گروه های سلفی مبارز در سوریه
گروههای سلفی در سوریه یا پیرو القاعدهاند و یا داعش. گروههای مرتبط با القاعده، عبارتاند از: «هیئت تحریر الشام»، «حُرّاس الدّین»، «حزب اسلامی ترکستانی»، «اجناد القفاز»، «جماعت امام بخاری» و «جبهه انصار الدین»
هیئة تحریر الشام
گروه هیئت تحریر الشام که در حال حاضر مهم‌ترین و قدرتمندترین گروه سلفی جهادی است، در استان ادلب فعال است. این گروه در۲۳ ژانویه ۲۰۱۲، با نام «جبهةالنصرة» به عنوان شاخه القاعده در سوریه شروع به فعالیت کرد.
سرکرده جبهةالنصرة، «احمد الشرع» ملقب به «ابومحمد الجولانی» (زاده 1981 م.) است که در شهرک «الشحیل» از توابع شهر دیرالزور در شرق سوریه در خانوادهای متولد شد که اصلیت آنها متعلق به استان ادلب بود. او دو سال در دانشکده پزشکی دانشگاه دمشق تحصیل میکند و در سال سوم دانشگاه به عراق رفته و در آنجا در 2003 به گروه القاعده میپیوندد و زیر فرماندهی «ابومُصعَب الزرقاوی»[141] و جانشینان او کار میکند.
جولانی، بعد از ترور الزرقاوی در حمله هوایی آمریکا در سال 2006 میلادی، از عراق خارج شده و مدتی به لبنان میرود. در بازگشت به عراق، توسط آمریکاییها در زندان «بوکا» زندانی میشود. بعد از آزادی در سال 2008 میلادی، به داعش میپیوندد و فرماندهی عملیات در موصل ررا به عهده میگیرد. در بحران سوریه از سوی داعش به سوریه اعزام میشود و جبهةالنصرة را در زادگاهش، الشحیل، تشکیل میدهد.
«ابوبکر البغدادی»، رهبر داعش، گروه جبهةالنصرة در سوریه را به عنوان بخشی از دولت اسلامی عراق معرفی کرد و اعلام کرد از این پس، چیزی به اسم دولت اسلامی عراق وجود ندارد و دولت اسلامی عراق و شام شکل گرفته است؛ اما چند روز پس از بیانیه ابوبکر بغدادی، الجولانی اعلام کرد که جبهةالنصرة عضوی از القاعده به رهبری «ایمن الظواهری» است و نه دولت اسلامی عراق.
ابوبکر بغدادی با مرتد خواندن گروه جبهةالنصرة ، نیروهای تروریستی خود را به سوی سوریه روانه کرد و موفق شد در جولای ۲۰۱۳ کنترل شهر رقه را به دست گیرد و جبهه النصره واحرار الشام را متواری سازد.
پس از گسترش داعش در سوریه، ارتش سوریه با حمایت مستشاری و نظامی ایران و سوریه، داعش را از این مناطق بیرون راند؛ بدینترتیب، جریان فعال و جهادی سلفی در حال حاضر، در سوریه منحصر به همان ادلب است.
گروه جبهةالنصرة، پس از آن، بیش از هر چیزی به دنبال این بود تا ضمن کسب مقبولیت در میان جبهه مخالفان دولت، میان خود و سایر گروههای سلفی، اعتمادسازی کند؛ به همین خاطر، از اواخر ۲۰۱۵، سیاست ائتلاف‌سازیهای متنوع با گروههای دیگر و تغییر نامهای پیدرپی را در پیش گرفت.
ابتدا با گروههای «احرار الشام»[142] و «جنبش ترکستانی» که در صفحات بعد شرح مختصری از آن، ارائه خواهدشد، ائتلاف «جنبش الفتح» را ایجاد کرد و توانست شهر ادلب را به تصرف خود درآورد.
