشد.

مناطق کوهستانی

در بخش‌هایی از روسیه ارتفاعات قابل ملاحظه‌ای وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها در منطقه قفقاز قرار گرفته است.

1) سلسله جبال قفقاز: این رشته کوه‌ها که حدودا به طول 1100 کیلومتر بین دریای سیاه و دریای مازندران واقع و در امتداد شمال غربی- جنب شرقی کشیده شده است دارای ارتفاعی بین 3500 الی 6000 متر می‌باشد.

2) سلسله جبال اورال: مسیر امتداد این رشته کوه شمالی – جنوبی می‌باشد و در قسمت شمالی اورال چهار کوه موازی با هم وجود دارد که ارتفاع آن‌ها نسبتا زیاد و بین 700 تا 1500 متر می‌باشد. ضمنا فاصله بین چهار رشته کوه حدود 40 تا 50 کیلومتر است.

3) رشته کوه‌های بیرانکا: این سلسله جبال از شمالی‌ترین نقطه روسیه و مشرف به اقیانوس منجمد شمالی کشیده شده و جزء سرزمین‌های یخبندان است. ارتفاع این رشته کوه‌ها زیاد نبوده و از 110 متر تجاوز نمی­‌کند.

4) ارتفاعات پوتوران: این ارتفاعات در شمال دشت سیبری کشیده شده و فلات مرتفعی را تشکیل داده‌اند که رشته ارتفاع 8ات کامین در شمال آن قرار گرفته و بلندترین قله آن 2037 متر می­‌باشد.

5) سلسله جبال پابلوئی: این رشته کوه در جنوب شرقی سیبری تا شمال جمهوری مغولستان امتداد دارد و دریاچه بایکان در قسمت غربی این رشته ارتفاعات واقع شده است.

6) رشته کوه‌ها استانووئی: این سلسله جبال در حد فاصل قسمت غربی دریای اختسک و منتهی الیه جنوب شرقی دشت سیبری واقع و فلات مرتفعی را به وجود آورده است که به طور متوسط 1000 متر ارتفاع دارد.

7) رشته ارتفاعات شمالی – جنوبی و رخویانسکی: این رشته ارتفاعات بسیار طولانی بوده و بلندترین نقطه آن در ناحیه شمالی رشته کوه به کوه به ارتفاع 1511 متر می‌باشد.

8) ارتفاعات کولمیسک: این ارتفاعات در شرق روسیه قرار گرفته و جهت آن شمال شرقی- جنوب غربی می‌باشد.

9) سلسله جبال کاپارت: این سلسله جبال از مرکز اروپا شروع شده و قسمتی از غرب و جنوب غربی روسیه را پوشانده و تا دریای سیاه امتداد می­‌یابد.

10) سلسله جبال چرسکی: این ارتفاعات تقریبا شمالی- جنوبی بوده و در قسمت شرقی ارتفاعات ورخویانسکی قرار دارد. بلندترین قله در این رشته کوه در جنوب آن به ارتفاع 2586 متر می­‌باشد. هم‌چنین جزایر کامچاتکا و کوریل واقع در شرق فدراسیون روسیه نیز کوهستانی بوده و بیشتر قلل آن‌ها آتشفشانی و فعال می‌باشد.

دریاچه‌ها

عمده‌ترین دریاچه‌های کشور روسیه عبارتند از: دریاچه‌ها لاودوگا در مجاورت مرز فنلاند که به عبارتی بزرگترین دریاچه اروپاست. دریاچه‌های اولگا، سایما، پایرکان، پی یوش، ایلمن و کوچکترین آنها دریاچه بیلواورزو است. دریاچه بایکان در جنوب شرقی سیبری در نزدیکی مرز مغولستان قرار دارد.

سواحل

طول سواحل آبی کشور روسیه 37653 کیلومتر می‌باشد که در چهار جهت اطراف کشور روسیه کشیده شده است. این کشور به واسطه این سواحل و مرتبط بودن با آب‌های آزاد دارای یکی از قدرتمندترین نیروهای دریایی جهان است. سواحل کشور روسیه به شرح زیر می‌باشد:

1) سواحل دریای اختسک مرتبط با اقیانوس آرام در شرق.

2) سواحل دریای برینگ مرتبط با اقیانوس آرام در شرق.

