شهرنشینی و روستانشینی در سوریه

توزیع جمعیت سوریه میان مناطق شهری و روستایی، تفاوت‌های چشم‌گیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیت‌های اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوت‌ها، در پی جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیق‌تر کرده‌اند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاست‌های بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد^[۱].

شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالش‌های زیرساختی

بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی می‌کنند^[۲]. شهرهای اصلی مانند دمشق، حلب، حمص، و لاذقیه میزبان بخش عمده‌ای از این جمعیت هستند. به‌ویژه دمشق، پایتخت کشور، با تراکم جمعیتی حدود ۱۴٬۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکم‌ترین شهرهای منطقه محسوب می‌شود^[۳].

شهرهای ساحلی مانند لاذقیه و طرطوس نیز به دلیل دسترسی به بنادر تجاری، فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با دریا، و نقش خدماتی و صنعتی، از رشد جمعیتی قابل‌توجهی برخوردار بوده‌اند. این شهرها به‌عنوان مراکز آموزشی، درمانی، و صنعتی عمل می‌کنند و در فرآیند بازسازی پس از جنگ، نقش کلیدی دارند^[۴].

ساحل لاذقیه (Latakia) دریای مدیترانه ، بزرگترین بندر سوریه قابل بازیابی از :

https://www.tripadvisor.com/LocationPhotoDirectLink-g676295-d1156914-i203739844-Paralia_Sidari-Sidari_Corfu_Ionian_Islands.html

با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساخت‌ها در بسیاری از شهرها، به‌ویژه حلب و حمص، شده است. این تخریب‌ها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امن‌تر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیت‌های شهری وارد کرده‌اند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالش‌هایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است.

روستانشینی: ظرفیت‌های کشاورزی و محدودیت‌های توسعه

در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از جمعیت سوریه، معادل حدود ۱۱.۸ میلیون نفر، در مناطق روستایی ساکن هستند. این جمعیت عمدتاً در دشت‌های حاصلخیز غربی و شمالی، از جمله دره‌ی عاصی و مناطق اطراف حلب و حماه، پراکنده‌اند. اقتصاد این نواحی بر پایه‌ی کشاورزی معیشتی، دامداری، و تولید محصولات سنتی مانند زیتون، گندم، و سبزیجات استوار است^[۵].

با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر بهره‌وری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستم‌های آبیاری، کمبود نهاده‌های کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شده‌اند^[۶].

دسترسی به زیرساخت‌های پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکه‌های حمل‌ونقل کارآمد مواجه‌اند. این محدودیت‌ها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زده‌اند^[۷].

تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاست‌گذاری

الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابری‌های ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علی‌رغم آسیب‌های جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالی‌که مناطق روستایی با محرومیت‌های چندجانبه مواجه‌اند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، می‌تواند به نابرابری‌های پایدار، مهاجرت‌های اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود^[۸]. برای کاهش این شکاف‌ها، سیاست‌گذاری باید بر محورهای زیر متمرکز شود:

بازسازی زیرساخت‌های شهری آسیب‌دیده، به‌ویژه در شهرهای جنگ‌زده^[۹]؛
سرمایه‌گذاری در توسعه روستایی، از جمله خدمات درمانی، آموزشی، و حمل‌ونقل؛
ایجاد فرصت‌های اقتصادی در مناطق روستایی برای کاهش مهاجرت؛
مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن منابع و خدمات^[۱۰].

تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت.

نتیجه‌گیری: چشم‌انداز جغرافیای انسانی سوریه

جغرافیای انسانی سوریه، با تنوعی چشم‌گیر در ابعاد جمعیتی، فضایی، اقتصادی، و فرهنگی، بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، ساختارهای طبیعی پیچیده، و تحولات انسانی گسترده است. از مناطق حاصلخیز غربی تا بیابان‌های شرقی، از شهرهای بندری تا روستاهای کوهستانی، الگوهای سکونت و فعالیت اقتصادی در سوریه به‌شدت تحت تأثیر عوامل محیطی و بحران‌های سیاسی قرار گرفته‌اند^[۱۱].

جنگ داخلی از سال ۲۰۱۱ به بعد، نه‌تنها موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی و تخریب زیرساخت‌ها شده، بلکه شکاف‌های موجود میان مناطق شهری و روستایی، و میان نواحی توسعه‌یافته و محروم را تشدید کرده است. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش بهره‌وری کشاورزی در مناطق روستایی، و مهاجرت‌های اجباری، چالش‌هایی چندلایه در مسیر توسعه پایدار ایجاد کرده‌اند^[۱۲].

در چنین زمینه‌ای، بازسازی جغرافیای انسانی سوریه نیازمند رویکردی چندبُعدی و آینده‌نگر است. سیاست‌گذاری مؤثر باید بر محورهای زیر تمرکز داشته باشد^[۱۳]:

توسعه متوازن منطقه‌ای با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و انسانی هر ناحیه؛
بازسازی زیرساخت‌های شهری و روستایی با اولویت مناطق آسیب‌دیده؛
تقویت خدمات عمومی و فرصت‌های اقتصادی برای کاهش مهاجرت‌های اجباری؛
مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از تنوع فرهنگی و زبانی در چارچوب انسجام ملی^[۱۴].

در نهایت، جغرافیای انسانی سوریه نه‌تنها عرصه‌ای برای تحلیل بحران‌ها، بلکه بستری برای بازاندیشی در مسیر بازسازی، عدالت فضایی، و همزیستی پایدار است. آینده‌ی سوریه، در گرو توانایی آن در تبدیل تنوع جغرافیایی به سرمایه‌ای برای توسعه فراگیر و صلح اجتماعی خواهد بود.

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

index.php?title=رده:شهر نشینی و روستا نشینی

↑ World Bank. (2025). Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath, Available for https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content
↑ World Bank. (n.d.). Population ages 65 and above (% of total population) – Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY
↑ Worldometer. (2025). Syria population, Available for https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/
↑ Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf
↑ World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population
↑ Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-de
↑ International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time
↑ Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210
↑ UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic
↑ United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf
↑ زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بی‌ثباتی؟ اندیشکده روابط بین‌الملل، قابل بازیابی از https://www.irthink.com
↑ عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی [./سوریه سوریه]؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام)، قابل بازیابی از https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/
↑ Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad
↑ Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/

نویسنده مقاله

نرگس شکوری

[1] World Bank. (2025). Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath, Available for https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content

[2] World Bank. (n.d.). Population ages 65 and above (% of total population) – Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY

[3] Worldometer. (2025). Syria population, Available for https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/

[4] Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf

[5] World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population

[6] Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-de

[7] International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time

[8] Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210

[9] UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic

[10] United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf

[11] زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بی‌ثباتی؟ اندیشکده روابط بین‌الملل، قابل بازیابی از https://www.irthink.com

[12] عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی [./سوریه سوریه]؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام)، قابل بازیابی از https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/

[13] Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad

[14] Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]