فرهنگ عمومی در مصر

فرهنگ عمومی در مصر باستان

آداب و رسوم مصر

هر چند بسیاری از آداب و سنت‌های فرهنگی جامعه مصر در پی تحولات سیاسی اجتماعی دو قرن اخیر بسیار کمرنگ شده است؛ برخی از این سنت‌ها و ارزش‌­ها به ویژه در مناطق روستایی همچنان کم و بیش وجود دارد.

احترام به سنت­‌ها و ارزش‌­های خانوادگی به عنوان عامل تحکیم و استمرار، به ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک همچنان مورد تأکید خانواده‌­هاست. یک فرد مصری در هر جایگاه اجتماعی و یا اقتصادی نمی­‌تواند منفک از روابط خانوادگی باشد و یا سنت‌­ها و آداب و رسوم را نفی کند. در گذشته نه چندان دور ازدواج در خانواده‌­های سنتی شاخص رسیدن به کمال مردانگی و یا زنانگی و با ملاحظات اجتماعی، دینی و اقتصادی همراه بود و لذا ازواج­‌های زودهنگام بسیار معمول بود. سنت‌­های آن روزگار به دختر و پسر اجازه نمی‌­داد که پیش از ازدواج با یکدیگر ملاقات کنند؛ زیرا مسئله ازدواج پیش از آنکه به زوجین مربوط باشد به دو خانواده ارتباط دارد؛ لذا دختر و پسر بایستی به انتخاب و تصمیم خانواده تمکین می­‌کردند. از آنجا که جامعه مصر عمدتا جامعه‌­ای کشاورزی است، ازدواج­‌ها معمولا پس از فروش محصول پنبه انجام می‌­شد و لذا خانواده‌­ها می‌­توانستند مهریه را بپردازند و هزینه­‌های مسکن و لوازم زندگی زوجین را فراهم کنند. در آن زمان، ازدواج دختر با پسرعمو معمول بود و در چنین ازدواج­‌هایی هزینه­‌ها کاهش می‌­یافت و به مفهوم حفظ میراث خانوادگی و انسجام داخلی بود. فرزندآوری و تعداد فرزندان به ویژه فرزندان پسر، مایه مباهات و شاخص منزلت اجتماعی خانواده بود. روند تحولاتی که از قرن نوزدهم آغاز و در اوایل قرن بیستم آثار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود را نشان داد مجموعه ارزش‌­ها و سنت­‌های مزبور را به تدریج تضعیف و وابستگی­‌های خانوادگی کاهش یافت و امروز خانواده‌­ی بزرگ، دیگر به عنوان یک واحد حیات جمعی و اقتصادی اجتماعی به شمار نمی‌­رود. بدینسان مقوله ازدواج هم از یک مسئله خانوادگی به یک موضوع دوجانبه میان دختر و پسر تبدیل شد و سن ازدواج هم به دلیل افزایش هزینه‌­های مربوطه بالا رفت. علیرغم این تحولات، برخی از ارزش‌­ها و سنت­‌‎های خانوادگی هر چند کمرنگ، در برابر آن مقاومت می­‌کند. روابط احترام آمیز میان فرزندان و بزرگان خانواده به ویژه در میان خانواده‌­های سنتی یا روستایی همچنان برقرار و فرزندان هنوز هم خود را موظف به تبعیت از پدران دانسته و پدران نیز خود را مسئول تربیت و تأمین هزینه­‌های آنان می­‌دانند؛ زنان نیز نسبت به همسران خود مراتب احترام را رعایت کرده و تبعیت از آنان را پذیرایند.

جشن­‌ها و مراسم سنتی

در مصر جشن‌­های سنتی متعدد و گوناگونی وجود دارد که برخی از آنها ریشه در تاریخ چند هزار ساله این سرزمین دارد.

شم النسیم

شمّ النسیم یا عیدالربیع از جمله مناسبت­‌هایی است که در فصل بهار توسط مردم مصر جشن گرفته می‌­شود. عید شم النسیم یکی از قدیمی­ترین جشن­‌های مردمی مصر است که سابقه آن به حدود 5 هزار سال می‌­رسد. شم از «شمو» از کلمه فرعونی گرفته شده است که در الفبای هیروگلیف به معنای عید خلق حیات است و در باور مصریان قدیم نماد آغاز خلقت و حیات بوده است. بعدها کلمه النسیم به آن اضافه شد که به لحاظ مفهومی با فصل بهار و اعتدال آب و هوا و نسیم بهاری ارتباط دارد. در این روز گروه‌­های مختلف مردم (مسیحی و مسلمان) با حضور در باغ­‌ها و بوستان‌­ها و مناطق طبیعی و تفریحی، به جشن و سرور می‌­پردازند. از ویژگی­‌های جشن و سرورهای این مناسبت، تهیه غذای سنتی خاص سفره شم النسیم است و شامل موادی چون: تخم مرغ رنگ شده، ماهی خشک و نمک زده، کاهو، پیاز و نخود سبز است که هر کدام نماد یک مفهوم است؛ مثلا تخم مرغ نماد خلق حیات از جماد است و یا ماهی که نماد خیر و برکت رودخانه نیل است.