در جولای ۲۰۱۶، جولانی، در یک پیام ویدیوئی، ضمن اعلام قطع همه روابط خارجی گروه، نام آن را نیز به «جبهه فتح الشام» تغییر داد.
دوباره در اواخر ژانویه ۲۰۱۷، نام این گروه، هیئت «تحریر الشام» شد؛ تشکیلات جدیدی با ائتلاف با چندین گروه دیگر؛ از قبیل «حرکت نورالدین زِنکی»[143]، «لواء الحق»[144]، «جیش السُّنة»[145] و «جبهه انصار الدین»؛ همچنین، رهبری این گروه را به «هاشم الشیخ» (شیخ ابوجابر)[146] از رهبران گروه احرارالشام، سپرده شد و جولانی، جایگاه خود را منحصر به فعالیتهای نظامی نمود.
اائتلاف تحریرالشام، دیری نپایید؛ زیرا احرار الشام که دومین گروه قدرتمند مستقر در ادلب بود، با خروج از ائتلاف، گروه جدیدی رابا نام «جبهه تحریر سوریه» با مشارکت جنبش حرکت نورالدین زِنکی و سپس «صقور الشام»[147] تشکیل داد؛ اما جولانی این انشعاب را نپذیرفت و به مواضع احرار الشام حمله کرد و توانست با شکست احرار الشام، موقعیت خود را به عنوان قدرتمندترین گروه فعال در ادلب و بسیاری از مناطق حومه آن، تثبیت نماید.
هیئت تحریر الشام پس از تغییر نام و تثبیت حضور خود در ادلب، تلاش کرده است تا با ارائه یک چهره معتدل و میانهرو از خود در حوزه ایدئولوژیک، ادامه حضور خود در ادلب را تضمین نماید. ابومحمد الجولانی، بدین منظور و برای پر کردن شکاف میان خود و سایر گروههای معارض غیرسلفی، تلاش کرده است تا روحانیون تندرو سلفی نزدیک به خود؛ از قبیل «عبدالله المحیسنی»، «جمال زینیه»، ملقب «ابومالک التلی» و «محمد ناجی» ملقب به «ابویقظان المصری» را کنار بگذارد و یا به حاشیه براند. در پایان همین بخش، درباره این افراد، شرح کوتاهی درج شده است.
هیئت تحریر الشام برای تحقق هدف بعدی خود؛ یعنی تبدیل شدن به حاکم بلامنازع ادلب و دیگر نواحی اشغالی، درصدد است تا بدون خونریزی و از طریق مذاکره، سایر گروههای معارض سلفی و غیرسلفی در شمال غرب سوریه را نیز به اطاعت از خود مجبور کند؛ به همین منظور، هیئت تحریر الشام با صدور دستور العملی (تیر ۱۴۰۰) به دیگر گروههای تروریستی اعلام کرده که یا به این گروه بپیوندند و یا خاک سوریه را ترک کنند. هر چند تاکنون برخی از گروه‌ها، از قبیل «جنود الشام» به سرکردگی «مراد مارگوشویلی»، ملقب به «مسلم ابولید الشیشانی» درخواست گروه هیئت تحریر الشام را پذیرفته‌اند؛ اما این دستور العمل، می‌تواند آتش جنگ میان سایر گروههای تروریستی با هیئت تحریر الشام را روشن نماید.
گروه حُرّاسُالدّین
گروه حُرّاسُالدّین، دیگر گروه وابسته به القاعده در ادلب و حومه آن است که بیش از نیمی از نیروهایش از کشور‌های خارجی؛ از قبیل عربستان سعودی، مصر، اردن، مراکش و تونس هستند.
