جغرافیایی طبیعی سنگال

مساحت سنگال196722 کیلومتر مربع است. %9/97 آن خاک و %1/2 آن آب است. شامل 531 کیلومتر کناره های ساحلی است. مرزهای آن با کشورهای همسایه عبارت  از موریتانی 813 کیلومتر، گامبیا  740 کیلومتر، مالی 419 کیلومتر، گینه بیسائو 338 کیلومتر و گینه 330 کیلومتر می باشد . بیشترین ارتفاع آن از سطح دریا 581 متر و کمترین ارتفاع آن صفر یعنی کنار دریا است.

این سرزمین بین 12°8 و 16°41 عرض جغرافیایی شمالی و 17°32 و 11°21 طول جغرافیایی غرب قرار دارد. نقطه غربی آن غربی ترین نقطه در آفریقای قاره ای است. کشور سنگال دارای 14 منطقه ی اداری و 45 استان است. (Atlas du Sénégal, 2007: 136)

آب و هوا

آب و هوای سنگال از نوع ساحلی است. دارای یک فصل باران که به آن زمستان گفته می شود و یک  فصل خشک می باشد. فصل بارانی از ماه ژوئن تا اکتبر ادامه دارد و بسته به عرض جغرافیایی در ماه اوت و سپتامبر کمی متنوع است (در شمال نسبت به جنوب میزان بارندگی کمتر است) و فصل بادهای موسمی است. فصل خشک از نوامبر تا ژوئن است. بالاترین میزان درجه حرارت در فصل بارانی در تابستان است.  پایین ترین میزان درجه حرارت در ماه ژانویه است. در قسمت ناحیه ساحلی دریا هوا بسیار خنک و درجه حرارت  تا  است، اما در مرکز شرق کشور درجه حرارت به  هم می رسد. (Atlas du Sénégal, 2004: 136)

از نظر "آکاستا" (Aquastat) (آرشیو منابع آبی سنگال)، ارتفاع آب سالانه میانگین بارندگی 686 میلی متر است، یا برای یک مساحت km² 196720 ، یک حجم بارندگی سالانه ی km³ 95 و 128 می باشد.

مجموع منابع آبی در این کشور نشان می دهد که سالانه میزان آن تا حدود km³8/38 افزایش می یابد، برای جمعیت 12 میلیونی در 2008 به هر نفر m³200/3 آب می رسد، و این امری رضایت بخش است، زیرا بسیاری از کشورهای آفریقایی از خشکسالی رنج می برند. (: 5-10 2005 Sall,)

تنوع جغرافیایی و اکوسیستم ها

سرزمین سنگال دارای دو حوزه مرتفع است که شامل جزایر گوره (Gorée) و مادلن (Madeleines) می شود. ولی مهم ترین بلندی ها،  فوتا – جالون (Fouta – Djalon) در مرز گینه قرار دارند. مصب های سنگال هم پایین از سطح دریا قرار دارند (سالوم و کازامانس Saloum, Casamance) و در کناره های ساحلی هم تپه های شنی زیادی وجود دارد. یکی از ویژگی های سنگال این است که تنها کشوری در دنیا است که با وجود مساحت کمی که دارد، اکوسیستم های زیادی را داراست که عبارتند از:

- کوه : روی خاکریزهای "فوتا – جالون" (Fouta – Djalon) ، در مرز گینه، غرب پارک ملی نیوکولو- کوبا (Niokolo – koba) وکنار رودخانه "فالِمه" (Falémé) .

- جنگل انبوه : در استان کازامانس، مخصوصاً در منطقه ی مرزی گینه  بیسائو.

- صحرا : در منطقه "سنت – لوئی" (Saint – Louis)، در منتهی الیه شمال کشور، در شمالی ترین منطقه "فِرلو" (Ferlo).

- جنگل های "مانگرو"  (Mangrove): در استان کازامانس، جزایر "سین- سالوم"، (Sine –Saloum) "ژوآل" "فادیوث"(Joul – Fadiouth) تا منطقه ی دماغه ی" ِاسکرینگ" (Skirring) .

-دریاچه ها : دریاچه ی "گیه" (Guiers)   بزرگترین دریاچه سنگال است.

- دشت : در سنگال مرکزی.

