اساطیر، افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه سنگال

کشور سنگال دارای هزاران اسطوره (000 25) و قصه است که بر سر زبان های مردم جاری است. برخی از این اساطیر و افسانه ها مانند موارد ذیل می باشند.

خدایان و ارواح

سنگالی ها در قدیم و برخی از آنها همچنان امروزه بعد از خدا یا خدایا نشان به ارواح باور دارند. برخی از این ارواح نماد نیروها و نمودهای طبیعت برخی نماد قهرمانان مرده و برخی ترکیبی از این دو است. برخی از خدایانی که در آفریقای غربی از جمله سنگال و مناطق دیگر آفریقا نیایش می شوند دارای قدرت های مبهم اند و اسطوره های مربوط به آنان محدود است و آنچه این جا در رابطه با آن سخن می گوییم ارواحی است که از اهمیت بیشتری برخوردارند. اما پرسش این است که چرا مردم به جای نیایش یک خدا به ارواح اعتقاد دارند. پاسخ این است که این مردمان نمی توانند نیروهایی را که در زندگی آنان موثر است و ارواح نماد این نیروها است نادیده بگیرند دلیل دیگر اینکه در آغاز مردمان خدا را نیایش نمی کردند و تنها به هنگام دادخواهی از خدا یاد می کردند. خدا بر آن شد تا مردمان را به انجام خواست های خود وا دارد. پس خدا کوهی را آفرید که دارای قدرت سخن گفتن بود تا مردمان را از آن طریق با قوانین و فرمان های خود آشنا سازد. او نیز به مردمان قدرت خواب دیدن را عنایت کرد.

تفأل و پیشگویی

تفأل دارای گونه های مختلفی است و کوشش انسان ها بر آن است که از طریق تفأل از آینده، گذشته ناشناخته یا خواست خدایان و نیاکان آگاه شود. در روزگار کهن در بخش های از آفریقا از جمله سنگال زبان نوشتاری رایج نبود اما گونه هایی از تفأل نزد مردمان رایج بود که در آنها از نشانه هایی استفاده می شد که گونه ای خط تصویری یا وسیله گزارش و ارتباط بود. این گونه از تفألات از سنگال تا مالاگابی رایج و مشهورترین آنها نزد مردمان یوروبا در نیجریه ایفا (Ifa) مشهور است که از کشورهای همسایه به عاریت گرفته شده است. ایفا روحی است که غالبا با خدایی موسوم به ئورون – می لا، (Noron- Mila) یعنی آسمان رستگاری را می شناسند، رابطه دارد. در برخی از روایات این مردمان آفرینش توسط ئورون- می لا و به فرمان خدا انجام پذیرفت. روایت چنین است که وقتی خدا همه عناصر مورد نیاز آفرینش را فراهم ساخت ستاره صبح را چون پیکی نزد خدایان فرستاد و آنان را احضار کرد و تنها ئورون - می لا به حضور خدا رفت. پس ستاره صبح ئورون را گفت همه عناصر هستی در صدف حلزونی در چنته هستی که در میان ران های خدا قرار دارد فراهم شده است. ئورون- می لا چنته را برداشت از آسمان فرود آمد خاک را از چنته فرو ریخت و کبوتر و مرغی را بدان سان که در اسطوره آفرینش یوروبا – آفرینش زمین – مطرح شد مأمور ساخت تا خاک را پراکنده سازد.

این گونه از تفأل از انواع پیچیده و از تفأل با اشیای مختلف به رشته کشیده شده و انداختن آن ها بر زمین و تفسیر آن توسط پیشگو که در بسیاری از نقاط آفریقا رایج است آسان تر می باشد. در ترانسوال (Transool) مردمان وندا (Venda) از چهار پاره عاج مسطح و مردمان دیگر از طاس چوبی کنده کاری شده و آراسته به طرح جانوری چون تمساح برای تفأل استفاده می کنند.

در این گونه از تفأل چهار طاس نماد اعضای خانواده: پیرمرد، مرد جوان، پیرزن و زن جوان است. از ریختن طاس شانزده ترکیب احتمالی به وجود می آید که پیشگو با تفسیر آن به تفأل می پردازد. جام تفأل یا جام آب با مجموعه ای از آویزه ها از دیگر ابزار تفألی است که برای کشف اسرار و پی بردن به سحر و جادو در برخی ازمناطق آفریقا کاربرد دارد.

