نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سنگال
یکی از شاخص های شناخت و فهم جامعه و فرهنگی یک کشور مطالعه نظام آموزشی آن با مسائل مختلف آن بوده که تلاش این قسمت بر این مهم می باشد.
1-11- پیشینه تاریخی
در میان کشور های آفریقایی سیستم آموزش و پرورش کشور سنگال برای دولت این کشور بسیار حائز اهمیت است، زیرا جمعیت آن بسیار جوان است. حکومت وقت فرانسه جهت بر طرف نمودن نیاز های خود به پرسنل محلی آموزش دیده جهت اداره ی مستعمرات، اقدام به تربیت و آموزش مردم این کشور زیر نظر معلمان فرانسوی نمود. آنها پس از اتمام تحصیلات به عنوان معلم، کارمند و غیره در خدمت نظام استعمار فرانسه به کار مشغول شدند. در کنار آن برخی افراد ثروتمند نیز فرزندان خود را جهت فراگیری علوم به مدارس فرانسویان اعزام می کردند و تا مدت ها نیز مؤسسات آموزشی در سطح متوسطه در غرب آفریقا تنها در سنگال وجود داشت. پس از استقلال سنگال در سال 1960، سیستم آموزشی این کشور رشد بسیار قابل توجهی داشته و بومی سازی شده است. (دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1387: 51)
امروز به علت کمبود بودجه و امکانات، دولت سنگال نیمی از سیستم آموزش و پرورش را به بخش خصوصی داده است. در کنار مدارس و دانشگاه های دولتی تعداد زیادی مدرسه و دانشگاه خصوصی وجود دارد که پیشرفت های زیادی را طبق تقاضاهای متعدد داشته اند و دولت نیز در جایگاه حاکمیتی و بطور کلان بر این مؤسسات نظارت دارد. بعلاوه در سال های اخیر رشد تکنولوژی جایگاه مهمی در آموزش و پرورش پیدا کرده است.
2-11- ساختار و سیاست آموزشی کشور
سیستم آموزشی سنگال هنوز کم و بیش زخم های استعمار را بر تن دارد که به این کشور یک سازمان مدرسه ای به سبک فرانسوی را توصیه کرده است. بنابراین، این سیستم تحت نظارت دقیق دولت مرکزی قرار دارد. طبق قانون اساسی ، دولت سنگال مسئول آموزش عمومی است. با این حال ، سیستم آموزش و پرورش توسط وزیر آموزش ملی و با کمک سایر وزرا مانند: وزارت تحصیلات عالی ، تحقیقات و فنآوری. وزارت آموزش حرفه ای ، کارآموزی و صنایع دستی. وزارت زنان ، خانواده ، جنسیت و حمایت از کودکان اداره می شود. سیستم آموزشی کشور در دو بخش سازمان یافته است: بخش رسمی و بخش غیر رسمی سیاست آموزشی سنگال بازیگران را یکی از مولفه های مهم یک سیستم آموزشی می داند. اصلی ترین بازیگران آن منابع انسانی است، یعنی بازیگران سیاست آموزشی کشور را هدایت، سازماندهی و اجرا می کنند. آنها به دسته های مختلفی در زنجیره آموزشی تعلق دارند. برای این منظور، بازیگران می توانند در سیستم داخلی باشند و به طور مستقیم در طراحی و اجرای سیاست های آموزشی مشارکت داشته و شرکت کنند. همچنین به عنوان عوامل خارجی، بازیگران شریك و پشتیبان برای دستیابی به اهداف آموزشی هستند. به این ترتیب ، شرکای اجتماعی ، شرکای فنی و مالی ، مقامات غیرمتمرکز از این نوع بازیگران غیر رسمی هستند.
مدرسه، به معنای گسترده، یک ساختار اجتماعی را تشکیل می دهد که در آن چندین بازیگر مداخله می کنند. این مدرسه به عنوان میراث متعلق به کل جامعه، نمی تواند محل تجارت معلمان باشد. با این کار، تمام نیروهای اجتماعی فعال با ایجاد احساس تعلق و هویت در توسعه آن شرکت می کنند که ناگزیر روابط بین مدرسه و جامعه را تقویت می کنند
..
عملکرد مدیریت شفاف و فراگیر مبتنی بر پاسخگویی، تعهد نهادها برای بسیج و سرمایه گذاری بهتر منابع از طرف مدرسه را پیش فرض می گیرد. به این ترتیب ، تشکل ها از طریق انجمن ها و نهادهای مدیریتی در مدارس درگیر مدیریت مدرسه هستند. در میان این انجمن ها و نهادهای بنیادین مانند: انجمن اولیائ و مربیان ، تعاونی مدارس ، کمیته های مدیریت مدارس موسسات و تشکل های محلی نیز وجود دارند.
آموزش و پرورش فعلی سنگال بصورت منطقه ای است كه طبق قانون آموزش عمومی غیر متمركزاین کشور وظایف آن به نهاد های محلی منتقل می شود. برای این منظور، نهاد های محلی مانند، شهرداری ها و شوراهای اداری - از طریق مشارکت فعال خود در ایجاد و فعالیت نهادهای آموزشی- پرورشی، در مدیریت مدارس نقش دارند (Foad, 2020: 1-5) .
ساختار آموزش و پرورش فعلی سنگال هم با سیستم فرانسوی و هم با سیستم کشور انگلیس تطابق داده شده است، بصورتی که می توان مدارک تحصیلی سنگال را برای ادامه تحصیل در کشور فرانسه و کشورهای انگلیسی زبان مطابقت داد. آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه و آموزش عالی ساختار سیستم آموزشی در این کشور را تشکیل می دهد.
