مساجد تاجیکستان
از آنجا که در اکثر مساجد شهرها و روستاهای آسیای میانه در آن زمان، مکاتب سنتی نیز فعال بودند، مسجد علاوه بر مکان طاعت و عبادت، از مراکز اساسی آموزش و پرورش نیز به شمار میرفت.
طبق گزارش استانداری خجند، در تاریخ 30 نوامبر سال 1905 در شهر اوراتپه 10 و روستاهای اطراف آن 36، در شهر دَلیان 11 و روستاهای اطراف 27، در شهرستان 7 و روستاهای اطراف 14، در غانچه 9 و روستاهای اطراف 48 مسجد (آکادمی دولتی ملی جمهوری شوروی سوسیالستی تاجیکستان، 6-8) و در مجموع 162 مسجد فعالیت آموزشی داشتند. طبق آمار م.م. ورسکی سال 1905 در ولایت قستهکوز ناحیه خجند 56 مسجد فعال بود که در 54 باب آن فعالیت آموزشی نیز داشتند[۱].
بر اساس گزارش گریبنکن در بیکگریهای فلغر، مسچاه، یغناب و فان 161 مسجد وجود داشت. تا سال 1907 در شهر خجند 20 مسجد وقفی و مکتب از جمله مساجد داملا خال، ملا تورسون، خلیفه ملاجان، پَخْتَکَش، تنکن، چقورک، ملاصالح، خواجه ماهروی، شورقرغان، صادقخواجه، طهارتخانه، آلکاری، ملا زرگر، خواجه باقرآباد، میرزاشریف و غیره وجود داشت. تعداد مساجد عمومی شهر خجند در سال 1916 به 144 باب میرسیدهاست. در همین دوره در ولایت شهرستان 16 مسجد از جمله مساجد نوروز آقالک و بیگلر در روستای شهرستان، مساجد دروازه بابا، سرابی، سلطان در روستای سرابی، مساجد زرگران، چرمگران در روستای ینگقرغان، مساجد دادانظرخواجه، سرتراشان، قوشگران، الکاران در دهه قیّارمه، مسجد علیبای در دهه سرابای و غیره فعال بودند[۲]. طبق نوشته محمدعلی بلجوانی در «تاریخ نافعی» سال 1916 در بخارا 296 مسجد پنجوقته و 18 مسجد جامع فعال بود[۳]. تعداد مساجد بخارا را در این دوره آ. سخریوا 218 باب مینویسد[۴].
در دوره انقلاب بخارا در گذرهای مختلف شهر کولاب، از جمله در گذر دروازه تیلهبای 4 مسجد، گذر قوالها 2 مسجد، گذرهای صالحبای، ملا نظام، بازاربای، سنگاب، حاجی رجببای، سر بازار، چرمگر پایین، نانوای پایان، نانوای بالا و غیره مساجدی با مکتبخانهها فعالیت داشتند. در همین دوره در دوشنبه نیز 14 مسجد فعال بود که 13 باب آن دارای مکتبخانه بود[۵][۶].
نیز نگاه کنید به
مساجد شیعه افغانستان؛ مساجد در چین؛ مساجد تونس؛ مساجد فرانسه؛ مساجد زیمبابوه؛ مساجد تایلند؛ مساجد قطر؛ مساجد سیرالئون؛ مساجد اتیوپی؛ مساجد روسیه؛ مساجد سنگال؛ مساجد تاریخی سوریه.
کتابشناسی
- ↑ تاریخ ساختمان فرهنگ در تاجیکستان (1973). ص 72-87.
- ↑ قوشمتاف، ا (1990). وقف. دوشنبه، ص 158.
- ↑ مختاراف، ا (1989). مجله صدای شرق. شماره 2، ص 105.
- ↑ سخریوا، ا (1958). تاریخ شهرهای بخارا. تاشکند، ص 68.
- ↑ یوسفاف، ش (1988). تاریخ انقلابی. دوشنبه: نشر معارف، ص 79.
- ↑ زهریی، حسن (1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص 322-323.