زبان و خط قزاقستان

معرفي زبان و خط رسمي و زبان هاي رایج

زبان قزاقی از گروه زبان های ترکی قپچاقی است که بسیاری از واژگان آن از زبان هاي دیگر مثل: عربي، فارسی، مغولی و روسی گرفته شده است و نزدیکترین زبان ها به قزاقی، زبان کشور همسایه قرقیزی است. در قانون اساسی قزاقستان زبان ارتباطات بین‌المللی روسی و زبان قزاقی زبان محاوره و زبان رسمی داخلی معرفی شده است.ولی زبان های اوکراینی، تاتاری، قرقیزی، اویغوری، ازبکی، باشقیری، فارسی تاجیکی، آلمانی، کره‌ای، ترکمنی، ارمنی و مغولی تنها تعدادی از جمله زبان هایی هستند که بزرگترین اقلیت‌های قومی این کشور به آنها سخن می‌گویند. زبان قزاقی در دوران اتحاد جماهیر شوروی بعد از زبان روسی دومین زبان رایج در قزاقستان بود. ولی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال قزاقستان با سیاست های متخذه از طرف دولت قزاقستان بتدریج این نسبت برعکس شد یعنی زبان قزاقی زبان اول و زبان روسی زبان دوم شده است: در قزاقستان حدود دوازده و نیم میلیون نفر، در فدراسیون روسیه حدود سه میلیون نفر، در چین حدود دو و نیم میلیون نفر در کشورهای اروپایی، سایر کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان،

۲۶۶ گزارش خبرگزاری جوان: کتابخانه ملی ایران و قزاقستان در زمینه پژوهش های ایران شناسی و اسلام شناسی همکاری می‌کنند

http://www.yjc.ir/fa/news/4370417

۲۶۷دستنویس های ارزشمند کتابخانه ملی قزاقستان، نوشته سید شهاب کالالدینی تقارب فرهنگی، چکیده مقالات نخستین همایش تبادلات فرهنگی و تمدنی ایران و قزاقستان آذز ۹۲ جاپ دانشگاه شهید بهشتی.

291

ایران، ترکیه و آلمان حدود یک میلیون نفر زبان اصلیشان زبان قزاقی است. در زبان قزاقی لهجه وجود ندارد ولی به گویش های شمالی، شرقی ، جنوبی و غربی تقسیم می‌شود.

به طور کلی در زبان قزاقی تفاوت منطقه‌ای چشمگیر نبوده و زیاد احساس نمی‌شود، علت آن موقعیت جغرافیایی "قزاقستان" است که در پرتوی آن قبایل و عشایر جایی که با ملل مجاور ارتباط برقرار کنند همیشه با همدیگر در تماس بودند. زبان ادبی قزاقی بر گویش آلماتی بنا نهاده شده است و زبان ادبی قزاقی در نیمه دوم قرن بیستم با فعالیت های ادبی شعرا و شخصیت های ادبی مانند "آبای قونانبای اولی" و "ابراهیم التینسارین" شکل گرفت. با ظهور دین اسلام و گسترش آن به آسیا و آسیای مرکزی، زبان عربی که زبان نوشتاری قرآن و گویش دینی بود، جای خود را به سرعت در میان ملت‌های این مناطق باز کرد و حروف عربی رواج یافت که تا ۱۳۰۸/ ۱۹۲۹ به عربی می‌نوشتند و می‌خواندند ولی در سال ۱۹۲۹ عملا خط همه ملل غیر اسلاوی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به حروف لاتین تبدیل شد و در سال ۱۹۴۰ زبان قزاقی به حروف "کیریل تغییر یافت که آن هم در حال حاضر در "قزاقستان" به صورت مستقل حفظ شده است. الفبای زبان قزاقی معاصر ۴۲ حرف دارد. در زبان قزاقی صفت، ضمیر یا عدد ترتیبی با توجه به مفهوم جمله می‌تواند مثل زبان روسی در جنس مذکر، مونث و خنثی استفاده شود.

در قزاقستان زبان حدود ۲۲ قوم مانند زبان هاي ازبکي، اوکرایني، تاجیکي و اویغوری در مدارس به عنوان تکدرس و فوق برنامه آموزش داده می شود به همین دلیل قزاقستان یکی از کشورهای نادری است که در حفظ تعادل زبان بدون اینکه هیچگونه مشکلی به وجود آید موفق بوده است و بعضی از کشورهای همسایه قزاقستان از این تجربه موفق استفاده کرده اند.

زبان قزاقی به طرق مختلف در غنی سازی فرهنگ قزاقستان موثر بوده و باعث افزایش اتحاد بین نژادهاي مختلف شده است: در قزاقستان با کمک بودجه ی دولتی حدود ۱۳۵ روزنامه و مجله در ۱۲ زبان چاپ می شود و هرساله در قزاقستان بیش از ۵۰ عنوان کتاب به زبان های اقلیت هاي قزاقستان در موضوعات مختلف با شمارگان بیش از ۰۰۰/۸۰ جلد به چاپ می‌رسد.

بر اساس برنامه ای که در سال ۲۰۰۱ تحت عنوان برنامه ۲۰۱۰ تدوین شد برای رشد زبان قزاقی مقرر شد که تا سال ۲۰۱۰ کلیه ادارات و موسسات دولتی به زبان قزاقی مکاتبه کنند که طبق پیش بینی تا سال ۲۰۱۰ این امر محقق شد. و بر اساس برنامه استراتژیک ۲۰۲۰ قزاقستان دولت قزاقستان تصیم دارد که تمامی شهروندان قزاقی تا سال ۲۰۲۰ میلادی به زبان قزاقی تکلم و مکاتبه کنند.

در سال ۲۰۰۸ میلادی با ابتکار" نور سلطان نظر بایف" رئیس جمهور قزاقستان" بنیاد رشد زبان دولتی را " زیر نظر نهاد ریاست جمهوری تاسیس کرد و بودجه مناسبی برای ترویج و گسترش زبان قزاقی اختصاص 292

داده شد. که در پی آن "مرکز بین المللی همکاري قزاقستان با کشورهاي اتحادیه اروپا در بخش زبان" تاسیس شد و دوبله فیلم های کودکان و نوجوانان به زبان قزاقی در دستور کار قرار گرفت.

زبان مردم قزاق در قرن ۱۰ در زمان سلسله کاراخان الفبای عربی بوده است و در قرن ۱۹ الفبای سیریلیک که توسط آلتینسارین ساخته شده بود جایگزین خط عربی شد.

با توجه به صحبت هایی که با رئیس موزه ملی قزاقستان شد، ایشان در مورد خط و زبان قزاقی گفت ما در موزه یک سالن داریم که مراحل تحول خط و زبان قزاقی را به نمایش می‌گذارد، در این سالن ۲۳ تابلو بزرگ وجود دارد که خطهای اویغوری ، فارسی، عربی، لاتین، سیریلیک با حدود ۲۰ فرم و شکل به نمایش گذارده شده است که پس از تغییرات متعددی که در خط و الفبای قزاق ها بوجود آمد هم اکنون همان خط سیریلیك به

کار می‌رود.

زبان قزاقی

شاخه ی زبانهای التای

زیر شاخه ی زبانهای التای گروه ترکی (زبانهای

سیبیریه		قارلوق		بولغار		آغوز	قیپچاق
ساها		ازبکی		چوواش		ترکمن	تاتار
خاکاسیا						ی
						اذری	باشقورت
		ویغاری				ترکی	قزاقی
						گاگاوز	قاراقالپاق
							ناغای
							قومیق
							قاراشای
							بالقار

293

سازمان بین المللی فرهنگ ترکی، با ۴۲ حرف استفاده می شود. که بر اساس "فرهنگ توضیحی زبان قزاقی" این زبان ۶۷ هزار واژه و ۲۴,۵ ترکیب کلمات دارد که کل آن ۹۱,۵ هزار واحد لغوی را تشکیل می دهد. ولی امروزه دولت قزاقستان برنامه ریزی می‌کند تا سال ۲۰۲۵ خط‌زبان قزاقی را باز به لاتین برگردانند. در سال ۱۹۹۲ برای حفظ‌زبان ترکی و ایجاد پیوند و روابط نزدیک بین کشورهای ترک‌زبان بر اساس جلساتی که در باکو و استانبول با حضور وزرای فرهنگ کشورهای آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکیه و ترکمنستان تشکیل شد سازمانی بوجود آمد تحت عنوان (سازمان بین‌المللی فرهنگ ترکی) Uluslararas Tiirk Kiltiirii که بصورت اختصار ترک‌سوی TURKSOY به معنی ترک‌تبار تأسیس شد. که دفتر بین المللی این سازمان در ترکیه ، شهر آنکارا قرار دارد. این کشورها تعهد خود را به همکاری در یک چارچوب فرهنگی مشترک اعلام نمودند پس از آن موافقتنامه تاسیس این سازمان در تاریخ ۱۲ ژوئیه ۱۹۹۳ در آلماتی توسط اعضای این شورا تصویب شد. که در حال حاضر حدود ۱۵ کشور و منطقه ترک زبان عضو این سازمان هستند بر اساس مصوبات پنجمین اجلاس کشورهای ترک زبان در سال ۲۰۱۵ در استانه قزاقستان محور اصلی مذاکرات این نشست «همکاری در عرصه رسانه‌ای و تبادل اطلاعات» در دستور کار قرار گرفت.

زبان قزاقی از شاخه زبان ترکی زبان هایی مانند: قاراقالپاق، ناغای، تاتار، باشقورت، قرقیز، تاتارهای کریمه، قاراشای، بالقار، قومیق و غیره قرار دارند.زبان قزاقی به خصوص با زبان های ناغای و قاراقالپاق مشترکات زیادی دارد.

تاریخ به وجود آمدن زبان قزاقی را می توانیم به دوران های زیر تقسیم بندی نماییم:

قرون ۷-۸ امپراتوری ترک غربی خانات ترکی

خانات قارلوق

قرون ۹-۱۰ مملکت آغوز حکومت قاراخان

حکومت قیماق

قرون ۱۱-۱۲حکومت هایی که بعد از حمله ی مغولان تشکیل شدند مانند: حکومت التین اردا، آق اردا و کاک اردا؛ در این زمان زبان قزاقی شروع به جدا شدن از دیگر زبان های ترکی کرد و به عنوان زبان رسمی حکومت دشت قبچاق شد.

قرون ۱۵-۱۷ زبان قزاقی به عنوان زبان ملی و رسمی خانات قزاق و مردم قزاق تبدیل شد. در قرون ۱۹-۲۰ در زمان سلطه روسها زبان قزاقی میان مردم بومی ارزش خود را حفظ کرد. 294

۲۶ نوامبر سال ۱۹۲۰ زبان قزاقی زبان رسمی جمهوری سوسیالیستی خودگردان قزاقستان شوروی شد.

۲۰ اوریل سال ۱۹۲۳ در جمهوری سوسیالیستی خودگردان قزاقستان شوروی تمام مستندات به زبان قزاقی انجام می شد.

۱۵ می سال ۱۹۳۳ کمیسیون اصطلاحات زبان قزاقی تشکیل شد

دسامبر سال ۱۹۳۶ زبان رسمی جمهوری سوسیالیستی قزاقستان شوروی شد.

نوامبر سال ۱۹۵۷ وزارت کشور جمهوری سوسیالیستی قزاقستان شوروی قانون «مستند کردن تمام مدارک به زبان قزاقی» را تایید کرد.

۲۲ اوریل سال ۱۹۸۹ وزارت کشور جمهوری سوسیالیستی قزاقستان شوروی تصویبنامه ی «بالا بردن سطح زبان قزاقی» را تایید کرد.

۱۶ دسامبر سال ۱۹۹۱ زبان قزاقی زبان رسمی جمهوری قزاقستان اعلام شد.

همان طور که قبلا اشاره شد زبان قزاقی یکی از زبانهای ترکی است. با وجود این در زبان قزاقی لغات عربی، فارسی و روسی هم می شود پیدا کرد. حتی دانشمندان پژوهش های زیادی مربوط به زبان قزاقی انجام دادند. به هر حال ما نمی توانیم درصد لغات این زبانها در زبان قزاقی را به طور دقیق بگوییم. فقط می توانیم به طور تقریبی میزان آن را بگوییم.

خط قزاقی به الفبای سیریلیک	خط قزاقی به الفبای عربی	خط قزاقی به الفبای لاتین
apJIbIK aIaMIap TyMbICHIHaH a3aT KaHe Kafip-Kaceri MeH KYKbIKTapI TeH 60JIbIII IIYHHere Keeni. AtaMIapra aKbII-IIapacaT, ap-oKIaH 6epiJIreH, coHIbIKTaH oJIap 6ip-6ipiMeH TybICTbIK, 6aybIpMaJIIbIK KapbIM-KaTbIHac kacayJIapI THic	لیق ادامدار تومیسینان ازات جانه قادیر-قاسیه‌تی مهن کوقیقتاری ته‌ث بولیپ دونیه‌گه که‌له‌دی. ادامدارعا اقیل-پاراسات، ار- وجدان به‌ریلگه‌ن، سوندیقتان ولار ءبیر-بیریمهن تویستیق، باویرمالدیق قاریم-قاتیناس جاساولاری ءتییس	Barluq adamdar_twmusunan az jane qadir-qasiyeti mer kuquqtar_tei bolup diiniyege keledi. Adamdarga aqul-parasat ar-ojdan berilgen, sonduqta olar bir-birimen twistuq, bawirmald1q qarnm-qatnas .jasawlar tis

در سال های استقلال و قبل از آن تعداد بیگانگان (روس، آلمانی، کره ای و...) در قزاقستان کاهش و تعداد مردم

ترک‌زبان (ازبک، قرقیز، ترک، کرد، اویغور و...) افزایش یافت. طبق آمار سال ۱۹۹۹ در کشور قزاقستان

در صف اول نمایندگان مردم روس و اوکراین بودند. اما آمار سال ۲۰۰۹ نشان می‌دهد که در صف اول این آمار مردم ترک زبان توانستند جای خود را پیدا کنند. در قزاقستان تقریبا ۲۴ نژاد ترک زبان زندگی می‌کنند. مانند ازبک ها (حدود ۳۷۰۷۶۵ نفر)، اویغورها (تقریبا ۲۱۰۳۰۰ نفر)، ترکها (بیش از ۷۵۹۵۰ نفر)، 295

قیرقیزها (بیش از ۱۰۹۲۵ نفر) و ... به این ترتیب در کشور تعداد مردم اسلاو کاهش می یابد و بر عکس مردم ترک زبان افزایش می یابند. بنابر این در قزاقستان ۶۰,۵ درصد مردم به زبان های ترکی، ۳۴,۶ درصد به زبان های اسلاو و ۴,۹ درصد به زبان های دیگر سخن می‌گویند. این شاخص ها روند دموگرافیک وضعیت زبان رسمی کشور را تعیین می‌کند. هم چنین برای رشد و گسترش کشور زبان قزاقی پایه و اساس خواهد بود. چرا که تمام مردم ترک زبان در زندگی روزمره زبان قزاقی را به کار می برند. با وجود این مشکلات فراونی هم وجود دارد. مثلا ۹۷ درصد مردم قزاق زبان مادریشان را در سطح عالی و متوسط می دانند و فقط ۳ درصد مردم زبان مادریشان را نمی دانند. یعنی نمی توانند به این زبان سخن بگویند و بنویسند. اما این مساله در جامعه تاثیر چندانی ندارد چرا که تبادل اطلاعات به زبان قزاقی در محیط های رسمی (موسسه های دولتی، مدارس، دانشگاه ها، بانک ها، اماکن نظامی و...) فقط ۳۲,۸ درصد، در محیط غیر رسمی (روزنامه ها، مجلات، اینترنت، تلویزیون، رادیو و...) ۳۶,۱ درصد و در زندگی روزمره (بین دوستان، در بازار و ...) ۳۶,۱ درصد را تشکیل می دهد. که همان ۹۷ درصد مردم که زبان قزاقی را در سطح عالی می دانند، زبان مادریشان را به طور کامل استفاده نمی کنند؟ این جا مساله در یاد گرفتن زبان نیست، بلکه در استفاده و کار برد این زبان در جامعه است. یعنی زبان قزاقی با وجود سیاست زبان جمهوری قزاقستان به طور مساوی استفاده نمی شود.

برای حل این مساله دولت قزاقستان برنامه هایی تنظیم کرده است که به گسترش و رشد زبان قزاقی کمک می کند. که در زیر به بخشی از برنامه های دولتی اشاره می شود:

دولت برای رفع مشکلات و کنترل اقدامات لازم در این زمینه در سال ۲۰۰۸ بنیاد «توسعه زبان قزاقی» را ایجاد کرد. این موسسه در راه رشد، تشدید و حفظ زبان ملی، یعنی زبان قزاقی اقدامات مختلف مانند برگذار کردن دوره های آموزشی (سمینار، کنفرانس، نمایشگاه، مسابقات و غیره)، کمکهای مالی، اختصاص دادن بورسیه، تامین کتب درسی در زبان قزاقی و فعالیتهای غیره انجام می دهد.

سالانه نشست استادان زبان و ادبیات قزاقی برگذار می‌شود. در این نشست ها استادهای سراسر کشور دور هم جمع می شوند و روش موثری برای تدریس و تعلیم دانش آموزان را مطرح می‌کنند.

هر سال در پایتخت قزاقستان برای تشدید روابط و همچنین زنده ماندن زبان قزاقی تمام قزاقهای دنیا نشستی برگذار می‌کنند.

دانشگاه های قزاقستان برای توسعه و گسترش زبان قزاقی با دانشگاه های مختلف جهان مانند کره، فرانسه، روسیه، آلمان، لهستان و غیره روابطی بر قرار می‌کنند. یعنی بر اساس تبادل دانشجویان با همدیگر همکاری

296

می کنند. دانشجویان خارجی به قزاقستان سفر می کنند و در دانشگاه های محلی زبان قزاقی و روسی را یاد می‌گیرند.

سیاست مربوط به زبان با حفظ تمام زبان های ملت های مختلف که در سرزمین قزاقستان زندگی می کند، استفاده گسترده زبان قزاقی را تامین می کند. این سیاست مسایلی مانند بهبود روش تدریس زبان رسمی، رشد زیرساخت تدریس زبان قزاقی، بالابردن سطح روند تدریس، افزایش سطح کاربرد زبان رسمی، بهبود فرهنگ زبان و غیره را بررسی می‌کند.

قوانینی که در جمهوری قزاقستان بر اساس سیاست زبان تصویب شده است:

۱۶۰ دسامبر سال ۱۹۹۱ زبان قزاقی به عنوان زبان رسمی جمهوری قزاقستان اعلام شد. ۴۰ اکتبر سال ۱۹۹۶ رییس جمهور قزاقستان سیاست زبان را قبول کرد. ۱۱۰ جولای سال ۱۹۹۷ قانون مربوط به «زبان جمهوری قزاقستان» تایید شد. ۵۰ اکتبر سال ۱۹۹۸ برنامه «توسعه و گسترش زبان ها» تایید شد.

در سالهای ۲۰۰۷ - ۲۰۱۰ آیین نامه ای در مورد افزایش فضای کاربرد زبان رسمی تصویب شد. سال ۲۰۰۱ برنامه ی ده ساله ی «توسعه و گسترش زبان ها» برای سالهای ۲۰۰۱ - ۲۰۱۱ تنظیم شد. برنامه ی ده ساله «توسعه و گسترش زبان ها» برای سال های ۲۰۱۱ - ۲۰۲۰ مورد تایید قرار گرفت. در تنیجه ی این برنامه ها زیرساخت تدریس زبان رسمی رواج یافت؛ مدارس، مراکز و کودکستان هایی که اطفال را در این اماکن به زبان قزاقی تربیت و تعلیم می دهند افزایش یافت؛ تعداد رسانه ها و اینترنت سایت هایی که به زبان قزاقی کار می‌کنند، بیشتر شد؛ برای بر قراری روابط با هموطنان خارج از کشور اقدامات لازم انجام می شود؛ سیستم حمایت زبان رسمی ایجاد شده و ... . ۲۶۸