هنر اپرای سنتی چینی: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
در دنیا سه نوع اُپرای قدیمی شناخته شده می باشد. تراژدی و کمدی یونانی، اُپرای بودایی هندی و اُپرای سنتی [[چین]]. اپرای سنتی [[چین]] یکی از هنرهای محبوب و فولکلور مردم این سرزمین به‌شمار می رود که از دوران باستان در مناطق مختلف این کشور با ادبیات و سبک‌های منحصر به فرد خود اجرا می شده است. این هنر در طول تاریخ این کشور شاهد تغییر و تحولات و رشد و گسترش فراوانی بوده که هم مورد استقبال دربار امپراتوران و هم در بین عامه‌ی مردم از شهرت و محبوبیت برخوردار بوده است. | در دنیا سه نوع اُپرای قدیمی شناخته شده می باشد. تراژدی و کمدی یونانی، اُپرای بودایی هندی و اُپرای سنتی [[چین]]. اپرای سنتی [[چین]] یکی از هنرهای محبوب و فولکلور مردم این سرزمین به‌شمار می رود که از دوران باستان در مناطق مختلف این کشور با ادبیات و سبک‌های منحصر به فرد خود اجرا می شده است. این هنر در طول تاریخ این کشور شاهد تغییر و تحولات و رشد و گسترش فراوانی بوده که هم مورد استقبال دربار امپراتوران و هم در بین عامه‌ی مردم از شهرت و محبوبیت برخوردار بوده است. طبق نظر اغلب کارشناسان، اُپرای سنتی چینی تا [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|دوران سونگ جنوبی]] در قرن 13 هنوز کاملا توسعه نیافته بود. دوران توسعه‌ی تدریجی آن مدت زمان طولانی را پشت سر گذاشت<ref><sub><big>سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%DA%86%DB%8C%D9%86 چین]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. جلد سوم، ص. 1167-1168</big></sub></ref>. | ||
=== | === [[اپرای عامه پسند در چین|اپرای عامه پسند]] === | ||
در گذشته، انواع مختلفی از اُپرا وجود داشت که در زمان‌ها و مکان‌های مختلفی متداول و مورد پسند مردم بود. دو نمونه‌ی از آنها زاجو (Zaju) ی | در گذشته، انواع مختلفی از اُپرا وجود داشت که در زمان‌ها و مکان‌های مختلفی متداول و مورد پسند مردم بود. دو نمونه‌ی از آنها زاجو (Zaju) ی ش[[مالی]] مربوط به [[سلسله یوان|دوران سلسله‌ی یوان]] و اُپرای جنوبی در [[سلسله مینگ|سلسله‌ی مینگ]] است. از حدود سال‌های دهه‌ی 1560 میلادی، شاخهای از اُپرای آوازی جنوبی در ردیف کونشان (Kunshan) توسط هنرمندان فولکلور عامیانه به کار گرفته شد که پس از 200 سال و در اواسط [[سلسله چینگ|دوران سلسله‌ی چینگ]] به اُپرای مسلط کونچو (Kunqu) تبدیل شد. تعدادی اُپرای عامیانه نیز همراه با اُپرای متداول در دوران‌های مختلف شکل گرفتند که هر کدام به منطقهی خاصی تعلق داشتند. از اوایل قرن هجدهم تا اواسط قرن نوزدهم، این نوع اُپراها بیشتر شکوفا شدند. تعدادی از آنها حتی در [[پکن]] روی صحنه رفتند. چهار گروه اُپرای محلی استان اَن خویی (Anhui)، در آغاز سال‌های دهه‌ی 1790 میلادی، برنامه‌های خود را روی سِن‌های [[پکن]] اجرا کردند. این گروه‌های چهار گانه حدود ده سال بعد با همکاری هنرمندان اُپرای خن (Han) از استان خوبِی (Hubei) و با تلفیق ملودی‌ها و سبک‌های نمایشی اُپرای کونچو و اُپرای شَنسی(Xaanxi نام استانی در [[چین]])، هم‌چنین با استفاده از ملودی‌های تعدادی از اُپراهای محلی دیگر، یک سبک هنری کامل و سیستم نمایشی خاصی را ایجاد و توسعه دادند که اینک به اُپرای معروف [[پکن]] و به جریان اصلی اُپرای سنتی [[چین]] تبدیل شده است<ref><sub><big>سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%DA%86%DB%8C%D9%86 چین]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. جلد سوم، ص. 1168-1169</big></sub></ref>. | ||
=== | === ویژگی‌های هنری اپرای چینی === | ||
اُپرای چینی از عناصر مختلفی تشکیل می‌شود که عبارتند از: ادبیات ویژه، گریم و چهره‌پردازی، | اُپرای چینی از عناصر مختلفی تشکیل می‌شود که عبارتند از: ادبیات ویژه، گریم و چهره‌پردازی، [[موسیقی سنتی چین|موسیقی]]، لباس ویژه، و حرکات آکروباتیک. | ||
