لویه جرگه افغانستان
لویه جرگه از دو کلمه پشتو و فارسی تشکیل شده است. لوی و لویه واژهای پشتو به معنای بزرگ و جرگه واژهای فارسی به معنای اجتماع، انجمن، دسته و صنف است و ترکیب دو واژه به معنای مجلس بزرگ است که معمولا در سطح ملی تشکیل می‌شود و به‌مثابه یک سنت از سوی افغان‌ها پذیرفته شده است. جرگه‌های گذشته سه شکل داشته‌اند:
جرگه‌های محلی. اگر گردهمایی کوچک باشد. برای مثال، در سطح محلی و روستایی، جرگه نامیده می‌شود و برای حل مسائل روستایی و محلی صورت می‌گیرد.
جرگه‌های قومی. اگر گردهمایی وسیع‌تر برای مثال، در سطح قوم باشد باز جرگه است؛ این جرگه‌ها برای حل مسائل قومی برپا می‌شود.
جرگه‌های ملی. اگر جرگه مرکب از نمایندگان اقوام، قبایل، سراسر کشور، بزرگان و ریش‌سفیدان مناطق مخلتف و اقشار گوناگون باشد، لویه جرگه یا جرگه بزرگ نامیده می‌شود. این لویه جرگه در مقام یک نهاد فوق پارلمانی، برای حل مسائل اساسی کشور برپا می‌شود و راجع‌به مسائلی بزرگ ملی مانند، تعیین و انتخاب شاه، کناره‌گیری او، تصویب قانون اساسی، محاکمه رئیس‌جمهور، تعدیلات در قانون اساسی، اعلان جنگ یا صلح، اعلام حالت فوق‌العاده و سایر مسائل مهم و استراتژیک و علیای کشور تصمیم‌گیری می‌کند. همه قوانین اساسی افغانستان از ۱۹۲۳ تاکنون (۲۰۱۲)، توسط لویه جرگه‌های ملی تصویب شده‌اند. لویه جرگه از ابتدای تشکیل حکومت در افغانستان تاکنون وجود داشته است، فقط دولت اسلامی افغانستان به رهبری برهان‌الدین ربانی، به‌جای تشکیل لویه جرگه برای تمدید حکومت خود، «شورای اهل حل و عقد» را (که بدیل لویه جرگه بود) تشکیل داد و این شورا دوره حکومت دولت اسلامی افغانستان را به رهبری آقای ربانی تمدید کرد. مشابه لویه جرگه در جاهای دیگر نیز مشاهده شده است، برای مثال، در دوران قبل از اسلام، قبیله قریش دارای محلی به نام دارالندوه بودکه مشابه لویه جرگه بود یا نادرشاه افشار در ۱۷۳۶، اجتماع بزرگی در دشت مغان تشکیل داد و طی آن وی به پادشاهی انتخاب شد.
لویه جرگه در افغانستان در اصل از سنت‌های قوم پشتون ذکر شده است و اولین‌بار در ۱۷۰۹ برای انتخاب میرویس هوتکی در مقام رهبر تشکیل شد. بعدها با موجودیت سیاسی افغانستان از ۱۷۴۷ به بعد لویه جرگه‌های متعددی تشکیل شد و با تاریخ و تحولات این کشور عجین و همراه شد و تاکنون باقی مانده است. از ۱۷۴۷ تاکنون، لویه جرگه معمولا پدیدهای دولتی بود و طبق دستور دولت تشکیل می‌شد و نمایندگان آن را دولت‌ها برمی‌گزیدند؛ ازاین‌رو عموما طرفدار رئیس حکومت و مجری برنامه‌های آن بودند. تعدادی از جرگه‌های مهم افغانستان از ۱۷۴۷ تاکنون عبارت‌اند از: در سال ۱۷۴۷ لویه جرگه‌ای در عمارت مزار شیر سرخ در قلعه نظامی نادرآباد در حومه قندهار تشکیل شد و پس از ۹ روز بحث و مذاکره، به پیشنهاد درویش صابر شاه، احمدخان ابدالی را در مقام پادشاه برگزید. احمدخان عملا حاکم شده بود؛ ولی با تصویب آن توسط لویه جرگه، به حکومت خود مشروعیت و جنبه قانونی بخشید. در سال ۱۸۴۱ هم‌زمان با تجاوز نظامی انگلیس به افغانستان، لویه جرگه‌ای برای تصمیم‌گیری دراین‌باره تشکیل شد.
در سال ۱۸۶۵، به دعوت شیرعلی خان پادشاه افغانستان، لویه جرگه‌ای تشکیل شد تا ضمن مشروعیت‌دادن به حکومت خود، ؛ ولیعهدی فرزندش را تصویب کند.
در سال ۱۹۱۵ در زمان حبیب‌الله خان، لویه جرگه‌ای برای اعلام بی‌طرفی افغانستان در جنگ جهانی اول تشکیل شد.
در سال‌های ۱۹۲۲، ۱۹۲۴ و ۱۹۲۸ در زمان امان‌الله خان لویه جرگه‌هایی برای تصویب قانون اساسی یا تکمیل و اصلاح آن، حق انتخابات آزاد، تأسیس شورای ملی و سایر مسائل جاری تشکیل شد. در مهرماه سال ۱۳۰۹ / ۱۹۳۰ در زمان محمدنادر شاه لویه جرگه‌ای برای تأیید پادشاهی محمدنادر شاه و جنبه قانونی دادن به آن تشکیل شد سپس در پاییز ۱۳۰۹/ اکتبر ۱۹۳۱، لویه جرگه قانون اساسی تدوین‌شده توسط حکومت محمدنادر شاه را تصویب کرد. در سال ۱۳۲۰ شمسی، لویه جرگه دیگری بی‌طرفی افغانستان را در جنگ جهانی دوم اعلام کرد. در سال ۱۳۴۳/۱۹۶۴ در زمان محمدظاهر شاه، لویه جرگه‌ای برای تصویب قانون اساسی جدید تشکیل شد.
در بهمن ۱۳۵۵/ فوریه ۱۹۷۷ در زمان ریاست جمهوری داود خان، لویه جرگه‌ای برای تثبیت نظام جمهوری، تأیید ریاست جمهوی داود خان و تصویب قانون اساسی جدید تشکیل شد. در سال ۱۳۶۴، لویه جرگه‌ای برای تحکیم پایه‌های قدرت کارمل و مشروعیت‌دادن به رژیم او تشکیل شد. این لویه جرگه از حضور سربازان اتحاد شوروی در افغانستان تقدیر کرد و خواهان تداوم حضور آنان شد.
در سال ۱۳۶۶/ ۱۹۸۷، نجیب‌الله برای تهیه قانون اساسی جدید و انتخاب رئیس‌جمهور لویه جرگه‌ای تشکیل داد. این جرگه کلمه دمکراتیک را از نام افغانستان حذف کرد، اسلام را دین رسمی کشور اعلام کرد و نجیب‌الله را رئیس‌جمهور افغانستانی اعلام کرد. لویه جرگه‌ای هم در سال ۱۳۶۷ تشکیل شد و قانون اساسی جدید را، که در سال ۱۳۶۶ تدوین شده بود، تصویب کرد.
دولت اسلامی افغانستان، شورای اهل حل و عقد را در ۱۹۹۳ ، برای تمدید حکومت برهان‌الدین ربانی تشکیل داد.
در سال ۱۳۸۱ / ۲۰۰۲، لویه جرگه‌ای با ۱۵۰۰ عضو برای تعیین دولت جدید تشکیل شد و براساس آن، اداره موقت افغانستان به رهبری آقای کرزی به مدت شش ماه زمامدار امور افغانستان شد. پس از اتمام این دوره شش‌ماهه اداره موقت افغانستان، لویه جرگه اضطراری با حضور ۱۶۰۰ عضو تشکیل شد و تشکیل دولت انتقالی دوساله را در افغانستان به ریاست آقای کرزی تصویب کرد و عنوان دولت افغانستان را از «اداره موقت افغانستان» به «دولت انتقالی اسلامی افغانستان» تغییر داد. این لویه جرگه در سال ۲۰۰۴ قانون اساسی جدید افغانستان را تصویب کرد.
در سال ۲۰۱۱/ ۱۳۹۰ ،لویه جرگه بزرگی به دستور رئیس‌جمهور افغانستان برای مدت سه روز در کابل برپا شد تا راجع‌به امضای قرارداد استراتژیک میان افغانستان و آمریکا تحقیق و اعلام نظر کند. در این لویه جرگه، نمایندگان ولسی جرگه و مشرانو جرگه به همراه سایر نمایندگان منتصب حضور داشتند.[۱]
نیز نگاه کنید به
نظام و نهاد قانون گذاری افغانستان
کتابشناسی
- ↑ علی آبادی، علیرضا (1395). جامعه و فرهنگ افغانستان. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص 449-452.