آداب و سنت­‌های ماه رمضان

ماه رمضان در مصر همچون بسیاری از کشورهای اسلامی با سنت­‌ها و مراسم گوناگون همراه است که از دیرباز در میان مردم مسلمان این کشور رواج داشته است. علاوه بر مراسم و سنت­‌های خاص دینی، حضور مردم در خیابان‌­ها، اماکن مختلف و قهوه­‌خانه­‌ها و برگزاری جشن و سرور از ویژگی­‌های این ماه است. همچنین برخی از سنت­‌های مردمی علیرغم تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی نیز در این ماه در میان جامعه مصری رواج دارد. از جمله سنت­‌های ماه رمضان در مصر که از گذشته­‌های دور هر چند کم‌رنگ باقی مانده است، سنت چاوش خوانی در سحرهاست. شخص چاوش خوان که به او «مسحراتی» گفته می‌­شود، در سحرها و پیش از اذان صبح؛ با گردش در محله‌­های شهر ضمن خواندن اشعاری عامیانه و یا جملاتی در مدح پیامبر (ص) و نواختن بر طبل کوچک همراه خود، با جملات و عباراتی مردم محله را از خواب بیدار می­‌کنند تا از فرصت سحر استفاده کنند.

خیمه‌­های رمضانی شبانه از دیگر سنت­‌های ویژه این ماه در میان مردم مصر است که در واقع فرصتی برای گرد آمدن اقشار مختلف مردم و نیز ملاقات خانواده‌­ها در فضای معنوی ماه رمضان است. اجرای سرودها و تواشیح دینی و دیگر برنامه‌­های شاد و مفرح از جمله ویژگی‌­های این خیمه­‌هاست. معمولا باشگاه‌­های بزرگ به ویژه در قاهره اقدام به برپایی این مراسم می‌­کنند که گاه تا سحرگاه ادامه دارد. قهوه­‌خانه‌­ها هم نقش عمده‌­ای در اجرای این سنت رمضانی با ویژگی مردمی دارند. پهن کردن سفره­‌های افطاری مشهور به «موائدالرحمن» از دیگر سنت­‌های عمومی ماه رمضان در مصر است. این سفره­‌ها که به شکل ساده و گسترده برگزار می­‌شود مورد استفاده عموم مردم به ویژه افراد نیازمند قرار می‌­گیرد.

روشن کردن فانوس‌­هایی که به «فانوس رمضان» مشهور شده است از دیرباز در میان مردم مصر رایج بوده است. در گذشته‌­های دور در ماه رمضان معمولا از فانوس برای رفتن به مسجد در شب­‌ها و یا دیدار خویشان و دوستان استفاده می­‌شد، بعدها به عنوان سنتی تفریحی مورد استفاده کودکان قرار می­‌گرفت که فانوس به دست در محلات و کوچه‌­ها می­‌گشتند و از مردم هدیه طلب می‌کردند و گاه نیز با چاوش خوانان سحر همراه می‌­شدند. امروز نیز روشن کردن فانوس در رنگ­‌ها و اشکال گوناگون به یکی از سنت­‌های ویژه ماه رمضان تبدیل شده است که عمدتا مورد اهتمام کودکان و نوجوانان است.

مراسم عید فطر

برخی مناسبت­‌های دینی نیز بهانه‌­ای برای جشن و سرور مردم مصر است. عید فطر از اعیاد دینی و سنت برگزاری جشن و سرور به این مناسبت میراث تاریخی مصریان است. مسلمانان مصر چند روز مانده به عید فطر به استقبال این روز خجسته می­‌روند و شب عید را با خواندن ادعیه و نیز آوازهایی خاص که از سرودهای قدیمی و ریشه در اساطیر مصر باستان دارد، می­‌گذرانند. در روز عید پس از خواندن نماز به دیدار اقوام و خویشان و زیارت اهل قبور می‌­روند. مردم به ویژه کودکان و نوجوانان در تعطیلات ویژه عید فطر به برگزاری مسابقات ورزشی و بازی‌­های مختلف چون بازی با چوب و آتش­بازی می­‌پردازند. رفتن به دامان طبیعت نیز از سنت­‌های این ایام است. شهرهای ساحلی مصر به ویژه سواحل شهر تاریخی اسکندریه بر کرانه دریای مدیترانه میزبان میهمانانی است که در ایام تعطیل فطر به این مناطق سفر می‌­کنند. از دیگر سنت‌­های دیرینه مردم مصر به این مناسبت، سرکشی به نیازمندان و دادن شیرینی­‌های مخصوص این ایام و نیز گوشت و میوه و سبزی به آنان است. برگزاری مراسم ازدواج در این ایام رواج دارد. بسیاری از آداب و رسوم مردم مصر ریشه در سنت­‌های مصر باستان دارد که طی مراحل تاریخی دگرگون شده آنان با استفاده از فرصت­‌هایی چون عید فطر به احیای آن می­‌پردازند.