آموزش برای کودکان 6 تا 12 سال اجباری است و به دو مرحله ی ابتدائی و متوسطه تقسیم شده است. ابتدائی از 6 تا 12 سال و متوسطه از 12 سال تا 19 سال ادامه دارد. (Axt, 1979 : 322)
سیستم آموزش و پروش در سنگال دو شکل می باشد:
1- بخش دولتی 2- بخش غیر دولتی
آموزش و پرورشی دولتی شامل آموزش پیش دبستانی، آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه و آموزش عالی و آموزش فنی حرفه ای است. در کنار بخش دولتی سال های زیادی است که بخش غیر دولتی نیز شکل گرفته است. بخش غیردولتی شامل سواد آموزی، مدارس پایه ای اقلیتی (منطقه ای) و مدارس دسته سوم می شود.(Feyfant, 2007 : 1-3)
3-11- اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی کشور
قانون هدایت 22-91 در 16 فوریه سال 1991 بیان می کند که «مطابق گزینه های پانزدهمین طرحی که در نگرش ایجاد یک کادر اقتصاد بزرگ زنده گنجانده شده است و روی بهینه سازی مداوم رقابت در اقتصاد، توسعة انسانی دائم و هدایتی خوب تأکید میکند. با توجه به اینکه آموزش و پرورش و تحصیلات، ابزار مهمی در روند رشد و توسعه هستند، دولت سنگال برای آن چنان اولویتی قرار داده که بیشتر از 30 درصد بودجة خود را به آن تخصیص داده است.(Feyfant, 2007 : 1-3)
در این راستا، دولت سنگال یک برنامة ده سالة آموزشی و تعلیمی طرح ریزی کرده که مبتنی بر توسعة دسترسی به آموزش و تعلیم در حوزة مهارتهای مفید در زندگی است. دستیابی به گنجایشها و ارائة یک سیستم پرورشی مناسب و با کیفیت در کلیة سطوح، فراهم کردن شرایط برای هماهنگ سازی موثر سیاست ها و برنامههای آموزشی و بهینه سازی معقول و کاربرد منابع تعقیب می شود. اهداف آموزش و پرورش عبارت است از:
- بهتر کردن مدیریت بخش تحصیلی با در نظر گرفتن روند تمرکز زدائی و پشتیبانی کردن از احتیاجات بنیادی. - مردم سالاری کردن آموزش مهد کودک به وسیلة گسترش مهدکودک ها به نفع مردم. - توسعه دادن دسترسی به آموزش ابتدائی برای به دست آوردن یک سیستم آموزشی جهانی با داشتن برنامه های منسجم، ساختن مدارس و استخدام معلم (آموزش معلمان و نشر کتاب های درسی). این مورد بیشتر برای مناطق محروم است. - بهتر کردن کیفیت آموزش متوسطه، مخصوصاً در موارد آموزش فنی حرفه ای (توسعه آموزش، رشته های مرتبط، و روش های جدید تمرکز مشارکت با شرکت های خصوصی) - انطباق آموزش عالی با نیازهای بازار کار به وسیلة تقویت کردن تحقیقات علمی و فنی. - کاهش میزان بی سوادی به روشی که با بخش غیر رسمی آموزشی و زبان های ملی مطابقت داشته باشد.- گسترش کاربرد فنون جدید رایانه ای و ارتباطات برای بهینه سازی مدیریت و تقویت کیفیت آموزش در تمام سطوح.
علی رغم موارد فوق، کشور سنگال برای تحقق این اهداف با مشکلاتی مواجه است. یونسکو در گزارش جهانی خود تحت عنوان «آموزش برای همه» در سال 2007، یادآوری کرده است که کشور سنگال بودجه ی کمی برای آموزش پیش دبستانی (کمتر از 5/0%) اختصاص داده است. میزان سوادآموزی با وجود کمک های زیاد خارجی کمتر از 60% بوده است.
طبق سایت وزارت آموزش و پرورش سنگال این کشور دارای 469 مؤسسة آموزش پیش دبستانی است که تعداد 365 عدد آن خصوصی است (32 دانش آموز در کلاس های مؤسسه های دولتی و 24 دانش آموز در مؤسسات خصوصی وجود دارد)، برای دانش آموز ابتدایی، تنها 10% موسسات خصوصی هستند (تعداد دانش آموز در کلاس ها در همة موسسات دولتی و خصوصی یکسان است).
به نظر می رسد که برای دختران، دسترسی به آموزش در مدارس دولتی سخت تر از مدارس خصوصی باشد (52% دختران در مهد کودک و 46% در ابتدایی در دو بخش خصوصی و دولتی، در برابر 46% در آموزش متوسطة خصوصی و 5/37% در بخش دولتی).
از نظر یونسکو نسبت دانش آموز/ مربی به سختی کم می شود، زیرا تعداد مربیان مجرب نمی تواند به رشد جمعیتی برسد. از طرف دیگر گزارش یونسکو تحت عنوان «مربیان و کیفیت آموزش» در سال 2006 تعدادی آمار دربارة شرایط تجدید مربیان، وضعیت درآمدشان و تحصیلاتشان ارائه داده است: 42% مربیان ابتدایی قراردادی هستند که درآمد ماهیانه ی آنها تقریباً کمتراز نصف مربیان رسمی است. این مربیان قراردادی بیشتر به علت کمبود معلم بکار گرفته می شوند. بطور مثال در مورد مربی ریاضی یا زبان های خارجی، علاوه بر مربیان رسمی و قراردادی از دولت سنگال درخواست کمک هزینه های مسکن و تحقیقات و تحصیلات نیز دارند.(Feyfant, 2007: 1-3)
4-11 - آموزش پیش دبستانی، ابتدائی و راهنمائی
سن تحصیلی رسمی برای ورود دانش آموزان سنگالی به پیش دبستانی بین 3 تا 5 سال و اجباری نیست.
در سال های 1999- 1998 ، 23.625 کودک در 313 مؤسسه ثبت نام کردند که 225 از آنها خصوصی هستند. میزان تحصیلات در این مقطع با 53/2% هنوز کم است (3/4% در مناطق شهری و 3/0% در مناطق روستایی). در سال های 2002-2001، 28.663 کودک در 377 مؤسسه که 281 از آنها خصوصی بوده ثبت نام کرده اند.
