زبان فارسی در فرانسه

آموزش زبان فارسی در فرانسه

زبان فارسی در آموزش و پرورش فرانسه از سال 1918میلادی به عنوان زبان خارجی پذیرفته شده و  داستان چگونگی پذیرفته شدن آن نیز خواندنی است.

در سال 1290 شمسی قانونی از تصویب مجلس گذشت كه به موجب آن 30نفر برای تحصیل علوم از طرف دولت ایران به فرانسه فرستاده شوند. 200 نفر در امتحان اعزام شركت كردند، که از میان آنها 30 تن برگزیده و انتخاب شدند. پاره ای از این افراد پس از اتمام تحصیل در فرانسه و گرفتن گواهینامه عالی آموزگاری، به ایران برمی گشتند و برخی هم قصد ورود به دانشگاه پاریس را داشتند. داشتن گواهینامه عالی به منزله گواهینامه دیپلم متوسطه (باكالورئا)محسوب می شد و به دارندگان این مدرك جواز ورود به دانشگاه را می داد. در سفارت ایران در  پاریس شخصی به نام «نظر آقا» كارهای محصلین دولتی را انجام می داد و كسانی كه قصد ورود به دانشگاه پاریس را داشتند،  می بایست با «نظر آقا» مشورت کنند تا او با كسب اجازه از وزیر مختار (صمد خان ممتاز السلطنه) و بلكه دولت ایران اقدام نماید.

«عیسی خان صدیق» یكی از دانشجویان ایرانی اعزامی به فرانسه متوجه شد كه دولت فرانسه فقط چند زبان معین را در امتحانات دانشگاهی قبول می كند و آنها عبارتند از انگلیسی، آلمانی، اسپانیولی، روسی، عربی، پرتقالی و ایتالیایی. وی پس از تحقیق در باره علت انتخاب این زبان ها پی برد كه برگزیده شدن زبان های نامبرده به واسطه ادبیاتی است كه در آن زبان ها موجود است. لذا با «ممتاز السلطنه» وزیر مختار ایران در پاریس مسئله را در میان نهاد و به دستور او به دیدن «بوآیه» رئیس مدرسه السنه شرقی پاریس و «هوارت» استاد زبان فارسی آن مدرسه رفت و در باب به رسمیت شناختن زبان فارسی در امتحانات از آنان یاری جست. آنان با تقاضای وی موافقت كردند. سپس سفارت ایران در پاریس نیز طی نامه ای رسمی این امر را از وزارت خارجه فرانسه در خواست كرد. پیشنهاد مورد موافقت دولت فرانسه قرار گرفت و فرمانی صادر گشت كه به موجب آن از سال 1918میلادی زبان فارسی در ردیف زبان هایی قرار گرفت كه هر كسی می تواند به عنوان زبان خارجی در امتحانات رسمی انتخاب نماید.

آموزش زبان فارسی در سال 1994 طی اعلام وزارت آموزش ملی به تعلیق در آمد.  وزارت آموزش و پرورش فرانسه طی اطلاعیه ای اعلام کرد، آموزش تعداد قابل توجهی از زبان های زنده دنیا را به عنوان « زبانهای نادر» از سال 1994 در برنامه های آموزش دبیرستانی خود حذف کرد. زبان فارسی نیز از جمله این زبان ها بود. مقامات فرانسوی علت حذف این زبان ها را کمبود و در برخی موارد فقدان معلم ذکر کردند. واکنش برخی از مطبوعات ایران مثل نشر دانش و مخصوصا مجله لقمان به زبان فرانسوی و نیز اقدامات فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و پی گیری های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت امو خارجه کشورمان و نیز ایرانیان مقیم فرانسه و فرانسویان دوستدار ایران در تجدید نظر وزارت آموزش ملی فرانسه بسیار موثر افتاد و تدریس زبان فارسی در دوره دبیرستان از سال 1995 میلادی دوباره از سر گرفته شد. اخذ این درس به فرزندان ایرانیان مقیم فرانسه امکان می دهد تا بتوانند ارتباط فرهنگی خود را با وطن مادری خود برقرار نمایند.

در سطح عمومی نیز کسانی که علاقمند به یادگیری زبان فارسی هستند مدرسه سعدی برای کودکان و نوجوانان و رایزنی فرهنگی ایران در پاریس  برای بزرگسالان در طول سال اقدام به برگزاری آموزش زبان فارسی برای فرانسویان و ایرانیان مقیم فرانسه می نماید.