نیروز

جشن نیروز در مصر

«نیروز» هم از جمله اعیاد مردم مصر است که به نوروز قبطی مشهور است و از سنت‌­هایی است که از مصر باستان بر جای مانده است. نوروز قبطی هر چند از لحاظ زمانی با نوروز ایرانی تفاوت دارد، بسیاری از آداب و رسوم آن مشابه نوروز ایرانی است. نیروز در مصر در دوره خلافت فاطمیان از اعیاد رسمی محسوب می‌­شد. جشن­‌های نیروز همه ساله با آغاز فصل زراعی و آنگاه که رودخانه نیل طغیان می­کند و زمین‌­های اطراف خود را سیراب می­‌سازد (حدود بیستم شهریور) بر پا می­‌شود.

موالد

برگزاری مراسم «مولد» نیز از دیگر سنت‌­های مصری و از جمله جشن‌­های دینی مردم است. مراسم مولد پیامبر اسلام^(ص) و امام حسین^(ع) و حضرت زینب^(س) و نیز موالد ویژه بزرگان و اولیای طریقت­‌های صوفی در زمره مهمترین سنت‌­های دینی مردم به ویژه صوفیان این سرزمین است. مراسم مولد پیامبر اسلام^(ص) در این میان اما از گستردگی و عمومیت برخوردار است و در سراسر مصر برگزار می­‌شود. از برنامه­‌های موالد صوفیان زیارت مراقد مربوطه، ذکر، عبور دسته­‌جات مردم و برپایی موکب و نیز اجرای نوعی موسیقی سنتی برای جلب و جذب بیشتر در مراسم ذکرخوانی است. از دیگر ویژگی­‌های موالد، حفظ و استمرار سنت­‌ها و میراث فرهنگی این سرزمین در جریان برگزاری جشن و سرور است.

باورهای عامیانه

مفهوم جن هر چند ریشه دینی دارد، در میان برخی توده‌­های مردم مصر با برداشت‌­های خرافی همراه است. آنان باور دارند که جن‌­ها دارای سلطه قدرتمندانه­‌ای بر همه عناصر حیات‌­اند و به هر شکلی که بخواهند خود را نشان می‌­دهند؛ گاه در قامت انسان و گاه در هیئت حیوان و یا به شکل سنگ یا گیاه. به باور عوام، جن­ها در کوه‌های قاف سکونت دارند. در ادبیات عامه مردم مصر، اصطلاح «فلان جن» و «جماعة جن» حسب مورد، گاه به افراد هوشمند و گاهی نیز به افراد شرور اشاره دارد. مردم به خصوص کودکان و زنان تصور می‌­کنند که جن­‌ها، شب ها در هیئت سگ یا گربه در می­‌آیند و لذا از پرتاب سنگ به سگ و گربه در شب پرهیز می‌­کنند. چنانچه شبی گربه‌­ای ناآشنا در خانه‌­ای دیده شد تردیدی ندارند که جن است و حرکات و سکنات حیوان را تحت نظر گرفته درباره آن به بحث و گفت­وگو می­‌پردازند؛ حتی چنانچه آن حیوان تکه گوشتی را با خود برد، او راتعقیب نمی‌­کنند.

عوام مردم مصر باور دارند که برخی از بیماری­‌ها ناشی از خشم جن­‌هاست و لذا شب­‌های جمعه پس از نماز عشاء، نوعی شکر قرمز را در آب حل می‌­کنند و درون ظرفی قرار داده تا فرد بیمار، یا نماینده او آن را به سطح پشت بام ببرد و در سکوت کامل آن را بر سطح بام بریزد. این عمل را حداقل به مدت سه هفته ادامه می­‌دهند تا به باور آنها جن از آنان راضی و بیمار شفا یابد. آنان، عفریت‌ها را عامل همه شرها، فسادها و بدی­‌ها تلقی می‌­کنند و محل سکونت آنها را در اماکن دور افتاده و یا قبرستان­‌ها می­‌دانند و اینکه خداوند در ماه رمضان با حبس کردن عفریت­‌ها مانع اذیت و آزار رسانی آنها به انسان­‌ها می­‌شود. مردم بی­‌سواد و یا کم­‌سواد مصری در تفسیر پدیده‌­هایی چون وزیدن باد و برخاستن گرد و خاک، معتقدند این پدیده‌­ها نتیجه خرابکاری و فساد برخی از جنیان بر روی زمین است که تمایل به شر دارند.