خدایان و شهر ها

در اسطوره‌های دوسوی قاره آفریقا درباره خدایانی گفتگو می‌کنند که از آسمان به سوی مردم زمین آمدند و سپس در زمین ساکن شده و قلمروهای بزرگ آفریدند، از جمله دولت ‌شهرهای غرب آفریقا را با زیبایی ساختند و قلمرو شبانان بوگاندا (Boganda) در شرق را به‌ وجود آوردند. مردمان یوروبا (Yourba) در جنوب غربی نیجریه میراث‌ بران یکی از ظریف‌ترین آثار هنری هستند و میراث تاریخی آنان نیز غنی است. اگرچه بیشتر این مردم از راه کشاورزی زندگی می‌کنند، اما در عین حال تاریخ درازی از زندگی شهرنشینی نیز دارند، چرا که جامعه یوروبا در شکل شماری از دولت ‌شهر‌ها گسترش یافت. شناخته‌ شده‌ ترین این دولت ‌شهر‌ها ایله (Ile)، هیفه(Hiafah)، اویو(Oyo)، اووو(Ovo)، ایجه بو(Ijebo)، ایلورین (Ilorin) و ایبادان (Ibadan) هستند.

مردم یوروبا

یوروبا‌ها در عین حال در همسایگی شهر بزرگ ادو(Edo)، در بنین و قسمتی از سنگال زندگی می‌کنند. در خود شهر‌ها در اطراف کاخ اوبا (Oba) یا شاه مغازه‌داران، تاجران و صنعتگران زندگی می‌کردند، چرا که یوروبا‌ها از نظرگاه سنتی در میان ماهر‌ترین صنعتگران قاره قرار دارند. بافندگان عالی، چرمکاران، شیشه‌سازان و نقش‌گران روی عاج و چوب هستند. در اساطیر یوروبا‌ها ایله - هیفه مقام مهمی را اشغال می‌کند، چرا که نقطه‌ای‌ست که زمین در آنجا آفریده شده است. اویو- اووو، که از آسمان به زمین گسیل داشته شد تا این مهم را به انجام برساند، بنیانگزار خود شهر نیز شد. هنگامی که اوریشاهای (Orishaha) دیگر، که در افسانه‌های یوروبا‌ها خدایان ساکن آسمان هستند، دیدند که کار او خوب بود، پائین آمدند تا از نزدیک نظاره کنند. یکی از آن‌ها اورومیلا Ormila)) بود که به مردم هنر پیشگویی را آموخت و شهر بنین را بنیان گذاشت.

دو نویسنده مطرح سنگالی نیز که در این خصوص آثاری را چاپ کرده اند:

1-" اَگِسی دومینیک" (Aguessy Dominique)، که کتاب های زیر را چاپ کرده است:

- "را ه های دانایی: قصه ها و اساطیر سنگال، بِنین و اساطیر دنیا" در سال 1993

-Les Chemins de sagesse: contes et légendes du Sénégal et du Bénin. Harmattan, (Légende du monde).

- "کامِلِ اون پر حرف. قصه ها و اساطیر سنگال و بِنین" در سال 2000

-Le Caméléon bavard. Contes et légendes du Sénégal et du Bénin, Harmattan.

- "خانه ی هفت دری: قصه ها و اساطیر بِنین" در سال 2000

- La maison aux sept portes: Contes et légendes du Bénin, Harmattan.

2- احمد با آمپاته (Amadou BA Hampâté) که دو اثر زیر را نوشته است:

-"بودیل کوچولو همراه با قصه های دیگر" در حدود 259 صفحه در سال 1995

-Le petit Bodiel et autres contes de la savane, Stock, Paris, 259 pages.

- "قصه های بدوی تیره های سنگالی" در سال 1994

-Contes initiatiques peuls, Stock, Paris (…)

از دیگر کتب حماسی سنگال " حماسه ماندینگ (Manding)، پهلوان سونجاتاکیتا(Sonjakita)" است.[i] شناخت گسترده وتخصصی اساطیر و افسانه های این کشور نیاز به تدوین یک تحقیق گسترده در حد یک کتاب دارد که از حوصله این نوشتار خارج است و در حد معرفی آن به همین مختصر بسنده شد.

پاورقی

[i]. این نکته نیز قابل ذکر است که این موضوع بصورت ادبیات حماسی – تطبیقی با ادبیات ایران به ویژه موضوع " روئین تن" بودن شخصیت اسفندیار در شاهنامه فردوسی و " سونجا تا کیتا" ، در پایان نامه یکی از دانشجویان بورسیه سنگالی در ایران در حال  تهیه و تدوین می باشد.

نیز نگاه کنید به

• اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در روسیه؛ اساطیر و افسانه‌های کانادایی؛ باورهای عامیانه در مصر؛ اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در تونس؛ اسطوره ها و افسانه های چینی؛ باورهای عامیانه مردم ژاپن؛ افسانه های ژاپنی؛ اساطیر ژاپن؛ اساطیر و افسانه‌ها در مالی؛ افسانه‌ها و قصه های عامیانه در ساحل عاج؛ اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در زیمبابوه؛ اساطیر، افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در تایلند؛ اساطیر، افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در اسپانیا؛ اساطیر، افسانه ها و قصه های عامیانه در اردن؛ اساطیر و افسانه‌ها در اتیوپی؛ اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در سیرالئون