حُرّاسُالدّین به رهبری «سمیر عبدالطیف حجاز» ملقب به «ابوهمام الشامی» و «فارق السوری»، سال ۲۰۱۸، از ادغام ۱۶ گروه کوچکتر؛ از قبیل «جُندُ المَلاحیم»، «جِیْشُ السّاحل»، « جِیْشُ البادیه»، «سَرایَا السّاحل»، «َسرایا کابل»، «جُندُالشّریعه»، «انصارُ الفرقان»، «سَرایَا الغوطه»، «تیپ ابوبکر صدیق»، «تیپ ابوعبیده جراح»، «سَرایَا الغُرَباء»، «تیپ جُندُ الشّام»، «تیپ فَرْسانُ الایمان»، «قُواتُ النُّخبة»، گروه «عبدالله عُزام[148]» و «تیپ اُسُودُ التّوحید» تشکیل شد.
حراسالدین در ابتدا ذیل فرماندهی هیئت تحریر الشام قرار داشت؛ اما سال ۲۰۱۶ که هیئت تحریر الشام جدایی خود از القاعده را اعلام کرد، آنها به دلیل تبعیت از القاعده و ایمن الظواهری، از گروه هیئت تحریر الشام جدا شدند. این گروه، امروزه نزدیکترین گروه به القاعده در سوریه به شمار میرود.
گروه حُراس‌الدین برای تقویت خود، در اکتبر ۲۰۱۸ با دو گروه «جبهه انصار الدین» و «جماعت انصار الاسلام» که از گروههای کوچک وابسته به القاعده در سوریه بودند، وارد ائتلاف شد.
گروههای تشکیل دهنده حراس الدین، علیرغم اتفاق نظر در تبعیت از القاعده، به لحاظ فکری به دو جریان میانهرو و تندرو تقسیم می‌شوند.
جناج میانهرو را «سیمر حجازی» ملقب به « ابوهُمام الشامی» یا «فاروق السوری»[149]، و «جمال ابراهیم المصری» معروف به «عطیه الله لیبی»[150] نمایندگی می‌کنند.
در سمت مقابل، «ابویحیی الجزائری» که متمایل به داعش است، «سامی العریدی» ملقب به «ابومحمود الشامی»، «ابوذر المصری» و «ابوعمر التونسی» جریان تندرو را رهبری می‌نمایند که نوعاً توسط تحریرالشام در حبس به سر میبرند.
این جناح‌ها سال ۲۰۱۸ بر سر مشارکت یا عدم مشارکت در نبرد‌های حومه استان حماه، دچار اختلاف شدند؛ زیرا برخی از نیروهای حراسالدین همکاری با جناح‌های ارتش آزاد وابسته به ترکیه را نمی‌پذیرفتند و کسانی که حاضر به جنگ در حماه نشدند، از این سازمان جدا شدند.
گروه تروریستی حراسالدین که امروزه به طور عمده، در غرب استان ادلب و در محور مواصلاتی «بْسَنقول» (Bsanqul)[151] به «جِسر الشُّغور» (Jisr al-Shughour)[152] مستقر است و علاوه بر فعالیتهای نظامی خود در مناطق تحت کنترل، به شدت در گسترش ایدئولوژی سلفی جهادی خود در آنجا فعال است و به این منظور، مؤسسه‌ای دینی، موسوم به «مرکز دعاة التوحید الدعوی»، ایجاد کردهاند تا ایدئولوژی سلفی خود را در شمال سوریه ترویج کنند. این مرکز زیر نظر «ابواسامه الشوکانی» و با همکاری دیگر چهره‌های دینی گروه؛ از قبیل «ابوهریره الشامی»، «ابوالبراء المهاجر»، «ابوعدنان الشامی»، «ابو محمد الشامی» و «ابو عبد الرحمن الملکی» اداره میشود.
فعالیتهای این مرکز، بر خطبه‌های جمعه، سخنرانی برای جوانان، مجامع حمایتی از مردم، تور‌های تبلیغی، دروس فرهنگی و بازدید از بیمارستان‌ها متمرکز است. اعضای مرکز، همچنین بروشور‌های ایدئولوژیک را در ایستگاه‌های بازرسی خودرو، توزیع می‌کنند و بنر‌هایی را که ایدئولوژی یا فعالیتهای آنها را تبلیغ می‌کنند، نصب می‌کنند.