مردم عامی مصر از برخی اسامی چون سعد و برخی رنگ­‌ها مثل سبز برداشت خوش‌­بینانه دارند؛ مشاهده ظرف خالی و یا جارو کردن پس از غروب آفتاب و یا فروش سوزن پس از عصرگاه را شوم می­‌دانند. همچنین تصور می‌­کنند که خیاطی در شب سبب آزار اموات می­‌شود و لذا از دوختن در شب اکراه دارند. در برخی از روستاها حساسیت نسبت به این مورد خیلی بالاست، به گونه‌­ای که پس از عصر، سوزن به دست کسی نمی‌­دهند و چنانچه ضرورت چنین کاری وجود داشته باشد آن را روی قرص نانی گذاشته به متقاضی می­‌دهند، او نیز نان را گرفته و با دستان پوشیده خود سوزن را برمی­‌دارد. از دیگر باورهای عامیانه مصریان آن است که چنانچه درب خانه­‌های مسکونی آنها به سمت شمال باشد عامل خیر و سعادت است، دربی که به سمت غرب باشد، علامت ریاست و آقایی است و باز شدن درب خانه به سمت شرق به معنای سلامتی و صحت و بالاخره دربی که به سمت جنوب باز شود، نشانه فقر و تنگدستی است.

مناسبت‌­های ملی و دینی

اعیاد و مناسبت­‌های گوناگون ملی و  دینی (اسلامی و مسیحی) که در سراسر مصر تعطیل اعلام می­‌شود عبارت است از: عید فطر (3 روز)، عید قربان (5 روز)، میلاد پیامبر^(ص) (12 ربیع الاول)، روز اول سال هجری (اول محرم)،عید میلاد مسیح (7 ژانویه).

اعیاد رسمی و ملی

روز پلیس (25 ژانویه)، روز کارگر (اول ماه مه)، عید شم النسیم (در فصل بهار)، روز آزادسازی صحرای سیناء (25 آوریل)، سالروز انقلاب 1952 (23 جولای)، عید نیروهای مسلح (6 اکتبر).

سایر اعیاد و مناسبت­‌های غیررسمی در مصر عبارت است از: عید کشاورز (9 سپتامبر)، عید مقاومت مردمی سوئز (24 اکتبر)، عید وفای نیل (نیمه دوم اگوست) و عید عقب­‌نشینی خروج نیروهای انگلیس از مصر (18 ژوئن).

موزه‌­ها

موزه مصر

موزه بزرگ مصر

یکی از مهمترین و دیدنی­‌ترین موزه­‌های مصر است که در سال 1902 و در عهد حکومت عباس حلمی دوم در مرکز شهر قاهره افتتاح شد. این موزه دارای بیش از 150 هزار قطعه موزه‌­ای است و به عنوان یکی از بزرگترین مجموعه‌­های موزه­ای که از مراحل مختلف تاریخی به دست آمده است، شناخته می‌­شود که از جمله مهمترین آنها می‌­توان به موارد ذیل اشاره کرد:

-مجموعه آثار مربوط به دوره‌­های ماقبل تاریخ که نماد دستاورد تمدنی انسان مصری در دوره قبل از آشنایی با خط است. این مجموعه که از شمال و وسط و جنوب مصر گردآوری شده است، شامل انواع مختلف آثار سفالی، ابزار تزئینی، ابزار و ادوات و دیگر ابزار حیات روزمره انسان آن روز است.

مجموعه آثار مربوط به سلسله­‌های اول و دوم شامل الواح، مجسمه، ظروف و ابزار مختلف.

مجموعه باقیمانده از عصر پادشاهی کهن شامل بسیاری از مجسمه‌­ها، تابوت­‌ها، نقش­‌های دیواری و از مهمترین آن، مجسمه‌­های چند تن از فراعنه مصر از جمله زوسر، خفرع و منکاورع است.

مجموعه آثار موزه‌­ای از دوره پادشاهی میانه شامل مجسمه امنتوحب دوم و مجسمه­‌های مربوط به برخی پادشاهان سلسله دوازدهم، تابوت، زیورآلات و ابزار و ادوات حیات روزمره انسان‌­های آن دوره.

مجموعه آثار باقی‌مانده از دوره پادشاهی جدید شامل آثاری از توت عنخ آمون و چندین مجسمه از فراعنه از جمله مجسمه فرعون رامسس دوم، ارابه­‌های جنگی، زیورآلات، ابزار کشاورزی، لوازم التحریر و مجموعه‌­ای از مومیایی‌­ها که در سالن ویژه نگهداری می­‌شود.

مجموعه آثار دوره‌­های متأخر دوره باستان که بسیاری از اشیاء ارزشمند موزه‌­ای از جمله مصنوعات طلا و نقره و سنگ­‌های گران­‌قیمت کشف شده از گور پادشاهان و ملکه­‌های سلسله­‌های 21 و 22 را شامل می­‌شود. همچنین تعدادی از مجسمه­‌ها و الواح و برخی از آثار سرزمین نوبه در این بخش نگهداری می‌­شود.

موزه قبطی

موزه قبطی مصر

یکی از موزه‌­های مهم مصر است که در سال 1910 درون قلعه بابلیون تأسیس و پس از تغییر و تحول اساسی در سال 1998 افتتاح شد. این موزه حدود 16000 شئ موزه‌­ای از هنرهای قبطی که با سنت‌های هنری مصری قدیم و دوره­‌های هلنی، بیزانس و اسلامی در هم آمیخته است را شامل می‌­شود و در دو بخش قدیم و جدید در معرض دید قرار گرفته است. یکی از آثار قابل توجه در این موزه، کتاب مزامیر داود است که در تالاری ویژه نگهداری می­‌شود. همچنین سه قطعه چوبی از درب کلیسا و دیگر اماکن دینی در این موزه دیده می­‌شود که به لحاظ هنر مجسمه­‌سازی و کنده‌­کاری دوره مابین قرون چهارم و ششم میلادی از اهمیت بالایی برخوردار است. برخی آثار چوبی از دوره مابین قرون چهارم و دهم که نمایانگر هنر قبطی است، برخی اشیاء باقی‌مانده از کلیساهای مصر قدیم چون: کلیساهای معلق، ابو سرجة و ابی منیا، الواح مختلف دیواری، آثار برونزی، سکه­‌های طلا، انواع پاپیروس و منسوجات، انواع ظروف سفالی و شیشه‌­ای و نیز مجموعه‌­ای از درب­‌های پوشیده شده با ورقه‌­های برونزی از قرن یازدهم میلادی از جمله دیدنی­‌های این موزه است. همچنین در کتابخانه موزه قبطی مجموعه‌­ای از نسخه­‌های خطی که تعداد آن به حدود 700 جلد کتاب می‌رسد و نیز حدود 1000 سند نگهداری می‌­شود.

موزه هنرهای اسلامی

موزه هنرهای اسلامی

یکی از بزرگترین موزه‌های هنر اسلامی در سطح جهان است و بیش از 100 هزار قطعه موزه‌­ای متنوع از هنرهای سرزمین­‌های اسلامی از هند و چین و ایران تا جزیرة العرب، شام، مصر، شمال آفریقا و اندلس را در خود جای داده است. این موزه که در مرحله اولیه خود در سال 1903 تأسیس شده است، پس از طی روندی تحولی، در سال 2010 با ساختمان و نظم جدید افتتاح شد. این موزه دارای بخش‌­های مختلف به شرح زیر است:

آثار سرامیک و سفالی

بخش سلاح

در این بخش مجموعه‌­ای از انواع سرامیک و سفال از عصر اموی، مملوکی و عباسی در مصر، سرامیک­‌های ایرانی، سرامیک و سفال‌­های دوره عثمانی قرار دارد.

نسخه­‌های خطی

بخش منسوجات

در این بخش تعداد 1170 نسخه خطی کمیاب از ایران، مصر، مغرب، هند، اسپانیا و ... نگهداری می‌­شود. در میان این نسخه­‌های خطی، مجموعه‌­ای از نسخه‌­های قرآنی متنوع دیده می­‌شود که برخی از آنها مربوط به مصر و برخی دیگر از ایران، مغرب و اسپانیاست که از جمله آنها، قدیمی­ترین نسخه قرآن مربوط به عصر اموی در اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری است.

آثار چوبی

آثار شیشه‌­ای

در بخش آثار چوبی موزه هنرهای اسلامی، مجموعه متفاوتی از این آثار از عهد اموی قرار گرفته است که توسط هنرمندان مسلمان مصری معرق کاری، رنگ‌­آمیزی و تزئین شده است. مجموعه­‌ای از میزهای چوبی از عصر فاطمی، ایوبی و مملوکی، صندوق­‌های چوبی ویژه پادشاهان و امیران، به صورت کنده‌­کاری و تذهیب شده از دیگر آثار این بخش است.

بخش آثار فلزی

مجموعه‌­ای از شمعدان از دوره مملوکی، اسطرلاب، چلچراغ و صندلی­‌های منسوب به پادشاهان و امرای دوره‌­های مختلف اسلامی که با طلا و نقره تزئین و تذهیب شده است از جمله آثار موجود در این بخش است.

آثار شیشه‌­ای

انواع آثار هنری شیشه‌­ای مصر و شام از دوره­‌های ایوبی و مملوکی در این بخش از موزه نگهداری می‌­شود که در میان آن، مجموعه­‌ای کمیاب از چراغدان­‌های شیشه‌­ای میناکاری شده که از نمونه‌­های مهم هنرهای شیشه‌­ای است، قرار دارد.

بخش منسوجات

در این بخش مجموعه‌­ای ارزشمند از فرش‌­های پشمی و ابریشمی مربوط به دوره­‌های سلجوقی، مغولی و صفویه از دوره قرون میانه نگهداری می­‌شود.

بخش سلاح

در این بخش از موزه هنرهای اسلامی، سلاح­‌های سلاطین و خلفای مسلمان قرار گرفته است که از جمله آنها شمشیر سلطان محمد فاتح عثمانی است که به هنگام فتح قسطنطنیه با خود حمل می­‌کرده است و برروی آن نوشته­‌هایی که به عدالت و توجه به مستمندان و بیچارگان توصیه شده، نوشته شده است.

در موزه هنرهای اسلامی همچنین مجموعه‌­هایی از ابزارآلات ستاره­‌شناسی، مهندسی، کیمیا، جراحی، حجامت و غیره در معرض دید دیدارکنندگان قرار دارد.