3) سواحل دریای ژاپن مرتبط با اقیانوس آرام در شرق.

4) سواحل دریاهای لاپتف، کارا، بارنتس و دریایا سفید مرتبط با اقیانوس منجمد شمالی در شمال.

5) سواحل دریای بالتیک مرتبط با اقیانوس اطلس در غرب.

6) سواحل دریای سیاه مرتبط با دریای مدیرترانه در جنوب غرب.

7) سواحل دریای مازندران مرتبط با دریای سیاه در جنوب.

جزایر و مجمع الجزایر روسیه

جزایر و مجمع الجزایر موجود در روسیه عبارتند از:

1) مجمع الجزایر فرانس جوزف: در شمال دور فدراسیون روسیه قرار گرفته، توسط استان آرخانگلسکاداره می­‌شود. این مجمع الجزایر شامل 191 جزیره پوشیده از یخ است که مجموعا دارای 16134 کیلومتر مربع مساحت بوده که اغلب جزایر آن خالی از سکنه می‌باشد.

2) مجمع الجزایر نوی سیبریسکیه (مجمع الجزایر نیوسیبری): این مجمع الجزایر در شمال سواحل سیبری شرقی میان دریای لاپتف و دریای سیبری شرقی در شمال جمهوری یاکوتیا واقع شده است. مجموع مساحت این مجمع الجزایر 29000 کیلومتر مربع است.

3) مجمع الجزایر کوریل: این جزایر که متعلق به استان ساخالین روسیه می‌باشد آشتفشانی بوده که به طول 1300 کیلومتر در شمال شرق از هوکایدو ژاپن به کامچاتکا روسیه کشیده شده و دریای اختسک را از اقیانوس آرام شمالی جدا می‌کند. این مجمع الجزایر دارای 56 جزیره و تعداد زیادی صخره می‌باشد. جزایر کوریل در ژاپن به نام جزیره چیشیما و یا کوریسرو معروف است. جزایر کوریل دارای قلل با لایه‌های گدازه و خاکستر می‌­باشد و در حقیقت بخشی از حلقه آتشین موجود در پیرامون اقیانوس آرام را تشکیل داده است. گودال کوریل (شیار بوجود آمده از رانش زمین) در 200 کیلومتری شرق جزایر کوریل از فشار سطح و لایه زیرین دریای اختسک به لایه زیرین اقیانوس آرام پدیده آمده است. جزایر مهم مجمع الجزایر کوریل به ترتیب از شمال به جنوب عبارتند از: شامسی، آتلسوف، پاراموشیر، آنتسیروف، ماکانروشی، اونکوتان، خاریموکوتان، ایکارما، شیرینکوتان، شییاش کوتان، ریکوکه، ماتوآ، راشوآ، آشی شی، کیتون، سیمیشیر، براتونا، شیرپوی، برات چیرپویوف، یودیپ، ایتیریپ، کاناشیر.

4) مجمع الجزایر سیورنایا زیملیا (جزایر اراضی شمالی).

5) مجمع الجزایر نوایا زیملیا: در اقیانوس منجمد شمالی در شمال روسیه در منتهی الیه شمال شرق اروپا واقع گردیده است.

6) جزیره ساخالین: در شمال اقیانوس آرام، بزرگترین جزیره روسیه با مساحتی برابر 78000 کیلومتر مربع می‌باشد. این جزیره کوهستانی، توسط تنگه کم عمق و باریک مامیا از بدنه اصلی فدراسیون روسیه جدا شده است. این جزیره توسط استان ساخالین اداره می‌گردد. مردم ساخالین و جزایر کوریل و همچنین مردم شمال ژاپن از یک نژاد و قوم به نام آینو هستند. این جزیره دارای ذخایر نفتی و گازی به ترتیب 14 میلیارد بشکه و 196 تریلیون فوت مکعب می­‌باشد.

پوشش گیاهی

1) منطقه توندار یا شمالی: این منطقه بسیار سرد وبه علت وزش همیشگی بادهای سرد و کافی نبودن خاک در آن به جز خزه و گلسنگ، چیزی نمی‌روید. این منطقه را در اصطلاح توندرا می­‌گویند و به ندرت ممکن است در بعضی نواحی این منطقه درختانی از نوع عرعر و بید بروید. ولی هرگز ارتفاع این درختان از 30 سانتی متر تجاوز نمی‌کند.