علی رغم افزایش فعالیتهای نظامی و اجتماعی حراسالدین در استان ادلب، این گروه، بازیگر مؤثری در ادلب محسوب نمی‌شود؛ چرا که حراسالدین، همچنان برای عملیات خود، به گروه هیئت تحریر الشام متکی است و هنگام تلاش برای تقویت خود، با واکنش گروه مسلط؛ یعنی هیئت تحریر الشام مواجهه میشود؛ از این نظر، پتانسیل رشد محلی حراسالدین تا حدودی محدود است.
حزب اسلامی ترکستانی
«حزب اسلامی ترکستانی» سوریه متشکل از مسلمانان اهل تسنن «اویغور» (Uyghur)[153] است که از سال ۲۰۱۲ به بعد، با کمک جبهةالنصرة و حمایت ترکیه، به حومه غربی ادلب در سوریه و مناطق مرزی با ترکیه منتقل شدند. اعضای این گروه، پس از انتقال به سوریه و سازماندهی خود، ذیل یک گروه سلفی- جهادی، اواخر سال ۲۰۱۴، اعلام حضور کردند و اوایل سال ۲۰۱۵ با نقش‌آفرینی در اشغال «پایگاه هوایی ابوالظهور» در جنوب شرقی ادلب و به ویژه مشارکت در نبرد جِسرالشُّغور، جایگاهی را برای خود در جنگ داخلی سوریه کسب کردند.
حزب اسلامی ترکستانی، شاخه «جنبش ترکستان شرقی» است که هدف آن، حمایت از مسلمانان استان «سین کیانگ» چین و ایجاد دولت مستقل به نام «ترکستان شرقی» است. مرکز این گروه، در زمان حاکمیت طالبان، کابل، پایتخت افغانستان، بود و از همان زمان روابط نزدیکی با القاعده داشته است.
حزب اسلامی ترکستانی، در ابتدای ورود به بحران سوریه به رهبری «ابورضا الترکستانی»، تلاش داشت تا با اتخاذ موضع خنثی نسبت به نزاع‌های داخلی میان سایر گروههای تروریستی، موقعیت خود را به عنوان گروهی بی‌طرف، در جنگ داخلی سوریه تثبیت نماید؛ اما به‌نظر می‌رسد این رویکرد در چند سال اخیر دچار تغییر شده است و این گروه با مشارکت در نزاع‌های محلیِ گروههای تروریستی، در جناح هیئت تحریر الشام قرار گرفته است.
ابورضا الترکستانی سرکرده گروه، سال ۲۰۱۵ در حمله نیروهای هوایی ارتش سوریه کشته شد و پس از او، «ابراهیم منصور» رهبری گروه را در دست گرفت.
نیروهای حزب اسلامی ترکستانی، به طور عمده، در حومه غربی حلب، «جَبَلُ السُماقِ» جِسرالشغور و حومه شمالی لاذقیه متمرکز هستند؛ همچنین در یک سال گذشته، گزارش‌هایی مبنی بر فعالیت گروه و سرکردگان آن، در نوار حائل ترکیه در شمال استان حلب، به ویژه در «کوبانی» و «جبل الاکراد» نیز منتشر شده است.
حزب اسلامی ترکستانی در سوریه، نیروهای ارتش سوریه و نیروهای مقاومت تحت حمایت ایران را دشمن تلقی کرده و مقابله با آنها را هدف خود قلمداد میکند؛ اما با این ادعا که مشارکت در جنگ علیه داعش، سبب شکاف داخلی میان گروههای مستقر در سوریه میشود، از همسویی با سایر گروههای دشمن داعش در جنگ سوریه خودداری کرده است.
نیز نگاه کنید به
کتابشناسی
- ↑ شنی، کریم (۱۴۰۰). فرهنگ و تاریخ سوریه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)