علاوه بر موزه­‌های مزبور، تعداد دیگری موزه در قاهره وجود دارد که مهمترین آنها: موزه هنر جدید، موزه جمال عبدالناصر، موزه طه حسین، موزه احمد شوقی، موزه محمود مختار، موزه محمد ناجی، موزه قلعه صلاح‌­الدین، موزه جنگ و موزه مصطفی کامل است.

موزه‌­های اسکندریه

در شهر تاریخی اسکندریه موزه­‌های متعددی وجود دارد که مهمترین آنها عبارت است از:

موزه یونانی-رومی

این موزه که دارای حدود 40 هزار اثر موزه‌­ای از دوره‌­های یونانی و رومی است، در سال 1895 در عهد حکومت عباس حلمی دوم افتتاح شد و دارای 25 تالار است. آثار این موزه شامل: مومیایی از عصر رومی، سردیس مرمرین اسکندر، منسوجات، الواح گچی، آثار کنده­‌کاری شده، آثار شیشه­‌ای و سفالین و مجموعه­‌ای کمیاب از سکه­‌های مربوط به دوره ماقبل قرن سوم قبل از میلاد و قرن سوم میلادی است.

موزه ملی

این موزه که در سال 1928 تأسیس و پس از دوره‌­ای تغییر و تحول در سال 2003 افتتاح شده است، شامل 1800 شئ موزه‌­ای است و دوره­‌های مختلف تاریخی از پادشاهی کهن تا دوره معاصر را در برمی‌­گیرد. آثار موجود در این موزه نمایی از تمدن، فرهنگ، هنرو صنعت مصریان و رویدادهای تاریخی در این سرزمین در این دوره‌­ها به تماشاگران ارائه می‌­کند. از جمله آثار این موزه، مجموعه‌­ای از ظروف کشف شده از هرم زوسر، مجموعه‌­ای از مجسمه‌­های مربوط به دوره پادشاهی کهن و دوره پادشاهی جدید از جمله سردیس اخناتون و تندیس رامسس دوم است. همچنین مجموعه‌­ای از آثاری که از قعر دریا کشف شده است و از جمله آن، مجسمه­‌ی ایزس از گرانیت سیاه، تعدادی مجسمه و چهره­‌پردازی از الهه‌­های یونان بر روی سنگ مرمر، سردیس اسکندر در سالنی ویژه در معرض دید قرار گرفته است.

موزه هنرهای زیبا

یکی از مراکز فرهنگی و هنری مطرح مصر و شهر اسکندریه است که مجموعه‌­ای از آثار هنری از فعالیت‌­هایی که زندگی روستایی را نشان می‌­دهد تا تابلوهای سورئالیستی را شامل می­‌شود. این موزه همچنین محل برگزاری نمایشگاه­‌هایی برای معرفی آثار هنرمندان معاصر مصر و جهان است. موزه هنرهای زیبای اسکندریه دارای تالارهای متعدد و کتابخانه تخصصی در حوزه هنر است و تعداد آثار هنری موجود در آن در زمینه‌­های عکاسی، گرافیک، نقاشی، مجسمه­‌سازی و معماری به 1381 اثر می‌­رسد.

موزه کتابخانه اسکندریه

این موزه که در محل کتابخانه مشهور اسکندریه ایجاد شده است، در سال 2002 افتتاح شد و اشیاء ارزشمند موجود در آن عموما مربوط به عصر هلنی، رومی و بیزانس است که در ضمن کاوش­‌هایی که در عمق دریای مدیترانه انجام شد و نیز در عملیات حفاری در محل ساختمان جدید کتابخانه در سال­‌های 1993 تا 1995 به دست آمده است. آثار ارائه شده در این موزه که تعداد آنها به 133 می‌رسد، نشان از تکثر فرهنگی در طول دوره­‌های تاریخی مصر از عصر فراعنه تا عصر یونانی-رومی، قبطی و دوره اسلامی با تمرکز بر شهر اسکندریه و عصر هلنی دارد.

موزه کتابخانه اسکندریه اولین موزه مصری است که در فضای مجازی به معرفی آثار موجود به علاقه‌­مندان اقدام کرده است. کاربران اینترنت می­‌توانند از طریق پایگاه اینترنتی این موزه به آدرس (www.antiquities.bibalex.org/home/index.aspx lang=ar) وارد بخش­‌های مختلف آن شوند و ضمن آشنایی مختصر با تاریخ و هنر دوره‌­های تاریخی مربوط به آثار معرفی شده، اطلاعاتی تفصیلی درباره مهمترین اشیاء موجود در هر بخش دریافت کنند.