اُپرای چینی دارای زبان و ادبیات خاصی است. به‌صورت کلی، زبان اُپرایی نیازمند داشتن ذائقه و طبع شعری است، ولی لزوماً نباید شکل شعر و نظم معمول را داشته باشد. زبان اُپرایی از آهنگ و کلمات تشکیل می‌شود (گفتگو و صحبت تک نفره). اگرچه اغلب صحبت‌ها به‌صورت نثر است، ولی الزاما دارای لحن و قافیه است. لحن نه تنها باید شاعرانه، بلکه قافیه‌دار هم باید باشد. آهنگ یا آواز‌های جملات اُپرا خود نوعی شعر است، ولی عموماً با شعر فرق دارد. نوعی شعر که توان بازگویی حوادث، القای احساس و قابلیت آواز خوانی و همراهی با نمایش موزون را داشته باشد. نوعی شعر که با سخن همراهی می‌کند. به همین خاطر، نویسنده‌ی نمایشنامه‌ی اُپرا در کنار سایر توانایی‌ها، باید در نگارش به ظرافت زبان و ادبیات مورد نیاز اُپرا هم استاد باشد. ادبیاتی که سریع به ذهن مخاطبان منتقل شود، و همه فهم باشد. زبان ساده و بی‌تکلف یعنی «احساسی واقعی و بدون نیاز به توضیح اضافی، بدون ادعا و تصنعی بودن». زبان واقعی یعنی زبان رُک و راست با ذائقه و احساس واقعی. | اُپرای چینی دارای [[زبان و ادبیات چینی|زبان و ادبیات]] خاصی است. به‌صورت کلی، زبان اُپرایی نیازمند داشتن ذائقه و طبع شعری است، ولی لزوماً نباید شکل شعر و نظم معمول را داشته باشد. زبان اُپرایی از آهنگ و کلمات تشکیل می‌شود (گفتگو و صحبت تک نفره). اگرچه اغلب صحبت‌ها به‌صورت نثر است، ولی الزاما دارای لحن و قافیه است. لحن نه تنها باید شاعرانه، بلکه قافیه‌دار هم باید باشد. آهنگ یا آواز‌های جملات اُپرا خود نوعی [[شعر در ادبیات چینی|شعر]] است، ولی عموماً با شعر فرق دارد. نوعی [[شعر در ادبیات چینی|شعر]] که توان بازگویی حوادث، القای احساس و قابلیت آواز خوانی و همراهی با نمایش موزون را داشته باشد. نوعی [[شعر در ادبیات چینی|شعر]] که با سخن همراهی می‌کند. به همین خاطر، نویسنده‌ی نمایشنامه‌ی اُپرا در کنار سایر توانایی‌ها، باید در نگارش به ظرافت [[زبان و ادبیات چینی|زبان و ادبیات]] مورد نیاز اُپرا هم استاد باشد. ادبیاتی که سریع به ذهن مخاطبان منتقل شود، و همه فهم باشد. زبان ساده و بی‌تکلف یعنی «احساسی واقعی و بدون نیاز به توضیح اضافی، بدون ادعا و تصنعی بودن». زبان واقعی یعنی زبان رُک و راست با ذائقه و احساس واقعی. | ||
بعضی اشخاص ظرافت ادبی مورد نیاز زبان اُپرا را با پر کردن ساختار متن از عبارات تفننی اشتباه گرفته‌اند. ادبیات اُپرا نمونه‌ی شاخصی از علم بیان است. سادگی و روان‌بودن اُپرا را می‌توان در این دو متن ملاحظه کرد: «باغچه‌ی خانه‌ام بزرگ، و حصیرم سرد است. تنها سایه‌ی سوسوی چراغم بر کتاب‌ها و لوح‌هایم افتاده است. اگر در این دنیا به من عمر طولانی داده شود، چگونه این شب بی‌پایان را تحمل کنم؟ نمی‌توانم بخوابم. غلت می‌خورم. مثل دستی که از یک طرف به طرف دیگر می‌افتد، من ده هزار بار ناله و فریاد می‌کنم. بالش و لحافم را پنج هزار بار می‌کوبم و پیچ و تاب می‌دهم». | بعضی اشخاص ظرافت ادبی مورد نیاز زبان اُپرا را با پر کردن ساختار متن از عبارات تفننی اشتباه گرفته‌اند. ادبیات اُپرا نمونه‌ی شاخصی از علم بیان است. سادگی و روان‌بودن اُپرا را می‌توان در این دو متن ملاحظه کرد: «باغچه‌ی خانه‌ام بزرگ، و حصیرم سرد است. تنها سایه‌ی سوسوی چراغم بر کتاب‌ها و لوح‌هایم افتاده است. اگر در این دنیا به من عمر طولانی داده شود، چگونه این شب بی‌پایان را تحمل کنم؟ نمی‌توانم بخوابم. غلت می‌خورم. مثل دستی که از یک طرف به طرف دیگر می‌افتد، من ده هزار بار ناله و فریاد می‌کنم. بالش و لحافم را پنج هزار بار می‌کوبم و پیچ و تاب می‌دهم». | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
«دَمِ در ایستاده‌ام، چانه‌ام بر روی دستانم. زمان می‌گذرد، نمی‌دانم آیا او می‌آید یانه. شاید برای او آسان نباشد که از چشمان همیشه مراقب مادرش پنهان شود. من چشم به‌راه آمدنش هستم. دلِ بیچاره‌ام از انتظار به درد آمده و من خود را سرزنش می‌کنم که خیلی زود آموختم، خیلی زود، که او را دوست داشته و مشتاقش باشم!» | «دَمِ در ایستاده‌ام، چانه‌ام بر روی دستانم. زمان می‌گذرد، نمی‌دانم آیا او می‌آید یانه. شاید برای او آسان نباشد که از چشمان همیشه مراقب مادرش پنهان شود. من چشم به‌راه آمدنش هستم. دلِ بیچاره‌ام از انتظار به درد آمده و من خود را سرزنش می‌کنم که خیلی زود آموختم، خیلی زود، که او را دوست داشته و مشتاقش باشم!» | ||
در این متن، واژه‌ها به سادگی و دقت صحبت مردم عامیانه‌اند و به وضوح نخستین نگاه عاشقانه‌ی استاد جانگ به چووی اینگ‌اینگ، بی‌قراری دردناک و بی‌طاقتی هنگام انتظار او را بیان می‌کند. | در این متن، واژه‌ها به سادگی و دقت صحبت مردم عامیانه‌اند و به وضوح نخستین نگاه عاشقانه‌ی استاد جانگ به چووی اینگ‌اینگ، بی‌قراری دردناک و بی‌طاقتی هنگام انتظار او را بیان می‌کند<ref><sub><big>سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%DA%86%DB%8C%D9%86 چین]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. جلد سوم، ص. 1169-1170</big></sub></ref>. | ||