اما جدای از آموزش ملی در سه منطقه از كشور فرانسه چراغ آموزش رسمی زبان فارسی و فرهنگ ایرانی دایر است: یكی در مركز فرانسه، در شهر «پاریس»، یكی در شرق فرانسه، در شهر «استراسبورگ» و دیگری در جنوب فرانسه، در شهر «اِكس آ پرُوانْس» نزدیك شهر مارسی در كنار دریای مدیترانه.[113]

در شهر پاریس، مركز فرانسه، چند مركز به طور رسمی در پیوند با آموزش زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی فعالیت می‌كنند:

- یكی از این مراكز «مؤسسه‌ی ملی زبان‌ها و تمدن‌های شرقی» ( اینالکو) است كه به عنوان یك مركز كلان آموزشی، مستقیماً زیر نظارت وزارت آموزشی عالی فرانسه فعالیت می کند. در حال حاضر آقای كریستف بالایی كه از متخصصان نثر معاصر فارسی است، علاوه بر ریاست بخش فارسی لانگزو، معاونِ پژوهشی اینالكو نیز هست و نقش مهمی در مدیریت این موسسه دارد. گروه آموزشی بخش زبان و ادبیات فارسی شامل یك استاد (آقای كریستف بالایی) دو استادیار، (آقای حسین اسماعیلی و خانم لیلی انور)،یك مدرس قراردادی (آقای امیر مغانی) و ده‌ها مدرس حق التدریسی است كه به تربیت حدود 150 تا 200 دانشجو مشغولند. دانشجویان رشته‌ی زبان فارسی به طور عمده فرانسوی هستند، امّا گاهی دانشجویانی دیگر از كشورهای اروپایی و آمریكا نیز در این رشته، ثبت نام می‌كنند. همچنین جوانان ایرانی كه از سنین پایین همراه با خانواده‌اشان به فرانسه مهاجرت كرده‌اند، برای حفظ ارتباط با فرهنگ و زبان اجدادی خود، نیز در جمع محصلان زبان فارسی به چشم می خورند.

- مركز دیگری كه در آن جا زبان فارسی آموزش داده می‌شود، مركز تحقیقات و آموزش «لوور» است كه در حال حاضر آقای «پی‌یرلوكاك» متخصص زبان‌های پیش از اسلام- اوستایی و پهلوی- در آن جا آموزش می‌دهند. این مركز بیشتر برای مبتدیان است كه می‌خواهند با زبان‌های پیش از اسلام ایران آشنا شوند.

- یكی دیگر از مراكزی كه در پاریس زبان‌های پیش از اسلام را آموزش می‌دهد «مدرسه‌ی عالی مطالعات»، در منطقه‌ی سوربن است. در این مدرسه دوره‌های پیشرفته‌ی دكتری نیز دایر است و حضور كسانی چون آقای امیر معزی متخصص ادیان، بویژه دین اسلام و تشیع، آقای پی‌یرلری (متخصص عرفان) و فرانس گروُنه (متخصص زبان پهلوی)، ارزش علمی این مركز را بالا برده‌است. اخیراً آقای فرانس گرونه «كارنامه‌ی اردشیر بابكان» را ترجمه كرده و توضیحاتی بسیار ارزشمند بر آن اَفزوده است.

-  «مركز ملی تحقیقات علمی» از مراكز معتبر دیگری‌ست كه به صورت پژوهشگاه است و در آن جا تدریس نمی‌كنند. امّا دوكرسی مخصوص ایران در آن جا وجود دارد كه یكی مربوط به زبان اوستایی و ارتباط و مقایسه‌ی آن با سانسكریت است و دیگری مطالعات تاریخی ایران كه آقای «پی‌یر بریا» متخصص تاریخ ایران در زمان هخامنشی این كرسی را بر عهده دارد.

- دانشگاه پاریس 3 (سوربن) نیز از مراكز بسیار مهم آموزش زبان و ادبیات فارسی است كه دوره‌های مختلف تحصیلی در آن جا دایر است و هم اكنون كسانی چون یان ریشارد (رئیس بخش فارسی)، خانم اوفیْ‌بوا و خانم ژوستین لانگدو در آن جا تدریس می‌كنند. خانم ژوستین لانگدو هم اكنون مشغول مطالعه و تحقیق در پیوند با عروض فارسی- بویژه كتاب «معیارالاشعار» خواجه نصیرالدین طوسی است.

موسسه مطالعات فارسی در دانشگاه استراسبورگ : از سال 2005 میلادی دوره ی لیسانس زبان فارسی را به تصویب دانشگاه و وزارت علوم فرانسه رسید و در حال حاضر دكتر حسین اسماعیلی مدیریت كرسی زبان فارسی در استراسبورگ را بر عهده دارد. برنامه های درسی در دوره ی لیسانس متون و ادبیات كلاسیك و معاصر، زبان شناسی، دستور زبان و كلاس های ترجمه است.

اساتید دپارتمان مطالعات ایرانی عبارتند از: دكتر اسماعیلی كه مسئولیت گروه را بر عهده دارد، دكتررفیعی استاد اعزامی از وزارت علوم (توضیح این كه هر دو سال یك بار استادی از طرف آموزش عالی به این مركز اعزام می شود) و دكتر نصیری دانشیار ایرانی مقیم است كه به تدریس در این مركز اشتغال دارد.

از مشكلات اساسی دپارتمان مطالعات ایرانی استراسبورگ عبارتند از:

• كمبود استاد و نیاز به جذب یك استاد اعزامی دیگر از مركز.

• بیش از 15 سال است كه كتاب های مرجع روز در حوزه ی متون ادبی كلاسیك و معاصر، تاریخ ایران ، تمدن و فرهنگ در این كتابخانه گنجانده نشده و دانشجویان با فقرمنابع مطالعاتی مواجه هستند.