- دریاچه های شور: دریاچه "صورتی" (Rose) و دریاچه" اِم بو بوس" (Mbeu beusse) و تعداد زیادی دریاچه دیگر.

- رودها و رودخانه ها : رود سنگال، رود گامبیا، رودخانه های "نیوکولوکوبا"، (Niokolo koba) ، "فالمه" (Faleme) ، "سالوم" (Saloum) و غیره.

- علفزارهای استوایی : در جنوب" اِم بور کیدیرا" (Mbour- Kidira) و در منطقه "تام باکوندا" (Tambacounda).

- اقیانوس : تمام کناره های ساحلی، از "سنت لوئی" در شمال تا "کابروس" (Kabrousse) در جنوب (Leroy , .(2006: 624

-نیای  (Niayes): نیای بخش اعظم منظره ساحلی سنگال را تشکیل می دهد.  منطقه نياي بطول ده الي پانزده كيلومتر در شمال سنگال قرار دارد و به علت وجود آبهاي تحت سطحي و زير زميني منطقه مساعدي براي كشت و زرع است.

این منطقه از نواحی یوف (Yoff) شروع و تا مرز موریتانی ادامه دارد. شامل دسته های شن و ماسه ریز است. در آن طرف این شن ها، مزارعی  وجود دارد که از دسترس شن ها در امان است و ولوف ها در آنجا کشاورزی می کنند.

- ولوژ (Les bologs): این واژه برای صحبت کردن از جنگل های "مانگروو" (Mangrove) (درختان حرا) به کار می رود. این منطقه شامل جزایر زیادی در مصب های شور و رودخانه ها است. بولوژها هم یک بخش بزرگ منطقه ساحلی است. اکوسیستم مانگروو برای انسان مناسب نیست. حشرات زیاد و باتلاق های زیادی در آن وجود دارد. کانال های زیاد آبی در این منطقه جاری هستند که سنگالی ها در آنجا ماهی گیری می کنند. بولوژ منطقه نيمه محصور در آب هاي ساحلي است كه در فارسي « خور» ناميده مي شود و جنگل هاي مانگرو در گستره جزر و مد، مصب ها و جزاير بين خورها در امتداد ساحل كشيده شده اند كه بصورت منطقه هاي گسسته يا پيوسته قابل مشاهده است. جنگل هاي مانگرو  بصورت مشترك به آب دريا و خشكي تعلق دارند.

پارک ملی "دلتا دو سالوم" (Delta du Saloum) توسط بولوژها پوشش داده شده است.

- ماسه های طلایی: بهترین سواحل تفریحی در استان "کازامانس" و بیشتر در "نیافوران" (Niafourang) در مرز بین گامبیا –  سنگال، در نوک شبه جزایر "پرندگان" و" نیکین" (Nyikine) در "کابروس" (Kabrousse) وجود دارد. دریای آن در طول سال گرم و آرام است، ولی توریست های زیادی در آنجا حضور ندارند.

-کناره شبه جزیره ی "دماغه ی سبز" (Cap – vert): این کناره آتشفشانی است. صخره های ساحلی باعث  شده که آنجا منطقه خوبی برای شنا نباشد. اما برای موج سواران این منطقه یک بهشت به شمار می آید. موج های عالی در آنجا وجود دارد، با این وجود تعداد حوادث زیاد است، زیرا تعداد صخره ها بسیار زیاد و توتیا نیز فراوان است که تهدید مهمی برای افراد به حساب می آید.

-کناره ی صدف ها : این کناره به کناره کوچک معروف است. از منطقه "روفیسک" (Rufisque) شروع و تا "ژوال فادیوث" ادامه دارد. اصلی ترین پوشش گیاهی آن "فیلائوس") Filaos  (است. آب دریا نه سرد نه گرم است. تعداد موج ها کم و آب روشن نیست و سمی است. ویژگی های این کناره این است که ساحل آن پوشیده از صدف است، به حدی که نمی توان روی این ساحل دراز کشید. (Leroy, 2006: 624)

درياچه ها و رودخانه ها

           این کشوردارای بیست و هفت رودخانه است از جمله این  جریان های آبی عبارتند از:

- کازامانس (Casamance) سرچشمه ی این رودخانه  در جنوب شرق این کشور قرار دارد و به  اقیانوس اطلس می ریزد. این رودخانه نام خود را به شهر کازامانس داده است.

