همکاری و مبادلات گردشگری میان ایران و عراق

گردشگری به عنوان یکی از صنایع پویا و رو به رشد در دنیای امروز، نقش مهمی در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها ایفا می‌کند. روابط گردشگری میان کشورهای همسایه یک محرک حیاتی برای تقویت تعاملات اقتصادی و فرهنگی است . ایران و عراق، به عنوان دو کشور با تاریخ، فرهنگ و تمدن مشترک از نظر جغرافیایی و فرهنگی به یکدیگر نزدیک هستند و این نزدیکی فرصت‌های زیادی برای توسعه صنعت گردشگری فراهم می‌آورد. گردشگری میان ایران و عراق علاوه بر جنبه‌های اقتصادی، ابعاد فرهنگی، مذهبی و تاریخی مهمی نیز دارد. عراق با جاذبه‌های مذهبی چون کربلا و نجف برای مسلمانان شیعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بسیاری از گردشگران ایرانی به ‌ویژه در ایام خاص مذهبی به این کشور سفر می‌کنند. از سوی دیگر، ایران نیز با تاریخچه غنی، آثار باستانی و جاذبه‌های طبیعی خود مقصدی جذاب برای گردشگران عراقی است. دراين مقاله سعی داريم روند گردشگری ميان ايران و عراق و همكاری ميان طرفین را مورد بررسی قرار دهیم.

روند گردشگری میان ایران و عراق

بدون تردید، عراق بنا به دلایل مختلف ازجمله تاریخچه پر از فراز و نشیب، مرزهای طولانی، اشتراکات فرهنگی و مذهبی مهمترین همسایه ایران محسوب می شود. این اهمیت پس از سال 2003 و فروپاشی نظام صدام و تغییر و تحول گسترده در زمینه های مختلف، به شدت افزایش یافت.  از یک سواهمیت این کشور از نظر امنیتی موجب شد که تهران با نگاهی ویژه به کنشهای دولت عراق نگاه کند واز سوی دیگر، عراق با دارا بودن اکثریت جمعیت شیعه و قرارگرفتن اماکن مذهبی شیعیان در آن، برای ایران در بعد فرهنگی و هویتی در موقعیتی حساس قرارگرفت. با توجه به اشتراکات فرهنگی، مذهبی و زبانی بستر مناسبی برای تقویت روابط گردشگری میان تهران و بغداد فراهم شد. روند گردشگری در سال های اخیر میان ایران و عراق با رشد چشمگیری همراه بوده است. این دو کشور سالانه میزبان میلیون ها گردشگر برای زیارت از اماکن مقدس، درمان، توریست، تحصیل و تجارت می باشند. گردشگری میان ایران و عراق نه تنها جنبه اقتصادی دارد، بلکه باعث تقویت و تعمیق روابط فرهنگی میان دو ملت می شود. در زیر به روند گردشگری میان ایران و عراق و چالش های پیش رومی پردازیم.

تردد گردشگران میان ایران و عراق

همانگونه که اشاره شد تردد گردشگران ایرانی و عراقی در سال های اخیر به واسطه تسهیلات ارائه شده درحوزه های زیارتی، درمانی و تجاری بطور چشمگیری افزایش یافته است. بر اساس گزارش های رسمی، سالانه بالغ بر 9 میلیون گردشگر میان ایران و عراق تردد می کنند. در سال 1402 از مجموع 6 میلیون گردشگر ورودی به ایران دو  میلیون و هفتصد هزار نفر عراقی بودند که حدود 37 درصد از مجموع گردشگران خارجی را تشکیل می دهند.

انگیزه های سفر برای گردشگران در ایران و عراق

سفر گردشگران عراقی به ایران

سفر عراقی ها به دلیل هم مرزی و دسترسی آسان ایران، روند صعودی به خود گرفته است. مقصد بیشتر گردشگران عراقی استان های شمالی و جنوبی کشور و شهرهای مذهبی همچون قم و مشهد است. در کنار زیارت اماکن مذهبی و توریستی، توریسم درمانی و استفاده از خدمات پزشکی در ایران و تجارت برای عراقی ها مطرح است. همچنین ایران مقصدی مهم و مناسب برای دانشجویان عراقی که قصد ادامه تحصیل دارند، بشمار می رود.