•  اعزام دانشجوی فارسی آموز به ایران و حضور در دوره های زبان آموزی كوتاه مدت از دیگر مشكلات عمده است. به گفته ی دكتر اسماعیلی علیرغم درخواست از طریق رایزنی فرهنگی، مر كز گسترش زبان و ادب فارسی سازمان و حتی وزارت علوم برای اعزام دانشجویان این مركز برای شركت در دوره های باز آموزی كوتاه مدت در سال های اخیر هنوز موفق نشده است دانشجویی از این مركزبه ایران اعزام گردد.

کاستی های زبان و ادب فارسی درفرانسه: اگر به میزان ترجمه‌ها، ویرایش‌ها، و كتاب‌های نگاشته شده در زمینه ادبیات فارسی به زبان فرانسه توجه كنیم به نظر می رسد سطح قابل قبولی از شناخت ادبیات فارسی در فرانسه وجود دارد. برای نمونه می‌توان به كتاب گرامر زبان فارسی نگارش ژیلبر لازار و ترجمه غزلیات حافظ اشاره كرد كه كتاب‌های بسیار ارزشمندی هستند. اما مساله اینجاست كه این‌ها آثاری هستند كه مدت‌ها پیش تالیف یا ترجمه شده‌اند و به موجی از آثار شرق‌شناسی به زبان فرانسه تعلق دارند كه نه تنها ادبیات بلكه مطالعاتی در باب جامعه، سیاست، تاریخ و غیره ایرانیان را در بر می‌گیرد. در حقیقت مساله به این صورت است كه آثار بزرگی از ادبیات ایران به فرانسه ترجمه شده‌اند، اما این ترجمه‌ها و تالیف‌ها سال‌ها پیش انجام شده‌ و امروزه دیگر تجدید چاپ نمی‌شوند و به همین دلیل نمی‌توان نسخه‌های آن‌ها را در كتاب فروشی‌های فرانسه پیدا كرد. اگر از زاویه دیگری به این مساله نگاه كنیم می‌توانیم بگوییم برای این كه این كتاب‌ها اخیراً و با زبان رایج امروز به فرانسه ترجمه نشده‌اند، تجدید چاپ نشده و در كتاب‌فروشی‌ها و كتابخانه‌ها پیدا نمی‌شوند و دلیل این كه چرا ترجمه جدیدی از این آثار وجود ندارد ، این است كه مترجمان امروز فرانسه با ادبیات فارسی آشنایی ندارند و دلیل این امر این است كه سطح آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های فرانسه پایین است و علت آن نبود اساتید خوب است كه خود باید از طریق همین كتاب‌فروشی‌ها و كتاب‌خانه‌ها با زبان و ادبیات فارسی آشنا شوند و در همین دانشگاه‌ها آن را یاد بگیرند. همان طور كه می‌بینید این دور باطل است كه متاسفانه نتیجه خوبی نداشته است.

اما بدون شك باید بین این آثار و تدریس زبان، ادبیات و فرهنگ ایران در فرانسه تفاوت قائل شد، چرا كه گسترش آموزش زبان فارسی در فرانسه در سطح بسیار پایین‌تری قرار دارد و متاسفانه امروزه ارتباط بین زبان آموزان با ایران به دلیل مسائل مختلف از كیفیت چندان مطلوبی برخوردار نیست. علاوه بر این در فرانسه جز در دانشگاه پاریس و استراسبورگ و چند دانشگاه انگشت شمار دیگر نمی‌توان دانشكده زبان و ادبیات فارسی را یافت و این در حالی است كه زبان و ادبیات فارسی از جمله ادبیات شناخته شده و مطرح جهان است.

گذشته از این بسیاری از فرانسوی‌ها در دانشگاه‌ها مشغول فراگیری زبان عربی هستند و بخشی از این افراد می‌توانند در ادامه تحصیلات خود به مطالعه زبان و ادبیات فارسی روی بیاورند، ولی متاسفانه این مساله نیز تاكنون عملی نشده است.

به نظر می رسد یكی دیگر از عواملی كه باعث پایین بودن تعداد دانشجویان این زبان می‌شود نوع نگرش به این زبان است. در حقیقت زبان فارسی نیز همان مشكلی را دارد كه زبان فرانسه با آن دست به گریبان است و آن دیدگاه عمومی نسبت به این زبان به عنوان یك زبان بسیار ادبی و نخبه‌گرا و كمتر به عنوان زبانی كاربردی است.[114]

نیز نگاه کنید به

آموزش زبان فارسی در دانشگاه های کانادا؛ زبان فارسی در ژاپن؛ آموزش زبان فارسی در لبنان؛ زبان فارسی در دانشگاه های مصر؛ زبان فارسی در چین؛ آموزش زبان فارسی در سنگال؛ زبان و ادبیات فارسی در مصر؛ زبان و ادبیات فارسی در اوكراین؛ زبان فارسی در اسپانیا؛ زبان فارسی در قطر؛ زبان فارسی در کوبا؛ زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش؛ زبان و ادبیات فارسی در تایلند؛ زبان فارسی در افغانستان