موزه‌­های سایر مناطق

موزه­‌های متعدد دیگری نیز در مناطق مختلف مصر وجود دارد که هر کدام با آثار ارزشمند خود، معرف بخش‌­هایی از تاریخ، تمدن و فرهنگ مصر است. از جمله این موزه­‌ها، موزه نوبه در شهر اسوان است که در سال 1977 افتتاح شده است و با آثار ارائه شده به معرفی 5000 سال تاریخ فرهنگ و تمدن سرزمین نوبه در جنوب مصر می­‌پردازد. موزه اسوان در جزیره الفنتین در نزدیکی اسوان نیز در میان مجموعه‌­ای از آثار باستانی جنوب مصر قرار گرفته و شامل آثاری از دوره‌­های گوناگون تاریخی مصر از عصر پیش از سلسله­‌ها تا دوره اسلامی است که عمدتا در منطقه اسوان و جزیره الفنتین به دست آمده است. موزه الاقصر هم که در منطقه باستانی الاقصر قرار گرفته است، حاوی مجموعه­‌ای کوچک اما پر ارزش و کمیاب از مجسمه­‌ها است ، از جمله این آثار، مجسمه‌­ای است که از گور توت عنخ آمون به دست آمده و نماد اله‌ه­ای به شکل گاو مقدس است.

کتابخانه­‌های عمومی

کتابخانه عمومی مصر (قاهره)

یکی از بزرگترین و بهترین کتابخانه­‌های عمومی مصر است که در سال 1995 در قاهره افتتاح شده است. این کتابخانه با هدف گسترش دایره خدمات فرهنگی در قاهره بزرگ، در سال 1999 شعبه‌­ای را در در منطقه الزیتون در شمال شرق قاهره افتتاح کرده است. شعبه دوم کتابخانه عمومی مصر در منطقه الزاویة الحمراء با همکاری دولت دانمارک در چارچوب همکاری‌­های فرهنگی دو دولت ساخته شده است که با راه‌­اندازی آن حدود دو میلیون نفر از خدمات آن در حال بهره‌­مندی‌­اند.

همچنین بر اساس تجربه کسب شده از تأسیس و فعالیت­‌های کتابخانه عمومی مصر (مرکزی) و با حمایت صندوق حمایت از کتابخانه­های عمومی مصر، تعدادی کتابخانه در استان­های مختلف تأسیس و فعال شده است که در مجموع شبکه کتابخانه‌­های عمومی مصر را تشکیل داده و از طریق یک شبکه الکترونیکی در پیوند با هم قرار دارند و البته کتابخانه مرکزی در قاهره ،مشاوره­ و حمایت­‌های فنی و آموزشی را به این شبکه کتابخانه‌­ای ارائه می‌­دهد.

کتابخانه­‌های عمومی عضو شبکه کتابخانه­‌ای فوق که تاکنون در استان­‌های مختلف تأسیس و افتتاح شده‌­اند از این قرار است: کتابخانه‌­های الوادی الجدید (2003)، بورسعید (2004)، المنصورة (2005)، الغردقة (2005)، الاقصر (2007)، دمیاط (2005)، دمنهور (2009)، الاسماعیلیة (2010)، الزقازیق (2011)، بنها (2011).

از دیگر کتابخانه‌­های عمومی شهر قاهره می‌­توان به کتابخانه­‌های: شبرا، حلوان، البارودی، التحریر، نادی النیل، نادی القاهرة، امبایة و کتابخانه بوستان‌­های القبة اشاره کرد.

کتابخانه اسکندریه

کتابخانه اسکندریه مصر

از جمله کتابخانه‌­های مدرن و معتبر مصر است که با شعار «پنجره جهان رو به مصر» و «پنجره مصر رو به جهان» در سال 2002 با حمایت‌­های بین­‌المللی در شهر اسکندریه و بر ساحل دریای مدیترانه تأسیس شد. این کتابخانه که در مکان کتابخانه تاریخی اسکندریه و با معماری شگفت‌­انگیز بنا شده است، نه تنها در حوزه کتاب­ که فعالیت‌­های گسترده فرهنگی، علمی و آموزشی در اشکال محلی، منطقه‌­ای و بین‌­الملل را در برنامه­‌های خود دارد. کتابخانه اسکندریه که به عضویت اتحادیه جهانی کتابخانه‌­ها IFLA درآمده است و به عنوان اولین کتابخانه دیجیتالی در مصر تلاش دارد تا امکان دسترسی جمعیت بیشتری از علاقمندان به کتاب و منابع و ارتقاء سطح دانش آنان را فراهم کند. این کتابخانه علاوه بر ظرفیت میلیون‌­ها کتاب ،دارای بخش‌­های مختلف تخصصی شامل: کتابخانه افراد استثنایی، کتابخانه کودک، کتابخانه جوان، کتاب­‌های کمیاب و مجموعه­‌های ویژه، میکرو فیلم، نقشه، پایان­‌نامه­‌های دانشگاهی و بخش فرانکفون می­‌باشند. موزه‌­های میراث، نسخ خطی و تاریخ علوم، مرکز مطالعات دموکراسی و صلح اجتماعی، مرکز مطالعات توسعه، مرکز مطالعات تمدن اسلامی و مرکز مطالعات قبطی از دیگر بخش­‌های مهم این کتابخانه و مرکز فرهنگی است. کتابخانه اسکندریه همچنین دارای چند مرکز مطالعاتی و اسناد وابسته است که برخی از آنها عبارت است از: مرکز مطالعات اسکندریه و تمدن مدیترانه، مرکز مطالعات هلنی و مرکز مطالعات و برنامه­‌های ویژه . از دیگر ویژگی­‌های این کتابخانه، استقرار تعدادی از سازمان‌­های منطقه‌­ای و بین‌­المللی در محل آن است که از جمله آنها می‌­توان به: شبکه­ عربی زنان در حوزه علوم و تکنولوژی، شبکه خاورمیانه و شمال آفریقا برای اقتصاد محیط زیست، دفتر منطقه‌­ای انجمن­‌های کتابخانه و سازمان­‌های وابسته، دفتر عربی اتحادیه بین‌­المللی آکادمی علوم کشورهای در حال توسعه و مؤسسه انالیند (Anna Lindh) برای گفتگو میان فرهنگ‌­ها اشاره کرد. برگزاری نمایشگاه کتاب بین‌­المللی کتاب سالانه نیز از دیگر برنامه‌­های فرهنگی این کتابخانه است.