2) منطقه تایگاه یا جنگل‌ها: این منطقه نزدیک به نیمی از بخش شمالی روسیه اروپا را فراگرفته است و خود به دو بخش تقسیم می‌شود. در شمال بیشتر درخت‌ها از نوع سرو، کاج، عرعر، صنوبر و در جنوب بیشتر از نوع سپیدار و بلوط است.

3) منطقه کلاک‌ها یا استپ‌ها: این منطقه بر حسب رنگ گیاه و نوع به سه قسمت تقسیم می‌شود که عبارت از سیاه، خاکستری و سفید می­‌باشد. منطقه کلاک سیاه یا چرنوزیوم که در حدود 1/900/000 کیلومتر از خاک روسیه آسیا و اروپا را شامل می­‌شود و بین 1 تا 1/5 متر ضخامت آن و مرکز عمده کشاورزی روسیه و همه نوع گیاهان (خوراکی، صنعتی، علوفه و طبی) در آن می­‌روید. منطقه استپ‌های خاکستری در حواشی دریای سیاه و آزوف که دارای ریزش باران ناکافی است و بالاخره منطقه استپ‌های سفید که در نواحی جنوبی روسیه اروپایی است.

آب و هوا

آب و هوای سراسر روسیه خشک و بری است و به علت طولانی بودن زمستان، هوا در بیشتر ایام سال سرد است. میانگین درجه حرارت زمستان در همه کشور به چندین درجه زیر صفر می‌رسد. دوره یخبندان در نواحی غربی و جنوبی از سه تا چهار ماه، در نواحی مرکزی تا 5 ماه و در نواحی دریای سفید شمالی، تا 8 ماه دوام می‌­آورد. در بعضی از مواقع سال، شدت سرمای نقاط مختلف کشور به بیش از 40 درجه می‌رسد. اما در تابستان‌ها، نواحی مرکزی و جنوبی روسیه نسبتا گرم می‌شود.

مقدار باران سالانه روسیه با وجود سرمای زیاد قابل توجه نیست و تنها دو مرکز دریای خزر و دریای سیاه مراکز باران‌زای روسیه اند. نبود عوامل صعود (مانند کوه‌های بلند) که مانع پیشروی توده های هوا می‌گردد را می­‌توان به عنوان یکی از عوامل مهم در این زمینه ذکر کرد. در قسمت زیادی از خاک روسیه، زمستان سرد و همراه با برف است. میانگین دمای هوا ژانویه 1 تا 5 درجه زیر صفر و در شمال سیبری 30 تا 50 درجه زیر صفر است. تنها در سواحل دریای سیاه در قفقاز دمای هوا در ژانویه اغلب به بالای صفر می‌رسد. ولی در تابستان تفاوت های حرارتی محسوسی بین شمال و جنوب مشاهده می­‌شود. در مدار قطب شمال میانگین دما در ژوئیه بین 1 تا 2 درجه است. در حالی که در مناطق استپ و دشت جنوب و جنوب شرق بین 24 تا 25 درجه است و گرم‌ترین منطقه کشور روسیه سواحل دریای خزر می‌باشد.

طول مدت بدون سرما نیز در روسیه متغیر است. در جنوب توندرا 60 تا 75 روز، دشت‌های سیبری غربی 110 تا 120 روز و در شمال قفقاز 120 تا 180 روز است. مدت باقی ماندن برف روی زمین نیز در مدار قطب شمال 260 تا 280 روز و در جنوب 60 تا 80 روز می‌­باشد. لایه برف کامچاتکا سیبری غربی از همه ضخیم‌تر بوده و به یک متر می‌رسد. در جزایر قطبی (نوایازملیا، سورنایازملیا و جزایر فرانس جوزف) بیش از 40 درصد زمین زیر پوشش یخی است و یخچال‌های کوهستانی که مساحت کلی آن ها به 3/5 هزار کیلومتر مربع می‌رسد در شمال قفقاز بزرگ در آلتیا، کامچاتکا، سایانی، تایمیر و کوه‌ها شمال شرق قرار گرفته‌اند. بعلاوه سیبری و بخش شمالی خاور دور در محل، یخبندان ابدی است که مشکلات زیادی را برای فعالیت اقتصادی در این زمینه ایجاد کرده است و مساحت آن به 10 میلیون کیلومتر مربع می‌رسد و ضخامت لایه یخ آن در شمال بین 200 تا 500 متر می‌باشد در واقع با آب شدن این برف‌ها و یخ‌ها، رودها ذخایر خود را تکمیل می‌کنند. به همین دلیل طغیان آب در بهار و اوایل تابستان صورت می‌گیرد (درخاور دور این پدیده عمدتا در نیمه دوم تابستان رخ می‌دهد) و یخبندان رودخانه‌ها بین 1 ماه در جنوب بخش اروپایی روسیه و 8 تا 9 ماه در شمال سیبری در نوسان است .