دوران پیش دبستانی شامل چهار بخش می شود: 1- مهد کودک ها با 38% 2- مراکز نگهداری از کودک با 33% 3- شیرخوارگاه یا خانه ی کوچولوها با 19% 4- مدارس بخشی با 9%. در سال 2007 این مجموعه ها پذیرای 99.038 کودک (2/54% آنها دختر بوده اند) بوده است، که با 4/7% میزان خالص تحصیلات در سطح ملی تطابق دارد. بیشترین ثبت نام ها در مهد کودک ها شده است. شهر داکار دارای 57% مهد کودک ها ی کشور و 9/36% مراکز نگهداری از کودک است. یونسکو در سال 2010 آمار زیر را در خصوص حضور کودکان در این مقطع نشان داده است:
حضور در پیش دبستانی، میزان ناخالصی تحصیلات 2010-2007، پسران 11%
حضور در پیش دبستانی، میزان ناخالصی تحصیلات 2010-2007، دختران 12%
آمار سال 2005 نسبت دبیر به شاگرد را در دوره ی پیش دبستانی 3 به 36 اعلام کرده است. (UNESCO, 2008: 3-9)
آموزش ابتدائی:
سن ورود به مدرسه ی ابتدائی 7 سال است و دوره ی آن از شش سالگی و اجباری است. در پایان دانش آموزان یک مدرک به نام گواهینامه پایان دوره ی ابتدائی (CFEE: Certificat de fin d'études élémentaire ) دریافت می کنند.
دروس ابتدائی شامل زبان فرانسه، تاریخ، جغرافیا، اجتماعی و اخلاق، علوم، بهداشت و سلامت، هنر، کار دستی، موسیقی، ورزش و تفریح و سرگرمی می شود.
در سال های 2007- 2008 ، تعداد مدارس به طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است، تعداد آنها از 751. 4 در سال 2000 به 487. 7 در سال 2007 رسیده است. در سال2007، 829 مدرسه خصوصی 11.1% شبکه تحصیلی را تشکیل داده است. سهم بخش خصوصی شامل بیش از نصف شبکه تحصیلی با 56.6% است. در سال 2007، 1.572.178 دانش آموز در این دوره ثبت نام کرده اند (49.6% دختر). این رقم یک میزان خالص تحصیلات یعنی 86% است. بالاترین میزان خالص تحصیلات با 5/123% مربوط به شهر داکار است. تعداد دانش آموزان ثبت نام شده در مدارس خصوصی 4/12% کل دانش آموزان را تشکیل می دهند.
یونسکو آمار دقیقی را تا سال 2010 از تعداد دانش آموزان دبستانی در سنگال ارائه داده است:
حضور در مدرسه ی ابتدائی، میزان ناخالص تحصیلات 2010-2007، پسران 82%
حضور در مدرسه ی ابتدائی، میزان ناخالص تحصیلات 2010-2007، دختران 85%
حضور در مدرسه ی ابتدائی، میزان خالص تحصیلات 2010-2007، پسران 74%
حضور در مدرسه ی ابتدائی، میزان خالص تحصیلات 2010-2007، دختران 76%
شرکت در مدرسه ی ابتدائی، نسبت خالص ورود و خروج 2010- 2005، پسران 58%
شرکت در مدرسه ی ابتدائی، نسبت خالص ورود و خروج 2010- 2005، دختران 59%
شرکت در مدرسه ی ابتدائی، میزان ماندگاری تا سال آخر، 2010- 2005 93%
(UNESCO, 2008: 3-9)
آمار در سال 2007 نسبت دبیر به دانش آموز را در دوره ی ابتدائی را 7 به 41 اعلام کرده است. در سال 2007، تعداد دبیران 45957 نفر بوده که 84% آنها در مدارس دولتی تدریس داشته اند. (UNESCO, 2010)
هزینه های عمومی برای یک دانش آموز در مدرسه ی ابتدائی 21% مجموع هزینه های عمومی 18/9 % است. بودجه ی دولت سنگال در سال 2000 برای آموزش و پرورش حدود 100 میلیون فرانک سیفا بود. (UNESCO, 2008 :3-9)
در شهر داکار 17 پیش دبستانی، 7 مدرسه ی ابتدائی و مهد کودک، 6 مدرسه ی 2 زبانه، 2 مدرسه ی انگلیسی زبان و 3 مدرسه ی کمک درسی وجود دارد. (La scolarité à Dakar, 2012)
آموزش دوران راهنمائی:
پس از اتمام دوران دبستان، دانش آموزان با گذراندن یک کنکور وارد مدرسه راهنمایی می شوند و کلاس ششم را شروع می کنند. سن تحصیلی رسمی برای ورود دانش آموزان به این دوره 13 سال است. در پایان این دوره که 4 سال است دانش آموزان "مدرک فارغ التحصیلی پایان دوره راهنمایی" دریافت می کنند (BFEM: Brevet de fin d'études moyennes).
در سال 2007، تعداد مدارس راهنمایی شامل 624 مدرسه دولتی و 376 خصوصی بوده است که 4/58% آنها در مناطق شهری واقع شده اند. در همان سال، 393.476 دانش آموز (1/44% دختر) ثبت نام کرده اند، یعنی میزان خالص تحصیل 9/35% (9/32% نزد دختران) بوده است. 81% درصد دانش آموزان نیز در مدارس دولتی ثبت نام کرده اند.
دروس ارائه شده شامل زبان فرانسه، ریاضی، انگلیسی، آلمانی، فیزیک، زبان کلاسیک (لاتین، عربی، یونانی)، تکنولوژی، تاریخ و جغرافیا، اجتماعی، علوم طبیعی، طراحی، کار دستی، موسیقی، تربیت بدنی و اقتصاد خانواده است.
11-5- آموزش متوسطه
دوره ی آموزش متوسطه 3 سال و شامل چهار بخش است: 1- عمومی 2- تکنیک بلند مدت3- تکنیک کوتاه مدت و 4- حرفه ای. پس از 3 سال دانش آموزان مدرک دیپلم را به نام "بَکَلورِآ" (Baccalauréat) دریافت می کند که یکی از شروط ورود به دانشگاه است. دانش آموزانی که در رشته های تکنیک بلند مدت، کوتاه مدت و حرفه ای تحصیلات خود را به پایان رسانده اند مدرکی به نام " بی. ای.پی" یعنی گواهی نامه پایان تحصیلات حرفه ای و یا تکنیک دریافت می کنند.(BEP: Brevet d'études professionnelles, BT: Brevet de technicien)
دروس آنها شامل زبان فرانسه، ریاضی، زبان زنده 1 و 2، زبان کلاسیک 1 و 2، تاریخ و جغرافیا، اجتماعی، علوم طبیعی، فیزیک، ورزش و طراحی است.
