وضعیت اقتصادی و معیشتی در سودان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۱ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۵۳

جنگ‌های داخلی، ناپایداری دیرین دستگاه سیاسی، ویژگی‌های بد آب و هوایی، پایین بودن ارزش کالاهای تولیدی در بازار جهانی و سیاست‌های نادرست اقتصادی از عمده دلایل تنگ دستی اقتصادی سودان به‌شمار می‌رود. بیش از نیمی(50/23 درصد) از نیروی کار‌ این کشور در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند ولی‌ این بخش پیشرفت چندانی نداشته و ‌بیشتر غیرمکانیزه است. صنایع سودان نیز بیشتر در زمینه فرآوری و تبدیل فرآورده‌های کشاورزی‌ایجاد شده‌اند. فشارهای بین‌المللی بر کشور سودان، آسیب‌های فراوانی به اقتصاد‌ این جمهوری وارد کرده ولی اکتشاف و استخراج نفت در سال‌های اخیر تحوّل نسبتاً مهمی‌را در بخش اقتصادی‌ این کشور سبب شده است.

سودان دارای منابع نفت خام نیز هست که عمدتاً در مناطق جنوبی آن واقع است. تولید نفت‌ این کشور در سال 2004م. (1383هـ.ش) حدود دویست هزار(200/000) بشکه در روز بوده است.^[۱] ولی پس از جدایی سودان جنوبی، میزان تولید نفت جمهوری سودان کاهش یافته و یکصد و هیجده هزار(118/000) بشکه در روز شده است. میزان مصرف روزانه نفت در جمهوری سودان، یکصد و پانزده هزار(115/000) بشکه است^[۲]. وزارت اطّلاع رسانی جمهوری سودان، در کتاب «سودان: سرزمین فرصت‌ها» برخی ویژگی‌های اقتصادی‌ این کشور در سال 2011م. (1390هـ. ش) را چنین اعلام کرده است:

میزان تولید ناخالص داخلی:66/6 میلیارد دلار (دارای رتبه شصت و چهارم در جهان)
نرخ رشد تولید ناخالص داخلی:6/2 درصد در سال 2011م. (1390هـ.ش) و 5/5 درصد در سال 2010م. (1389هـ.ش)

توضیح‌ اینکه براساس‌ این آمار، جمهوری سودان از نظر رشد تولید ناخالص داخلی، دارای رتبه شصت و دوم جهان است و در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بعد از قطر و عربستان، سومین کشور به‌شمار می‌آید.

میزان تولید سرانه: 2380 دلار

سهم هریک از بخش‌های اقتصادی در تولید ناخالص ملّی:

بخش کشاورزی:31/6 درصد از تولید ناخالص ملّی (9 درصد از صادرات غیر نفتی)

توضیح‌ اینکه 50/23 درصد از نیروی کار سودان بخش اشتغال دارند.

بخش صنعت: 26 درصد از تولید ناخالص ملّی (9 درصد از صادرات غیر نفتی)
بخش خدمات: 42/1 درصد
میانگین بیکاری: حدود یازده (11) درصد
میزان فقر: حدود هشت(8) درصد از جمعیت کشور، زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
میزان سرمایه گذاری خارجی: 2/981 میلیارد دلار
نرخ تورم: 13 درصد
تعداد دام و احشام: 102/846/331 رأس

مهم‌ترین محصولات کشاورزی

31/6 درصد از تولید ناخالص ملّی سودان از بخش کشاورزی تأمین می‌شود. مهم‌ترین محصولات كشاورزی‌ این کشور شامل: صمغ عربی[XI]، ذرّت ـ به‌ویژه ذرّت خوشه‌ای[XII] ـ دانه‌های روغنی از جمله کنجد و تخم آفتابگردان، ذرّت، گندم، پنبه، بادام زمینی، خرما، کرکدی، نیشکر، انواع میوه به‌ویژه مرکّبات و انواع سبزیجات است.

مهم‌ترین تولیدات، صنایع و معادن

نفت، فرآورده‌های نفتی و گازهای طبیعی، طلا، مس، کروم، الیاف پنبه، انواع پارچه، سیمان، انواع دانه‌های روغنی مانند کنجد، بادام زمینی و تخم آفتابگردان، انواع روغن‌های خوراکی، شکر، کرکدی، صابون، کفش، اسلحه، خودرو، تجهیزات پزشکی و دارو، گوشت و فرآورده‌های پروتئینی، پوست حیوانات ، صمغ عربی، ارزن، خرما، انواع میوه و سبزیجات، سنگ آهن، روی، تنگستن، میکا، نقره. تولید طلای سودان در آستانه سال ۲۰۰۰م.(برابر با 1379هـ.ش) به حدود ۵ تن در سال رسید.

نرخ رشد بخش صنعتی: 23 درصد؛
نرخ رشد بخش کشاورزی: 3/6 درصد؛
نرخ رشد بخش خدمات: منفی یک درصد؛
میزان تولید و مصرف برق: تولید: 8/850 گیگا وات؛
مصرف سرانه: 233 کیلو وات.

توضیح‌ اینکه در سال 2006م. (برابر با 1385هـ.ش) مصرف سرانه برق 92 کیلو وات بوده است.

میزان تولید و مصرف نفت:

تولید: 118/000 بشکه در روز؛
مصرف: 115/000 بشکه در روز؛
تعداد پالایشگاه‌ها: 2 پالایشگاه؛
ظرفیت پالایش: 115/000 بشکه در روز؛
تعداد بنادر با امکانات صدور نفت: 3 بندر.

صادرات: طلا، مس، کروم، نفت، فرآورده‌های نفتی و گازهای طبیعی، پنبه، کنجد، بادام زمینی، صمغ عربی، شکر، کرکدی، تخم آفتابگردان، تخم هندوانه، ذرّت، گوشت و فرآورده‌های پروتئینی، انواع میوه و سبزیجات، دام زنده و پوست حیوانات.

مهم‌ترین شرکای تجاری در بخش صادرات

چین، ژاپن، ‌اندونزی، هند، عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی.

سهم صادرات از درآمد ملّی: 17 درصد

واردات: مواد غذایی، کالاها و محصولات صنعتی، تجهیزات مورد نیاز در بخش‌های تصفیه نفت و حمل و نقل، انواع دارو، مواد شیمیایی، ادویه جات، منسوجات، گندم، کود شیمیایی، کائوچو و کاغذ.

مهم‌ترین شرکای تجاری در بخش واردات

چین، عربستان سعودی، مصر، هند و امارات متحده عربی.

سهم واردات از درآمد ملّی: 14 درصد

میزان بدهی خارجی: 37 میلیارد دلار (قبل از جدایی سودان جنوبی)^[۲]

حمل و نقل و ارتباطات جاده‌ای

وزارت اطّلاع رسانی جمهوری سودان، آمار و اطّلاعات مربوط به حمل و نقل و ارتباطات جاده‌ای‌ این کشور را در سال 2011م. (1390هـ.ش) به شرح زیر اعلام کرده است:

راه‌آهن: 4/239 کیلومتر؛
جاده آسفالته: 11/000 کیلومتر؛
جاده‌های غیر آسفالته یا در دست ساخت: 34021 کیلومتر؛
فرودگاه‌های دارای باند آسفالته: 15 فرودگاه؛
فرودگاه‌های بالگرد و هواپیما‌های کوچک (ملخی): 87 فرودگاه؛
طول آبراه‌های قابل کشتیرانی در مسیر رودها: 2567 کیلومتر؛
بنادر: هفت بندر؛ شامل بورت سودان، سواکن(عثمان دقنة)، بشائر، المیناء الجنوبی، میناء أوسیف، المیناء الأخضر و میناء الخیر؛
خطوط لوله نفت خام: 3830 کیلومتر؛
خطوط لوله فرآورده‌های نفتی: 1556 کیلومتر ^[۳]^[۴].

در حال به روز رسانی و ویرایش

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

↑ http://www.afran.ir/modules/publisher/item.php
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ وزارة الإعلام(جمهورية السّودان)،السّودان: أرض الفرص، حقائق و أرقام الخرطوم: وزارة الإعلام، يوليو 2011م.ص21
↑ وزارة الإعلام(جمهورية السّودان)،السّودان: أرض الفرص، حقائق و أرقام الخرطوم: وزارة الإعلام، يوليو 2011م.ص 24
↑ معماریان، مریم، امیدی، مصطفی (1394). جامعه و فرهنگ سودان. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، ص.81-83.

[1] ttp://www.afran.ir/modules/publisher/item.php

[:1-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ وزارة الإعلام(جمهورية السّودان)،السّودان: أرض الفرص، حقائق و أرقام الخرطوم: وزارة الإعلام، يوليو 2011م.ص21

[3] وزارة الإعلام(جمهورية السّودان)،السّودان: أرض الفرص، حقائق و أرقام الخرطوم: وزارة الإعلام، يوليو 2011م.ص 24

[4] معماریان، مریم، امیدی، مصطفی (1394). جامعه و فرهنگ سودان. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی، ص.81-83.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-جنگ‌های داخلی، ناپایداری دیرین دستگاه سیاسی، ویژگی‌های بد آب و هوایی، پایین بودن ارزش کالاهای تولیدی در بازار جهانی و سیاست‌های نادرست اقتصادی از عمده دلایل تنگ دستی اقتصادی [[سودان]] به‌شمار می‌رود.
+جنگ‌های داخلی، ناپایداری دیرین دستگاه سیاسی، ویژگی‌های بد آب و هوایی، پایین بودن ارزش کالاهای تولیدی در بازار جهانی و سیاست‌های نادرست اقتصادی از عمده دلایل تنگ دستی اقتصادی [[سودان]] به‌شمار می‌رود. بیش از نیمی(50/23 درصد) از نیروی کار‌ این کشور در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند ولی‌ این بخش پیشرفت چندانی نداشته و ‌بیشتر غیرمکانیزه است. صنایع [[سودان]] نیز بیشتر در زمینه فرآوری و تبدیل فرآورده‌های کشاورزی‌ایجاد شده‌اند. فشارهای بین‌المللی بر کشور سودان، آسیب‌های فراوانی به اقتصاد‌ این جمهوری وارد کرده ولی اکتشاف و استخراج نفت در سال‌های اخیر تحوّل نسبتاً مهمی‌را در بخش اقتصادی‌ این کشور سبب شده است.
-بیش از نیمی(50/23 درصد) از نیروی کار‌ این کشور در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند ولی‌ این بخش پیشرفت چندانی نداشته و ‌بیشتر غیرمکانیزه است. صنایع [[سودان]] نیز بیشتر در زمینه فرآوری و تبدیل فرآورده‌های کشاورزی‌ایجاد شده‌اند.
+[[سودان]] دارای منابع نفت خام نیز هست که عمدتاً در مناطق جنوبی آن واقع است. تولید نفت‌ این کشور در سال 2004م. (1383هـ.ش) حدود دویست هزار(200/000) بشکه در روز بوده است.<ref>http://www.afran.ir/modules/publisher/item.php</ref> ولی پس از جدایی [[سودان]] جنوبی، میزان تولید نفت جمهوری [[سودان]] کاهش یافته و یکصد و هیجده هزار(118/000) بشکه در روز شده است. میزان مصرف روزانه نفت در جمهوری [[سودان]]، یکصد و پانزده هزار(115/000) بشکه است<ref name=":1">وزارة الإعلام(جمهورية السّودان)،السّودان: أرض الفرص، حقائق و أرقام الخرطوم: وزارة الإعلام، يوليو 2011م.ص21</ref>. وزارت اطّلاع رسانی جمهوری [[سودان]]، در کتاب «[[سودان]]: سرزمین فرصت‌ها» برخی ویژگی‌های  اقتصادی‌ این کشور در سال 2011م. (1390هـ. ش) را چنین اعلام کرده است:
-فشارهای بین‌المللی بر کشور سودان، آسیب‌های فراوانی به اقتصاد‌ این جمهوری وارد کرده ولی اکتشاف و استخراج نفت در سال‌های اخیر تحوّل نسبتاً مهمی‌را در بخش اقتصادی‌ این کشور سبب شده است.
+* میزان تولید ناخالص داخلی:66/6 میلیارد دلار (دارای رتبه شصت و چهارم در جهان)
+* نرخ رشد تولید ناخالص داخلی:6/2 درصد در سال 2011م. (1390هـ.ش) و 5/5 درصد در سال 2010م. (1389هـ.ش)
-[[سودان]] دارای منابع نفت خام نیز هست که عمدتاً در مناطق جنوبی آن واقع است. تولید نفت‌ این کشور در سال 2004م. (1383هـ.ش) حدود دویست هزار(200/000) بشکه در روز بوده است.<ref>http://www.afran.ir/modules/publisher/item.php</ref> ولی پس از جدایی [[سودان]] جنوبی، میزان تولید نفت جمهوری [[سودان]] کاهش یافته و یکصد و هیجده هزار(118/000) بشکه در روز شده است.  میزان مصرف روزانه نفت در جمهوری [[سودان]]، یکصد و پانزده هزار(115/000) بشکه است<ref name=":12">وزارة الإعلام(جمهورية السّودان)،السّودان: أرض الفرص، حقائق و أرقام الخرطوم: وزارة الإعلام، يوليو 2011م.ص21</ref>.
-وزارت اطّلاع رسانی جمهوری [[سودان]]، در کتاب «[[سودان]]: سرزمین فرصت‌ها» برخی ویژگی‌های  اقتصادی‌ این کشور در سال 2011م. (1390هـ. ش) را چنین اعلام کرده است:
-میزان تولید ناخالص داخلی:66/6 میلیارد دلار (دارای رتبه شصت و چهارم در جهان)
-نرخ رشد تولید ناخالص داخلی:6/2 درصد در سال 2011م. (1390هـ.ش) و 5/5 درصد در سال 2010م. (1389هـ.ش)
 توضیح‌ اینکه براساس‌ این آمار، جمهوری [[سودان]] از نظر رشد تولید ناخالص داخلی، دارای رتبه شصت و دوم جهان است و در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بعد از [[قطر]] و عربستان، سومین کشور به‌شمار می‌آید.
-میزان تولید سرانه: 2380 دلار
+* میزان تولید سرانه: 2380 دلار
 سهم هریک از بخش‌های اقتصادی در تولید ناخالص ملّی:
-بخش کشاورزی:31/6 درصد از تولید ناخالص ملّی (9 درصد از صادرات غیر نفتی)
+* بخش کشاورزی:31/6 درصد از تولید ناخالص ملّی (9 درصد از صادرات غیر نفتی)
 توضیح‌ اینکه 50/23 درصد از نیروی کار [[سودان]] بخش اشتغال دارند.
-بخش صنعت: 26 درصد از تولید ناخالص ملّی (9 درصد از صادرات غیر نفتی)
+* بخش صنعت: 26 درصد از تولید ناخالص ملّی (9 درصد از صادرات غیر نفتی)
+* بخش خدمات: 42/1 درصد
+* میانگین بیکاری: حدود یازده (11) درصد
+* میزان فقر: حدود هشت(8) درصد از جمعیت کشور، زیر [[خط فقر در مالی|خط فقر]] زندگی می‌کنند.
+* میزان سرمایه گذاری خارجی: 2/981 میلیارد دلار
+* نرخ تورم: 13 درصد
+* تعداد دام و احشام: 102/846/331 رأس
+====مهم‌ترین محصولات کشاورزی====
+/6 درصد از تولید ناخالص ملّی [[سودان]] از بخش کشاورزی تأمین می‌شود. مهم‌ترین  محصولات كشاورزی‌ این کشور شامل: صمغ عربی[XI]، ذرّت ـ به‌ویژه ذرّت خوشه‌ای[XII] ـ دانه‌های روغنی از جمله کنجد و تخم آفتابگردان، ذرّت، گندم، پنبه، بادام زمینی، خرما، کرکدی، نیشکر، انواع میوه به‌ویژه مرکّبات و انواع سبزیجات است.
+====مهم‌ترین تولیدات، صنایع و معادن====
+نفت، فرآورده‌های نفتی و گازهای طبیعی، طلا، مس، کروم، الیاف پنبه، انواع پارچه، سیمان، انواع دانه‌های روغنی مانند کنجد، بادام زمینی و تخم آفتابگردان، انواع روغن‌های خوراکی، شکر، کرکدی، صابون، کفش، اسلحه، خودرو، تجهیزات پزشکی و دارو، گوشت و فرآورده‌های پروتئینی، پوست حیوانات ، صمغ عربی، ارزن، خرما، انواع میوه و سبزیجات، سنگ آهن، روی، تنگستن، میکا، نقره. تولید طلای [[سودان]] در آستانه سال ۲۰۰۰م.(برابر با 1379هـ.ش) به حدود ۵ تن در سال رسید.
+*نرخ رشد بخش صنعتی: 23 درصد؛
+*نرخ رشد بخش کشاورزی: 3/6 درصد؛
+*نرخ رشد بخش خدمات: منفی یک درصد؛
+*میزان تولید و مصرف برق: تولید: 8/850 گیگا وات؛
+*مصرف سرانه: 233 کیلو وات.
+توضیح‌ اینکه در سال 2006م. (برابر با 1385هـ.ش) مصرف سرانه برق 92 کیلو وات بوده است.
-بخش خدمات: 42/1 درصد
+میزان تولید و مصرف نفت:
+*تولید: 118/000 بشکه در روز؛
+*مصرف: 115/000 بشکه در روز؛
+*تعداد پالایشگاه‌ها: 2 پالایشگاه؛
+*ظرفیت پالایش: 115/000 بشکه در روز؛
+*تعداد بنادر با امکانات صدور نفت: 3 بندر.
+صادرات: طلا، مس، کروم، نفت، فرآورده‌های نفتی و گازهای طبیعی، پنبه، کنجد، بادام زمینی، صمغ عربی، شکر، کرکدی، تخم آفتابگردان، تخم هندوانه، ذرّت، گوشت و فرآورده‌های پروتئینی، انواع میوه و سبزیجات، دام زنده و پوست حیوانات.
+====مهم‌ترین شرکای تجاری در بخش صادرات====
+[[چین]]، [[ژاپن]]، ‌اندونزی، [[هندوها در زیمبابوه|هند]]، عربستان سعودی، [[مصر]] و [[امارات متحده عربی]].
-میانگین بیکاری: حدود یازده (11) درصد
+سهم صادرات از درآمد ملّی: 17 درصد
-میزان فقر: حدود هشت(8) درصد از جمعیت کشور، زیر [[خط فقر در مالی|خط فقر]] زندگی می‌کنند.
+واردات: مواد غذایی، کالاها و محصولات صنعتی، تجهیزات مورد نیاز در بخش‌های تصفیه نفت و حمل و نقل، انواع دارو، مواد شیمیایی، ادویه جات، منسوجات، گندم، کود شیمیایی، کائوچو و کاغذ.
+====مهم‌ترین  شرکای تجاری در بخش واردات====
+[[چین]]، عربستان سعودی، [[مصر]]، هند و [[امارات متحده عربی]].
-میزان سرمایه گذاری خارجی: 2/981 میلیارد دلار
+سهم واردات از درآمد ملّی: 14 درصد
-نرخ تورم: 13 درصد
+میزان بدهی خارجی: 37 میلیارد دلار (قبل از جدایی [[سودان]] جنوبی)<ref name=":1" />
+====حمل و نقل و ارتباطات جاده‌ای ====
+وزارت اطّلاع رسانی جمهوری [[سودان]]، آمار و اطّلاعات مربوط به حمل و نقل و ارتباطات جاده‌ای‌ این کشور را در سال 2011م. (1390هـ.ش) به شرح زیر اعلام کرده است:
+*راه‌آهن: 4/239 کیلومتر؛
+*جاده آسفالته: 11/000 کیلومتر؛
+*جاده‌های غیر آسفالته یا در دست ساخت: 34021 کیلومتر؛
+*فرودگاه‌های دارای باند آسفالته: 15 فرودگاه؛
+*فرودگاه‌های بالگرد و هواپیما‌های کوچک (ملخی): 87 فرودگاه؛
+*طول آبراه‌های قابل کشتیرانی در مسیر رودها: 2567 کیلومتر؛
+*بنادر: هفت بندر؛ شامل بورت [[سودان]]، سواکن(عثمان دقنة)، بشائر، المیناء الجنوبی، میناء أوسیف، المیناء الأخضر و میناء الخیر؛
+*خطوط لوله نفت خام: 3830 کیلومتر؛
+*خطوط لوله فرآورده‌های نفتی: 1556 کیلومتر <ref>وزارة الإعلام(جمهورية السّودان)،السّودان: أرض الفرص، حقائق و أرقام الخرطوم: وزارة الإعلام، يوليو 2011م.ص 24</ref><ref>معماریان، مریم، امیدی، مصطفی (1394). جامعه و فرهنگ [[سودان]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی]، ص.81-83.</ref>.
+{{به روز رسانی}}
-تعداد دام و احشام: 102/846/331 رأس<ref>معماریان، مریم، امیدی، مصطفی (1394). جامعه و فرهنگ [[سودان]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین المللی الهدی]، ص.81-83.</ref>
 == نیز نگاه کنید به ==
-[[وضعیت اقتصادی و معیشتی در ژاپن]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در روسیه]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در تونس]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در لبنان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشت مردم چین]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در افغانستان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در سنگال]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در فرانسه]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در آرژانتین]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در مالی]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در سودان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در ساحل عاج]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در زیمبابوه]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در تایلند]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در اوکراین]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در اسپانیا]]؛ [[وضعيت اقتصادی و معيشتی در اردن]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در اتیوپی]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در سیرالئون]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در قطر]]
+[[وضعیت اقتصادی و معیشتی در افغانستان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در ژاپن]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در روسیه]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در تونس]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در لبنان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشت مردم چین]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در سنگال]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در فرانسه]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در آرژانتین]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در مالی]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در ساحل عاج]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در زیمبابوه]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در اوکراین]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در اسپانیا]]؛ [[وضعيت اقتصادی و معيشتی در اردن]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در اتیوپی]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در سیرالئون]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در قطر]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در تایلند]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در گرجستان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در قزاقستان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در سریلانکا]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در تاجیکستان]]؛ [[وضعیت اقتصادی و معیشتی در بنگلادش]]
 == کتابشناسی ==