=== | === هنر نقاشی صورت و گریم چهره در اپرای پکن === | ||
گریم چهره در اپرای [[پکن]] یکی از ضروریات این هنر است. چون برای نشان دادن خصوصیات، اخلاق و سرنوشت بازیگر را رنگ‌های متفاوت روی چهره هستند که تعیین می کنند. معمولا رنگ سرخ برای تحسین و بیانگر وفاداری و شجاعت، رنگ سیاه، بیانگر دلیری و درایت، رنگ های آبی و سبز نشان حضور قهرمان در بیابان‌ها و جنگل‌ها و رنگ‌های زرد و سفید موهن و نشانگر خشونت و حیله‌گری است. رنگ‌های طلائی و نقره ای مرموز بودن را نشان می دهد و به نقش شیطان مربوط است. | گریم چهره در اپرای [[پکن]] یکی از ضروریات این هنر است. چون برای نشان دادن خصوصیات، اخلاق و سرنوشت بازیگر را رنگ‌های متفاوت روی چهره هستند که تعیین می کنند. معمولا رنگ سرخ برای تحسین و بیانگر وفاداری و شجاعت، رنگ سیاه، بیانگر دلیری و درایت، رنگ های آبی و سبز نشان حضور قهرمان در بیابان‌ها و جنگل‌ها و رنگ‌های زرد و سفید موهن و نشانگر خشونت و حیله‌گری است. رنگ‌های طلائی و نقره ای مرموز بودن را نشان می دهد و به نقش شیطان مربوط است<ref><sub><big>سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%DA%86%DB%8C%D9%86 چین]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. جلد سوم، ص. 1170-1171</big></sub></ref>. | ||
=== | === نقش بازیکنان اپرای سنتی چینی === | ||
در اپرای پکن 4 نوع نقش اصلی برای بازیکنان به | در اپرای پکن 4 نوع نقش اصلی برای بازیکنان به نام های شِنگ (Sheng)، دَن (Dan)، جینگ (Jing) و چوو (Chou) و نقش‌های فرعی بیشتری وجود دارد. | ||
نقش شِنگ دو گونه است، لائوشِنگ (Lao Sheng) و شیائوشِنگ(Xiao Sheng). لائوشِنگ معمولا برای افراد سالمند و یا پادشاهان و مقامات عالی‌رتبه است و شیائوشِنگ برای مردان جوان. | نقش شِنگ دو گونه است، لائوشِنگ (Lao Sheng) و شیائوشِنگ(Xiao Sheng). لائوشِنگ معمولا برای افراد سالمند و یا پادشاهان و مقامات عالی‌رتبه است و شیائوشِنگ برای مردان جوان. | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
نقش جینگ، معمولا برای افرادی است که دارای ويژگی‌های خاص هستند و چهره ی آنها با رنگ‌های گوناگون تنزین می شود. | نقش جینگ، معمولا برای افرادی است که دارای ويژگی‌های خاص هستند و چهره ی آنها با رنگ‌های گوناگون تنزین می شود. | ||
نقش چوو، نوعی از نقش لائوشنگ است، اما پیرتر. این نقش معمولا برای قشر پائین جامعه است. نقش چوو، برای افراد زرنگ و مضحک از قشر پائین جامعه به کار برده می شود. | نقش چوو، نوعی از نقش لائوشنگ است، اما پیرتر. این نقش معمولا برای قشر پائین جامعه است. نقش چوو، برای افراد زرنگ و مضحک از قشر پائین جامعه به کار برده می شود<ref>China Encyclopedia ، 2008</ref><ref><sub><big>سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%DA%86%DB%8C%D9%86 چین]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. جلد سوم، ص. 1171-1172</big></sub></ref>. | ||
=== [[اپرای پکن|هنر اپرای سنتی پکن]] === | |||
=== | |||
اُپرای [[پکن]]، اُپرای شرقی نیز نامیده می‌شود. این نوع اُپرا چکیده‌ای از هنر اُپراهای محلی مختلف [[چین]] است و چون در [[پکن]] شکل گرفته، اُپرای [[پکن]] نامیده شده و 200 سال قدمت دارد. از اُپراهای محلی که در شکل‌گیری اُپرای [[پکن]] تأثیرگذار بوده، می‌توان به اُپرای «خوی‌بِن» اشاره کرد. در سال 1790، نخستین گروه اُپرای «خوی‌بِن» برای اجرای برنامه در جشن تولد پادشاه وارد [[پکن]] شد. از آن پس، دیگر همیشه گروه‌های «خوی‌بِن» برای انجام نمایش راهی پایتخت می‌شدند. گروه‌های «خوی‌بِن» که سیار بودند، در جذب و استفاده از برنامه‌ها و سبک‌های نمایشی دیگر اُپراها مهارت داشتند. و از همین طریق بود که در پایان قرن 19 و آغاز قرن 20، اُپرای [[پکن]] شکل گرفت و به با نفوذترین اُپرای سنتی [[چین]] از لحاظ تعداد برنامه، بازیگران، گروه‌ها، تماشاگران و تأثیر گذاری، تبدیل شد. اُپرای [[پکن]] نوعی هنر گروهی اجتماعی است که با آواز، صحبت، نمایش، نبرد و حرکات موزون و روش‌های نمایشی تشریفاتی، داستان را ترسیم می‌کند. | اُپرای [[پکن]]، اُپرای شرقی نیز نامیده می‌شود. این نوع اُپرا چکیده‌ای از هنر اُپراهای محلی مختلف [[چین]] است و چون در [[پکن]] شکل گرفته، اُپرای [[پکن]] نامیده شده و 200 سال قدمت دارد. از اُپراهای محلی که در شکل‌گیری اُپرای [[پکن]] تأثیرگذار بوده، می‌توان به اُپرای «خوی‌بِن» اشاره کرد. در سال 1790، نخستین گروه اُپرای «خوی‌بِن» برای اجرای برنامه در جشن تولد پادشاه وارد [[پکن]] شد. از آن پس، دیگر همیشه گروه‌های «خوی‌بِن» برای انجام نمایش راهی پایتخت می‌شدند. گروه‌های «خوی‌بِن» که سیار بودند، در جذب و استفاده از برنامه‌ها و سبک‌های نمایشی دیگر اُپراها مهارت داشتند. و از همین طریق بود که در پایان قرن 19 و آغاز قرن 20، اُپرای [[پکن]] شکل گرفت و به با نفوذترین اُپرای سنتی [[چین]] از لحاظ تعداد برنامه، بازیگران، گروه‌ها، تماشاگران و تأثیر گذاری، تبدیل شد. اُپرای [[پکن]] نوعی هنر گروهی اجتماعی است که با آواز، صحبت، نمایش، نبرد و حرکات موزون و روش‌های نمایشی تشریفاتی، داستان را ترسیم می‌کند. | ||