در سال 2007، بخش آموزش متوسطه شامل 223 مؤسسه آموزشی (دبیرستان) که 87 مؤسسه دولتی بوده است. تعداد دانش آموزان ثبت نام شده در سال 2007، 918.105 نفر (1/39% دختر) بوده که معرف میزان خالص تحصیل با 4/14% (5/11% نزد دختران) است. تعداد دانش آموزانی هم که در دوره های تکنیک بلند مدت و کوتاه مدت و حرفه ای ثبت نام شده اند 34.755 نفر بوده است.(UNECSO, 2010)
یونسکو آمار دقیقی را تا سال 2010 از میزان سواد آموزی جوانان را در سنگال ارائه داده است:
میزان سواد آموزی جوانان (24- 15سال) 2010- 2005، پسران 74%
میزان سواد آموزی جوانان (24- 15سال) 2010- 2005، دختران 56%
(UNESCO, 2008: 3-9)
طبق آمار 2005، نسبت دبیرانی که در دبیرستان تدریس می کنند به دانش آموزان 4 به 26 است و در سال 2007 تعداد دبیرانی که در دبیرستان تدریس کرده اند 130.938 نفر بوده است. (UNICEF, 2012)هزینه های عمومی برای یک دانش آموز دبیرستانی 40/1% از مجموع هزینه های عمومی 18/9% بوده است. (UNESCO, 2008 :3-9)
تعداد ساعات آموزشی در سال 1992، 730 ساعت اعلام شد، اما در سال 2005 این مقدار به 900 ساعت رسید. با توجه به اینکه زمان تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان 30 هفته در سال است آنها باید هر هفته 30 ساعت آموزش ببینند. (UNESCO, 2010)
مربیان سنگالی: پرسنل آموزشی سنگال رسمی یا غیر رسمی(قراردادی، داوطلبی و یا موقتی) هستند. قانون ژوئن 1961 وضعیت رسمی بودن آنها را مشخص می کند. این وضعیت از چهار وزارت نشأت می گیرد: وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ (آموزش هنری و موسیقی)، وزارت جوانان و ورزش و وزارت دادگستری. استخدام شرایط خاص خود را دارد، برای کسانی که مدرک لیسانس دارند، کسانی که کنکور دبیری داده اند، افرادی که دارای گواهی نامة حرفه ای از طرف یک استاد مورد تأیید هستند، استاد دورة متوسطه، بازرس آموزش ابتدایی، مشاور روانشناسی، دبیران و اساتید آموزش متوسطه عمومی، مشاوران مهد کودک، کارشناسان ارشد حرفه ای، مربی های مهدکودک شامل دسته ای هستند که دارای 3 سال تحصیلات دانشگاهی هستند.
مربیان خاص مخصوص وزارت دادگستری، باید دارای دیپلم دولتی مدرسة ملی کارکنان اجتماعی خاص باشند. آئین نامه "راهنمای آسان" دربارة وضعیت مربیان که توسط وزارت آموزش و پرورش تهیه شده، شرایط استخدام، تحصیلات، پاداش ها، تعهد در خدمت را معرفی می کند. (Feyfant, 2007: 1-3)
6-11 - آموزش عالی
سنگال به لحاظ آموزش عالی در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه ی شمال و غرب آفریقا از وضعیت مطلوبی برخوردار است. لذا تعداد زیادی از اتباع کشور های آفریقایی همچون مغرب و موریتانی و دیگر ملیت ها در دانشگاه های این کشور در رشته های گوناگون در حال تحصیل هستند.
1-6-11- دانشگاه ها
دانشگاه شیخ آنتا دیوپ که به اختصار "یوکاد" (UCAD)نامیده می شود، قدیمی ترین دانشگاه در غرب آفریقا است که در سال 1950 با نظارت "دانشگاه سوربون پاریس" تاًسیس شد. بسیاری از شخصیت های برجسته این بخش از آفریقا در این دانشگاه تحصیل کرده اند. این دانشگاه که یکی از مظاهر غنای فرهنگی سنگال به شمار می رود، در ابتدا صرفاً به منظور آموزش زبان فرانسه تاًسیس شده بود. یوکاد از خدمات آموزشی تعداد زیادی استاد برخوردار است که حد اقل مدارج دانشگاهی آنها درجه دکتری می باشد.
دانشگاه شیخ آنتا دیوپ بزرگترین، قدیمی ترین و معتبرترین دانشگاه غرب آفریقا است. در این دانشگاه اساتید و دانشجویان داخلی وخارجی زیادی( حدود هفتاد هزار دانشجو) مشغول به تحصیل هستند. این دانشجویان از کشور های مختلفی از جمله : سنگال، بورکینافاسو، ساحل عاج، توگو، بِنَین، نیجریه، موریتانی، مالی، مراکش، رواندا و کامرون... از قاره ی آفریقا؛ فرانسه، بلژیک، انگلستان و آمریکای شمالی... و از قاره ی آسیا لبنان، فلسطین، سوریه و ایران... هستند.(Site officiel de l’UCAD, 2012)
2-6-11- سیستم آموزشی
طبق قانون شمارة 05-2011، 30 مارس 2011 در رابطه با سازمان سيستم " ال.ام.دی" در مؤسسات آموزش عالي LMD )) مفاهيم زير را در بردارد: سه حرف D.M.L شامل مدارك تحصيلي ملي هستند.( L) يعني ليسانس(Licence)،( M) يعني فوق ليسانس (Master) و ((D يعني دكترا(Doctorat) .
دورة ليسانس سه سال، فوق ليسانس دو سال و دورة دكتري چهار است. سال آموزشي شامل دو ترم مي‌شود كه هر ترم سه ماه است. این سیستم آموزشی به صورت حضوری و تمام وقت، مکاتبه ای و مجازی در برخی رشته ها است. مقاطع تحصیلی ارائه شده (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترا) عبارتند از:دورة كارداني (فوق ديپلم) كه شامل 4 ترم است. دورة كارشناسي (ليسانس) شامل 6 ترم است. دوره كارشناسي ارشد( فوق ليسانس) چهار ترم است.
دورة دكتري شامل 6 ترم+ يك سال دورة د.او.آ (DEA) قبل از دكتري و شامل مقاطع زیر است:
1- مقطع دكتري علوم قضايي، سياسي، اقتصادي و مديريت (ED-JPEG) اين مقطع شامل حدود ده رشته مي‌شود.
