نقش سیاسی صوفیان سودان

از دانشنامه ملل

در طول تاریخ، موضع‌گیری‌های صوفیان سودان در برابر حاکمان همانند صوفیان دیگر کشورها متفاوت بوده است. برخی از آنها از حکام دوری می‌کردند و حتّی هدایای آنان را نمی‌پذیرفتند و از پذیرش هرگونه مسئولیت حکومتی از جمله قضاوت، خودداری می‌کردند. اما گروهی از صوفیان از چنان قدرتی برخوردار بودند که حاکمان و پادشاهان برای ادامه حکومت خویش، به یاری و حمایت آنان نیاز داشتند.

صوفیان، بیشتر به گوشه‌نشینی و جدایی از اجتماع شهرت دارند، ولی با توجّه به آنچه پیش از‌این نیز گفته شد، صوفیان در سودان ضمن تقویت بنیه  علمی و اقتصادی خویش در عرصه‌های سیاسی نیز وارد می‌شوند.

مبارزات مهدی سودانی ـ که یکی از صوفیان طریقت سمّانیّه بود ـ و استاد او شیخ محمّد ‌الخیر، الشّریف وَد طه، العبید وَد بدر و خانواده و شاگردان او در مقابل نیروهای انگلیس، مثالی آشکار در‌این زمینه است. یادآوری ‌ این نکته ضروری است که صوفیان سودان، با قیام مهدی و دعوت او برای مبارزه برضد بریتانیا، خلوه‌های خود را بستند و به نیروهای مهدی پیوستند[۱].

صفاء الصّالح ، گزارشگر تلویزیونی ، درباره نقش سیاسی صوفیان سودان چنین می‌گوید:

«تأثیر و نفوذ طریقت‌های صوفیّه در جامعه سودان همه نیروهای سیاسی و حکومت را،  بر آن داشته تا در مبارزات سیاسی خویش از قدرت‌این طریقت‌ها بهره گیرند. به‌طوری‌که طریقت‌های صوفیّه نه تنها از صحنه‌های سیاسی دور نیستند؛ بلکه از دیرباز، تأسیس احزاب سیاسی در سودان، از همین طریقت‌ها، سرچشمه گرفته است. به‌عنوان مثال حزب اتحاد دموکراتیک توسط طریقت ختمیّه و حزب «امّت» توسط انصار، یاران و طرفداران مهدی، رهبر مبارزات استقلال‌طلبانه سودان در اواخر قرن نوزدهم، تأسیس گردیده است. همچنان که امروزه نیز، شخصیّت‌های وابسته به طریقت‌های مختلف صوفیّه، نقش و جایگاه ویژه‌ای در جامعه سودان دارند. به‌طوری‌که برخی از آنها یا مریدان آنان، در دستگاه‌های دولتی، در مشاغل حسّاس اشتغال دارند و عدّه‌ای نیز به مقام‌های عالی مانند معاونت ریاست جمهوری، وزارت یا سفیری نایل گردیده‌اند. عدّه‌ای دیگر هم، به مدارج عالی دانشگاهی دست یافته‌اند مانند شیخ حسن الفاتح قریب الله، یکی از شیوخ طریقت سمّانیّه طیّبیّه که به درجه استادی رسیده و بیش از صد تحقیق و تألیف علمی ارائه کرده است. همچنین شیخ کمال عمر، دبیر امور سیاسی اتّحاد سوسیالیستی در دوره ریاست جمهوری جعفر نُمَیری»[۱].

صفاء الصّالح، در گزارش یاد شده ، به نقل از دکتر حیدر ابراهیم، مطالبی را به شرح زیر درباره نقش سیاسی طریقت‌های صوفیّه در سودان بیان می‌کند:

«دکتر حیدر ابراهیم، از دوره ریاست جمهوری جعفر نُمَیری به‌عنوان نمونه بارزی از بهره‌برداری از طریقت‌های صوفیّه در مبارزات سیاسی یاد می‌کند. وی دلیل‌ این امر را ناتوانی جعفر نُمَیری در تأسیس حزب سیاسی می‌داند. از نظر دکتر حیدر ابراهیم طریقت‌های صوفیه تنها در صورت درخواست سیاستمداران و دولتمردان، به ‌ایفای نقش سیاسی می‌پردازند. دکتر حیدر ابراهیم، بر ‌این باور است که حاکمان سودان، حتی برای رویارویی با گروه روشنفکرانی که بعد از انقلاب سال 1924م. (1303 هـ.ش) تشکّل یافتند و انجمن فارغ‌‌التّحصیلان، از طریقت‌های صوفیّه کمک گرفتند و در‌این امر، موفقیت هم یافتند و کار به جایی رسید که حتی فارغ التّحصیلان و روشنفکران سودانی چاره‌ای جز‌ این نیافتند که به واسطه طریقت‌های صوفیّه با توده‌های مردم تعامل نمایند. بر‌این اساس، روشنفکران سودانی به دو دسته تقسیم شدند. یک گروه به عبدالرّحمن المهدی و گروه دیگر به عثمان المیرغنی پیوستند. عده ‌اندکی با احزاب ‌ایدئولوژیک همراه شدند که جز در برخی محافل دانشجویی و طبقه متوسط نتوانستند اثرگذاری قابل توجّهی داشته باشند.»

دکتر حیدر ابراهیم می‌گوید:

«جمعی از روشنفکران جدید و کارکنان دستگاه‌های دولتی و دانشگاهیان ـ که صوفیّه افندیّه نامیده می‌شوند ـ در حقیقت برای نیل به اهداف شخصی خود به طریقت‌های صوفیّه پیوسته‌اند. نمونه بارز‌این گروه، طریقت برهانیّه است که بسیاری از مقامات و مسئولان دستگاه‌های دولتی به آن منسوب هستند. بنابراین، نوعی همکاری برادرانه بین طریقت‌های صوفیّه و حکومت سودان جهت نیل به اهداف مشترک آنان وجود دارد.» «در پایان یادآور می‌شود که دکتر حیدر ابراهیم پیش‌بینی می‌کند جناح‌های متعدّد سیاسی با گرایش‌های مختلف، از طریقت‌‌های صوفیّه و حضور آنها در استان‌های مختلف جهت نیل به اهداف خویش بهره‌برداری می‌کنند.»[۱][۲]

 نیز نگاه کنید به

ادیان در سودان؛ اسلام و مسلمانان سودان؛ فرقه‌ها و طریقت هاى مذهبى در سودان؛ مهمترین طریقت‌های صوفیه در سودان؛ طریقت صوفیه در سودان

کتابشناسی

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ برگرفته از: 2013 , https://sacdo.com/web/forum/forum_posts.asp?TID
  2. معماریان، مریم، امیدی، مصطفی (1394). جامعه و فرهنگ سودان. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، ص.102-103.