پایان قرن هجدهم، عصر توسعه‌ی اُپرای [[پکن]] بود. در آن زمان، اُپرای [[پکن]] هم در میان مردم و هم در دربار نمایش داده می‌شد. به دلیل علاقه‌ی خانواده‌ه ای درباری و مقامات عالی‌رتبه، برای نمایش اُپرای [[پکن]] امکانات و تسهیلات خوب و فراوانی در اختیار این گروه‌ها قرار می‌گرفت که منجر به توسعه‌ی این اُپرا شد. | پایان قرن هجدهم، عصر توسعه‌ی اُپرای [[پکن]] بود. در آن زمان، اُپرای [[پکن]] هم در میان مردم و هم در دربار نمایش داده می‌شد. به دلیل علاقه‌ی خانواده‌ه ای درباری و مقامات عالی‌رتبه، برای نمایش اُپرای [[پکن]] امکانات و تسهیلات خوب و فراوانی در اختیار این گروه‌ها قرار می‌گرفت که منجر به توسعه‌ی این اُپرا شد. | ||
دهه‌های 20 تا 40 از قرن بیستم، دوران دوم اوج‌گیری توسعه‌ی اُپرای [[پکن]] بود. مهم‌ترین ویژگی این دوران، تقسیم‌بندی اُپرای [[پکن]] به سبک‌های مِی(مِی‌لان‌فانگ(Mei Lanfang)1894-1961)، شانگ(شانگ‌شیا‌یون (Shang Xiayun) 1900-1976)، چِن(چِن یِن‌چیو (Chen Yinqiu) 1904-1958)، شیون(شیون خوی‌شنگ (Xiun HuiShng)1900-1968) است. این سبک‌های مختلف بازیگران معروف فراوانی داشتند که در صحنه‌های کلان شهرها مانند [[پکن]] و [[شانگهای]] فعال بودند. | دهه‌های 20 تا 40 از قرن بیستم، دوران دوم اوج‌گیری توسعه‌ی اُپرای [[پکن]] بود. مهم‌ترین ویژگی این دوران، تقسیم‌بندی اُپرای [[پکن]] به سبک‌های مِی(مِی‌لان‌فانگ(Mei Lanfang)1894-1961)، شانگ(شانگ‌شیا‌یون(Shang Xiayun)1900-1976)، چِن(چِن یِن‌چیو(Chen Yinqiu) 1904-1958)، شیون(شیون خوی‌شنگ (Xiun HuiShng)1900-1968) است. این سبک‌های مختلف بازیگران معروف فراوانی داشتند که در صحنه‌های کلان شهرها مانند [[پکن]] و [[شانگهای]] فعال بودند. | ||
مِی‌لان‌فانگ، معروفترین بازیگر اُپرای [[پکن]] بود. وی از هشت سالگی به فراگیری اُپرای [[پکن]] پرداخته و در 11 سالگی نمایش روی صحنه را آغاز کرد. «مِی» نقش «دَن» را بازی می‌کرد و در زمینه‌ی خواندن، صحبت کردن، رقص، | مِی‌لان‌فانگ، معروفترین بازیگر اُپرای [[پکن]] بود. وی از هشت سالگی به فراگیری اُپرای [[پکن]] پرداخته و در 11 سالگی نمایش روی صحنه را آغاز کرد. «مِی» نقش «دَن» را بازی می‌کرد و در زمینه‌ی خواندن، صحبت کردن، رقص، [[موسیقی سنتی چین|موسیقی]]، لباس و گریم ویژگی منحصر به فردی پیدا کرده بود. در سال 1919، «مِی» در رأس یک گروه هنری از [[ژاپن]] دیدار و به اجرای نمایش پرداخت. وی در سال 1930، با گروه دیگری از [[آمریکا]] و در سال 1934، به اروپا سفر کرد که نمایش وی مورد توجه بازیگران اُپرای اروپا قرار گرفت. | ||
پس از اجرای سیاست اصلاحات و درهای باز، اُپرای [[پکن]] مجدداً توسعه یافت. این اُپرا از حمایت زیاد دولت برخوردار است. در حال حاضر، سالن تئاتر «چانگ‌آن» در [[پکن]] هر ساله برنامه‌های مختلفی از اُپرای [[پکن]] را به نمایش می‌گذارد و هرسال مسابقه‌ی اُپرای [[پکن]] با حضور تماشاگران برگزار می‌شود. | پس از اجرای سیاست اصلاحات و درهای باز، اُپرای [[پکن]] مجدداً توسعه یافت. این اُپرا از حمایت زیاد دولت برخوردار است. در حال حاضر، سالن تئاتر «چانگ‌آن» در [[پکن]] هر ساله برنامه‌های مختلفی از اُپرای [[پکن]] را به نمایش می‌گذارد و هرسال مسابقه‌ی اُپرای [[پکن]] با حضور تماشاگران برگزار می‌شود<ref><sub><big>سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [https://dmelal.ir/%DA%86%DB%8C%D9%86 چین]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. جلد سوم، ص. 1172-1173</big></sub></ref>. | ||
=== | === سایر اپراهای محلی === | ||