2-مقطع دكتري هنرها، فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و زبان ها(ED-ARCIV)
3 -مقطع دكتري مطالعات انسان و جامعه (ED-Ethos)
5-مقطع دكتري آب شناسي، كيفيت و كاربرد آب (EDE QUE)
6-مقطع دكتري فيزيك، علوم زمين، جهان و مهندسي (ED-pcsTuI)
7-مقطع دكتري علوم زندگي، سلامت و محيط زيست كه حدود 19 رشته را در بردارد.
در این دانشگاه اساتید و دانشجویان داخلی وخارجی زیادی( حدود هفتاد هزار دانشجو) مشغول به تحصیل هستند.
این دانشگاه دارای دانشکده های زیر است: - دانشکده ی علوم و تکنیک - دانشکده ی پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی و پرستاری- دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی- دانشکده ی علوم اداری و مدیریت- دانشکده ی علوم و تکنولوژی و اطلاعات- دانشکده ی علوم قضائی و سیاسی (Université de Cheikh Anta Diop, 2010)
دانشگاه ها در این کشور به دو دسته دانشگاه دولتی و آزاد تقسیم شده اند:
دانشگاه های دولتی
- دانشگاه "شیخ آنتادیوپ داکار" (UCAD)- دانشگاه "گاستون برژر" (UGB) سنت لوئی- دانشگاه "زی گن شور" (UDZ) - دانشگاه "تیس" (UT)- دانشگاه" بام بی" (UB-CUR).
دانشگاه های آزاد
- دانشگاه "شرکت"- از سال 1993 در منطقه B داکار (AFI)- دانشگاه "داکار بورگیبا" (UDB) - دانشگاه "ساحل- داکار" (UNIS)- دانشگاه "سوفوکل داکار کامپوس" (SUDC) - مدرسه ی عالی مدیریت داکار (ESG) - دانشگاه" احمد هامپاته با- داکار" (UAHB) - دو مرکز دانشگاهی منطقه ای (CUR) در سال های 2007- 2006 در زی گن شور و بام بی بازگشایی شده اند و تعدادی نیز در دست احداث است.(Axt, 1979 : 322)
تعداد دانشجويان در دانشگاه داکار در حال حاضر در کلیه ی رشته ها حدود 75.000 نفر مي‌باشد.
تعداد اساتيد دانشگاه شخ آنتاديوپ در حال حاضر به 1200 نفر مي‌رسد.
7-11- نشریات دانشگاهی
تعداد و عنوان نشریات مهم علمی و ليست مجلات علمي- پژوهشي دانشگاه عبارتند از:
-Journal des sciences de l'ingénieur
"مجله علوم مهندسی"
"مجله دانشكده علوم و فناوري- ژورنال" FST -Journal de la FST
-Revue Africaine de Communication "مجله آفريقايي ارتباطات"
-Dakar médical "داكار مديكال "
" مجله آسيب شناسي روان آفريقايي" -Psychopathologie Africaine
-Annales de la FLSH
"سالنامه دانشكده ادبيات و علوم انساني "
-Initiations et Études Africaines " مجله نهادها و مطالعات آفريقايي"
-Notes Africaine " مجله يادداشت‌هاي آفريقايي "
-Nouvelles Annales Africaines "سالنامه‌هايجديد آفريقايي"
-Bulletin de L'UCAD "بولتن دانشگاه شيخ آنتاديوب"
-Liens, Revue francophone (ENS)"ارتباطات، مجله ی فرانسه زبانی"
-Presse –Revue "مجله ی مطبوعات"
-Revue sénégalaise d’histoire "مجله ی سنگالی تاريخ"
-Les cahiers Histoire et Civilisation"مجله ی تاریخ وتمدن دانشكده تاريخ"
-La Nouvelle Revue Scientifique (géographie)"مجله جدید علمی – جغرافیا - دانشكده جغرافي"
-ARCIV" مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني"
8-11 - مراکز پژوهشی – دانشگاهی سنگال
مراکز پژوهشی این کشورشامل موارد زیر می شود:
- انستیتو بنیادی آفریقای سیاه؛ - انستیتو تحقیقات درباره ی تدریس ریاضی، فیزیک و تکنولوژی؛ - انستیتو پزشکی اطفال اجتماعی؛ - انستیتو خدمات محیط زیست؛ - انستیتو اطلاعات و تحقیقات درباره ی آلودگی، توسعه و سلامت تولید؛ - مرکز علوم کاربردی داکار؛ - انستیتو دانشگاهی ماهیگیری و کشاورزی؛ - انستیتو سلامت و توسعه؛ - مرکز مطالعات و تحقیقات درباره ی انرژی های جایگزین شونده؛ - انستیتو حقوق بشر و صلح.(Instituts d'Université, 2014) - انستیتوها و مراکز تحقیقی دیگر شامل موارد زیر است: - انستیتو سنگالی تحقیقات کشاورزی؛ - انستیتو تکنولوزی علوم تغذیه؛ - انستیتو ملی خاک شناسی؛ - انستیتو پاستور - مرکز اکولوژی؛- مرکز تحقیقات آزمایشی و مطالعات برای تجهیزات.(Instituts et centres de recherche, 2014)
9-11 - کتابخانه ها و مراکز اسناد
کتابخانه ها و مراکز اسناد در سنگال شامل موارد زیر است:
- کتابخانه ی دانشگاه داکار: تعداد کتاب های این کتابخانه بيش از پانصد هزار جلد (000/500) در تمام رشته‌ها است و هر ساله بين 250 تا 300 جلد كتاب ديگر به كتابخانه مركزي اضافه مي‌شود. البته آماري از تعداد كتاب‌هاي كتابخانه‌هاي هر دانشكده در دسترس نيست. كتابخانه مركزي نیز بيش از 1700 صندلي دارد (بجز صندلي‌هاي كتابخانه‌هاي دانشكده‌ها). پروژة الكترونيكي كردن كتابخانه مركزي از سال 2003 شروع شده است. سايت اينترنتي آن هم www.bu.ucad.sn است. (Diouf, 2014)
- انستیتو بنیادی آفریقای سیاه (IFAN: Institut Fondamental d'Afrique Noire)
انستیتو بنیادی آفریقای سیاه در پروژه ای تحت عنوان "دارائی های فرهنگی آفریقایی. حفاظت و ارزش بخشیدن به میراث اسناد سمعی بصری، تصاویر، صوتی و متون IFAN)) شیخ آنتا دیوپ" به ارزش 482. 410 یورو که بودجه آن توسط وزارت فرانسوی امور خارجی و اروپائی تأمین می شود، اعلام کرده است که هدف اصلی آن حفاظت از این میراث با دیجیتالی کردن آن است. این انستیتو از سال 2007، تعداد زیادی مونوگراف، دفترچه، کارت، دست نوشته، گزارش و تکه های روزنامه ها و اسناد سمعی بصری، عکس را دیجیتالی کرده است. اسناد متونی را در قالب 1045 مدرک و سند در آورده است.
