محمدخواجه بهبودی
سال 1875 در شهر سمرقند زاده شد. پس از پایان مدرسه به مفتیگری پرداخت. در بین سالهای 1900 تا 1914 بارها به کشورهای مختلف شرق از قبیل عربستان سعودی، مصر، ترکیه، عراق، شهرهای قزان، اوفه، پتربورگ، مسکو و باکوی روسیه سفر نمود و با وضع سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آنها آشنا شد که رشد اقتصاد و فرهنگ این کشورها بر او تأثیرات بسیار گذاشت. او هنگام سفرهایش با مکتب اصول جدید ترکستان و باشقردستان و روشنفکران اقوام مسلمان روسیه و مرام و مسلک آنها آشنا میشود و پس از بازگشت به وطن به ترغیب و تشویق مکتب و علوم جدید پرداخته، از طریق روزنامههای «ترکستان ولایتننگ گزیتسی»، «ترقی»، «خورشید»، «تجار» که به زبان ترکی انتشار مییافتند، با مقالههایی که در آنها حیات نو تشویق و ترغیب میشد، با مردم صحبت میکرد.
فعالیت این اندیشمند تاجیک یعنی محمود خواجه بهبودی (1875) که یکی از پیشوایان جدید ترکستان بود، به عنوان نویسنده و روزنامهنگار دارای جنبههای مختلفی است. او بیش از همه در گسترش فعالیت مکاتب جدید در شهر سمرقند تلاش نمود و برای چنین مکاتبی یک سلسله کتابهای درسی تألیف کرد که «اسباب سواد»، «الفبای مکتب اسلامی»، «کتابالاطفال»، «منتخب جغرافیای عمومی»، «مدخل جغرافیای عمرانی»، «مختصر جغرافیای روسیه»، «مختصر تاریخ اسلام» و غیره از این قبیل اند. محمود خواجه بهبودی بنیانگذار نخستین کتابخانه عمومی شهر سمرقند بود و به این کتابخانه بیش از هزار جلد کتاب هدیه کرد.
همچنین مؤسس و نویسنده روزنامه «سمرقند» و مجله «آیینه» میباشد. «سمرقند» از ماه آوریل تا سپتامبر سال 1913 در شهر سمرقند در 45 شماره و «آیینه» نیز از 20 اوت سال 1913 تا 15 ژوئن سال 1915 چاپ شدهاند. این دو روزنامه و مجله، تریبون روشنفکران بود که توسط آنها علم و دانش و دستاوردهای جدید کشورهای جهان ترغیب میشد.
در میان آثار تألیفشده او نمایشنامه «پدرکُش» بسیار شهرت و محبوبیت داشت. در این نمایشنامه از کاستیهای زمان انتقاد شده و ضرورت آموزش و پرورش به سبک و اصول جدید، آموزش زبانهای مختلف از جمله زبان روسی، تربیت متخصصین رشتههای مختلف و غیره تأکید شدهاست.
در اوایل سال 1919 محمود خواجه بهبودی همراه دو دوستش از سمرقند وارد بخارا میگردد. او در شهرسبز دستگیر و با فرمان امیر بخارا در ماه مارس سال 1919 با جرم جدیدی به قتل میرسد. پس از قتل محمود خواجه بهبودی بسیاری از روشنفکران تاجیک و ازبک از قبیل عبدالرئوف فطرت، صدرالدین عینی، سعیدرضا علیزاده، چولپان و غیره به یاد او مرثیه و خاطرات پرسوز نوشتند[۱].
کتابشناسی
- ↑ زهریی، حسن (1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص 274-275.