غیر از اپرای [[پکن]]، هنوز هم اپراهای محلی مختلفی در سرتاسر [[چین]] فعالیت می کنند که مقامات محلی از آن برای گسترش فرهنگ سنتی [[چین]] و هنرهای محلی، جذب گردشگران داخلی و خارجی، شرکت در فستیوال‌ها و جشنواره‌های بین المللی استفاده می کنند. معروفترین اپراهای محلی [[چین]] عبارتند از: | غیر از اپرای [[پکن]]، هنوز هم اپراهای محلی مختلفی در سرتاسر [[چین]] فعالیت می کنند که مقامات محلی از آن برای گسترش فرهنگ سنتی [[چین]] و هنرهای محلی، جذب گردشگران داخلی و خارجی، شرکت در فستیوال‌ها و جشنواره‌های بین المللی استفاده می کنند. معروفترین اپراهای محلی [[چین]] عبارتند از: | ||
* اپرای«خوانگ ماشی (Huang Mashi)»، یا اپرای چای چینی که در اواخر قرن 18 در منطقه ی بین استان های«آنخویی»، «خوبِی» و «جیانگ شی» به وجود آمد؛ | |||
* اپرای«کوان جیو (Kuan Jiu)»، که در منطقهی«کوانشان» اجرای می شود. این اپرا 200 برای مدت تا300 سال(سال1570-1900) بهترین اپرای [[چین]] بود؛ | |||
* اپرای«یو جیو (Yu Jiu)»، متعلق به استانهای«خِه نَن»، «خِه بِی»، «شَندونگ»، «شَنسی»، «خوبِی»، «چینگ های» و مناطق«نینگ شیا» و «سین کیانگ» و یکی از با نفوذترین اپرای‌های محلی [[چین]] است؛ | |||
* اپرای«جاشیگور ( Zhashi Gor)»، این اپرا از قرن 8 تا قرن 5 پیش از میلاد، اپرای سلسله‌ی«چون چیو» بود که کشور [[چین]] به چند مملکت تقیسم شده بود؛ | |||
* اپرای«کونچو (Kunqu)» یا کونشان (Kunshan)، از حدود سال‌های دهه ی 1560 میلادی، به‌عنوان شاخهای از اُپرای آوازی جنوبی توسط هنرمندان فولکلور به کار گرفته شد و پس از 200 سال و در اواسط [[سلسله چینگ|دوران سلسله‌ی چینگ]] به اُپرای مشهور کونچو[[هنر اپرای سنتی چینی#%20ftn26|(Kunqu]]) تبدیل شد. در حال حاضر این اپرا در شهر [[شانگهای]] اجرا می شود. | |||
درحال حاضر، دولت [[چین]] برای گسترش فرهنگ و هنر این کشور در عرصه‌ی بین الملل، برخی از عناصر فرهنگی و هنری چینی را که قابلیت عرضه و رقابت در سطح بین المللی دارند را، از جمله اپرای سنتی [[چین]]، با سرمایه گذاری‌های کلان و تلفیق آن با عناصر هنر عامه پسند امروزین، همچون آکروبات، حرکات موزون، موسیقی تند، نور پردازی و صحنه آرایی مدرن، و تشکیل گروه‌های هنری قدرتمند از نظر مالی و هنری، در دنیا مطرح می کند تا از طریق آن به اهداف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی خود دست یابد. به همین سبب، با تأسیس و راه اندازی مؤسسات آموزشی مختلف به جذب هنرجویان خارجی از کشورهای غربی به ویژه آمریکا در رشته‌ی اپرای سنتی پرداخته است. یک هنرمند ایرانی به نام غفار پورآذر نیز اینک حدود 15 سال است که در این رشته‌ی هنری آموزش دیده و به سطح بالایی در این هنری دست یافته است. وی که پیش از آمدن به [[چین]] در رشته‌ی انیمیشن در انگلیس تحصیل کرده و به زبان انگلیسی و بازار هنری غرب نیز آشنایی دارد، توانسته با تلفیق هنر اپرای چینی و ادبیات نمایشنامه‌ای شکسپیر(به [[زبان چینی]]-انگلیسی) و تشکیل یک گروه هنری، تورهای مختلفی را برای اجرای نمایش در اروپا، آمریکا و برخی از کشورهای آسیایی راه انداخته که مورد استقبال واقع شده است. وی متن نمایشنامه‌ای از داستان رستم و سهراب شاهنامه را نیز تهیه کرده و در نظر دارد برای ایجاد پیوند میان ادبیات ایرانی و هنر اپرای سنتی [[چین]]، این داستان را به صورت اپرای [[پکن]] اجرا و تجربه‌ی نوینی را در این هنر به وجود آورد.<ref><sub><big>سابقی علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [[چین]]. تهران: [https://alhoda.ir موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی] جلد اول، ص.1174-1176</big></sub></ref> | |||
درحال حاضر، دولت [[چین]] برای گسترش فرهنگ و هنر این کشور در عرصه‌ی بین الملل، برخی از عناصر فرهنگی و هنری چینی را که قابلیت عرضه و رقابت در سطح بین المللی دارند را، از جمله اپرای سنتی [[چین]]، با سرمایه گذاری‌های کلان و تلفیق آن با عناصر هنر عامه پسند امروزین، همچون آکروبات، حرکات موزون، موسیقی تند، نور پردازی و صحنه آرایی مدرن، و تشکیل گروه‌های هنری قدرتمند از نظر مالی و هنری، در دنیا مطرح می کند تا از طریق آن به اهداف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی خود دست یابد. به همین سبب، با تأسیس و راه اندازی مؤسسات آموزشی مختلف به جذب هنرجویان خارجی از کشورهای غربی به ویژه آمریکا در رشته‌ی اپرای سنتی پرداخته است. یک هنرمند ایرانی به نام غفار پورآذر نیز اینک حدود 15 سال است که در این رشته‌ی هنری آموزش دیده و به سطح بالایی در این هنری دست یافته است. وی که پیش از آمدن به [[چین]] در رشته‌ی انیمیشن در انگلیس تحصیل کرده و به زبان انگلیسی و بازار هنری غرب نیز آشنایی دارد، توانسته با تلفیق هنر اپرای چینی و ادبیات نمایشنامه‌ای شکسپیر(به [[زبان چینی]]-انگلیسی) و تشکیل یک گروه هنری، تورهای مختلفی را برای اجرای نمایش در اروپا، آمریکا و برخی از کشورهای آسیایی راه انداخته که مورد استقبال واقع شده است. وی متن نمایشنامه‌ای از داستان رستم و سهراب شاهنامه را نیز تهیه کرده و در نظر دارد برای ایجاد پیوند میان ادبیات ایرانی و هنر اپرای سنتی [[چین]]، این داستان را به صورت اپرای [[پکن]] اجرا و تجربه‌ی نوینی را در این هنر به وجود آورد.<ref><sub>سابقی علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی جلد | |||