- مرکز اسناد ملی سنگال: مرکز اسناد ملی سنگال در 21 ژوئیه 1997 تأسیس شد و به دبیرخانه عمومی دولت وابسته است. اسناد این انستیتو شامل چهار بخش است: اسناد سنگال در زمان استعمار(1959-1895)؛ اسناد A.O.F(1959-1895)؛ اسناد فدراسیون کشور مالی (1960-1959)؛ اسناد سنگال استقلال یافته (از 1958). در کنار آن کتابخانه ی الکترونیکی دانشکده تاریخ دانشگاه شیخ آنتا دیوپ نیز 484 پایان نامه در خصوص بردگی به صورت دیجیتال در اختیار علاقه مندان قرار داده است. (Doumbouya, 2014: 12)
-کتابخانه انستیتو فرهنگی و زبان شناسی "ژان مرموز"(Jean Mermoz) در شهر سنت لوئی.
10-11- بودجه تحقیقاتی در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور
دولت سنگال در حال حاضر 0.05% تولید خالص داخلی را به تحقیقات علمی اختصاص داده است. بودجه های تعلق گرفته به تحقیقات علمی در مرحله ی اول به پرسنل ها و آزمایشگاه های تحقیقاتی وابسته به دولت و در راستای همکاری های بین المللی تعلق می گیرد. بخش اعظم هزینه های تحقیقاتی به کمک های خارجی وابسته است. هم اکنون بودجه پیش بینی شده برای راهکارهای علوم تحقیقاتی حدود 94.5 میلیارد فرانک سیفا برای 5 سال تخمین زده شده است.
در سنگال مراکز تحقیقاتی عبارتند از:
- مرکز آفریقایی تحقیقات و کاربردها؛ (CARA: Centre Africain de Recherche et d'Applications)
- پارک علمی و تکنولوژیک؛(PST: Parc Scientifique et Technologique)
- صندوق تکانش تحقیقات علمی و تکنولوژیک. این صندوق هر ساله حدود 300 میلیون فرانک سیفا به تحقیقات تخصیص می دهد
. (FIRST: Fonds d'Impulsion de la Recherche Scientifique et Technologique)
دانشگاه های سنگال بودجه ی خاصی برای کمک به تحقیقات در نظر نگرفته اند، اما برای اساتید- محقق خود هر ساله 90 میلیون فرانک سیفا برای فرصت مطالعاتی اهدا می کند. هر دو سال یکبار یک استاد-محقق حق یک بلیط هواپیما و مبلغی خاص برای اقامت یک ماهه در هر کشوری که می خواهد دارد. یک مبلغ 150.000 فرانک سیفا هم هر شش ماه یک بار به اساتید محقق داده می شود. 35.000.000 فرانک نیز برای خرید کتاب در نظر گرفته شده است. برای شرکت در کنفرانس ها و چاپ کتاب نیز مبلغی به آنها اهدا می شود و اگر کنفرانس در خارج از کشور باشد پول بلیط نیز پرداخت می شود. حقوق ماهیانه ی آنها به نسبت ارتقاء آنها افزایش می یابد. مرکز تحقیقاتی اف.آی.آر.اس.تی (FIRST) هر ساله یک بودجه ی 300 میلیون فرانک سیفایی برای اساتید- محقق در نظر گرفته است.
بودجه هایی که صرف تحقیقات می شوند منابع خارجی نیز بودجه ی آنها را تأمین می کنند. با توافق های همکاری بین دانشگاه های سنگال و دانشگاه های دیگر جهان در اروپا، آمریکا و آسیا و ارگان های دیگر این بودجه تامین می شوند.
برخی از آزمایشگا ه ها نیز در سنگال مانند آزمایشگاه ال.آی.ان.آی ((LANI با توجه به ظرفیت های ویژه ای که دارد با اخذ قراردادهایی با کشور های دیگر و تبادل استاد- دانشجو منابع قابل توجهی را به سمت خود می آورد.(Diagne, 2001: 10)
11-11- تعداد دانشجویان خارج از کشور
از نظر "نیکلا نورماند" (Niolas Normand) سفیر فرانسه در سنگال، کشور سنگال در میان کشورهای آفریقایی بالاترین میزان دانشجو را دارد و رتبه پنجم را در دنیا دارد. تعداد دانشجویان سنگالی در کشور فرانسه در سال 2009، به 9600 نفر رسیده است، همچنین بالاترین تعداد دانشجوی آفریقایی در فرانسه را دانشجویان سنگالی تشکیل می دهند. قبل از آن چین، مراکش، الجزایر و تونس بالاترین تعداد دانشجو را در کشور فرانسه دارند. سفیر فرانسه، نیکولا نورماند می نویسد: «از میان همکاری های زیادی که بین فرانسه و سنگال وجود دارد، مهم ترین آنها پذیرش دانشجویان سنگالی در این کشور است.» (Gaye, 2011: 1-3)
"نیکولا نورماند" تأیید می کند که «از بین حدود 000/100 دانشجوی آفریقایی که در فرانسه حضور دارند، دانشجویان سنگالی جایگاه خاصی را دارند یعنی حدود 80% از دانشجویانی که میل دارند تحصیلات عالیه را در خارج از کشور خود بگذرانند فرانسه را انتخاب کرده اند، بنابراین فرانسه اولین مقصد دانشجویان سنگالی نسبت به کانادا، آمریکا، مراکش یا آلمان است». (Gaye. 2011:1-3)
یکی دیگر از دلایلی که باعث شده دانشجویان سنگالی، فرانسه را برای تحصیلات عالیه انتخاب کنند، مجانی بودن تحصیلات در این کشور است. ولی سفیر فرانسه در سنگال اذعان می دارد که "جابه جایی دانشجو بین دو کشور شرایط خاص خود را داراست: دانشجویان باید تحصیلات خود را طبق برنامه های از قبل مشخص شده به انجام برسانند، رشته های تحصیلی باید طبق نیازهای کشور سنگال و مکمل آنها باشد؛ و بالاخره اینکه دانشجویان باید پس از انجام تحصیلات خود به کشورشان بازگردند." (Gaye, 2011: 1-3)
کشور سنگال برای دانشجویان بورسیه ی خود در خارج از کشور حدود 9 میلیارد و 200 میلیون فرانک سیفا (واحد پول سنگال) هر ساله برای 574،5 دانشجو هزینه می کند. با اینکه ظاهراً این رقم بسیار بالا است ولی مقدار آن برای زندگی این دانشجویان در خارج از کشور، مخصوصاً در کشورهای غربی بسیار کم است
جدول زیر تعداد دانشجویان سنگال را در کشور های اروپایی نشان می دهد:
| کشور میزبان | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 |
| آلمان | 219 | 237 | 247 | 238 | 243 | 258 |
| اتریش | 4 | 2 | 1 | 6 | 10 | 9 |
| بلژیک | 104 | 127 | 125 | 141 | 102 | 103 |
| قبرس | - | - | 1 | 1 | 1 | - |
| دانمارک | - | 1 | 1 | - | 2 | 1 |
| اسپانیا | 12 | 17 | 8 | 6 | 14 | 4 |
| فنلاند | 4 | 3 | 2 | 1 | 1 | 1 |
| فرانسه | 3645 | 4079 | 6114 | 6123 | 7978 | 8329 |
| ایرلند | - | - | 1 | - | - | - |
| ایتالیا | 63 | 40 | 25 | 32 | 26 | 32 |
| لیتوانی | - | - | - | - | - | 1 |
| مولداوی | - | - | 6 | 3 | 1 | - |
| نوروژ | 3 | 2 | 3 | 4 | 5 | 3 |
| هلند | 2 | 1 | 2 | 4 | 3 | 4 |
| لهستان | 3 | - | - | - | - | 1 |
| پرتغال | - | - | - | 1 | 3 | 3 |
| رومانی | 2 | - | - | 1 | 2 | 2 |
| انگلستان | 25 | 22 | 26 | 26 | 30 | 39 |
| سنت-سیژ | 7 | - | - | - | - | - |
| اسلوواکی | - | - | - | 3 | - | - |
| سوئد | 2 | 2 | 4 | 6 | 5 | - |
| سوئیس | 74 | 20 | 120 | 160 | 221 | 224 |
| جمهوری چک | 4 | 6 | 6 | 3 | 2 | 2 |
| ترکیه | 5 | 6 | 7 | 6 | 6 | 4 |
(Source :Annuaire statistique de l’Unesco, 2004)
جدول ذیل تعداد دانشجویان سنگالی در کشور های آسیایی را نشان می دهد:
| کشور میزبان | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 |
| عربستان | 68 | 77 | - | - | 86 | 61 |
| کره ی جنوبی | - | - | - | - | - | 1 |
| هند | - | 3 | 1 | - | - | - |
| ایران | 1 | - | 1 | - | - | - |
| ژاپن | 16 | 20 | 24 | 25 | 24 | 27 |
| ژوردانی | - | 4 | - | - | 5 | 6 |
| مالزی | 6 | - | - | 5 | 5 | - |
(Source :Annuaire statistique de l’Unesco, 2004)
جدول زیر معرف تعداد دانشجویان سنگالی در چهار کشور قاره ی آمریکا است:
| کشور میزبان | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 |
| برزیل | - | - | - | 1 | 4 | - |
| کانادا | 219 | 246 | - | 319 | - | - |
| کوبا | - | - | - | 12 | 2 | 6 |
| ایالات متحده | 529 | - | 635 | 809 | 774 | 805 |
Source :Annuaire statistique de l’Unesco, 2004))
جدول زیر گویای تعداد دانشجویان سنگالی در مغرب و آفریقاست:
| کشور میزبان | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 |
| کامرون | - | - | - | - | - | 1 |
| کونگو | - | - | - | - | - | 6 |
| گابون | 11 | - | - | - | - | - |
| گامبیا | - | 11 | - | - | - | - |
| مراکش | 141 | 172 | 227 | - | 364 | 435 |
| موریتانیا | - | - | - | - | 86 | 61 |
| توگو | 1 | 1 | - | - | - | - |
(Source :Annuaire statistique de l’Unesco, 2004)
جدول زیر نشان می دهد که در سال 2009 کشور فرانسه بالاترین میزان دانشجوی سنگالی را جذب کرده است:
| کشور | تعداد دانشجو | سال |
| سنگال | 4112 | 2009 |
| مراکش | 646 | 2009 |
| مصر | 335 | 2009 |
| کانادا | 210 | 2009 |
Barry, 2010:2-3) )
12-11- تعداد دانشجویان خارجی در سنگال
طبق آمار ارائه شده از طرف دانشگاه شیخ آنتا دیوپ، در سال 2009- 2008 از 56.620 دانشجوی ثبت نام شده در این دانشگاه 4.202 نفر از آنها خارجی بوده اند. آنها از 46 کشور جهان آمده اند که از بین آنها 16 کشور بیشتر از 100 دانشجو را دارند. جدول زیر تعداد آنها را از 16 کشور نشان می دهد:
| نام کشور | 2007-2006 | 2009-2008 |
| مراکش | 787 | 848 |
| موریتانی | 614 | 662 |
| کامرون | 299 | 323 |
| کنگو برازا ویل | 192 | 220 |
| گابون | 186 | 165 |
| کومور | 137 | 153 |
| چاد | 173 | 151 |
| گینه کوناکری | 129 | 144 |
| تونس | 67 | 103 |
| ساحل عاج | 232 | 228 |
| بنین | 223 | 219 |
| مالی | 163 | 202 |
| توگو | 197 | 184 |
| بورکی نافاسو | 230 | 175 |
| نیجر | 132 | 143 |
| گینه بیسائو | 07 | 05 |
(L'Université de Cheikh Anta Diop, 2008-2009: 16)
طبق آمار ارائه شده از سفارت ج.ا.ایران در داکار تاکنون 11 ایرانی در دانشگاه شیخ آنتا دیوپ ثبت نام و تحصیل کرده اند. (بخشی، 1993)
13-11- نرخ سواد آموزی بزرگسالان
طبق آمار سال 2012 حدود 3/39 درصد جمعيت سنگال با سواد كه از اين ميزان 1/51 %مردان و 2/29 % زنان مي باشند . در شهرها میزان با سوادان 1/53% و در روستا 4/28% است. در شهر داکار 2/60% درصد با سواد هستند. (UNICEF , 1999)
14-11- مراکز آموزش عالی
اغلب مدارس و مراکز عالی دولتی سنگال وابسته به دانشگاه شیخ آنتادیوپ داکار است (دانشگاه شيخ آنتاديوپ 41 مؤسسه آموزشي عالي را تحت پوشش خود دارد) برای ورود به تمام این مؤسسه ها و مدارس عالی دانشگاه های دولتی داوطلبان باید یک امتحان کنکور بگذرانند، به جز مرحله ی دکتری که داوطلبان باید تشکیل پرونده داده و تأیید صلاحیت یا رد شوند. برای دانشجویان خارج از کشور کنکوری وجود ندارد ولی شرایط خاص خود را دارا ست. این مدارس و مراکز آموزش عالی عبارتند از:
- دانشكده علوم و فناوري(FST) - دانشكده پزشكي، داروسازي و دندانپزشكي (FMPOS) - دانشكده ادبيات و علوم انساني (FLSH) - دانشكده علوم اقتصادي و مديريت (FASEG) - دانشكده علوم و فنون و آموزش و پرورش (ENS) - دانشكده علوم قضايي و سياسي (FSJP)
18مؤسسه دانشگاهي:
- مؤسسه بنيادي آفريقاي سياه (IFAN) - مؤسسه فرانسوي براي دانشجويان خارجي (IFEE) - مؤسسه تحقيقات آموزش رياضي، فيزيك و تكنولوژي(I REMPT) - مؤسسه پزشكي اطفال اجتماعي (IPS) - مؤسسه آموزش و تحقيقات رشد جمعيت و سلامت توليد مثل (IPDSR) - مركز زبان شناسي كاربردي داكار (CLAD) - مؤسسه دانشگاهي صيد و شيلات (IUPA) - مؤسسه سلامت و توسعه (ISED) - مركز مطالعات و تحقيقات دربارة انرژي هاي تجدید پذیر (CERER) - كتابخانة دانشگاهي (BU) - مؤسسه مطالعات و تحقيقات آسيب شناسي رواني (IREP) - مؤسسه حقوق بشر و صلح (IDHP) - مؤسسه فن آوري هسته‌اي كاربردي (ITNA) - مؤسسه پزشكي قاره‌اي كاربردي (IMTA) - مؤسسه علوم دارويي (ISMED) - مؤسسه سرطان شناسي (ICAN) -ISAC - مؤسسه مصر شناسي
پنج مدرسه عالي، مركز و نهاد آموزشي دارد که عبارتند از:
- مركز مطالعات علوم و فناوري رايانه‌اي (CESTI) - مدرسه عالي كتابداري، بايگاني و مستندات (EBAD) - مدرسه عالي آموزش فنون و حرفه‌ها (ENSETP) - مدرسه عالي پلي تكنيك (ESP) - مؤسسه ملي عالي آموزش مردمي و ورزش (INSEPS) - مدرسه عالي اقتصاد كاربردي (ESEA)
و يازده نهاد وابسته به دانشكده‌ها دارد که عبارتند از:
- مؤسسه علوم محيط زيست (ISE) - مؤسسه علوم زمين شناسي (IST) -IMA -CRBL -IOS - مؤسسه زبان هاي خارجي كاربردي (ILEA) - مركز تحقيقات، مطالعات و اسناد درباره نهادها و قانونگذاري آفريقايي (CREDILA) - مركز مطالعات اقتصادي كاربردي (CREA) - مركز تحقيقات در مديريت شركت‌ها (CREGE) - مركز تحقيقات و آموزش در توسعه اقتصادي و اجتماعي (CREFDES) - مؤسسه آموزش اداري و تأسيس شركت‌ها (IFACE) - منصب عالی دولتی- داکار (ENAM) - پزشکی (تکنیکی و حرفه ای)- داکار (ENDSS) - مؤسسه آفریقایی مدیریت (IAM) - مؤسسه عالی مدیریت (ISM)
- مدرسه عالی چند ملیتی مخابرات (ESMT) - مرکز آفریقایی مطالعات عالی مدیریت- داکار (CESAG) - مدرسة عالی بین المللی امور از سال 1998، مدیریت و انواع آن (EIA) - مدرسة عالی ملی کادرهای روستایی- کشاورزی و دامپروری- بام بی (ENCR) - رشته ی کشاورزی تیس (ENSA) - مدرسه عالی ملی کارکنان اجتماعی خاص- داکار (ENISS) - آمار/ برنامه ریزی- مدیریت شهری- داکار (ENEA) - کتابداری/ آرشیو/ اسناد – داکارEBAD - مدرسة عالی چند ملیتی مخابرات- داکار (ESMT) - روزنامه نگاری/ ارتباطات/ داکار (CESTI) - زبان های خارجی کاربردی برای امور و صنعت جهانگردی- داکار (ILEA) - مدرسة عالی مدیریت- داکار تجارت و مدیریت- داکار (EC, G) - مهندسی زمین شناسی- داکار (IST) - محیط زیست- داکار (ISE) - سلامت و توسعه- داکار (ISED) - جمعیت/ توسعه/ سلامت تولید مثل- داکار (IP DSR) - امور مالی/ حسابداری/ مدیریت- داکار (ISG) - مدرسة عالی پلی تکنیک، مهندسی داکار – تیس (ESP) - آموزش- داکار (ENS) - تربیت بدنی- داکار (INSEPS) - ماهیگیری و شیلات- داکار (IUPA) - مدرسة ویلیام پونتی (William Ponty) - مدرسة پزشکی AOF - مدرسة بین ایالتی علوم و دامپزشکی داکار - مدرسة ملی اداری - مدرسة ملی اقتصاد کاربردی - مدرسة ملی کادرهای آموزشی روستایی (Axt, 1979 : 322)
نیز نگاه کنید به
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کانادا
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری روسیه
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ژاپن
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کوبا
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تونس
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مصر
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری لبنان
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری چین
- نظام آموزش، تحقیقات و فناوری افغانستان