سفر گردشگران ایرانی به عراق

هدف ايرانی ها از سفر به عراق بیشتر در قالب گردشگری زیارتی تعریف می شود. زیارت عتبات، اربعین حسینی، ماه رمضان، محرم و سایر مناسبت های مذهبی از مهم ترین عوامل تردد ایرانی ها به عراق به شمار می رود. البته تعداد اندکی از این سفرها علاوه بر زیارت، با هدف شناخت تمدن اسلامی و فرهنگ عربی انجام می شود. گروهی دیگر نیز عراق را مقصد مناسبی برای فعالیت های تجاری و صادرات کالاهای خود می دانند و سفرهای زیادی توسط تاجران ایرانی، در این قالب صورت می گیرد. براساس آمارهای وزارت کشور عراق طی سال گذشته تعداد ۹ میلیون زائر و گردشگر وارد این کشور شده‌اند که حدود ۴۰ درصد از آنان ایرانی‌اند. بنابراین، حدود سه و شش دهم تا چهار میلیون از گردشگران خارجی ایران، زائران عتبات عالیات عراق بوده‌اند.

نقش مؤسسات و آژانس های مسافرتی ایران و عراق در زمینه توسعه گردشگری میان دو کشور

مؤسسات و آژانس های مسافرتی در ایران و عراق نقش مهمی در توسعه گردشگری دوجانبه ایفا می کنند. این نهادها با برگزاری نمایشگاه ها، ارتباطات مستقیم و ارائه خدمات مناسب به تقویت و گسترش گردشگری میان دو کشور کمک می کنند. در ایران آژانس های مسافرتی زیادی در شهرهای مختلف بویژه شهر های مرزی با همکاری سازمان منطقه آزاد اروند رود، تفاهم نامه هایی با آژانس های عراقی امضا کرده اند که بیشتر با هدف تسهیل دسترسی به خدمات گردشگری و در رأس آن خدمات گردشگری درمانی صورت گرفته است. در عراق نیز آژانس های مسافرتی زیادی در شهرهای مختلف با مشارکت در رویدادهای مشترک، معرفی ظرفیت های گردشگری و پزشکی ایران، جذب گردشگری عراقی به ایران را میسر می کنند. این همکاری ها بین طرفین با تمرکز بر حوزه های مذهبی، سلامت، فرهنگ و تجارت، به تعمیق روابط میان دو کشور و افزایش تبادل گردشگران منجر شده است.

محورهای مواصلاتی بین ایران و عراق برای گردشگران

ایران و عراق علاوه بر مسیرهای متنوع زمینی و هوایی، در حال توسعه مسیرهای ریلی هستند که در بخش گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار است. توسعه این مسیرها نقش مهمی در رونق گردشگری، تجارت و تبادل کالاو بطور کلی، ارتباط میان دو کشور ایفا می کند. گفتنی است اتباع ایرانی و عراقی می توانند بدون نیاز به روادید از طریق مرزهای هوایی وارد خاک یکدیگر شوند. در حالیکه برای سفرهای زمینی همچنان مسافران به روادید نیاز دارند. در ادامه به راه های مواصلاتی میان ایران و عراق اشاره می کنیم:

مسیرهای زمینی

ایران و عراق به عنوان دو کشور همسایه با پیوندهای تاریخی، فرهنگی و اقتصادی عمیق از مرزهای زمینی گسترده ای برخوردارند که نقش راهبردی در تبادلات دو کشور ایفا می کنند. این مرزها نه تنها به عنوان مسیرهای ارتباطی و تجاری اهمیت دارند، بلکه در توسعه تعاملات سیاسی و فرهنگی نیز تاثیرگذارند. پایانه های مرزی زمینی بین ایران و عراق، به عنوان دروازه های رسمی عبورومرور، بستر تسهیل تجارت، تردد مسافران و زائران را فراهم می سازند. ایران و عراق داری مرزهای طولانی (بیش از 1400کم) هستند که شامل چندین گذرگاه رسمی برای تردد مسافران و کالا ها است.

مرز مهران

این مرز به عنوان پر رفت و آمد ترین گذرگاه مرزی ایران و عراق مخصوصا در ایام اربعین بشمار می رود. مرز مهران در استان ایلام قرار دارد.

مرز شلمچه

منطقه‌ای مرزی در غرب خرمشهر، مرز میان ایران و عراق و نزدیکترین نقطه مرزی به شهر بصره در کشور عراق می‌باشد. مرز شلمچه در این منطقه واقع شده و یکی از گذرگاه های رسمی خروج و ورود میان ایران و عراق است.

مرز چذابه

چذابه یا مرز خانه‌ی شیرین در جنوب غربی ایران و شرق عراق قرار دارد. این منطقه جغرافیایی در استان خوزستان ایران و در نزدیکی شهرهای شوشتر و خرمشهر واقع شده است.

مرز خسروی و مرز پرویز خان

مرز خسروی یکی از پایانه‌های رسمی و بین‌المللی غربی ایران است که در شهرستان قصر شیرین واقع شده‌است و ارتباط زمینی ایران و بخش عربی عراق توسط این مرز برقرار است. شهرستان قصرشیرین با داشتن ۱۸۶ کیلومتر مرز مشترک با عراق دارای دو مرز رسمی پرویزخان و خسروی می‌باشد که مرز رسمی پرویزخان با اقلیم کردستان عراق و مرز خسروی با حوزه عربی کشور عراق هم‌مرز است.

مرز تمر چین

از مرزهای رسمی بین ایران و عراق است که در استان آذربایجان غربی و نزدیک به شهر پیرانشهر قرار دارد. این گذرگاه مرزی به ویژه برای تردد مسافران و تجارت با اقلیم کردستان عراق اهمیت بالایی دارد.

مرز باشماق

 روستایی از توابع بخش خاوومیرآباد شهرستان مریوان در استان کردستان می باشد.این روستا یکی از مرزهای زمینی مهم بین ایران و عراق محسوب می شود.

مسیرهای هوایی

پروازهای مستقیم متعددی بین شهرهای ایران و عراق بویژه بین شهرهای مذهبی برقرار است. روزانه پروازهای زیادی از تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز واهوازبه مقصد بغداد، نجف، سلیمانیه و اربیل انجام می گیرد. بر اساس آمارهای موجود از ایران روزانه بیش از 50 پرواز به مقصد عراق صورت می گیرد. البته تعداد این پروازها در ایام پیک مانند نوروز و اربعین افزایش می یابد. خط هوایی العراقیه نیز تقریبا هفته ای بیش از 25 پرواز به شهرهای مختلف ایران دارد .

مسیر های ریلی

مسیرهای ریلی میان ایران و عراق هنوز به صورت کامل توسعه نیافته اند. خط آهن شلمچه –بصره و خط آهن کرمانشاه –خسروی در حال تکمیل هستند و پس از راه اندازی حمل و نقل ریلی رشد چشمگیری میان دو کشور خواهد داشت.

چالش های پیش رو در توسعه گردشگری میان ایران و عراق

همانگونه که اشاره کردیم همکاری و مبادلات گردشگری میان عراق با توجه به عواملی که از آن یاد شد برای طرفین حائز اهمیت است. اما علیرغم مهم بودن این مسئله، همچنان با چالش های متعددی در این زمینه مواجه هستیم. فقدان امنیت و عدم ثبات سیاسی در عراق که هر چند وقت یکبار شدت می یابد تأثیر منفی بر روند گردشگری می گذارد. ضعف زیرساخت ها، مشکلات روادید و محدودیت های قانونی (سفرهای زمینی) و هماهنگی ضعیف میان نهادهای ذیربط نیز مشکلاتی برای گردشگران به وجود آورده است.

نتیجه گیری

مبادلات گردشگری میان ایران و عراق، به‌ویژه در حوزه گردشگری مذهبی، سلامت و فرهنگی ، یکی از مهم‌ترین و پررونق‌ترین جریان‌های گردشگری منطقه‌ای در غرب آسیا محسوب می‌شود. سالانه میلیون‌ها زائر و گردشگر از دو کشور برای زیارت، درمان، خرید و دیدارهای خانوادگی بین ایران و عراق سفر می‌کنند. تسهیل روادید، گسترش همکاری‌های بین آژانس‌های مسافرتی، برقراری پروازهای منظم و ایجاد زیرساخت‌های مناسب در دو سوی مرز، همگی نشانگر اهمیت و ظرفیت بالای این روابط هستند. سرمایه ‌گذاری بیشتر دربخش گردشگری، نه تنها به توسعه اقتصادی دو کشور کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ ساز تقویت پیوندهای فرهنگی، مذهبی و اجتماعی میان ملت‌های ایران و عراق نیز خواهد بود.

نیز نگاه کنید به

صنعت گردشگری عراق؛ گردشگری فرهنگی و تاریخی عراق؛ گردشگری مذهبی عراق؛ گردشگری تفریحی عراق

نویسنده مقاله

إسراء قطبی فرد