== نیز نگاه کنید به == | == نیز نگاه کنید به == | ||
[[هنر در چین]]؛ [[صورت گرایی در هنر چینی]]؛ [[نماد گرایی در هنر چینی|نمادگرایی در هنر چینی]]؛ [[الهام گیری هنرمند چینی]]؛ [[موسیقی سنتی چین]]؛ [[هنر تئاتر مدرن چین|هنر تثاتر مدرن چین]] | |||
= کتابشناسی = | = کتابشناسی = | ||
<references /> | |||
[[رده:هنرهای نمایشی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۲۰
در دنیا سه نوع اُپرای قدیمی شناخته شده می باشد. تراژدی و کمدی یونانی، اُپرای بودایی هندی و اُپرای سنتی چین. اپرای سنتی چین یکی از هنرهای محبوب و فولکلور مردم این سرزمین به‌شمار می رود که از دوران باستان در مناطق مختلف این کشور با ادبیات و سبک‌های منحصر به فرد خود اجرا می شده است. این هنر در طول تاریخ این کشور شاهد تغییر و تحولات و رشد و گسترش فراوانی بوده که هم مورد استقبال دربار امپراتوران و هم در بین عامه‌ی مردم از شهرت و محبوبیت برخوردار بوده است. طبق نظر اغلب کارشناسان، اُپرای سنتی چینی تا دوران سونگ جنوبی در قرن 13 هنوز کاملا توسعه نیافته بود. دوران توسعه‌ی تدریجی آن مدت زمان طولانی را پشت سر گذاشت[۱].
اپرای عامه پسند
در گذشته، انواع مختلفی از اُپرا وجود داشت که در زمان‌ها و مکان‌های مختلفی متداول و مورد پسند مردم بود. دو نمونه‌ی از آنها زاجو (Zaju) ی شمالی مربوط به دوران سلسله‌ی یوان و اُپرای جنوبی در سلسله‌ی مینگ است. از حدود سال‌های دهه‌ی 1560 میلادی، شاخهای از اُپرای آوازی جنوبی در ردیف کونشان (Kunshan) توسط هنرمندان فولکلور عامیانه به کار گرفته شد که پس از 200 سال و در اواسط دوران سلسله‌ی چینگ به اُپرای مسلط کونچو (Kunqu) تبدیل شد. تعدادی اُپرای عامیانه نیز همراه با اُپرای متداول در دوران‌های مختلف شکل گرفتند که هر کدام به منطقهی خاصی تعلق داشتند. از اوایل قرن هجدهم تا اواسط قرن نوزدهم، این نوع اُپراها بیشتر شکوفا شدند. تعدادی از آنها حتی در پکن روی صحنه رفتند. چهار گروه اُپرای محلی استان اَن خویی (Anhui)، در آغاز سال‌های دهه‌ی 1790 میلادی، برنامه‌های خود را روی سِن‌های پکن اجرا کردند. این گروه‌های چهار گانه حدود ده سال بعد با همکاری هنرمندان اُپرای خن (Han) از استان خوبِی (Hubei) و با تلفیق ملودی‌ها و سبک‌های نمایشی اُپرای کونچو و اُپرای شَنسی(Xaanxi نام استانی در چین)، هم‌چنین با استفاده از ملودی‌های تعدادی از اُپراهای محلی دیگر، یک سبک هنری کامل و سیستم نمایشی خاصی را ایجاد و توسعه دادند که اینک به اُپرای معروف پکن و به جریان اصلی اُپرای سنتی چین تبدیل شده است[۲].
ویژگی‌های هنری اپرای چینی
اُپرای چینی از عناصر مختلفی تشکیل می‌شود که عبارتند از: ادبیات ویژه، گریم و چهره‌پردازی، موسیقی، لباس ویژه، و حرکات آکروباتیک.
اُپرای چینی دارای زبان و ادبیات خاصی است. به‌صورت کلی، زبان اُپرایی نیازمند داشتن ذائقه و طبع شعری است، ولی لزوماً نباید شکل شعر و نظم معمول را داشته باشد. زبان اُپرایی از آهنگ و کلمات تشکیل می‌شود (گفتگو و صحبت تک نفره). اگرچه اغلب صحبت‌ها به‌صورت نثر است، ولی الزاما دارای لحن و قافیه است. لحن نه تنها باید شاعرانه، بلکه قافیه‌دار هم باید باشد. آهنگ یا آواز‌های جملات اُپرا خود نوعی شعر است، ولی عموماً با شعر فرق دارد. نوعی شعر که توان بازگویی حوادث، القای احساس و قابلیت آواز خوانی و همراهی با نمایش موزون را داشته باشد. نوعی شعر که با سخن همراهی می‌کند. به همین خاطر، نویسنده‌ی نمایشنامه‌ی اُپرا در کنار سایر توانایی‌ها، باید در نگارش به ظرافت زبان و ادبیات مورد نیاز اُپرا هم استاد باشد. ادبیاتی که سریع به ذهن مخاطبان منتقل شود، و همه فهم باشد. زبان ساده و بی‌تکلف یعنی «احساسی واقعی و بدون نیاز به توضیح اضافی، بدون ادعا و تصنعی بودن». زبان واقعی یعنی زبان رُک و راست با ذائقه و احساس واقعی.
بعضی اشخاص ظرافت ادبی مورد نیاز زبان اُپرا را با پر کردن ساختار متن از عبارات تفننی اشتباه گرفته‌اند. ادبیات اُپرا نمونه‌ی شاخصی از علم بیان است. سادگی و روان‌بودن اُپرا را می‌توان در این دو متن ملاحظه کرد: «باغچه‌ی خانه‌ام بزرگ، و حصیرم سرد است. تنها سایه‌ی سوسوی چراغم بر کتاب‌ها و لوح‌هایم افتاده است. اگر در این دنیا به من عمر طولانی داده شود، چگونه این شب بی‌پایان را تحمل کنم؟ نمی‌توانم بخوابم. غلت می‌خورم. مثل دستی که از یک طرف به طرف دیگر می‌افتد، من ده هزار بار ناله و فریاد می‌کنم. بالش و لحافم را پنج هزار بار می‌کوبم و پیچ و تاب می‌دهم».
«دَمِ در ایستاده‌ام، چانه‌ام بر روی دستانم. زمان می‌گذرد، نمی‌دانم آیا او می‌آید یانه. شاید برای او آسان نباشد که از چشمان همیشه مراقب مادرش پنهان شود. من چشم به‌راه آمدنش هستم. دلِ بیچاره‌ام از انتظار به درد آمده و من خود را سرزنش می‌کنم که خیلی زود آموختم، خیلی زود، که او را دوست داشته و مشتاقش باشم!»
در این متن، واژه‌ها به سادگی و دقت صحبت مردم عامیانه‌اند و به وضوح نخستین نگاه عاشقانه‌ی استاد جانگ به چووی اینگ‌اینگ، بی‌قراری دردناک و بی‌طاقتی هنگام انتظار او را بیان می‌کند[۳].
هنر نقاشی صورت و گریم چهره در اپرای پکن
گریم چهره در اپرای پکن یکی از ضروریات این هنر است. چون برای نشان دادن خصوصیات، اخلاق و سرنوشت بازیگر را رنگ‌های متفاوت روی چهره هستند که تعیین می کنند. معمولا رنگ سرخ برای تحسین و بیانگر وفاداری و شجاعت، رنگ سیاه، بیانگر دلیری و درایت، رنگ های آبی و سبز نشان حضور قهرمان در بیابان‌ها و جنگل‌ها و رنگ‌های زرد و سفید موهن و نشانگر خشونت و حیله‌گری است. رنگ‌های طلائی و نقره ای مرموز بودن را نشان می دهد و به نقش شیطان مربوط است[۴].
نقش بازیکنان اپرای سنتی چینی
در اپرای پکن 4 نوع نقش اصلی برای بازیکنان به نام های شِنگ (Sheng)، دَن (Dan)، جینگ (Jing) و چوو (Chou) و نقش‌های فرعی بیشتری وجود دارد.
نقش شِنگ دو گونه است، لائوشِنگ (Lao Sheng) و شیائوشِنگ(Xiao Sheng). لائوشِنگ معمولا برای افراد سالمند و یا پادشاهان و مقامات عالی‌رتبه است و شیائوشِنگ برای مردان جوان.
نقش دَن نیز سه گونه است، چین گیی (Qing Yi)، وودَن (Wudan) و خوا (Hua). چینگیی معمولا برای زنان سالمند و نجیب زادگان، وودَن برای زنان جادوگر و راز دان، و خوادَن برای زنان جوان و پائینترین قشر جامعه مثل خدمتکاران است.
نقش جینگ، معمولا برای افرادی است که دارای ويژگی‌های خاص هستند و چهره ی آنها با رنگ‌های گوناگون تنزین می شود.
نقش چوو، نوعی از نقش لائوشنگ است، اما پیرتر. این نقش معمولا برای قشر پائین جامعه است. نقش چوو، برای افراد زرنگ و مضحک از قشر پائین جامعه به کار برده می شود[۵][۶].
هنر اپرای سنتی پکن
اُپرای پکن، اُپرای شرقی نیز نامیده می‌شود. این نوع اُپرا چکیده‌ای از هنر اُپراهای محلی مختلف چین است و چون در پکن شکل گرفته، اُپرای پکن نامیده شده و 200 سال قدمت دارد. از اُپراهای محلی که در شکل‌گیری اُپرای پکن تأثیرگذار بوده، می‌توان به اُپرای «خوی‌بِن» اشاره کرد. در سال 1790، نخستین گروه اُپرای «خوی‌بِن» برای اجرای برنامه در جشن تولد پادشاه وارد پکن شد. از آن پس، دیگر همیشه گروه‌های «خوی‌بِن» برای انجام نمایش راهی پایتخت می‌شدند. گروه‌های «خوی‌بِن» که سیار بودند، در جذب و استفاده از برنامه‌ها و سبک‌های نمایشی دیگر اُپراها مهارت داشتند. و از همین طریق بود که در پایان قرن 19 و آغاز قرن 20، اُپرای پکن شکل گرفت و به با نفوذترین اُپرای سنتی چین از لحاظ تعداد برنامه، بازیگران، گروه‌ها، تماشاگران و تأثیر گذاری، تبدیل شد. اُپرای پکن نوعی هنر گروهی اجتماعی است که با آواز، صحبت، نمایش، نبرد و حرکات موزون و روش‌های نمایشی تشریفاتی، داستان را ترسیم می‌کند.
پایان قرن هجدهم، عصر توسعه‌ی اُپرای پکن بود. در آن زمان، اُپرای پکن هم در میان مردم و هم در دربار نمایش داده می‌شد. به دلیل علاقه‌ی خانواده‌ه ای درباری و مقامات عالی‌رتبه، برای نمایش اُپرای پکن امکانات و تسهیلات خوب و فراوانی در اختیار این گروه‌ها قرار می‌گرفت که منجر به توسعه‌ی این اُپرا شد.
دهه‌های 20 تا 40 از قرن بیستم، دوران دوم اوج‌گیری توسعه‌ی اُپرای پکن بود. مهم‌ترین ویژگی این دوران، تقسیم‌بندی اُپرای پکن به سبک‌های مِی(مِی‌لان‌فانگ(Mei Lanfang)1894-1961)، شانگ(شانگ‌شیا‌یون(Shang Xiayun)1900-1976)، چِن(چِن یِن‌چیو(Chen Yinqiu) 1904-1958)، شیون(شیون خوی‌شنگ (Xiun HuiShng)1900-1968) است. این سبک‌های مختلف بازیگران معروف فراوانی داشتند که در صحنه‌های کلان شهرها مانند پکن و شانگهای فعال بودند.
مِی‌لان‌فانگ، معروفترین بازیگر اُپرای پکن بود. وی از هشت سالگی به فراگیری اُپرای پکن پرداخته و در 11 سالگی نمایش روی صحنه را آغاز کرد. «مِی» نقش «دَن» را بازی می‌کرد و در زمینه‌ی خواندن، صحبت کردن، رقص، موسیقی، لباس و گریم ویژگی منحصر به فردی پیدا کرده بود. در سال 1919، «مِی» در رأس یک گروه هنری از ژاپن دیدار و به اجرای نمایش پرداخت. وی در سال 1930، با گروه دیگری از آمریکا و در سال 1934، به اروپا سفر کرد که نمایش وی مورد توجه بازیگران اُپرای اروپا قرار گرفت.
پس از اجرای سیاست اصلاحات و درهای باز، اُپرای پکن مجدداً توسعه یافت. این اُپرا از حمایت زیاد دولت برخوردار است. در حال حاضر، سالن تئاتر «چانگ‌آن» در پکن هر ساله برنامه‌های مختلفی از اُپرای پکن را به نمایش می‌گذارد و هرسال مسابقه‌ی اُپرای پکن با حضور تماشاگران برگزار می‌شود[۷].
سایر اپراهای محلی
غیر از اپرای پکن، هنوز هم اپراهای محلی مختلفی در سرتاسر چین فعالیت می کنند که مقامات محلی از آن برای گسترش فرهنگ سنتی چین و هنرهای محلی، جذب گردشگران داخلی و خارجی، شرکت در فستیوال‌ها و جشنواره‌های بین المللی استفاده می کنند. معروفترین اپراهای محلی چین عبارتند از:
- اپرای«خوانگ ماشی (Huang Mashi)»، یا اپرای چای چینی که در اواخر قرن 18 در منطقه ی بین استان های«آنخویی»، «خوبِی» و «جیانگ شی» به وجود آمد؛
- اپرای«کوان جیو (Kuan Jiu)»، که در منطقهی«کوانشان» اجرای می شود. این اپرا 200 برای مدت تا300 سال(سال1570-1900) بهترین اپرای چین بود؛
- اپرای«یو جیو (Yu Jiu)»، متعلق به استانهای«خِه نَن»، «خِه بِی»، «شَندونگ»، «شَنسی»، «خوبِی»، «چینگ های» و مناطق«نینگ شیا» و «سین کیانگ» و یکی از با نفوذترین اپرای‌های محلی چین است؛
- اپرای«جاشیگور ( Zhashi Gor)»، این اپرا از قرن 8 تا قرن 5 پیش از میلاد، اپرای سلسله‌ی«چون چیو» بود که کشور چین به چند مملکت تقیسم شده بود؛
- اپرای«کونچو (Kunqu)» یا کونشان (Kunshan)، از حدود سال‌های دهه ی 1560 میلادی، به‌عنوان شاخهای از اُپرای آوازی جنوبی توسط هنرمندان فولکلور به کار گرفته شد و پس از 200 سال و در اواسط دوران سلسله‌ی چینگ به اُپرای مشهور کونچو(Kunqu) تبدیل شد. در حال حاضر این اپرا در شهر شانگهای اجرا می شود.
درحال حاضر، دولت چین برای گسترش فرهنگ و هنر این کشور در عرصه‌ی بین الملل، برخی از عناصر فرهنگی و هنری چینی را که قابلیت عرضه و رقابت در سطح بین المللی دارند را، از جمله اپرای سنتی چین، با سرمایه گذاری‌های کلان و تلفیق آن با عناصر هنر عامه پسند امروزین، همچون آکروبات، حرکات موزون، موسیقی تند، نور پردازی و صحنه آرایی مدرن، و تشکیل گروه‌های هنری قدرتمند از نظر مالی و هنری، در دنیا مطرح می کند تا از طریق آن به اهداف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی خود دست یابد. به همین سبب، با تأسیس و راه اندازی مؤسسات آموزشی مختلف به جذب هنرجویان خارجی از کشورهای غربی به ویژه آمریکا در رشته‌ی اپرای سنتی پرداخته است. یک هنرمند ایرانی به نام غفار پورآذر نیز اینک حدود 15 سال است که در این رشته‌ی هنری آموزش دیده و به سطح بالایی در این هنری دست یافته است. وی که پیش از آمدن به چین در رشته‌ی انیمیشن در انگلیس تحصیل کرده و به زبان انگلیسی و بازار هنری غرب نیز آشنایی دارد، توانسته با تلفیق هنر اپرای چینی و ادبیات نمایشنامه‌ای شکسپیر(به زبان چینی-انگلیسی) و تشکیل یک گروه هنری، تورهای مختلفی را برای اجرای نمایش در اروپا، آمریکا و برخی از کشورهای آسیایی راه انداخته که مورد استقبال واقع شده است. وی متن نمایشنامه‌ای از داستان رستم و سهراب شاهنامه را نیز تهیه کرده و در نظر دارد برای ایجاد پیوند میان ادبیات ایرانی و هنر اپرای سنتی چین، این داستان را به صورت اپرای پکن اجرا و تجربه‌ی نوینی را در این هنر به وجود آورد.[۸]
نیز نگاه کنید به
هنر در چین؛ صورت گرایی در هنر چینی؛ نمادگرایی در هنر چینی؛ الهام گیری هنرمند چینی؛ موسیقی سنتی چین؛ هنر تثاتر مدرن چین
کتابشناسی
- ↑ سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. جلد سوم، ص. 1167-1168
- ↑ سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. جلد سوم، ص. 1168-1169
- ↑ سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. جلد سوم، ص. 1169-1170
- ↑ سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. جلد سوم، ص. 1170-1171
- ↑ China Encyclopedia ، 2008
- ↑ سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. جلد سوم، ص. 1171-1172
- ↑ سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. جلد سوم، ص. 1172-1173
- ↑ سابقی علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی جلد اول، ص.1174-1176