- گامبیا   (Gambie)این رودخانه یک جریان آبی در آفریقای غربی است که از گینه، سنگال و در نهایت گامبیا می گذرد.

-کایانگا (Kayanga) این رودخانه از مرز های گینه، سنگال و گینه بیسائو می گذرد.

- سنگال (Sénégal) طول این رودخانه 1790 است، سرچشمه ی آن گینه و از مالی، موریتانی و سنگال می گذرد و به اقیانوس اطلس در شهر  سنت لوئی می ریزد.

           دریاچه های سنگال شامل  دریاچه های "گیه" (Guiers)،  دریاچه "اِم بو بوز" (Mbeu beusse) ، دریاچه "ام بوگس" (M’Bogosse)، دریاچه "ام با او آن" (Mbaouane)، دریاچه "مخه" (Mekhé)،  دریاچه "اور و آی" (Ourouaye)،  دریاچه صورتی (Rose)،  است. اما مهمترین آنها دریاچه  صورتی است. نام واقعی آن "رتبا"  و توریستی ترین دریاچه است. آب آن صورتی رنگ و شور است و مسابقات رالی پاریس -   داکار در آنجا برگزار می شود.  سپس دریاچه گیه است که بزرگترین دریاچه سنگال واقع در شمال این کشور و آب آن شیرین است.

جزایر  

کشور سنگال دارای حدود سی جزیره  است که  مهمترین آنهاعبارتند از:

جزیره ی "کارابان" (Karabane)،  در آن یک روستا وجود دارد و در منتهی الیه جنوب غربی سنگال واقع شده است. دارای آب و هوا ی بسیار خوب و پوشش گیاهی زیبایی است. این جزیره از لحاظ تاریخی اولین مقر استعماری فرانسه است. شغل اصلی مردمان آن برنجکاری و ماهیگیری است. در سال 2002، غرق شدن کشتی ژولا که مسیر بین داکار و زیگن شور را طی می کرد و توقفی در کارابان داشت باعث انزوای این جزیره شد. در سال 2008، در انتظار زیرساخت های جدید، کارکنان، دانشجویان و توریست های کمتری به آنجا می روند.

جزیره ی "گوره"(Gorée) توریستی ترین جزیره در داکار است، نام دیگر آن جزیره ی اقیانوس اطلس شمالی است و یکی از نوزده بخش پایتخت به شمار می رود. در این مکان "خانه ی بردگان" قرار دارد و یونسکو این جزیره را نماد یادبود پیام بردگی معرفی می کند. زیرا از آنجا بود که به مدت سه قرن بردگان به اروپا، آمریکا و بعضی از کشور های عربی برده می شدند.

جزیره ی "مادلن" (Madelane) به صورت مجمع الجزایر سواحل داکار را در بر دارد. جزیره ی پرندگان  خالی از سکنه در دلتای سالوم واقع است. جزیره ی یوف  جزیره ی بیابانی سنگال است و در ساحل شبه جزیره ی دماغه ی سبز قرار دارد. 

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی در این کشور تحت تأثیر شیب بارش است و به سه میدان پراکنش تقسیم می شود. پراکندگی متفاوت بارش، حاشیه دریایی و دارای تنوع زمین هایی است که اکوسیستم های مختلف دارد. سه میدان پوشش گیاهی این کشور عبارتند از: 1- جنگل هایی روشنی که از نوع جنگل های گینه هستند. 2- علفزارهایی که در آن درخت ها و نهال های کوچک رشد می کنند و از نوع سودانی –  ساحلی هستند. 3- اِستپ هایی که در آنجا درخت ها  و نهال ها رشد کرده و از نوع ساحلی می باشند.

در کناره های جریان آبی منطقه کازامانس و سالوم جنگل های فراوانی وجود دارد که در آن درختان حرا به چشم می خورند. منابع گیاهی سنگال، که به شکل مناطق جنگلی است از جنوب تا شمال بسیار متنوع است. آنها را می توان به سه نوع 1- گینه ای 2- سودانی و 3- ساحلی تقسیم کرد. در ضمن ویژگی های جنگل ها بسیار متفاوت است. مثلاً جنگل های جنوب شرقی که بیشتر خشک هستند، علفزارهای شرق و مرکز که پر از درخت است و یا اِستپ های شمالی که پر از نهال های کوچک می باشند.

میدان سودانی – ساحلی: از سنگال غربی تا کازامانس کشیده شده است و دارای جنگل های مرطوب است. میدان ساحلی – سودانی:  از حوزه درختان بادام هندی شروع و به علفزاری جنگلی ختم می شوند.

میدان ساحلی: این میدان شامل مناطق جنگل های چرایی می شود که پوشیده شده از درخت و نهال همراه با خار که مهم ترین آن "اقاقیا" (Acacia) نام دارد. کناره های رودخانه ی سنگال پوشیده از جنگل های آکاسیا است. جنگل درختان نخل و "رونه" (Roner) کازامانس به علت استخراج بیش از اندازه در حال پسروی است و جنگل های "اِنیای" (Niayes) نیز به خاطر شهرنشینی و املاح خاکی کم کم در حال عاری شدن از پوشش گیاهی است. پوشش گیاهی به علل گوناگون در حال کاهش است. از جمله: کشاورزی، تولید زغال سنگ، چرای بیش از اندازه، زاد و ولد، هَرَس چوب، آب و هوای وحشی مخصوصاً با دوره طولانی خشکسالی از عوامل آن است. در طول 10 سال، از سال 1981 تا 1990، ذخیره چوبی 18 میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرده که این میزان معادل پسروی 800000 هکتار جنگل است. از جهت دیگر در  قرن حدود 60% درختان حرا و جنگل های رسوبی ناپدید شده اند و علت آن هم استفاده نامناسب و عدم برنامه ریزی در کشاورزی بوده است. بدین ترتیب جنگل زدایی خشکسالی را تشدید می کند و تهدید جدی برای جنگل های دره ی رودخانه سنگال به شمار می آید.

مناطق جنگلی در کشور سنگال شامل دو بخش می شوند: 1- جنگل های حفاظت شده 2- جنگل های طبقه بندی شده می باشد.

جنگل های حفاظت شده: این جنگل ها طبقه بندی نشده اند و استخراج منابع جنگلی بدون برنامه ریزی تحت کنترل اداره جنگل بانی صورت می گیرد. این مناطق برای کشاورزی و چرای حیوانات دارای برنامه خاصی نیست.

جنگل های طبقه بندی شده: این جنگل ها حدود 71/31% مساحت کشور را تشکیل داده و دارای منابع خاص احیای جنگلی، مرمت بخشی از جنگل ها، پارک های ملی، منابع طبیعی و جنگل های طبقه بندی شده است. استخراج منابع در این جنگل ها به یک برنامه ریزی و مدیریت برای تولید منابع گیاهی، حفاظت زمین ها و نگهداری از موجودات زنده، نیاز دارد. استخراج منابع این جنگل ها برنامه ریزی و محدودیت خاص خود را فقط برای تولید زغال، هیزم، چوب های هنری و پس مانده ها دارد. این محدودیت ها قبل از استقلال (1960) وجود داشته است. بین سال های 1932 و 1960 ، 87 درصدجنگل ها طبقه بندی شدند. این جنگل ها شامل منابع مختلفی هستند از جمله:

منبع انرژی چوبی: جنگل هایی هستندکه مساحت آنها 271468 هکتار است، دارای پوشش گیاهی و گونه های جانوری است. در حال حاضر، خدمات آب، جنگل، شکار و حفاظت از زمین ها مسئوولیت مدیریت 213 جنگل طبقه بندی شده را دارند. 130 نوع گونه های گیاهی وجود دارد که 56 رقم آن درخت هستند.

عوامل متعددی در حال از بین بردن این جنگل ها هستند که شامل دو عامل طبیعی و انسانی است. عوامل طبیعی عبارتند از 1- خشکسالی 2- شور شدن آبها و زمین ها 3- فرسایش. عوامل انسانی شامل کشت و زرع و آتش سوزی های جنگلی، استخراج بیش از اندازه منابع جنگلی، چراهای حیوانات و شکار غیرمجاز است.

مساحت مناطق جنگلی خارج از پارک های ملی در سال 1980 از 7/12 میلیون هکتار به 9/11 میلیون هکتار در سال 1990 رسیده است، محیطی معادل کاهش 800000 هکتار در طول ده سال. مناطق "سنت لوئی" (Saint Louis) ، "تام باکوندا" (Tam bacounda) و  "لوگا" (Louga) 8/76% مساحت جنگل های طبقه بندی شده ی سنگال را در بردارد. منطقه ی سنت لوئی دارنده بیشترین جنگل های طبقه بندی شده است.

منبع تولید میوه :  تولید برخی محصولات نسبت به بعضی دیگر  سرمایه مالی کمتری را نیاز دارد، این محصولات شامل کتیرا، رزین، حبوبات و غیره می باشد. از بین میوه هایی که بیشتر تولید می شوند می توان موارد زیر را نام برد:

انبه  (Mangue)از  مهمترین تولیدات سنگال است. "ماد" (Madd)، میوه ای به رنگ نارنجی که مغز آن خورده می شود و بسیار ترش است. "سومپ" (Soump) که یک نوع میوه به صورت دانه دانه (شبیه پسته) است. " دی تا" (Ditah) میوه ای شبیه کیوی است که آب آن نیز به عنوان آبمیوه مصرف می شود.  "تامارین" (Tamarin) که همان تمر است.  "نان میمون"  (Pain de singe)  میوه ی درخت بااوباب درخت معروف سنگال است و داخل آن به رنگ سفید است. "نوآ دو کاژو"(Noix de Cajou) دانه ای مغز دار مانند فندق یا بادام کوهی است که هم در آشپزی و هم به صورت بو داده و شور مصرف می شود. "گویاو"  (Goyave)که میوه ای بسیار شیرین و خوشمزه  است و آب آن نیز در مراسم سرو می شود. "پاپای"  (Papaye) میوه ای نسبتاً درشت به رنگ سبز و درون آن نارنجی به دانه های سیاه است، طعم آن شیرین  و معطر است.  "نِتِ" (Nété)، "سی دِم" (Sidem)،  "نیو" (New) و "تول" (Toll) هم میوه های دانه ای هستند و بالاخره کتیرا که بالاترین میزان تولید را دارد. (Annuaire sur l’Environnement, 1999: 69-67)

زندگی جانوری

حیات وحش سنگال بسیار غنی، متنوع و قابل توجه است. حیوانات در تمام کشور حضور دارند. با این وجود، تعداد زیادی فضای محافظت شده مانند پارک های ملی این امکان را به وجود آورده است که حیوانات در محیط طبیعی خود زندگی کنند.  این حیوانات را می توان درگروه هاي زير تقسیم بندی کرد:      

خزندگان: سوسمار کوچک، مارمولک، کروکودیل، مارکبری،  لاک پشت دریایی، لاک پشت زمینی و انواع مارها.

آبزیان:  کوسه ماهی، کوسه چکشی، بارا کولا، نهنگ،  ماهی شکاری، شمشیر ماهی،  دولفین وطوطی ماهی.

پرندگان: تنوع پرندگان در این کشور زیاد است. شتر مرغ، لک لک، فلامینگو،  پلیکان، اِسپاتول آفریقایی،  یو یو، کرکس، باز، عقاب دریایی، دم سیاه نوک قرمز، اردک ،  اُدیسنِم سنگال، مرغ  دریایی کله، ، عقاب پنجه کوتاه، پرستوی سلطنتی و مرغ بولورو....

گیاه خواران: آهو، قزل، بوفالو، زرافه، کرگدن، فیل، گاو کوهی، غزال بزرگ،  کفتار، گراز، بز کوهی، جوجه تیغی، خرگوش کوهی، غزال داما، غزال پهلو حنایی، غزال دورکا، گوزن آبی و گوزن آرناشه.

پستانداران: شامپانزه، عنتر پا کوتاه، میمون پاتا، میمون سبز و انواع آن،

گوشتخواران:  پلنگ، سگ وحشی، شیر، کفتار، راکون، کاراکال، خدنگ، شغال،  سمور دریایی، گربه وحشی، بد بو و روباه رنگ پریده.

نیز نگاه کنید به

• جغرافیای طبیعی در چین
• جغرافیای طبیعی ژاپن
• جغرافیای طبیعی کوبا
• جغرافیای طبیعی کانادا
• جغرافیای طبیعی تونس
• جغرافیای طبیعی مصر
• جغرافیای طبیعی روسیه
• جغرافیای طبیعی لبنان
• جغرافیای طبیعی افغانستان