نمایشگاه‌­های کتاب

همه ساله نمایشگاه‌­های متعدد کتاب در مصر برگزار می­‌شود، نمایشگاه بین‌­المللی کتاب قاهره، نمایشگاه بین­‌المللی کتاب اسکندریه و نمایشگاه بین‌­المللی کتاب کودکان در قاهره از مهمترین نمایشگاه‌­های کتاب در این کشور است.

نمایشگاه بین‌­المللی کتاب قاهره

یکی از بزرگترین نمایشگاه­‌های کتاب در خاورمیانه است که در سال 1969 و همزمان با جشن هزار سالگی شهر قاهره آغاز به کار کرد. این نمایشگاه همه ساله توسط وزارت فرهنگ مصر در اواخر ماه ژانویه، در شهرک نصر قاهره و با حضور ناشران جهان عرب و برخی مراکز نشر از دیگر کشورهای جهان بر پا می‌­شود. برگزاری این نمایشگاه معمولا 12 روز به طول می‌­انجامد و گاه تا 15 روز هم تمدید می­‌شود و به طور متوسط تا حدود 2 میلیون نفر از آن دیدن می‌­کنند.

برگزاری میزگردهایی با عناوین و موضوعات گوناگون فرهنگی، نمایش فیلم، برگزاری نمایشگاه‌­های تجسمی و اجرای موسیقی از جمله فعالیت­‌های جنبی این نمایشگاه است.

نمایشگاه مزبور به عنوان یکی از بزرگترین نمایشگاه‌­های کتاب در سطح جهان و بزرگترین آن در جهان عرب شناخته می­‌شود و در سال 2006 در جایگاه دومین نمایشگاه بزرگ کتاب پس از نمایشگاه کتاب فرانکفورت قرار گرفت.

نمایشگاه بین‌­المللی کتاب اسکندریه

این نمایشگاه، دومین نمایشگاه مهم و بین‌­المللی کتاب در مصر است که از سال 2002، همه ساله توسط کتابخانه اسکندریه برگزار می‌­شود. اضافه بر ناشران مصری و عرب، ناشران برخی از کشورهای اروپایی نیز در این نمایشگاه حضور می­‌یابند. برنامه­‌های جنبی این نمایشگاه شامل: میزگردهای فکری و فرهنگی، مراسم رونمایی کتاب، شب شعر، نقد کتاب، اجرای موسیقی و ... می‌باشد. یازدهمین دوره نمایشگاه از 26 مارس تا 7 آوریل 2015 با همکاری اتحادیه ناشران مصری برگزار شد. در این دوره، سازمان عربی آموزشی، فرهنگ و علوم (الکسو) میهمان افتخاری آن بود.

نمایشگاه بین­‌المللی کتاب کودک

این نمایشگاه از سال 1983 آغاز به کار کرد و همه ساله توسط وزارت فرهنگ مصر در موسم جشن کودک در ماه نوامبر برگزار می­‌شود. این نمایشگاه که با حضور ناشران مصری، عرب و دیگر کشورهای جهان برگزار می­‌گردد، با استقبال میلیون‌­ها کودک و نوجوان مصری روبرو شده است که اضافه بر خرید کتاب، در برنامه‌­های متنوع فرهنگی و هنری که در طول برگزاری نمایشگاه اجرا می‌شود، مشارکت می­‌کنند. همچنین در جریان برگزاری نمایشگاه، میزگردها و حلقه­­‌های بحث و تبادل افکار در خصوص کتاب و فرهنگ کودکان توسط ناشران و متخصصان حوزه کودک و نوجوان برگزار می­‌شود.

نیز نگاه کنید به

• مصر
• فرهنگ عمومی تونس
• فرهنگ عمومی در چین
• فرهنگ عمومی روسیه
• فرهنگ عمومی سنگال
• فرهنگ عمومی لبنان
• فرهنگ عمومی ژاپن
• فرهنگ عمومی کانادا
• فرهنگ عمومی کوبا