فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در چین

از گذشته­‌هاي دور گفته شده است­ كه كتاب نردبان پيشرفت بشريت است و به همين سبب كتابت و كتاب، هر محتوا و شكلي كه داشته باشد، بيانگر رشد و خلاقيت و انديشه­‌مندي و توسعه‌­ی فرهنگ هر ملتي به ­شمار می‌رود. بنابراين، توسعه­‌ی فرهنگ كتابداري و كتابخانه نيز در هر كشوري بازتابي از میزان پیشرفت و توسعه­‌ی فرهنگ و تمدن آن قوم است.

فرهنگ كتابت در چین

نخستین نوشته چینی به نام جیاگو وِن: حکاکی حروف بر روی کاسه لاکپشت

مردم سرزمين چین را بايد جزو ملت­‌هايي به شمار آورد كه از آغاز دوره­‌ی احساس نياز  انسان به انتقال ايده و انديشه‌­ی خود به ديگران از طرق مختلف، به فكر كشف راه‌­هايي پرداخت كه ب­تواند از طريق ثبت انديشه­‌ها، خود را جاودان سازد. هم­چنین، برآورد شده است که چین تا سال 1750 میلادی، به تنهایی بیشتر از تمام دنیا اثر نوشته­‌ای ایجاد کرده است که اکثر آن­ها جنبه‌­ی اخلاقی و فلسفی داشته است. طبق اسناد و مدارك به اثبات رسيده و مورد قبول باستان‌شناسان، قديمي­ترين دست نوشته­‌هاي بشري كه به وضوح و طبق قاعده و قانون در بردارنده­‌ی پيام است، در جنوب عراق و بين‌النهرين كشف شده كه متعلق به 5200 سال قبل است. ساكنان اين منطقه با اختراع نوعی خط يا تصوير نگاري و علايم نوشتاري براي انتقال ايده و انديشه­‌هاي خود به ديگران، آنان را بر روي لو‌ح‌­هاي سفالين و گِلين حك كرده‌­اند كه در كاوش­‌هاي باستاني به عمل آمده از اين منطقه به دست آمده است. گفته مي‌­شود كتابت در کشور چین نیز حدود 2000 سال پس از كشف و مورد استفاده قرار گرفتن علايم نوشتاري در بين‌النهرين آغاز شده است، يعني حدود 3000 سال پيش. نخستین نوشته­‌هاي چینی تحت عنوان «جیاگو وِن (Jiagu Wen)» كه در واقع حروف تصويري بوده و بر روي كاسه­‌ی لاك­پشت‌­ها حكاكي شده‌­اند ،متعلق به دوران سلسله­‌ی شانگ است كه در قرن­‌هاي 11 تا 16 پیش از ميلاد حكم­رانی مي­‌كرده‌­اند. ولي چنان­چه كشفيات اخيري كه از منطقه اي بنام «جیاخو (Jiahu)» در سال 1962 به دست آمده است، از سوي دانشمندان مورد تأييد قرار گيرد، تاريخ كتابت و استفاده از علايم نوشتاري انسان­‌هاي اوليه در چین به 8600 سال پیش بازخواهد گشت كه در آن صورت قدمت نوشته­‌هاي كشف شده از «جیاخو» 3000 سال پيش­تر از آثار منطقه‌­ی بين‌النهرين خواهد بود، چون كربن‌هاي به دست آمده از اين منطقه، متعلق به 7000 سال تا 5800 سال پیش از ميلاد است.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین

فرهنگ جمع‌آوري كتاب در چین

براساس مدارك موجود، تاريخ جمع‌آوري و نگهداري کتاب و نوشته­‌ها در چین، بسيار طولاني است و اين سنت حسنه كه قدمت آن به سه هزار سال پيش و به دوران حكم­رانی سلسله‌­ی «جو» باز مي‌­گردد، مراحل مختلفي چون توسعه، تقويت، موفقيت‌­ها و فرود و فرازها و دگرگوني­‌هاي متعددي را پشت سر گذاشته است. جمع‌آوري كتاب در چین كه ابتدا از اهتمام در­بار امپراتوران مختلف چین به امر جمع‌آوري و نگهداري آنان به عنوان يك گنج ثروت و در اختيار داشتن علوم و آگاهي­‌هاي روز آغاز شده بود، رفته رفته به ساير قشرهاي جامعه از جمله برخي از شخصيت‌­هاي علمي و انديشمندان درباري، روحانيان معابد مختلف، مراكز نشر و گسترش علوم و معارف و در نهايت مجموعه‌­داران خصوصي ثروتمندي كه براي ب­دست آوردن يك جلد كتاب حاضر بودند بخش مهمي از ثروت خود را بپردازند، تأثير گذاشته و بدين ­صورت فرهنگ كتاب اندونزي در خانواده‌­های سطح متوسط به بالای چین از هر قشر و گروهي نهادينه گرديد و مجموعه كتب با ارزش قديمي عظيم موجود در كتابخانه­‌هاي مهم امروزين چین و جهان كه به عنوان ذخاير تمدن و فرهنگ چین به­ شمار مي­‌آيد، بخشي از همان مجموعه­‌هاي شخصي، درباري و معبدي علاقمندان به جمع آوري كتاب در چین باستان است، كه بخش عظيم­تر آن بر اثر جنگ­‌ها و آتش سوزي­‌ها و بلايا و حوادث طبيعي و كينه و عداوت‌های قومي و قبيله­‌ای و شخصی، از بين رفته است.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین

كتابخانه­‌هاي سنتي و يا «برج كتاب» در چین

در كنار فرهنگ جمع‌آوري و نگهداري كتاب، كم كم سيستم­‌ها و شبكه­‌هاي خاص نسخه‌برداري، توزيع، خريد و فروش، شناسايي كتب معتبر و از همه مهم­تر حفاظت از اين كتاب­‌ها نيز شكل گرفته و توسعه يافت. تأسيس كتابخانه‌­هاي شخصي و يا برج‌­هاي كتاب كه براي مدت 2500 سال، از دوران پيش از حكم­راني سلسله­‌ی «چین (Qin)» تا اواخر قرن نوزدهم ادامه يافت نيز در همين راستا بوده است. در طول تاريخ، اين كتابخانه­‌ها در واقع صرفا محل جمع‌آوري كتاب بوده و هدف از احداث برج‌­هاي كتاب، ايجاد محلي براي محافظت از آن­ها و احيانا، استفاده‌­ی صاحب كتابخانه و يا افراد مورد تأييد وي بوده است، نه ارايه­‌ی خدمات كتابداري به علاقه‌مندان به مطالعه و افراد عادي و معمولي. به همين سبب، تقريبا در تمامي برج­‌هاي كتاب، قوانين و مقررات سختي برای استفاده از کتاب­‌ها به اجرا گذاشته مي­‌شد و از ورود افراد متفرقه و غير مجاز، به ویژه زنان (در چین باستان(←تاریخ دوران باستان چین) که فرهنگ مردسالاری حاکم بود، مردم براین باور بودند که زن هرچه محدودتر در خانه باشد، بهتر است.) به كتابخانه‌­ها ممانعت به عمل مي‌آمد و امانت بردن كتاب نيز ممنوع بود. در اين كتابخانه­‌ها مقرر بود كه كتب موجود پس از مرگ صاحب اصلي، نبايد بين وراث تقسيم شود، نبايد نسخه­‌هايي از آن به خارج از كتابخانه منتقل شود و تنها افراد مجاز آن­ هم در ساعاتي معين و در داخل همان برج‌­ها مي‌­توانستند از ذخاير موجود در آن استفاده نمايند (در افسانه‌های چینی گفته می‌شود که دختری عاشق کتاب بود، ولی نمی‌توانست به تنها کتابخانه‌­ی موجود دسترسی داشته باشد. لذا با پسر صاحب کتابخانه ازدواج کرد تا از این طریق بتواند به کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ی پدر شوهرش دسترسی پیدا کند، ولی علی‌رغم ازدواج با پسر خانه، هرگز به کتاب‌ها دسترسی پیدا نکرد.).  تخطي‌كنندگان از این مقررات، به سختي در ملأ عام مجازات مي­‌شدند. برخي از اين برج­‌ها به خاطر داشتن كتاب­‌هاي نفيس و متنوع و نایاب و اجراي سخت مقررات، از شهرت زيادي برخوردار بودند. در حقيقت می‌توان گفت، کشور چین ميراث فرهنگ مكتوب خود را مديون این مجموعه‌داران دولتي و غير دولتي كتاب بوده و پديده‌­ی برج كتاب آيينه‌­ی تمام نماي فرهنگ مكتوب و جمع‌آوري كتاب و بنيان­‌هاي اوليه‌­ی تشكيل كتابخانه­‌هاي عمومي امروزين در اين كشور به حساب مي‌­آيند. كار گردآوري كتاب به ويژه براي مجموعه‌­داران خصوصي، به هيچ وجه سهل و آسان نبود، بلكه برخي اوقات، با خطرات جدي جاني و مالي روبرو مي‌­شدند. ولي در­ عين­ حال، به دليل علاقه‌­ی شخصي همه­‌ی اين خطرات را به جان خريده و با عشق و علاقه به جمع آوري كتاب می­‌پرداختند. به همين سبب بسياري از مجموعه‌داران و صاحبان برج­‌هاي كتاب، براي به دست آوردن برخي از نسخه­‌هاي مهم و با ارزش، بعضا تمام دارايي و ثروت خود را از دست مي­‌دادند و در صورت نداشتن پول كافي، به تهيه‌­ی كپي يا نسخه بدل آن مبادرت مي‌­کردند. لذا، گاهي شيوه‌­ی افراطي پيش گرفته و به هر قيمتي كه بود مي­‌خواستند نسخه­‌ی مورد نظر را به دست آورند ولو از طریق ارتکاب جرم و جنايات و دزدي و غارت.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین

دوران كتاب ­سوزي در چین

نقاشی از سوزاندن کتاب‌ها و مجازات کتابدار

نخستین امپراتور سلسله­‌ی «چین» وقتی در سال (207 پیش از میلاد) به­ قدرت رسيد، براي پايان دادن به اختلافات فكري و سياسي و قومي و ايجاد وحدت و يك­پارچگي در سراسر این کشور، تنها راه چاره را ممنوعيت هر گونه فكر و انديشه كه به گذشته تعلق دارد، به ويژه آن­چه كه مربوط به انديشه­‌هاي فكري كنفوسيوس بود دانست. لذا، به توصيه­‌ی نخست وزيرش به نام «لي­شي (Li Shi)» با صدور فرمان وحشیانه­‌ي «كتاب­‌ها را بسوزانيد و طرفداران و تبليغ‌كنندگان انديشه­‌هاي كنفوسيوس را در آتش انداخته و دفن كنيد» فاجعه­‌ی عظيم فرهنگي را به بار آورد كه با سوزاندن كتاب­‌هاي غير قابل شمار و انهدام و به آتش كشيدن محل­‌هاي نگهداري كتاب، خسارت غير قابل جبراني بر ميراث مكتوب ملت چین و گنجينه‌­ی فکری و فرهنگي اين كشور و ضررهاي غير قابل شمارشی بر گنجينه­‌داران و صاحبان مجموعه­‌هاي كتاب وارد ساخته و در اين حركت ضد بشري، بسياري از كتاب‌­هاي ارزشمند و گرانبها در آتش جهل و كينه و نفرت حكام وقت سوخت. در اين دوران بسياري از مجموعه‌­داران براي حفاظت از كتاب­‌ها، آن­ها را در كوه‌­ها و يا بين شكاف­‌های ديوار منازل و يا مناطق دور افتاده پنهان و دفن نمودند كه پس از مدتي بسياري از اين آثار در اثر رطوبت و عوارض طبيعي از بين رفت و نابود گرديد. برخی از آثار كنفوسيوس، از جمله «قطعات ادبي»، «كتاب تاريخ» و... قرن­‌ها بعد از ديوار خانه­‌ی محل سكونت كنفوسيوس كشف و مورد استفاده قرار گرفت.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین

احياي مجدد سنت گردآوري كتاب

در دوران حكمراني سلسله‌­ی تانگ با توجه به رشد اقتصادي و ثبات اجتماعي موجود، تلاش براي جمع‌آوري كتاب و ايجاد برج­‌هاي نگهداري آثار مكتوب بار دیگر رونق گرفت و افزايش یافت و سيستم طبقه‌بندي كتاب­‌ها بر اساس موضوعات تاريخي، فلسفي و ادبيات شكل گرفت. در اين دوران ايجاد مؤسسات مختلف نگهداري كتاب در سطوح دولت­‌هاي محلي نيز توسعه يافت و فهرست‌برداري و ثبت كتاب­‌هاي موجود به عنوان اموال دولتي آغاز گرديد. هم­زمان، با تلاش‌­هاي مقامات دربار و حكومت­‌هاي منطقه‌­اي براي جمع‌آوري و نگهداري كتاب، معابد و صومعه‌­هاي بودايي و تائويي نيز اقدام به جمع‌آوري و حفاظت از كتاب­‌ها و نوشته‌­هاي مذهبي كه بيشتر از سوي مانك­‌ها و راهبان بزرگ در مورد اين آیين­‌ها نگاشته مي­‌شد نموده و از اين طريق انحصار جمع‌آوري كتاب توسط درباريان شكسته و معابد نيز قدم­‌هاي بزرگي در ايجاد كتابخانه­‌هاي بزرگ مذهبي آن­هم فقط جهت استفاده‌­ی مانك‌­هاي بزرگ برداشتند. با توجه به شيوع مكاتب مختلف فلسفي و نظري در اين دوران، بر اساس فلسفه‌­ی «بگذار صدگل شكفته شود» و ايجاد مدارس و مراكز مختلف آموزشي متعدد كه هر كدام وابسته به يك مكتب خاص فلسفي بود، ايجاد كتابخانه در كنار اين مدارس نيز امر رايجي شد. بدين شكل بود که گروه سومي نيز وارد عرصه‌­ی جمع آوري و نگهداري كتاب شده و فرهنگ علاقمندي به كتاب را به سطوح متوسط جامعه نیز كشاندند كه به عنوان نمونه مي‌توان از مدرسه‌­ها ي«آهوي سفيد» و «يوئه لو» اشاره كرد كه با جديت تمام اقدام به جمع‌آوري كتاب و تأسيس كتابخانه نمودند. با گسترش فرهنگ اجتماعي و با سواد شدن تعداد بيشتري از مردم، رفته رفته عادت و علاقه به جمع‌آوري كتاب توسط مجموعه‌داران خصوصي نيز رايج و افراد با سواد و پولدار بخش خصوصي به جهت تفنن و يا تظاهر و بعضا نيز براي مطالعه‌­ی شخصي و خانوادگي، اقدام به جمع‌آوري كتاب نموده و از اين طريق پايه‌­ی چهارم اجتماعي فرهنگ گردآوري كتاب شكل گرفت و مجموعه‌داران خصوصي نيز به عنوان رقيب دولت و معابد و مدارس وارد بازار جمع‌آوري كتاب شده و فرهنگ آثار مكتوب رونق بيشتري گرفت.

فرايند فرهنگ گردآوري كتاب در دوران حاكميت سلسله­‌هاي «يوان»، «مينگ» و «چینگ» با توجه به گرايش عموم مردم و حمايت امپراتوران وقت و تنوع و گستردگي مكاتب فكري و انديشه­‌هاي فلسفي، به اوج خود رسيد و گروه‌­هاي چهارگانه‌­ی جمع‌آوري كتاب با استفاده از ابداعات خود و تجربيات گروه‌­هاي ديگر، روز به روز سيستم جمع‌آوري، نگهداري، حفاظت و استفاده از گنجينه­‌هاي پر ارزش برج­‌هاي كتاب افزوده و آن­ را شكوفاتر ساخته و در عين حال، مقررات سخت و پيچيده‌­ی استفاده از آنان از جمله ممنوعيت استفاده‌­ی افراد متفرقه و زنان را هم­چنان تا همين اواخر، حفظ كردند. تدوين مجموعه‌­هاي بزرگ تاريخي، فلسفي، ادبي، هنري، مذهبي و دايره‌المعارف‌های بزرگي هم­چون دایره‌المعارف «يونگ­لي» و تأسيس برج بزرگ كتاب «وِي­يوان» كه از لحاظ كمي و كيفي در سطح بسيار بالايي قرار داشت، از دستاوردهاي بزرگ همين دوران محسوب مي‌­شوند. مناطق جنوب و جنوب شرقي چین، به عنوان ثروتمند­ترين مناطق اين كشور كه از طريق دريا و بنادر مختلف با جهان خارج نيز در ارتباط بودند، در زمينه­‌ی جمع‌آوري كتاب و ايجاد برج‌­هاي بزرگ نگهداري آثار مكتوب، پيشتاز ساير مناطق به شمار مي‌­آيند. براساس اسناد تاريخي، تنها در شهر جنوبي و بندري «نينگ­بو» در استان جِه­جيانگ، بيش از يكصد باب كتابخانه‌­ی دولتي و خصوصي فعال بود كه هنوز هم برخي از آن­ها به فعاليت خود ادامه مي­‌دهند.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین

تدوین بزرگ­ترین دایره‌المعارف جامع قدیمی چین

حدود شش صد سال پیش و در سال 1403 میلادی، بنابه دستور امپراتور یونگ­له (Yongle) از سلسله­‌ی مینگ، حدود دو هزار دانشمند و عالم و متخصص در رشته­‌های مختلف علوم، مأمور به تهیه و تدوین دایره‌المعارفی تحت عنوان «یونگ­له دادیان (Yongle Dadian)» شدند که پس از پنج سال تلاش جمعی، این دایره‌المعارف در سال 1408 میلادی تکمیل و تقدیم امپراتور شد. این دایره‌المعارف از 370 میلیون کاراکتر چینی تشکیل و دارای 917480 هزار صفحه، 22937 فصل، در 11095 مجلد، و بین 7 تا 8 هزار مدخل بود و از نظر حجم بیش از 40 متر مکعب فضا را اشغال می‌­کرد و در عصر خود بزرگ­ترین دایره‌المعارف جهان به شمار می‌­رفت. مطالب این دایره‌المعارف شامل تمامی علوم، اطلاعات و داده‌­های موجود در سرتاسر چین از دوران نخستین سلسله‌­ی چین (206 تا 221 پیش از میلاد) تا عصر تدوین آن در آغاز قرن پانزدهم، اعم از علوم کشاورزی، هنر، نجوم، زمین شناسی، تاریخ، ادبیات، پزشکی، فلسفی، جغرافیا، علوم طبیعی و اطلاعات مذهبی می‌­گردید. اندیشمندان، برای تدوین این دایره‌المعارف افزون بر استفاده از کلیه­‌ی اسناد، مدارک و کتاب­‌های موجود در آرشیو کتابخانه­‌ی سلطنتی امپراتور، از سرتاسر چین بالغ بر 8000 جلد کتاب نادر و کمیاب را خریداری و در اختیار این گروه از محققان و پژوهشگران قرار دادند.

این گنجینه‌­ی عظیم علمی، که پس از تدوین در دربار امپراتور نگهداری می‌­شد، به دلیل حجم زیاد آن هرگز چاپ نشد و به صورت دست­نویس و در دو نسخه تهیه و نگهداری می‌­شد (در سال 1567 میلادی، به دلیل از بین رفتن نسخه­‌ی اصلی در یک آتش سوزی، نسخه‌­ی سومی از آن تهیه و در قصر شهر ممنوعه نگهداری می‌شد.). در سال 1900 میلادی که قوای اشغالگر کشورهای غربی و شرقی از جمله انگلیس، آلمان، فرانسه، ژاپن، روسیه، اتریش و... پکن را اشغال کردند، این مجموعه نیز مورد تعرض مهاجمان قرار گرفته و بسیاری از مجلدات آن سوزانده شده و یا به غارت رفته و به کشورهای خارجی ارسال و پراکنده شد.

گفته شده که این دایره‌المعارف، 12 برابر بزرگ­تر از دایره‌المعارف مشهور فرانسوی است که توسط دیتروت در قرن هجدهم میلادی در فرانسه تدوین شده است. درحال حاضر، از این مجموعه تنها حدود 800 فصل در 400 مجلد باقی مانده است که به صورت پراکنده در چین و 8 کشور دیگر نگهداری می‌­شود. از این مجموعه، حدود 400 فصل آن در 221 مجلد در چین، 41 جلد در کتابخانه‌­ی کنگره­‌ی آمریکا، 51 جلد در انگلیس، 5جلد در آلمان و بقیه نیز در کشورهای ژاپن و کره‌­ی جنوبی نگهداری می­‌شود. در اوایل دهه­‌ی 1950، حدود 64 جلد از این مجموعه از اتحاد جماهیر شوروی سابق و 3 جلد از آلمان شرقی سابق به چین بازگردانده شد.

کتابخانه­‌ی ملی چین در سال 2001 میلادی، طی پروژه‌­ای کلیه­‌ی جلدهای موجود از این مجموعه در چین را به صورت فاکسی­مایلی، در همان قطع و رنگ و اندازه‌­ی اصلی و در تیراژی محدود تهیه و منتشر ساخته و یک نسخه‌­ای از آن را به منظور استفاده­‌ی پژوهشگران، در کتابخانه­‌های مهم و معتبر چین قرار داد. این کتابخانه در نظر دارد از سایر مجلداتی هم که در کشورهای خارجی نگهداری می­‌شود، به همین شکل نسخه‌­هایی را تهیه و در اختیار کتابخانه­‌های فوق قرار دهد.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین

تأسيس كتابخانه‌هاي عمومي

در اواخر قرن نوزدهم، چین به تدريج درهاي خود را به روي غرب گشود. برخي از نخبگان سياسي و دانشگاهي نیز ايده‌­هاي علمی پيشرفته‌­ی غربي را پذيرفته و به دنبال آن فرهنگ و علوم غربي را در چین رواج دادند.

از آنجا كه كتابخانه مهم­ترين مركز نشر ايده‌­ها و دانش جديد بود، شمار زيادي كتابخانه در همين دوران در سطوح مركزي و استاني و توسط ارگان‌­هاي دولتي و مدارس و دانشگاه­‌های وابسته به مسیونرهای مذهبی تاسيس شد. كتابخانه­‌ی مشهور «برج گويوئه» نخستين كتابخانه­‌ی مدرن چیني، در سال 1902 تأسيس شد كه يكي از اهداف آن روشنگري و احياي فكري مردم از طريق آموزش بود. در اين برج كتاب­‌هاي غربي و روزنامه‌­هاي جديدالانتشار و نشريات ادواري اين كشورها در اختيار مردم قرار مي­‌گرفت و درب سالن­‌هاي مطالعه­‌ی اين كتابخانه، برخلاف گذشته، به روي عموم مردم باز بود. اين كتابخانه، تنها يك مركز نگهداري كتاب نبود، بلكه از طريق آن خدمات مفيد دیگری هم به خوانندگان كتاب ارايه مي­‌شد.

با شروع قرن بيستم، شمار بيشتري از كتابخانه­‌های مدرن در استان­‌هاي جِه­جيانگ، هوبِي، فوجيان و هونان تأسيس و درهاي اين مراكز به روي عموم مردم گشوده شد. تا سال 1914، مجموعا 18 كتابخانه­‌ی استاني در چین ساخته شد و كتابخانه­‌ی پايتخت كه اكنون به كتابخانه­‌ی ملي چین تبديل شده است، در سال 1912 به صورت رسمي افتتاح و در اختیار علاقمندان قرار گرفت. هم­زمان، كتابخانه‌­هاي دانشگاهي نيز قارچ گونه در سرتاسر کشور راه اندازی شدند كه از جمله­‌ی آن­ها مي­‌توان به كتابخانه­‌ی دانشگاه پايتخت، كتابخانه‌­ی دانشگاه چینگ­خوا و كتابخانه­‌ی دانشگاه تربيت معلم پكن اشاره كرد. در دهه­­‌ی 1930، تمامي دانشگاه­‌ها و دانشكده‌­هاي سراسر چین، دارای كتابخانه­‌ی ويژه­‌ی خود بودند. مضافا اين­كه، شماري كتابخانه‌­ي تخصصي و شخصي نيز به ­وجود آمد. در سال 1938، شمار كتابخانه­‌هاي چین به 5196 باب رسيد ولي به دليل تشدید جنگ داخلی و آغاز جنگ ضد ژاپني، تنها 391 باب از اين كتابخانه­‌ها توانستند تا سال 1949 كه جمهوري خلق چین تأسيس شد، به کار خود ادامه دهند.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین؛ استقرار جمهوری خلق چین؛ نظام سیاسی جمهوری خلق چین؛ جمهوری خلق چین(از سال 1949 تاکنون)؛ جمهوری خلق چین(از سال 2002 تاکنون)

توسعه‌­ی کتابخانه­‌های عمومی پس از تأسیس چین نو

در بيش از شصت سال پس از تأسیس جمهوری خلق چین، سيستم کتابداری و كتابخانه‌­ای در چین به سرعت رشد كرده و شامل كتابخانه­‌هاي عمومي، دانشگاهي، پژوهشي و تخصصي، شخصي و انواع كتابخانه‌­هاي دیجیتالی مي­‌گردد. طبق آمار، در سال 2009، شمار انواع كتابخانه‌­ها در سراسر چین به بیش از 258 هزار باب رسيد. بر اساس آمار رسمي، شمار كتابخانه­‌هاي عمومي در سراسر كشور چین، بیش از 2850 باب با مجموع 85/5 میلیارد جلد كتاب مي­‌باشد.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین؛ استقرار جمهوری خلق چین؛ نظام سیاسی جمهوری خلق چین؛ جمهوری خلق چین(از سال 1949 تاکنون)؛ جمهوری خلق چین(از سال 2002 تاکنون)

متنوع و ديجيتالي شدن خدمات كتابخانه­‌هاي عمومي چین

كتابخانه‌ی «تيَن­يي» قدیمیترین کتابخانه چین

دیجیتالی شدن کتابخانه ها در چین

پس از گذشت سه دهه از اجرای اصلاحات، با توجه به گسترش استفاده از فناوري نوين اطلاع رسانی، تحول جديدي در توسعه‌­ی كتابخانه­‌هاي چین به وجود آمده و درحال حاضر، شمار زيادي از كتابخانه­‌هاي اين كشور برای ارایه‌ی خدمات کتابخانه‌­ای، از فناوري ديجيتالي استفاده مي‌­كند. در عصر انفجار اطلاعات، يك كتابخانه در صورتي مي‌­تواند به حيات مدرن خود ادامه داده و با همتايان خود به رقابت بپردازد كه از سيستم­‌هاي جدید فن­آوری ديجيتالي به بهترين نحو استفاده كرده و با منابع کتابخانه­‌های بزرگ و حرفه­‌ای در سطح جهاني و ملي ارتباط داشته باشد. امروزه در چین، سيستم كتابخانه­‌ی ديجيتالي با سرعت هرچه تمام‌­تر درحال شكل گیری و توسعه است. هر كتابخانه مي­‌كوشد تا سيستم مديريت اطلاع رساني، سايت اينترنتي، و خدمات دیجیتالی خود را ايجاد و به روز کند. در اين زمینه، كتابخانه‌­ی ملي چین، مركز اطلاع رساني و اسناد آكادمي علوم چین و كتابخانه­‌ی دانشگاه چینگ­خوا، نه تنها پيشتاز هستند، بلکه مسئولیت دیجیتالی کردن تمام کتابخانه‌­های عمومی مهم چین و ایجاد شبکه­‌های گسترده‌­ی کتابخانه­‌ی دیجیتالی مادر را بر عهده دارند. با توجه به جمعيت زياد كشور چین و گستردگي خوانندگان كتاب، تعدادي كتابخانه‌­ی تخصصي با تنوع و کاربرد خاص، مانند کتابخانه­‌ها­ی کودکان، نابینایان، پژوهشگران، نسخ خطی، و... که هر کدام در زمینه­‌ی خاص تخصص داشته و  خدمات ویژه‌­ای ارایه­ می­‌کنند نیز راه‌اندازي شده است. براي نمونه، كتابخانه­‌ی ملی چین و كتابخانه‌­ی شانگهاي، به لحاظ تنوع، گستردگي، دارا بودن مجموعه­‌هاي فراگير كتاب و تسهيلات پيشرفته، برتري­‌هاي زيادي نسبت به ساير كتابخانه­‌ها دارند و كتابخانه‌ی «تيَن­يي» و کتابخانه­‌ی جدید پایتخت نيز از نظر ارائه­‌ی كتب قديمي و نادر و كمياب براي علاقه‌مندان جذابيت زيادي دارد.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین

كتابخانه‌­ی ملي چین

كتابخانه­‌ی ملي كنوني چین، همان «كتابخانه‌­ی سلطنتی پايتخت» سابق است كه در سال 1909، در محل معبد «گوانگ­خوا» در پكن احداث و سپس به خيابان «وِن­جين (Wenjin)» منتقل و به بزرگترين كتابخانه­‌ی مدرن چین تبديل گرديد. این کتابخانه در سال 1928 میلادی، کتابخانه‌­ی ملی بِی­پینگ (Beiping) نام گرفت. از سال 1987، در مکاتبات بین‌المللی با نام «کتابخانه­‌ی ملی چین» عنوان شد و در دسامبر سال 1998 با مصوبه‌­ی شورای وزیران چین این نام رسمیت یافت. در طول سال­‌هاي سپري شده، تعدادي از محققان و دانشمندان برجسته‎­‌ی چینی، از جمله «ليانگ چي­چائو»، «چاي يوان پي»، «لوشون» در خدمت اين كتابخانه بوده و رياست آن را بر عهده داشته‌اند.

كتابخانه­‌ی ملي چین، پس از تأسيس جمهوري خلق چین در سال 1949، به كتابخانه­‌ی پكن تغيير نام داد. به دنبال توسعه‌ی علمی و آموزش چین، و افزايش تقاضاي مردم براي فراگيري علوم، كتابخانه­‌ی پكن نيز در دهه‌هاي 1950 و 1960 توسعه­‌ی بيشتري يافت. در سال 1975 براساس تصمیم «چوئن­لاي» نخست وزير وقت این کشور، عملیات ساخت و ساز و تجدید بنای ساختمان كتابخانه­‌ی پكن آغاز و در سال 1987 ساختمان جديد كتابخانه در فضايي به مساحت 170 هزار متر مربع تكميل و به یکی از بزرگ­ترين كتابخانه‌­های جهان تبديل شد. این کتابخانه از نظر وسعت مقام نخست را در آسیا و مقام چهارم را در جهان دارد. ساختمان كتابخانه جمعآ از 22 طبقه و چند ساختمان مرتبط تشكيل شده است. مخازن كتاب 10 طبقه را به خود اختصاص داده و 38 تالار مطالعه نيز در 5 طبقه از ساختمان استقرار يافته‌اند. افزون بر این­ها، دو تالار نمايشگاهی و دو محوطه‌­ی سبز نيز در زمين 14 هكتاري كتابخانه وجود دارد. بخش‌هاي مختلف آن عبارتند از:

1- بخش منابع الكترونيكي. دو تالار منابع الكترونيكي در كتابخانه وجود دارد که هر كدام به ترتيب 20 و 63 رايانه دارند. بسياري از لوح‌هاي فشرده و سايت‌هاي اينترنتي در اين تالارها قابل دسترسي هستند. استفاده از رايانه‌ها با پرداخت هزينه‌هاي تعيين شده، مخصوص اعضا بوده و اعضاي جديد پس از طي دوره‌هاي آموزش رايانه، مجاز به بهره‌برداري هستند. امكان دسترسي پيوسته به فهرست همگاني (اپك) نيز ميسر است.

2- بخش خدمات تهيه­‌ی اسناد. وظيفه­‌ی اين مركز، ارائه‌­ی خدمات اطلاع‌رساني به طرح‌هاي تحقيقاتي بزرگ ملي، واحدهاي توليدي، و عموم مردم در قالب تهيه، بازيابي، و اشاعه‌­ی اطلاعات مورد نياز آن­ها، در قبال دريافت هزينه‌هاي مربوط است. امانت بين كتابخانه‌هاي داخل و خارج از كشور، از ديگر وظايف اين مركز به شمار می‌­رود.

3- بخش ترجمه. اين بخش وظيفه­‌ی ترجمه­‌ی منابع كتابخانه‌اي به زبان‌هاي گوناگون را برعهده دارد. مترجمان پاره‌وقت اين مركز بنابر سفارش مراجعان، به ترجمه از زبان‌ها يا به زبان‌هاي مختلف از جمله انگليسي، روسي، ژاپني، آلماني، فرانسوي، كره‌اي، اسپانيولي، ايتاليايي، هندي، و جز آن مي‌پردازند.

4- بخش صوتی و تصویری. این بخش دارای سه سالن صوتی و تصویری مجهز به سیستم چندرسانه‌­ای، با امکانات استودیو ویرایش فیلم، پخش، و ظبط است. دو سالن نمایش جمعی با 130 صندلی و 60 صندلی تک نفره نیز در این بخش در نظر گرفته شده است. در این بخش امکان به امانت گرفتن منابع برای اعضای کتابخانه هم وجود دارد.

كتابخانه‌­ی ملي چين، افزون بر اين­كه يك كتابخانه‌­ی تحقيقاتي جامع و گنجينه­‌ی ملي انتشارات داخلي است، مركز تحقيقات و توسعه­‌ی كتابخانه‌ها و شبكه‌هاي اطلاع‌رساني كتابخانه‌ها نيز به‌شمار مي‌رود. تهيه­‌ی كتابشناسي ملي، نظام رده‌بندي چيني، اجراي توافقات رسمي فرهنگي، و همكاري با ساير كتابخانه‌ها در داخل كشور و در سطح بين‌المللي، از وظايف اين كتابخانه است. كتابخانه‌­ی ملی، مركز ملي شابک و شماره­‌ی استاندارد ملي پيايندها (آي.اس.اس.ان.) نيز هست. به صورت کلی، حفظ و نگهداري مواد كتابخانه‌­ای از اهداف اين كتابخانه است. از اين رو، كتاب‌هاي مهم و نادر، به‌ منظور حفظ و نگهداري مطلوب، به ريزنگار تبديل مي‌شوند. اين كتابخانه علاوه بر برخورداري از قانون واسپاري انتشارات داخلي (از سال 1920)، به گردآوري انتشارات خارجي، انتشارات سازمان‌هاي بين‌المللي و دولت‌هاي خارجي، انواع ريزنگار و مواد ديداري - شنيداري، لوح فشرده، و انتشارات الكترونيكي نيز می‌پردازد. هم­چنين مجموعه‌هاي بزرگي از انتشارات در زمينه‌هاي كتابداري و اطلاع‌رساني؛ سالنامه‌هاي چيني؛ و مجموعه‌هاي خاص انتشارات هنگ‌كنگ، تايوان، و ماكائو را گردآوري كرده است. افزون بر این، كتابخانه‌­ی ملي چين مركز واسپاري رساله‌هاي دكتراي چيني و انتشارات سازمان ملل متحد نيز هست.

اين كتابخانه در تمامي روزهاي سال به روي مراجعان باز بوده و روزانه بین 7 تا 8 هزار نفر به كتابخانه مراجعه كرده و از 10هزار  فقره ماده­‌ی كتابخانه‌اي استفاده مي‌کنند. هم­چنين، خدمات پيوسته‌­ی آن 24 ساعته از طريق شبكه‌هاي چندرسانه‌اي گوناگون و نيز اينترنت قابل دسترسي است. در 1999، قريب به 15000 كارمند در اين كتابخانه اشتغال داشته‌اند، كه نزديك به 10 درصد آنها داراي تخصص كتابداري بوده‌اند.

كتابخانه­‌ی ملي چين، مركز ملي پيشينه­‌ی كتابشناختي است و وظيفه‌­ی انتشار «كتابشناسي ملي چين»، فهرستگان‌هاي ملي، و فهرست مجموعه‌هاي موجود در اين كتابخانه را بر عهده دارد. اين كتابخانه از سال 1927 و به‌ ويژه از سال 1957 «فهرستگان ملي چين» را گردآوري كرده است. در سال 1997 «مركز فهرست­نويسي كتابخانه­‌ی پيوسته»، به‌منظور سازماندهي فهرست نويسي رايانه‌اي در سطح كشور، مديريت شبكه‌­ی فهرستگان، و گسترش اشتراك منابع كتابشناختي در آن تأسيس شد. انتشار فهرست­ برگه­‌ی كتاب‌هاي چيني با فرمت مارك نيز از وظايف اين مركز به‌ شمار مي‌رود. تا پايان سال 1997 حدود 73 نفر در اين مركز اشتغال داشته‌اند.

كتابخانه­‌ی ملي چين هم­چنين موظف به تهيه‌­ی بيش از 30 عنوان كتابشناسي است؛ از جمله: «كتابشناسي ملي چين»، «كتابشناسي عمومي كتاب‌هاي منتشر شده بين سال‌هاي 1911-1949»، و «كتابشناسي كتاب‌هاي قديمي و كمياب».

اين كتابخانه با همكاري ساير كتابخانه‌هاي چين، پايگاه اطلاعاتي كتابشناسي ملي گذشته‌نگر چين (1949 تا 1987) را ايجاد كرده‌است كه در كنار پايگاه اطلاعاتي كتابشناسي ملي چين كه توسط كتابخانه‌­ی ملي چين راه‌اندازي شده‌است، بزرگ‌ترين و جامع‌ترين پايگاه اطلاعاتي كتابشناسي ملي انتشارات چين را تشكيل مي‌دهد. كتابخانه ملي چين هم­چنین، رياست هيئت تحريريه رده‌بندي كتابخانه‌­ی چيني را برعهده دارد كه زير نظر وزارت فرهنگ چين تشكيل مي‌شود. تحقيق، تأليف، بازبيني، و اصلاح طرح رده‌بندي چيني و موضوعات وابسته، از وظايف اين هيئت به‌شمار مي‌رود.

كتابخانه عظيم ملي چین دارای 3/26 ميليون جلد كتاب (براساس آخرين آمار سال 2007) است كه پنجمين مجموعه­‌ی بزرگ كتاب جهان به شمار مي‌­آيد و در سال­‌هاي اخير سالانه 600 تا 700 هزار جلد كتاب به ذخاير آن افزوده شده است. از جمله آثار بسيار كهن موجود در آن مي‌توان به 35 هزار قطعه خطوط حكاكي شده روي لاك لاك­پشت‌­ها، 300 هزار يادداشت­‌هاي سلطنتي دوران سلسله‌­ی سونگ مربوط به 700 سال پيش، و بیش از 3 ميليون جلد كتاب نادر و منحصر به فرد، و يك ميليون 640 هزار جلد كتاب قديمي، 97/2 میلیون کتاب به زبان­‌های خارجی آن اشاره كرد. اين كتابخانه هم­چنين اسناد و مدارك و آثار قديمي مربوط به شهر دونگ­خوانگ، مجموعه­‌ی جائوچنگ، دايره‌المعارف يونگ­لي و آثار كامل ادبيات كلاسيك چین را در خود جاي داده است. اين كتابخانه از لحاظ گردآوري كتاب به زبان چینی بزرگ­ترين مركز در جهان و بزرگ­ترين كتابخانه­‌ی كشور چین در زمينه­‌ی جمع‌آوري كتب خارجي به 115 زبان دنيا است. در این كتابخانه آثار ارزشمند و گرانبهايي درباره­‌ی افراد مشهور و اسناد دوران انقلاب فرهنگي و تئوري­‌هاي تئوري‌پردازان چینی نگهداري مي‌­شود و با 1200 كتابخانه و موسسه­‌ی تحقيقاتي در 120 كشور جهان مبادلات گسترده‌­اي دارد و نشريات رسمي دولت­‌هاي خارجي و سازمان ملل را در خود جاي داده است. بسياري از انتشارات الكترونيكي و جديد و مدرن امروزه در جريان توسعه­‌ی عصر اطلاع رساني به خزاين و گنجينه­‌هاي اين كتابخانه افزوده شده و مجهز به شبكه­‌ی رايانه‌­اي است و از يك سيستم مديريتي پيشرفته همانند سيستم كتابخانه­‌هاي مهم و پيشرفته‌­ی جهان برخوردار است. داده­­‌هاي ديجيتالي تمام متن موجود در آن به 78 ميليون صفحه مي­رسد كه معادل 250 هزار جلد كتاب است. شمار بازديد كنندگان پايگاه اينترنتي اين كتابخانه در سال 2007 به بیش از 350 ميليون نفر رسيد. اين كتابخانه در قرن بيست و يكم، سيستم كامپيوتري و ديجيتالي كردن تمام كتب و اسناد خود را كه از سال 1998 آغاز كرده به اتمام خواهد رساند و مرحله­‌ی بعدي توسعه­‌ی مجدد ساختماني كتابخانه با فضايي به مساحت 22 هزار متر مربع که درحال اجرا است، به آن اضافه خواهد شد كه پس از تكميل فضاي كتابخانه به 250 هزار متر مربع بالغ مي­‌گردد و از اين لحاظ مقام سوم جهان را به خود اختصاص خواهد داد. سه طرح اطلاع رساني فرهنگي براي ارائه­‌ی فناوري پيشرفته و توسعه­‌ی فرهنگ و آموزش مردم، چاپ به صورت افستِ كتاب­‌هاي قديمي كمياب و نادر براي استفاده­‌ی عموم و هم­چنين ارسال كتاب به مناطق حاشيه­‌اي و محروم كشور براي توسعه‌­ی فرهنگ كشاورزان و روستاييان و افزايش آگاهي­‌هاي علمي آنان، از جمله طرح­‌هايي است كه از سال 2005 ميلادي اين كتابخانه در دست اجراء دارد.  (سابقی، ، 1384)

سایر کتابخانه‌­های مهم چین نیز عبارتند از: کتابخانه‌­ی جدید پایتخت؛ کتابخانه‌­ی ملی شانگهای؛ کتابخانه‌­ی فرهنگستان علوم اجتماعی چین (کتابخانه­‌ی تخصصی با بیش از 6 میلیون جلد کتاب)؛ کتابخانه‌­ی دانشگاه پکن؛ کتابخانه­‌ی دانشگاه چینگ­هوا؛ کتابخانه‌­ی دانشگاه خلق پکن؛ و کتابخانه­‌ی دانشگاه تربیت معلم پکن.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین