آیین های سنتی اعیاد چینی

کشور چین ازجمله کشورهایی است که از سابقه و تمدن دیرینه­‌ای برخوردار است. امروزه از این تمدن و مدنیت کهن، باورها و نشانه­‌هایی باقی است که قسمتی از آن­ها در جشن‌­ها و آداب و رسوم اعیاد چینی مشاهده می‌­شود. هر چند به مرور زمان برخی از آداب و رسوم این جشن‌­های کهن از بین رفته و یا متحول شده‌اند، ولی ماهیت اصلی آن­ها که تأکیدی بر گرد هم آمدن اعضای خانواده و اتحاد، یگانگی و تقویت حس هم­کاری و هم­بستگی بین خانواده است، هم­چنان باقی مانده است. این حس گاهی به ­صورت گردهمایی و صرف یک نوع غذای خاص متجلی می­‌شود و گاه به ­صورت حرکاتی هماهنگ در ساخت، تزیین و پارو زدن دسته جمعی یک قایق ظهور می‌یابد. تعداد و تنوع جشن­‌ها و فستیوال­‌های چینی به دلیل حضور اقلیت­‌های قومی زیاد در این کشور به حدی است که می‌توان این سرزمین را کشور جشنواره‌­ها و فستیوال­‌ها نامید. ولی اعیاد اصلی چینی که تقریبا به ­صورت عمومی در سراسر چین مورد توجه همه است عبارتند از:

1.    جشن عید بهاره ( آغاز سال نو)

2.    جشن فانوس‌­ها (پایان تعطیلات سال نو)

3.    جشن پنجمین روز از ماه پنجم (جشن قایقرانی اژدها)

4.    جشن نیمه‌­ی ماه (جشن پاییزی)

5.    جشن چینگ مینگ (جشن زیارت قبور نیاکان)

6.    جشن هفتمین شب از ماه هفتم (جشن عشق و محبت)

7.    جشن هشتمین روز از ماه دوازدهم (جشن لابا)

8.    جشن نهمین روز از ماه نهم (جشن سلامتی)

9.    جشن تحول زمستانی (پیشواز عید بهاره)

10. جشن اقلیت­‌های قومی چین

جشن عید بهاره

تزئینات اماکن ارزشمند برای جشن عید بهاره

جشن عید بهاره، همه ساله مقارن با روز اول از نخستین ماه قمری در تقویم سنتی کشاورزی چین برگزار می­‌شود. در این ایام تمامی افرادی که دور از خانواده به تحصیل یا کار اشتغال دارند، سعی می‌کنند به خانه برگشته تا در این روزها جشن سال نو را در کنار خانواده بگذرانند. عید بهاره بزرگ­ترین و مهم­ترین عید چینی­‌هاست که تقریبا در سرتاسر این کشور آن را گرامی می‌­دارند. در دوران باستان، مردم درپایان سال قمری و در آستانه­‌ی سال جدید قربانی­‌هایی را برای خدایان و نیاکان خود عرضه می­‌داشتند تا در سال جدید محصولات، احشام و نزولات جوی بیشتری داشته باشند. از این ­روی مردم چین همیشه عید بهاره را مهم­ترین عید خود می­‌دانستند. یک ضرب‌­المثل چینی می‌­گوید:

«هرکس در بهار آغاز خوبی داشته باشد، در تمام سال موفق خواهد بود.» ( سالی که نکوست ازبهارش پیداست).

از عصر حاکمیت سلسله­‌ی خَن (220م – 206 ق م) تا دوران آخرین امپراتور چین (1911)، تقویم (کشاورزی) چینی­‌ها براساس ماه­‌های قمری محاسبه می­‌شد و سال مالی نیز بر همین اساس بود. ولی درسال 1912 (تأسیس جمهوری خلق چین) دولت وقت، تقویم میلادی را که در بیشتر کشورهای غربی مورد استفاده بود، جایگزین تقویم قمری کرد. از آن پس آغاز سال مالی بر اساس تقویم میلادی و نخستین روز از ماه نخست قمری، به ­عنوان سال نو و عید بهاره شناخته می‌­شود. از آن­جا که سال قمری هر سال ده روز به جلو حرکت می­‌کند، عید بهاره‌­ی چین هم دچار تغییرات شده و معمولا بین بیست و پنجم ژانویه تا پنجم فوریه در نوسان است. عید بهاره برای مردم چین به منزله‌­ی کریسمس برای غربی­‌ها و عید نوروز برای ایرانی‌­هاست. چون ماه آخر سال فرا می‌­رسد، مردم درون و بیرون خانه­‌ها را تمیز و بر در و دیوار و پنجره­‌ها تصاویر و نوشته­‌های زیبا­یی که نماد سال نو است می­‌چسبانند.

رقص اژدها برای جشن عید بهاره

در ساعت دوازده از شب سی­ام آخرین ماه سال قمری، سال نو فرا می‌­رسد، شبی که تمامی اعضای خانواده دور هم جمع شده و بر سر یک سفره غذای مخصوص شی عید را با هم می‌­خورند تا وحدت و یگانگی و هم­دلی خانواده در سال جدید نیز ادامه یابد. بعد از ظهر روز آخر سال، همه­‌ی اعضای خانواده زودتر از همیشه به خانه باز می‌­گردند تا در تدارک شام به یکدیگر کمک کنند و پیشکش ویژه‌­ی خدایان و اجدادشان را آماده سازند. دور هم بودن در کنار سفره­‌ی سال نو برای تمام خانواده‌­های چینی بسیار اهمیت دارد، زیرا معتقدند این در کنار هم بودن سال خوبی را برای همه­ به ارمغان خواهد آورد. آن­ها پس از صرف شام، برای شگون بیشتر نوشیدنی و شیرینی به یکدیگر تعارف می‌کنند. مردم تمام این شب را بیدار می‌­مانند تا با سال کهنه وداع کنند. آن­ها معتقدند هرکس بتواند تمام شب را بدون خستگی بیدار بماند، سال آینده، سالی همراه با موفقیت خواهد داشت.

زنان خانه‌دار مشغول پختن جیائوزه (Jiaoze) (غذای چینی) می­‌شوند. پختن این غذا برای سال نو سنتی است که هزاران سال سابقه دارد. در نیمه­‌ی شب که لحظه‌­ی تحویل سال است، مردم برای استقبال از سال نو ترقه‌بازی و آتش‌بازی می‌­کنند و برای خوشبختی و سعادت اعضای خانواده جیائوزه می‌­خورند و در فردای آن دید و بازدید‌های سال نو از خانه‌­ی بزرگ خانواده آغاز می‌­شود. (ازسال1994 به­ منظور جلوگیری از آتش ­سوزی و صدمات جانی، ترقه بازی در داخل شهر پکن و بعضی از شهرهای بزرگ ممنوع شده و دولت برای این امر محل مناسب و امنی را در چهار گوشه‌­ی شهر که مجهز به سیستم اطفای حریق و با حضور نیروهای انتظامی می‌­باشد اختصاص داده است). در دید و بازدیدها ابتدا کودکان و نوجوانان و به­ طور کلی جوان‌ترها، به دیدار بزرگترها می­‌روند و بزرگترها پولی را که در کاغذ قرمز پیچیده شده به ­عنوان عیدی به آن­ها هدیه می­‌کنند.

پس از اتمام دید و بازدیدهای خانوادگی در سه روز اول عید، مردم برای تفریح و گذران اوقات فراغت خوش، به پارک‌­ها و معابد بزرگی می‌­روند که در آن­جا اجرای برنامه‌­های تفریحی و شادی هم­چون رقص شیر، رقص اژدها، سیرک، آکروبات، نمایشگاه و فروشگاه مواد غذایی، مسابقات فرهنگی و هنری و... از سوی دولت و گروه­‌های هنری در نظر گرفته شده است. خرید بادبادک، فرفره، ماسک صورت، و سایر اسباب‌بازی­‌ها برای کودکان، از آیین­‌های سنتی جشن بهاره به شمار می­‌رود. این ایام آداب و رسوم و آیین‌­های فراوانی دارد که پرداختن به همه‌­ی آن­ها به کتاب مستقلی نیاز دارد.

جشن فانوس­‌ها (پایان تعطیلات سال نو)

فانوس‌های تزئینی درست شده به شکل پرندگان

تعطیلات جشن بهاره، با برگزاری جشن فانوس‌­ها به پایان می‌­رسد. پانزدهمین روز ماه نخست سال که با پایان تعطیلات و جشن­‌های عید همراه است، فرصت خوبی برای هنرنمایی هنرمندان هنرهای سنتی و جوانان علاقمند است که با شرکت در مسابقه­‌ی هنری ساختن فانوس‌­های کاغذی، شادی جشن بهاره را وصف ناپذیر می‌­کنند.

آن­ها با برش دادن کاغذ­های رنگارنگ، به ویژه قرمز، فانوس‌­های زیبایی را درست کرده و در بازار یا پارک مرکزی شهر در معرض دید تماشاچیان قرار می­‌دهند. فانوس‌­هایی به شکل لوستر، حیوانات، پرندگان، و چهره‌­های قهرمانان افسانه‌­ای و ملی، در نهایت سلیقه و زیبایی. مردم نیز ضمن بازدید از این هنرنمایی­‌ها بهترین فانوس‌­ها را انتخاب و در پایان برندگان این مسابقه­‌ی هنری همراه با شادی و خوشحالی اعلام می‌­شود. خوردن برخی غذاها و شیرینی­‌های مخصوص این جشن مانند دامپلینگ (Dumpling) ( نوعی غذایی که با برنج و شکر پخته می­‌شود) و حدس زدن کلمات و واژه‌­های رمزی نوشته شده در فانوس‌­ها نیز از مراسم این روز است.

جشن پنجمین روز از ماه پنجم (جشن قایقرانی اژدها)

اکثر مواقع قایق‌ها طرح اژدها دارند

در افسانه­‌های چینی آمده است که در دوران سلسله‌­ی جو شرقی (265-770پیش از میلاد)، شاعری بود به بنام «چو­یوان (Qu Yuan)» از اهالی کشور «چو» که در عصر دولت‌­های هم‌­ستیز می‌­زیست. وی که وزیر اعظم دربار و نسبت به امپراتور بسیار وفادار بود، مورد حسد و تهمت بداندیشان قرار گرفت و امپراتور بدون تحقیق و رسیدگی، او را از مقام وزارت عزل کرد. «چو یوان» که از این امر سخت غمگین و افسرده شد، به کنار رودخانه­‌ی «می­لو» در استان «هو­نان» رفته و دایم شعر می­‌سرود تا این­که از زندگی خود ناامید و مایوس گردید و خود را به رودخانه انداخت و غرق شد. این واقعه در پنجمین روز از ماه پنجم اتفاق افتاد.

چون مردم او را بسیار دوست داشتند، تلاش کردند با فرستادن قایق به رودخانه وی را نجات دهند که موفق نشدند. لذا، برای جلوگیری از خورده شده جسد «چو» توسط ماهیان دریا، غذای «زونگ زی (Zongzi) نوعی غذا است که از ژلاتین برنج که در برگ بامبو پیچیده و پخته می شود، درست می کنند.)» به رود خانه می‌ریختند. امپراتور بعدها فهمید که تهمت‌­ها علیه «چو» نادرست بوده و از این تصمیم خود ناراحت شد. از آن پس مردم برای بزرگداشت این شخصیت درست­کار، هر سال با برگزاری مسابقات قایق سواری که به «مسابقات قایقرانی اژدها» معروف است، و خوردن غذای «زونگ زی» یاد او را گرامی داشتند. امروزه هم این مراسم همه ساله به عنوان جشن قایق اژدها در پنجمین روز از ماه پنجم تقویم کشاورزی، در سرتاسر چین به ویژه در استان هونان انجام می‌شود.

جشن نیمه‌­ی ماه (جشن پاییزی)

کیک ماه

زیارت قبور در جشن چینگ مینگ

جشن نیمه­‌ی ماه پاییزی، پس از جشن بهاره بزرگ­ترین جشن چینی­‌ها به شمار می‌­رود. این جشن که در پانزدهمین روز از ماه هشتم به تقویم کشاورزی چین برگزار می­‌شود، با پرستش ماه توسط امپراتوران گذشته ارتباط دارد. در دوران باستان پادشاهان چین در بهار خورشید و در پاییز ماه را ستایش می­‌کردند. درباریان و مردم نیز با تأسی به امپراتوران، این روز را گرامی داشته و به جشن و شادمانی می‌­پرداختند. این آیین در دوران سلسله‌­ی تانگ، به یک آیین رسمی تبدیل و در سرتاسر کشور چین گرامی داشته شده و به «جشن نیمه­‌ی پاییز» یا «فستیوال ماه» معروف شد.

مردم در این روز با پختن کیک مخصوص به نام «کیک ماه (←یوان شیائو، زون زی و کیک ماه سه غذای سنتی چینی)» آن را به هم هدیه داده و از این طریق علاقه و محبت خود را به یکدیگر نشان می­‌دهند. گفته می­‌شود که قرص ماه در این روز به زمین نزدیک­تر و نسبت به شب­‌های دیگر کامل­‌تر است. لذا، مردم این نزدیکی را نماد محبت و نزدیکی اعضای خانواده نسبت به هم تلقی کرده و با تهیه­ و خوردن و اهدا کردن کیک ماه به یکدیگر، این روز را جشن می­‌گیرند.

جشن چینگ مینگ (Qingming Festival) (جشن زیارت قبور نیاکان)

فستیوال زیارت قبور در گذشتگان خانواده یا فستیوال «چینگ مینگ»، «روز پاکی»، «روز روشنایی» معمولا در روز چهارم تا ششم ماه آوریل هر سال که همه جا سبز و خرم است، برگزار می‌­شود. در این روز بهاری مردم برای زیارت و پاک کردن قبور گذشتگان خانواده و اهدای غذا و دسته گل به قبرستان‌­ها می‌­روند.

در این روز که معمولا باران بهاری نیز می‌بارد، مردم به بذر افشانی و کشت و کار و غرس نهال و هم­چنین، ورزش و تفریح می­‌پردازند تا از هوای پاک طبیعت و خرمی و سر‌سبزی آن بهره‌­مند شوند. برگزاری مسابقات طناب کشی، بادبادک بازی، تاب بازی و... نیز از تفریحات فرح‌بخش فستیوال «چینگ مینگ» به ­شمار می‌­رود.

جشن هفتمین شب از ماه هفتم (جشن عشق و محبت)

مرد گاوچران و خانم بافنده

در افسانه‌­های چینی آمده است­ که در دوران باستان پسر فقیر گاوچرانی بود که با گاوهای خود زندگی می‌­کرد. روزی خانم بافنده، دختر امپراتور آسمان به دنیا هبوط کرد و پسر گاوچران را دید. آن دو با هم دوست و به ­تدریج عاشق یکدیگر شدند. خانم بافنده تصمیم گرفت با گاوچران ازدواج کند و دیگر به آسمان برنگردد. ولی امپراتور آسمان وقتی متوجه قضیه شد، خیلی عصبانی شده و نگذاشت که دخترش با مردی عادی ازدواج کند. خانم بافنده که نمی‌­توانست از پدرش سرپیچی کند، به آسمان بازگشت. بدین­ گونه بود که آن­ها از هم جدا شدند. گاوچران برای رسیدن به معشوقش به دنبال خانم بافنده به آسمان رفت. وقتی نزدیک شد، امپراتور آسمان جاده‌­ی شیری را میان آن دو کشید تا نتوانند به هم برسند. لذا، گاوچران و خانم بافنده در دو طرف جاده­‌ی فقط به هم نگاه می‌­کردند و گریه می‌­کردند.

روزها گذشت، گاوچران و خانم بافنده هم­چنان آنجا مانده بودند. در نهایت، عشق وفاداری این دو به هم، امپراتور آسمان را تحت تأثیر قرار داد و دستور داد در هفتمین روز از ماه هفتم، به وسیله‌­ی کلاغ زاغی، بر روی جاده­‌ی شیری پلی گذاشته شود تا گاوچران و خانم بافنده هم­دیگر را ملاقات کنند. بدین طریق بود که این دو عاشق و معشوق به هم رسیدند.

بدین جهت است که مردم هر سال این روز را به نام جشن دوستی و وصال برگزار می­‌کنند. در این شب جوانان دور هم جمع شده و به آسمان نگاه می­‌کنند تا گاوچران و خانم بافنده را بینند و به آن دو تبریک بگویند.

جشن هشتمین روز از ماه دوازدهم (جشن لابا)

جشن لابا

ماه دوازدهم آخرین ماه سال از تقویم کشاورزی است. فصل زمستان سر می‌­رسد و هوا روز به روز سردتر می­‌شود. در روز هشتم این ماه جشن «لا با (La Ba)» «لا» نام مراسم دعا و نیایش در دوران باستان و «با» در زبان چینی به معنی هشت است. از آن­جا که مراسم دعای «لا» همیشه در روز هشتم از ماه دوازدهم برپا می‌­شد، آن را «لا با» می­‌نامد. در تاریخ سلسله­‌ی خَن جنوبی آمده است که مردم آن دوران متعقد بودند که در آسمان هشت ایزد وجود دارد و مراسم یاد آن­ها بود باید در روز هشتم ماه بر پا شود. گفته می­‌شود که بودا هم در این روز در زیر درخت «بودی» آیین خود را معرفی کرد، لذا به این جشن «عید بودایی» هم گفته می‌­شود.

مهم­ترین آداب این روز، خوردن آش برنج «لا با» است که از برنج، لوبیا، و غلات مختلف درست می­‌شود. به این آش «برنج بودا» هم گفته می‌­شود. اهدای آش برنج «لابا» به ارواح نیاکان و دوستان خانوادگی هم اهدا می­‌شود. این روز یکی از روزهای مهم سال برای پیشکش کردن هدایا به خدایان و جشن شکرگزاری به خاطر محصولات خوب به دست آمده درسال درحال سپری شدن هم هست.

جشن نهمین روز از ماه نهم (جشن سلامتی)

نهمین روز از ماه نهم به تقویم کشاورزی چین، مصادف با عید «چونگ ­یانگ (Chongyang)» یکی از عیدهای مهم مردم چین است. در این روز مردم همراه با خانواده­‌ی خود به کوهنوردی می‌­روند و ضمن تماشای مناظر زیبا و نوشیدن شربت گل­‌های داوودی، «کیک گل» نوعی غذای سنتی چین را صرف می‌­کنند. مردم چینمعتقدند که عدد 9 عدد خوش یمن و خوب و علامت مثبت است. از آن­جا که در نهمین روز از ماه نهم سال عدد 9 دو بار تکرار می­‌شود، تبرک و خوش یمنی آن دو برابر می‌­گردد. به همبن جهت، این روز را جشن می‌­گیرند و آداب و رسوم خاصی را هم انجام می­‌دهند.

البته، عید «چونگ ­یانگ» هم مثل هر عید سنتی چینی، داستان خاص خود را دارد. گفته می‌­شود، در قرن سوم پیش از میلاد، مردی به نام «فِی چانگ ­فانگ (Fei Changfang)» زندگی می‌­کرد که بسیار نیرومند و قوی بود. روزی به جوانی به نام «خانگ ­جینگ (Hang Jing)» گفت:

در نهمین روز از ماه نهم، فاجعه­ ی بزرگی برای خانواده ­ی او پیش خواهد آمد. بهتر است برای جلوگیری از این فاجعه در آن روز، چند کیسه‌­ی قرمز تهیه و در داخل آن برگ‌­های گل «داوودی» که یکی از گیاهان داروئی چین است قرار داده و همراه با خانواده‌اش به بالای کوه بروند و شربت گل داودی بنوشند.

«خانگ ­جینگ» در بامداد نهمین روز از ماه نهم به همراه اعضای خانواده‌‍اش به کوه رفت. یک روز بعد، تمام حیوانات خانگی او مردند اما «خانگ­ جینگ» و خانواده‌­اش سالم ماندند. از آن پس، کوهنوردی و استفاده از شربت گل «داوودی» در عید«چونگ ­یانگ» به یک رسم سنتی مردم چین تبدیل شده و با گذشت دو هزار سال از آن حادثه، هنوز هم ادامه دارد.

دولت چین هم در سال 1989، این روز را به عنوان روز سلامتی و «روز سالمندان» اعلام نمود و مردم برای به دست آوردن سلامتی و یاد بود عید «چونگ­ یانگ» در این روز به کوه­نوردی و استفاده از طبیعت می‌پردازند.

جشن تحول زمستانی (پیشواز عید بهاره)

تزئین شهر با فانوس و تزئینات دیگر در جشن تحول زمستانی

در آستانه­‌ی جشن بزرگ عید بهار، جشن دیگری به نام ( عید بهار کوچک) برگزار می­‌شود. در این جشن که معمولا از بیست و سومین روز از ماه دوازدهم سال به تقویم کشاورزی چین برگزار می‌­شود، آداب و رسوم خاصی نیز دارد. در برخی از مناطق چین مراسم «وداع با الهه‌­ی آشپزی» برگزار می‌­شود که یک آیین سنتی چینی­‌هاست و در سراسر این کشور رواج دارد. مراسم خداحافظی با الهه­‌ی آشپزی «قربانی کردن تنور» و یا «خداحافظی با تنور» هم نامیده می‌­شود.

در چین باستان، در هر خانه یک الهه‌­ی آشپزی گذاشته می‌­شد. گفته می­‌شود، این الهه به دستور امپراتور یشم از آسمان به جهان انسان­‌ها آورده شد و به ­تدریج به ­عنوان الهه‌­ی حافظ خانه مورد احترام مردم قرار گر فت که در شمال و یا شرق آشپزخانه قرار داده می­‌شد.

در برخی از خانه­‌ها نیز تصویری از این الهه بر روی دیوار چسبانده می‌­شد. روی این الهه، عبارت «میزبان‌­خانه» نوشته می‌شد. الهه­‌ی آشپزی از آخرین روز سال پیش تا بیست و سومین روز از ماه دوازدهم سال بعد در خانه می­‌ماند تا از اعضای خانه حمایت و پشتیبانی کند. در روز بیست و سوم ماه، الهه­‌ی آشپزی به آسمان رفته و اعمال نیک و بد اعضای خانواده در سال پیش را به امپراتور یشم گزارش می­‌کند. امپراتور هم نامه­‌ی سرنوشت هر یک از اعضای خانواده در سال نو را به الهه‌­ی آشپزی می‌­دهد. به همین جهت، گزارش الهه­‌ی آشپزی برای تمام اعضای خانواده بسیار مهم است.

در این روز، مردم خانه تکانی کرده و شیرینی روی لب­‌های الهه­‌ی آشپزی می­‌مالند. در روز بیست و پنجم «دو فو (Dufu)» (نوعی غذای مخصوص که از شیره‌­ی سویا درست می‌­شود) را تهیه و روز بیست و ششم گوشت خریده، روز بیست و هفتم مرغی را قربانی، روز بیست و هشتم خمیر را ورز داده، روز 29 نوشیدنی را تهیه می‌­کنند و در آخرین روز سال «جیائوزه» را برای مصرف در عید بهاره آماده و خود را برای جشن سال نو می­‌سازند.

نیز نگاه کنید به فرهنگ عمومی در چین؛ آداب و رسوم عامیانه‌­ی مردم چین