جغرافیای انسانی

جغرافیای انسانی روسیه

براساس سرشماری سال 2011، روسیه دارای 143 میلیون نفر جمعیت می‌باشد. رشد جمعیت روسیه منفی است و از سال 1991 تا 2012، جمعیت از 148 میلیون نفر به 143 میلیون نفر رسیده و و این کاهش 5 میلیون نفری را نشان می‌دهد. در یک آینده نگری بدبینانه از جمعیت 85 مییون نفری برای سال 2050 سخن گفته می‌شود. امید به زندگی در روسیه حدود 70 سال است. تراکم جمعیتی در روسیه به طور کلی 8 نفر در هر کیلومتر مربع است، اما این جمعیت به طور گوناگونی در سراسر کشور پراکنده شده است. تراکم جمعیت یک ناحیه‌ی خاص به طور عام بازتابی از ظرفیت کشاورزی زمین است و در عوض سبب استقرار مراکز جمعیتی در مراکز صنعتی و استخراج معدن می‌شود. بیشتر مردم کشور روسیه در روسیه‌ی اروپایی یعنی در مثلث حاصلخیز زندگی می‌کنند، که در طول مرز غربی میان بالتیک و دریای سیاه و باریکه‌ی شرقی سرتاسر جنوب کوه‌های اورال در جنوب شرقی سیبری، واقع شده است. متراکم‌ترین جمعیت روسیه در نواحی شهری در حال گسترش همچون اوبلاست(ناحیه) مسکو زندگی می‌کند. در میان بیشتر روس‌های بخش اروپایی روستایی، متوسط تراکم جمعیت در حدود 25 نفر در هر کیلومتر مربع است. هر چند، بیش از یک سوم قلمرو کشوری تراکم جمعیتی کمتر از یک نفر در هر کیلومتر مربع، دارد. این بخش شامل شمال روسیهی اروپایی و بخش وسیعی از نواحی سیبری است. روسیه دارای 1067 شهر اصلی بوده که 11 شهر آن بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارد که عمده‌ترین آنها بشرح زیر است:

الف. مسکو                       8/746/700

ب‌. سنت پترزبورگ             4/436/700

ج‌. نیژنی نووگراد               1/441/900

د‌. نووسیبرسک                 1/159/000

ه‌. سامارا                        1/239/000

و‌. یکاترینبورگ                 1/143/000

ز‌. قازان                         1/085/350

جمعیت روسیه، دارای دو ویژگی مهم است. نخست، رشد جمعیت روسیه منفی با نرخ رشد 37/0- درصد می‌باشد که معنی آن کاهش 700 هزار نفر از جمعیت این کشور در سال می‌باشد. نکته دوم، مسن بودن جمعیت روسیه و تعداد اندکی افراد زیر 20 سال در این کشور است.

جدول شماره 1- جمعیت روسیه

ردیف	سال	جمعیت (میلیون نفر)
1	1992	3/148 (واقعی)
2	1998	8/145 (واقعی)
3	2001	5/144(واقعی)
4	2005	142 (واقعی)
5	2010	138 (واقعی)
6	2015	132 (پیش‌بینی)
7	2050	121 (پیش‌بینی)
8	2075	87 (پیش‌بینی)

جمعیت روسیه در سال 2011 برابر با 140 میلیون نفر برآورد شد که به این ترتیب کشور را در جایگاه ششم در جهان از لحاظ جمعیت قرار می‌دهد. بعد از فروپاشی شوروی میزان مهاجرت به روسیه بطور دائمی بیش از میزان مهاجرت از روسیه بوده است ولی رشد جمعیت از سال 1992 تاکنون منفی بوده است. در سال 2000 میزان تولد 7/9 نفر از هزار نفر و میزان مرگ و میر 15 نفر از هزار نفر بوده است. علت اصلی افزایش بیماری‌ها بخاطر بدتر شدن کیفیت زندگی و عدم دسترسی به خدمات درمانی می‌باشد. هر چند میانگین طول عمر مردان اندکی افزایش یافته ولی در سال 2000 هنوز در سطح 59 سال می‌باشد که کمتر از 64 سال طول عمر مردان در سال 1990 می‌باشد. طول عمر زنان در همین مدت از 74 سال به 72 سال رسیده و مرگ و میر کودکان از 4/17 از هزار کودک در سال 1990 به 7/22 مرگز از هزار کودک در سال 2000 رسید.

رشد جمعیت در فدراسیون روسیه از آهنگ منفی برخوردار می‌باشد به نحوی که طی 10 سال گذشته جمعیت این کشور حدود 4 میلیون نفر کاهش یافته است. طبق یک سناریوی بدبینانه جمعیت روسیه تا 50 سال آینده به نصف تعداد فعلی کاهش خواهد یافت. بهترین پیش‌بینی اوضاع جمعیتی حاکی از آن است که در کشور 126 میلیون نفر باقی خواهد ماند. در روسیه مرگ و میر مردان بیشتر از زنان است و ادامه زندگی مردان 13 سال کمتر است. طبق آمار کمیته فوق در حال حاضر 1/60 درصد جمعیت روسیه مستعد به کار هستند ولی تا سال 2050 این تعداد به پائین از 50 درصد جمعیت کشور خواهد رسید. کارشناسان امر در روسیه تنها راه علاج وضعیت جمعیت روسیه را افزایش مهاجرت به روسیه می‌دانند.

روسیه یکی از بزرگترین تنوع‏‌های قومی در جهان را در بر‏می‌گیرد. در این کشور بیش از 100 ملیت و قوم زندگی می‌کنند گرچه روس‌ها بخش اساسی جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، نسبت جمعیت روس‌ها در جمهوری روسیه در دوران اخیر نسبت به دیگر اقوام ساکن این سرزمین همه ساله در حال کاهش بوده و از 3/83 درصد در 1959 به 5/81 درصد در سال های 1989 کاهش یافته است. در سال 1991 جمعیت غیر روس تنها 18 درصد کل جمعیت را تشکیل می‌داد و تاتارها که بزرگترین اقلیت کشور می‌باشند تنها 3/7 درصد جمعیت آن را در بر می‌گیرند. اوکراینی‌ها (3 درصد جمعیت) و چوواش‌ها (1/2 درصد جمعیت) تنها دو اقلیت دیگر می‌باشند که بیش از یک درصد جمعیت روسیه را تشکیل می‌دهند. دیگر اقلیت‌های بزرگ عبارتند از: بلاروس‌ها، آلمانی‌ها، باشقیرها، یهودی‌ها (که اقلیت قومی روسیه تلقی می‌شوند). 32 اقلیت دارای ساختارهای ملی خود در کشور هستند. هزاران نفر طی سال‌های اخیر مراکز ملی خود را ترک گفته‌اند. برای مثال هر چند منطقه خودمختار بیروبیجان از آغاز برای اسکان جمعیت یهودی شوروی ساخته شده بود ولی هرگز مرکز سکونت یهودی‌ها نبود. مهاجرت یهودیان بعد از فروپاشی شوروی باعث شد جمعیت یهودی از این هم کمتر شود. در زمان اتحاد شوروی در بسیاری از مناطق غیر روس، تعداد روس‌ها نسبت به کل جمعیت افزایش یافته و باعث شده روس‌ها در این مناطق جمعیت بیشتری داشته باشند. در میان غیر روس‌ها که جوامع شهر نشین کمتری را دارا هستند و از طرف نهادهای کشوری پشتیبانی اندکی می‌شوند، تعداد تحصیل کردگانی که می‌خواهند و می‌توانند در جهت منافع ملی خویش تلاش کنند بسیار کم است.

نیز نگاه کنید به

جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تونس؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه؛ جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال