نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مصر

نظام آموزش، تحقیقات و فناوری در کشور مصر شامل پیشینه آموزش؛ ساختار و سیاست های آموزشی مصر؛ نظام آموزشی مصر؛ آموزش های ابتدایی؛ آموزش های مقطع راهنمایی؛ آموزش های مقطع متوسطه؛ آموزش عالی؛ دانشگاه های دولتی؛دانشگاه های غیردولتی؛ کتابخانه های دانشگاهی مصر؛ مراکز پژوهشی؛ مراکز پژوهشی دانشگاهی و مراکز پژوهشی غیر دانشگاهی مصر است.

نظام آموزشی مصر. برگرفته از سایت amoozmag، قابل بازیابی از https://www.amoozmag.com/fa/post/83/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B5%D8%B1

پیشینه آموزش مصر

مقوله آموزش در مصر از سابقه‌­ای کهن برخوردار و همزاد تاریخ مصر است. مصریان با اختراع خط که تأثیر تعیین کننده‌­ای در آموزش و گسترش علم داشت، اولین گام را در توسعه تمدنی برداشتند. آموزش در عهد فرعون­‌ها هر چند با فراز و فرودهایی همراه بوده، همواره مورد اهتمام قرار داشت و کودکان از سن 4 تا 10 سالگی به خواندن، نوشتن و آشنایی با حساب می­‌پرداختند. در دوره اسلامی نیز آموزش مورد توجه بود و به ویژه در عهد فاطمی‌­ها این مقوله یکی از اهتمام­‌های خلیفه­‌های فاطمی به شمار می‌­رفت. مراکز علمی و آموزشی متعددی در این عهد تأسیس شد که مهمترین آن‌ها جامع الازهر از نقاط عطف تاریخ آموزش در مصر و جهان اسلام است. قاهره در دوره فاطمی­‌ها و پس از آن طی قرون متمادی، مرکز آموزش علوم دینی در جهان اسلام بود و طالبان علم از سراسر سرزمین­‌های اسلامی روانه مرکز علمی و آموزشی جامع الازهر می‌­شدند. تا اوایل قرن نوزدهم، شیوه‌­های آموزشی سنتی ادامه داشت و مکتب­‌خانه‌­ها، زاویه‌­ها و مدارس دینی وابسته به مساجد بزرگ در شهرها و بالاخره نهاد الجامع الازهر، نهادهای اصلی آموزش سنتی در مصر بود.

در دوران معاصر، از سال­‌های اولیه قرن نوزدهم و در عهد حکومت محمدعلی که از سال 1805 آغاز شد، شیوه‌­های نوین آموزشی با الهام از شیوه­‌های آموزشی در اروپا مبنای برنامه‌­های آموزشی قرار گرفت و ابتدا فعالیت مراکز آموزش عالی (1816) و سپس مراکز آموزش راهنمایی (1825) و بالاخره مدارس ابتدایی (1832) آغاز شد. طی چند دهه حکومت محمدعلی گروه‌­های متعددی از جوانان مصری برای کسب آموزش و مهارت­‌های جدید روانه اروپا شدند و البته تأسیس مدارس خارجی نیز علیرغم آثار سوء فرهنگی، در گسترش اهتمام و اشتیاق به آموزش تأثیر گذار بود. تأکید قانون اساسی مصوب سال 1923 بر الزامی بودن آموزش برای پسران و دختران مصری و تأسیس دانشگاه دولتی در سال 1925، نقطه عطفی در روند آموزش بود. پس از انقلاب سال 1952 افسران آزاد، دموکراسی آموزشی شعار اصلی دولت در این حوزه بود که زمینه و امکانات آموزشی را برای همه گروه‌­ها در همه مقاطع، به طور رایگان فراهم می‌­آورد. تأسیس وزارت آموزش و پرورش در سال 1955 به جای وزارت معارف نشان از توجه به مقوله تربیت در کنار آموزش داشت. از آن پس مسئولیت مطالعه و پیشنهاد سیاست آموزش و پرورش براساس سیاست­های ملی و قومی در تمام مقاطع پیش از دانشگاه بر عهده این وزارتخانه قرار گرفت. از سال 1957، استراتژی توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور به مقوله آموزش گره خورد و از سال 1990 نیز مسئله آموزش به عنوان اولین و بزرگترین پروژه ملی مصر در توسعه جامعه و رویارویی با چالش‌­های آینده مطرح شد. بر این اساس نشست‌­های متعدد با هدف ایجاد تحول در شیوه­‌ها و محتوای برنامه­‌های آموزشی برگزار و دستاوردهای آن در اختیار کارشناسان و برنامه‌­ریزان حوزه آموزش قرار گرفت. قانون اساسی مصوب سال 2014 نیز در 6 ماده (از ماده 19 تا 25) به مقوله آموزش پرداخته است. براساس ماده 19 این قانون، دوره آموزش الزامی شامل دو دوره ابتدایی و دبیرستانی و آموزش در مراکز دولتی مجانی است. قانون اساسی مزبور دولت را مکلف کرده است تا نسبت به تأمین بودجه اقدام­‌های لازم را انجام دهد و تلاش کند تا روند تخصیص بودجه به سمتی پیش رود که در نهایت بودجه آموزش به سطح شاخص‌­های جهانی برسد. ماده 24 قانون مزبور همچنین بر آموزش زبان عربی، تاریخ ملی و پرورش دینی به عنوان مواد اساسی آموزش­‌های پیش از دانشگاه در همه مراکز آموزشی دولتی و غیردولتی تأکید کرده است.

دولت مصر برای سال تحصیلی 2013-2014، مبلغ 82/5 میلیارد پوند مصری معادل 11.9 میلیارد دلار آمریکا از بودجه 52.7 میلیارد دلاری خود را به حوزه آموزش اختصاص داده است که 40% از درآمد ناخالص ملی را شامل شده است. در همین دوره 16.7 از هزینه­‌های خانواده­‌های مصری مربوط به آموزش فرزندان بوده است.

نظام آموزشی مصر

مهمترین اهدافی که سیاست‌­های آموزشی پیش از دانشگاه بر آن‌ها مبتنی است عبارت است از:

ایجاد فرصت: فراهم آوردن فرصت‌­های آموزش خودکفا برای همه کودکان مصری

کیفیت: اصلاح و بهبود دائم روند آموزش مطابق استاندارد ملی کیفیت

نظام‌­ها: تحول بخشیدن به نظام‌­های آموزشی با هدف افزایش فعالیت­‌ها و نهادینه کردن ساختاری

چشم‌­انداز آموزش و پرورش

وزارت آموزش و پرورش مصر تلاش دارد تا با تحول بخشیدن به نظام آموزشی پیش از دانشگاه، بیشترین تعداد دانش‌­آموز را زیر پوشش قرار دهد. این وزارتخانه بر آن است تا این هدف را از راه کیفیت بخشیدن به نظام آموزشی و با رویکرد ساختن شهروند مصری بر بنیان منظومه ارزش­‌های تمدنی و انسانی و نیز نظام غیرمتمرکز مبتنی بر مشارکت جمعی، تحقق بخشد.

مشکلات حوزه آموزش

نظام آموزشی مصر با مشکلات متعدد مواجه است. از جمله این مشکلات افزایش جمعیت طی دهه­‌های اخیر و نرخ بالای بی‌سوادی در جامعه است که مطابق آمارهای ماه اوت 2012 به حدود 28% از جمعیت با سن 15 تا 35 سال و 40% از جمعیت با سن 15 سال به بالا رسیده است. همچنین نرخ بی‌سوادی در روستاها 67% از کل جمعیت را شامل شده است. گزارش سال 2010 یونیسف (نیز نشان می­‌دهد 23% از پسران زیر سن 15 سال در فقر ناشی از بی‌سوادی به سر می­برند.

مراحل آموزش پیش از دانشگاه

نظام آموزشی پیش از دانشگاه در مصر به دو مرحله پایه و دبیرستان تقسیم شده است. دوره پایه شامل دو مقطع دبستان (6 سال) و راهنمایی (3 سال) است. مقطع متوسطه نیز دارای دو دوره عمومی (3 سال) و فنی (3 تا 5 سال) است. دانش‌­آموزانی که تمایل به ادامه تحصیل در دانشگاه‌­ها و یا مؤسسات آموزشی فنی و حرفه‌­ای دارند در این دوره ثبت نام می­‌کنند. دوره فنی نیز هنرجویان را برای ورود به بازار کار آموزش می­‌دهد.

آموزش های ابتدایی مصر

مقطع ابتدایی

اهداف استراتژیک

فراهم آوردن خدمات آموزشی مطلوب و با کیفیت برای همه کودکان در سن آموزش ابتدایی

از میان برداشتن شکاف­‌ها و تفاوت‌­های میان مدارس ابتدایی

افزایش توانمندی‌­های کادر آموزشی در این مقطع

سیاست ارتقای کیفی

ارائه روش‌­هایی که به لحاظ محتوا و شیوه­‌های تدریس با استانداردهای بین‌­المللی مطابقت داشته باشد

نوسازی و تحول بخشیدن به آموزش زبان عربی، پرورش دینی و مواد مدرسی در حوزه علوم اجتماعی و تعمیق بخشیدن به مفاهیم ملی و هویتی

فراهم آوردن زمینه­‌ها و عوامل لازم برای امنیت و سلامت محیط تحصیل و از میان برداشتن زمینه‌­ها و عوامل خشونت‌­زا در مدارس

تنظیم برنامه­‌هایی برای افزایش تعداد دانش‌­آموزان و کاهش میزان فرار از تحصیل و تعداد مردودی­‌ها

تأمین نیازهای همه مدارس ابتدایی به آموزگاران آموزش دیده در تخصص‌­های مختلف

آمارها: بر اساس آمارهای رسمی وزارت آموزش و پرورش مصر، تعداد دانش‌­آموزان، مدارس و معلمان مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 2013-2014 به شرح زیر بوده است:

دانش‌­آموزان		مدارس		معلمان
دولتی	غیردولتی	دولتی	غیردولتی	394/710
9/008/288	898/005	80/202	20/25

آموزش های مقطع راهنمایی مصر

هدف از این مقطع آموزشی، تربیت دانش‌­آموزانی است که از مهارت‌­های زبانی، ریاضیات، علوم و ارتباطات برخوردار شده و آماده ورود به مرحله بعدی برای توسعه توانمندی‌­ها و خلاقیت‌­ها و حرکت در مسیر تحولات جهانی با تأکید بر ارزش‌­های ملی، دینی، هویت عربی و مشارکت با دیگران، پذیرش و تعامل با آنان باشند.

اهداف استراتژیک

فراهم آوردن فرصت آموزش مطلوب برای دانش‌­آموزان ورودی این مقطع از طریق تأمین فضای متناسب با فراگیری و رعایت جنبه‌­های اجتماعی، محیطی و اقتصادی متفاوت آنان

فراهم آوردن نیروی آموزشی کافی و برخورداری از سطح حرفه‌­ای بالا

تمرکز بر مدرسه به عنوان محور اصلاح و بهبود واقعی در تحصیل و سطح یادگیری آنان و نیز تلاش برای نگهداری دانش‌­آموزان تا پایان مقطع

ارتقای سطح تحصیل دانش‌­آموزان به ویژه در زبان عربی و ریاضیات و فراگیری یکی از زبان­‌های بین‌­المللی

توسعه و تقویت کادر آموزشی

آمارها: به استناد آمارهای رسمی وزارت آموزش و پرورش مصر، تعداد دانش‌­آموزان ،مدارس و معلمان مقطع راهنمایی در سال تحصیلی 2013-2014 به شرح زیر بوده است:

دانش‌­آموزان		مدارس		معلمان
دولتی	غیردولتی	دولتی	غیردولتی	424/264
4/052/623	285/082	8/407	1/521

آموزش های مقطع متوسطه مصر

دبیرستان (عمومی)

هدف کلی این شاخه تحصیلی عبارت است از آموزش مناسب با معیارهای جهانی به گونه‌­ای که فارغ‌­التحصیلان را برای ورود به مرحله آموزش عالی آماده سازد.

اهداف استراتژیک:

افزایش امکان جذب دانش‌­آموز

حمایت از توانمندی‌­های کادر آموزشی

تحول بخشیدن به سازوکار اداری

بهبود کیفیت محیط آموزش برای دانش‌­آموزان

ارائه الگوهای ابتکاری به مثابه اساسی تحول در نظام آموزشی

دبیرستان (فنی)

هدف کلی این شاخه آموزشی، تربیت نیروی فنی ماهری است که توانمندی‌­های لازم را برای رقابت در بازار کار محلی، منطقه‌­ای و جهانی کسب کرده باشد و به شکلی ایجابی در توسعه کشور مشارکت داشته باشد.

اهداف استراتژیک

افزایش فرصت‌­ها و نوسازی رشته­‌های تخصصی آموزش فنی در مصر و کشورهای اطراف دریای مدیترانه

دگرگون سازی روش­‌ها متناسب با اقتضائات جدید با هدف همراه شدن با بازار کار

فراهم آوردن تجهیزات و فناوری آموزش مناسب با نوع آموزش­‌های فنی و تعدد دانش‌­آموزان

ارتقای سطح حرفه­‌ای و مادی و معنوی آموزگار

فعال­سازی مشارکت‌­های محلی و بین‌­المللی

فعال­سازی طرح شورای عالی آموزش فنی و تربیت حرفه­‌ای

آموزش و تربیت برای ایجاد شغل

آمارها: آمارهای رسمی وزارت آموزش و پرورش مصر در سال تحصیلی 2013-2014، تعداد دانش‌­آموزان و مدارس و معلمان مقطع دبیرستان (عمومی و فنی) را به شرح زیر نشان می­‌دهد:

دانش‌­آموزان:

نوع	دولتی	غیردولتی	جمع
عمومی صنعتی کشاورزی بازرگانی	1/279/194 791/359 165/513 545/692	176/278 2/856 104/459	1/455/472 794/215 165/513 650/151

تعداد مدارس:

نوع	دولتی	غیردولتی	جمع
عمومی صنعتی کشاورزی بازرگانی	2051 955 199 599	943 11 0 220	2994 966 199 819

معلمان و مربیان:

عمومی	103654
صنعتی	95360
کشاورزی	13659
بازرگانی	37375

آموزش عالی مصر

سابقه آموزش عالی به دوره حکومت محمدعلی پاشا در نیمه اول قرن نوزدهم بازمی­‌گردد. در این دوره برخی مراکز آموزش عالی حتی پیش از مدارس ابتدایی و دبیرستان تأسیس شد. اولین دانشگاه به مفهوم جدید آن اما در سال 1908 به همت عده‌­ای از فرهیختگان و خیران جامعه تأسیس شد. این دانشگاه سپس در سال 1925 با نام دانشگاه فؤاد اول به یک مرکز آموزش عالی دولتی تبدیل و پس از انقلاب سال 1952 با نام دانشگاه قاهره فعالیت­‌های خود را با شرایط جدید ادامه داد. در این دوره که رویکردهای سوسیالیستی و عدالت اجتماعی بر سیاست‌­های آموزشی حاکم شد، زمینه ادامه تحصیلات در مقطع دانشگاهی بیش از پیش فراهم آمد و در سال 1961 ، رایگان شدن تحصیلات دانشگاهی آغازمرحله جدیدی در روند آموزش عالی بود. زان پس گروه­‌های اجتماعی بیشتری از جمله، طبقات محروم و پایین جامعه امکان یافتند تا با ادامه تحصیلات در مراکز آموزش عالی به مراتب و تخصص‌­های بالای علمی و فرصت­‌های شغلی مناسبی دست یابند.

از دهه نود قرن گذشته با صدور قانون تأسیس دانشگاه‌­های خصوصی در سال 1992 و به دنبال آن افزایش مراکز آموزش عالی خصوصی تحولی در این روند پدید آمد. در سال 2002 هم با صدور قانون تأسیس دانشگاه‌­های خارجی این مراکز آموزش عالی یکی پس از دیگری فعالیت­‌های آموزشی خود را آغاز کردند.

به موجب قانون اساسی مصوب سال 2014، دولت متکفل استقلال دانشگاه‌­ها و مجامع علمی، فراهم آوردن امکان آموزش دانشگاهی، تلاش برای ایجاد تحول در آموزش‌­های دانشگاهی و متکفل مجانی بودن آموزش در دانشگاه‌­های دولتی و مؤسسات وابسته به آن است. همچنین دولت موظف است تا همه ساله بودجه آموزش عالی را به گونه‌­ای تخصیص دهد که کمتر از 2% از تولید ناخالص ملی نباشد و در یک روندی تحولی در نهایت به شاخص‌­های جهانی برسد.

امروز، وزارت آموزش عالی مصر مسئولیت سیاست­گذاری، برنامه‌­ریزی، نظارت و ارزیابی را در حوزه آموزش دانشگاهی بر عهده دارد. این وزارتخانه در راستای ارتقاء مؤلفه‌­های اصلی آموزش عالی شامل: مراکز آموزشی، اعضای هیأت علمی، دانشجویان و روش‌­های تدریس تا رسیدن به استانداردهای جهانی، مسئولیت‌­های خود را انجام می‌­دهد.

اهداف استراتژیک

مهمترین اهداف استراتژیک آموزش عالی مصر از قرار ذیل است:

گسترش پوشش آموزش عالی در تمام مناطق مصر (دولتی و خصوصی)

تحقق کیفیت آموزشی در تمام دانشگاه‌­ها و مراکز آموزش عالی

بکارگیری تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در روند آموزش

ایجاد و توسعه منظومه‌­های پژوهشی و مراکز آموزش عالی برای پاسخگویی به نیازهای جامعه و بخش‌­های ضایع و خدمات

ایجاد تخصص­‌های بومی

اصلاح مجموعه قوانین حوزه آموزش عالی با توجه به قانون اساسی جدید (2014) و تغییر و تحولات جهانی با هدف ایفای نقش بیشتر این مراکز در توسعه جامعه

ارتقاء بخشیدن به سطح کیفی خدمات وابسته به مراکز آموزش عالی (بیمارستان‌­ها، مراکز مشاوره، خدمات آموزشی، واحدها و مراکز تولیدی و خدماتی)

تحقق امکان استفاده بیشتر از نظام­‌های پیشرفته و نوین در زمینه علوم و تکنولوژی

برقراری ارتباط با کشورهای منطقه و جهان از راه همکاری­‌های علمی، فرهنگی و آموزشی

شورای عالی دانشگاه‌­ها

این شورا بر اساس قانون مصوب سال 1972 با مسئولیت کلی برنامه‌­ریزی و سیاستگذاری عمومی و هماهنگی میان دانشگاه‌­ها و مراکز آموزش عالی کشور، زیر نظر وزیر آموزش عالی و عضویت وزرای آموزش و پرورش، پژوهش‌­­های علمی و رؤسای دانشگاه‌­های دولتی تشکیل شده است. از جمله وظایف تعریف شده این شورا می­‌توان به این موارد اشاره داشت:

معادل­سازی گواهینامه‌­های علمی مؤسسات آموزشی که تحت نظارت قانون سازماندهی دانشگاه‌­ها قرار ندارند و نیز گواهینامه­‌های صادره از مراکز و مؤسسات آموزشی خارجی

هماهنگی میان دانشکده‌­ها و بخش‌­های مشابه در دانشگاه‌­ها

تعیین و ایجاد رشته‌­های تخصصی در دانشگاه‌­ها

سازمانده‌ی پذیرش دانشجو و تعیین میزان جذب

ترسیم سیاست‌­های کلی برای تدوین کتاب­‌های دانشگاهی

هماهنگی میان نظام‌­های تدریس، امتحانات و گواهینامه‌­های علمی

اظهار نظر در خصوص میزان کمک‌­های سالیانه دولتی به دانشگاه­‌ها

فعالیت‌­های این شورا از راه کارگروه‌­های تخصصی انجام می‌­شود. کارگروه‌­های چهارگانه این شورا عبارت است از: برنامه­‌ریزی، ارتقاء رتبه علمی اعضای هیأت علمی، معادله و کارگروه روابط فرهنگی است که وظیفه اصلی آن، عقد قرارداد همکاری با دانشگاه­‌ها و مراکز پژوهش­‌های علمی در سطح جهان است.

دانشگاه‌­ها و مراکز آموزش عالی

امروز 44 دانشگاه و مرکز آموزش عالی (دولتی و غیردولتی) با مجموع 574 دانشکده و مؤسسه آموزش عالی در مصر فعال است. از این مجموعه 22 واحد دانشگاهی با 381 دانشکده و مؤسسه وابسته به دولت است. دانشگاه­‌های غیردولتی نیز 18 واحد دانشگاهی و 121 دانشکده و مؤسسه را شامل می­‌شود. دانشگاه الازهر که مستقل از وزارت آموزش عالی است با 72 دانشکده وابسته به نهاد دینی الازهر است.

در سال تحصیلی 2012-2013 تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی در دانشگاه­‌های دولتی 1148805 نفر و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری 271642 نفر بوده است. در مقطع کارشناسی نیز در سال تحصیلی 2011-2012 ،278634 نفر و در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری 109180 نفر فارغ­‌التحصیل شده‌­اند. در دانشگاه‌­های غیردولتی هم تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در سال تحصیلی 2012-2012 در مقطع کارشناسی 88358 نفر و فارغ التحصیلان این دانشگاه‌ها نیز 13077 نفر بوده است.

دانشگاه های دولتی مصر

بیشترین خدمات در حوزه آموزش عالی توسط 22 دانشگاه دولتی مصر ارائه می­‌شود. پذیرش در این دانشگاه­‌ها از میان دارندگان گواهینامه پایان تحصیلی مقطع دبیرستان شامل: گواهینامه‌­های دبیرستان (عمومی)، دبیرستان (فنی)، گواهینامه‌­های معادل­ سازی شده کشورهای عربی، گواهینامه­‌های معادل سازی شده کشورهای خارجی و گواهینامه­‌های دبیرستان­‌های الازهر مصر انجام می‌شود و مجموع نمره‌­های داوطلبان در پذیرش آنان مؤثر است. پذیرش دانشجو نیز از طریق دفتر هماهنگی پذیرش‌­های دانشگاهی صورت می‌­پذیرد.

دانشگاه‌­های دولتی مصر عبارت است از: القاهره، عین شمس، اسکندریه، اسیوط، طنطا، المنصورة، الزقازیق، حلوان، المنیا، المنوفیه، قناة السویس، جنوب الوادی، بنی سویف، الفیوم، بنها، کفرالشیخ، بورسعید، سوهاج، دمنهور، اسوان، دمیاط، مدینة السادات، السویس.

در میان دانشگاه‌­های دولتی، برخی از آن‌ها از موقعیت و امکانات بهتر و بیشتری برخوردار است که دانشگاه‌­های قاهره، اسکندریه، عین شمس و المنصورة از جمله آن‌هاست.

دانشگاه قاهره مصر

اولین دانشگاه به مفهوم جدید آن، با نام «الجامعة الاهلیة» در سال 1908 در قاهره با رشته­‌های تمدن اسلامی، تمدن باستان مصر و مشرق زمین تأسیس شد. این دانشگاه سپس در سال 1925 به دانشگاه دولتی، با نام الجامعة المصریة شامل 4 دانشکده‌­ی ادبیات، علوم، حقوق و پزشکی تبدیل و فعالیت­‌های خود را ادامه داد. طی سال­‌های بعد برخی مراکز و مؤسسات و دانشکده­‌های دیگری از جمله دانشکده مهندسی به آن منصم شد و در سال 1940 به دانشگاه «فؤاد الاول» تغییر نام داد. در پی تحولات سیاسی اجتماعی ناشی از انقلاب سال 1952، سرانجام در سال 1953 به دانشگاه «القاهرة» (الجامعة القاهرة) تغییر نام داد. تا این تاریخ، علاوه بر 4 دانشکده اولیه، دانشکده‌­های دامپزشکی، داروسازی، دندانپزشکی و نیز مدارس عالی مهندسی، کشاورزی و بازرگانی در این دانشگاه فعال بود. در سال­‌های بعد دانشکده‌­ها و مراکز جدید از جمله دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی، مؤسسه عالی پژوهش‌­های آماری، دانشکده پرستاری نیز تأسیس شد و از دهه هفتاد به بعد نیز تعدادی دانشکده و مؤسسه آموزش عالی دیگر در این دانشگاه فعال شد که از جمله آن‌ها دانشکده‌­های رسانه، آثار باستانی و مؤسسه عالی پژوهش‌­های آفریقایی (1970) ، مؤسسه عالی برنامه­‌ریزی عمرانی و منطقه‌­ای (1979) وموسسه‌عالی مطالعات و پژوهش‌های تربیتی (1987) بود. دانشگاه قاهره امروز با 28 دانشکده و مؤسسه آموزشی وابسته در هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می‌­پذیرد. زبان تدریس در دانشگاه قاهره عربی است و در برخی رشته‌­ها از جمله پزشکی و مهندسی ، زبان­ انگلیسی، زبان آموزشی است و در برخی از رشته­‌ها همچون رسانه و کشاورزی، آموزش به هر دو زبان عربی و انگلیسی انجام می­‌شود. در دانشکده ادبیات این دانشگاه، علاوه بر زبان عربی، رشته‌­های ترجمه انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و عبری و نیز ترجمه زبان‌­های ترکی و فارسی تدریس می‌­شود. همچنین رشته‌­های ادبیات تطبیقی، روانشناسی تطبیقی، ادبیات نمایشی، پژوهش­‌های تاریخی از جمله رشته­‌های آموزشی این دانشکده است.

تعداد پذیرفته شدگان در مقطع کارشناسی این دانشگاه در سال تحصیلی 2012-2013، 36092 نفر و تعداد کل دانشجویان مشغول به تحصیل در رشته­‌های مختلف کارشناسی 146682 و تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری 28265 و نیز فارغ‌­التحصیلان این دو مقطع در سال تحصیلی 2011-2012، 7151 نفر بوده است. تعداد قابل توجهی از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی مصر و جهان عرب از این دانشگاه فارغ‌­التحصیل شده‌­اند که از جمله آن‌ها می­‌توان به: احمد زکی یمانی، احمد ماهر، اسامة الباز، بطرس غالی، راشد الغنوشی، عبدالمنعم ابوالفتوح و عمروموسی اشاره کرد.

دانشگاه اسکندریه مصر

این دانشگاه (جامعة الاسکندریة) که به لحاظ تاریخی، دومین دانشگاه این کشور است، در سال 1942 با نام دانشگاه فاروق اول با دو دانشکده ادبیات و حقوق در شهر اسکندریه آغاز به کار کرد. به زودی دانشکده‌­های علوم، بازرگانی، پزشکی و کشاورزی در این دانشگاه فعال شد و در سال 1952 هم به دانشگاه اسکندریه تغییر نام داد. در سال­‌های بعد هم فعالیت چندین دانشکده از جمله دانشکده­‌های پرستاری (1954)، داروسازی (1956)، امور تربیتی (1966)، دندانپزشکی (1971)، دامپزشکی (1974) و دانشکده گردشگری و هتل‌داری (1983) در این دانشگاه آغاز شد. دانشگاه اسکندریه همچنین دارای چندین دانشکده در نواحی مختلف منطقه دلتای نیل است که از مهمترین آن‌ها دانشکده‌­های پزشکی و علوم در طنطا، دانشکده کشاورزی در کفرالشیخ، امور تربیتی، ادبیات، کشاورزی، پرستاری و بازرگانی در دمنهور را می­‌توان نام برد.

دانشگاه اسکندریه در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می­‌پذیرد و زبان آموزشی در دانشکده­‌های آن به طور کلی عربی است و در برخی رشته‌­ها چون پزشکی، علوم و دندانپزشکی نیز درس‌­ها به زبان انگلیسی ارائه می‌­شود. آموزش در تعدادی از رشته‌­ها چون بازرگانی، مهندسی نیز با هر دو زبان عربی و انگلیسی انجام می­‌گیرد. آموزش در تعداد معدودی از رشته‌­ها همچون حقوق نیز علاوه بر زبان عربی به زبان­‌های انگلیسی و فرانسه صورت می­‌پذیرد. در سال تحصیلی 2012-2013 تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی این دانشگاه 122451 نفر و فارغ‌­التحصیلان آن 26524 نفر بوده است. در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز تعداد دانشجویان 4559 نفر از این دانشگاه فارغ‌­التحصیل شده‌­اند.

دانشگاه عین شمس مصر

این دانشگاه (جامعة عین شمس) به لحاظ تاریخی سومین دانشگاه مصر به شمار می‌­رود که در سال 1950 با نام دانشگاه «ابراهیم باشا الکبیر» در شهر قاهره آغاز به کار کرد. و در سال 1954 نام «عین شمس» بر آن گزارده شد. دانشگاه عین شمس دارای دانشکده‌­های متعدد با رشته‌­های متنوع است که از جمله آن‌ها می­‌توان به دانشکده­‌های ادبیات، حقوق، بازرگانی، علوم، پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، پرستاری، مهندسی، کشاورزی، امور تربیتی، زبان و مراکز آموزش عالی در زمینه‌­هایی چون پژوهش‌­های حوزه کودکان، پژوهش‌­های محیط زیست اشاره داشت. دانشگاه عین شمس در تمام مقاطع تحصیلی آموزش عالی دانشجو می‌­پذیرد و زبان آموزشی اصلی در آن عربی است و در برخی دانشکده‌­ها و رشته‌­ها نیز زبان­‌های انگلیسی، فرانسه زبان آموزشی است. به عنوان نمونه؛ در رشته‌­های گردشگری به زبان فرانسه، در رشته­‌های حقوقی زبان­‌های عربی، انگلیسی و فرانسه، در رشته­‌های بازرگانی زبان­‌های عربی، انگلیسی و فرانسه، در رشته علوم، زبان انگلیسی، در رشته­‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی زبان انگلیسی و در رشته­‌های مهندسی، زبان انگلیسی زبان آموزشی است.

تعداد اعضای هیئت علمی و معاونین آن‌ها در این دانشگاه در سال تحصیلی 2012-2013، 9983 نفر، تعداد پذیرش شدگان در مقطع کارشناسی 37781 دانشجو و کل دانشجویان مشغول به تحصیل در این مقطع 165645 دانشجو و تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری 28105 دانشجو بوده است. فارغ‌­التحصیلان این دانشگاه در سال تحصیلی مزبور نیز در مقطع کارشناسی 35899 نفر و تعداد افرادی که موفق به دریافت دانشنامه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری شده‌­اند 8055 نفر بوده است.

دانشگاه المنصورة مصر

این دانشگاه (جامعة المنصورة) ابتدا به عنوان شعبه‌­ای از دانشگاه قاهره در سال 1963 در شهر المنصورة در منطقه دلتا آغاز به کار کرد و سپس در سال 1972 با نام دانشگاه شرق دلتا استقلال یافت و یکسال بعد با 12 دانشکده به المنصورة تغییر نام داد. دانشگاه المنصوره امروز با 18 دانشکده از جمله دانشکده­‌های ادبیات، حقوق، بازرگانی، علوم، پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، دامپزشکی، مهندسی، کشاورزی، امور تربیتی، گردشگری و هتل‌داری و چند شعبه در شهرهای دیگر، یکی از دانشگاه­‌های معتبر مصر است.

دانشگاه اسیوط مصر

این دانشگاه (جامعة اسیوط) در سال 1957 با دو دانشکده علوم و مهندسی فعالیت خود را در شهر اسیوط در جنوب مصر آغاز کرد. این دانشگاه دارای 20 دانشکده است که برخی از آن‌ها در شهرهای سوهاج، اسوان و قنا قرار دارد. بهترین دانشکده­‌های این دانشگاه عبارت است از: ادبیات، حقوق، علوم، بازرگانی، پزشکی، داروسازی، مهندسی و کشاورزی.

دانشگاه طنطای مصر

این دانشگاه (جامعة طنطا) در سال 1962 به عنوان شعبه­‌ای از دانشگاه اسکندریه در شهر طنطا آغاز به کار کرد و در سال 1972 با افزایش تعداد دانشکده‌­های آن با نام دانشگاه دلتای میانه به طور مستقل به فعالیت پرداخت. سپس در سال 1973 به دانشگاه طنطا تغییر نام داد. این دانشگاه علاوه بر چندین دانشکده، دارای یک شهر دانشگاهی، چند بیمارستان و واحدهای مرتبط با حوزه آموزش و محیط زیست است. مهمترین دانشکده­‌های این دانشگاه عبارت است از: ادبیات، حقوق، کشاورزی، بازرگانی، پزشکی، علوم داروسازی و مهندسی.

سایر دانشگاه­‌های دولتی

دانشگاه 6 اکتبر (1996)، دانشگاه مصری علوم و تکنولوژی (1996)، دانشگاه بین‌­المللی مصر (1996)، دانشگاه انگلیس در مصر (2005)، دانشگاه آلمانی در قاهره (2002)، دانشگاه مصری روسی (2006)، دانشگاه کانادایی اهرام (2005- با همکاری مؤسسه مطبوعاتی اهرام و پنج دانشگاه کانادایی)، دانشگاه دلتا (2007) و دانشگاه النهضة از مهمترین دانشگاه­‌های غیردولتی در مصر است.

دانشگاه های غیردولتی مصر

بیشتر مراکز آموزش عالی غیردولتی مصر از دهه پایانی قرن بیستم فعالیت خود را آغاز کردند. پیش از آن تنها دانشگاه آمریکایی قاهره به موجب قرارداد همکاری فرهنگی مصر و آمریکا در این کشور فعال بود. قانون تأسیس دانشگاه‌­های غیردولتی در سال 1992 با هدف توسعه و مشارکت بخش غیردولتی در حوزه آموزش عالی تصویب شد. قانون مزبور علاوه بر تضمین حمایت از تأسیس و فعالیت این دانشگاه­‌ها، بر مشارکت فعال دانشگاه‌­های غیردولتی در ارتقای سطح آموزش و پژوهش‌­های علمی و نیز ایجاد رشته‌­های تخصصی تأکید دارد. در پی تصویب قانون مزبور دانشگاه‌­های غیردولتی یکی پس از دیگری تأسیس شد.

دانشگاه‌­های غیردولتی در مصر شامل: دانشگاه‌­هایی که با سرمایه‌­گذاری مصری‌­ها بنیان گذاشته‌­اند، دانشگاه­‌هایی که توسط کشورهای خارجی تأسیس شده است و دانشگاه‌­هایی که به طور مشترک (مصری-خارجی) بنیاد گزارده شده است. دانشگاه الازهر نیز وابسته به نهاد دینی الجامع الازهر است.

دانشگاه آمریکایی قاهره مصر

این دانشگاه (الجامعة الامیرکیة بالقاهرة) در سال 1919 توسط گروهی از آمریکایی­‌های مقیم مصر در قالب مدرسه متوسطه تأسیس و در سال 1925 به عنوان مرکز آموزش عالی فعالیت خود را استمرار داد. هدف اولیه از تأسیس این دانشگاه مشارکت در تربیت رهبران آینده مصر و منطقه­­ ازطریق ترسیخ ارزش‌­هایی چون نظم، توسعه و مهارت‌­های فکری بود. این دانشگاه به عنوان یک مؤسسه فرهنگی خصوصی در چارچوب قرارداد فرهنگی مصر و آمریکا که در سال 1962 منعقد شد و نیز بر اساس بخشنامه ریاست جمهوری در سال 1967 فعالیت­‌های دانشگاهی خود را ادامه می­‌دهد. دانشگاه آمریکایی قاهره دارای 6 دانشکده است. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی این دانشگاه شامل رشته­‌های زبان انگلیسی، حقوق بین­‌المللی، ادبیات انگلیسی، پژوهش‌­های خاورمیانه، تئاتر و هنر، جامعه‌­شناسی، مصرشناسی، علوم سیاسی، پژوهش‌­های اروپایی، روانشناسی، تاریخ قانون و فلسفه می­‌باشد.

تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی این دانشگاه در سال تحصیلی 2012-2013، 5/329 نفر و تعداد فارغ‌­التحصیلان این مقطع در تمام رشته‌­ها 860 نفر بوده است. تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی و دکترای این دانشگاه در سال تحصیلی مزبور، 1/323 نفر و 308 نفر هم از این مقاطع فارغ‌­التحصیل شده‌­اند.

دانشگاه الازهر مصر

این دانشگاه که در واقع ساختار جدید نهاد دینی «جامع الازهر» در حوزه آموزش عالی است در سال 1930 با سه دانشکده «فقه»، «اصول الدین» و «اللغة العربیة» فعالیت‌­های خود را آغاز کرد. در سال 1961 براساس قانون مصوب شماره 103 با هدف توسعه و تنوع در آموزش عالی این نهاد دینی، دانشکده­‌های بازرگانی، پزشکی، مهندسی و کشاورزی هم در این دانشگاه ایجاد و در سال­‌های بعد در بیشتر رشته‌­های آموزشی، شعبه­‌هایی ویژه آموزش دختران نیز تأسیس شد. امروز دانشگاه الازهر دارای 60 دانشکده برای پسران و 17 دانشکده برای دختران است و علاوه بر آن مراکز علمی و پژوهشی متعددی نیز به این دانشگاه وابسته است.

ویژگی­‌های اصلی این دانشگاه، اهتمام به مطالعات اسلامی در کنار مطالعات و آموزش‌­های تخصصی و علمی است. این دانشگاه­ در هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشجو می‌­پذیرد.

مهمترین دانشکده‌­های دانشگاه الازهر (ویژه پسران) عبارت است از: فقه و حقوق، زبان عربی، مطالعات اسلامی و عربی، تبلیغ اسلامی، بازرگانی، زبان­‌ها و ترجمه، علوم، داروسازی، دندانپزشکی، مهندسی، کشاورزی، پزشکی. برخی از دانشکده‌­هایی که به دختران اختصاص دارد نیز عبارت است از: مطالعات اسلامی و عربی، علوم، پزشکی، دندانپزشکی، بازرگانی، مطالعات انسانی و داروسازی..

تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه الازهر در سال تحصیلی 2012-2013، 6863 نفر بوده است. در سال تحصیلی 2012-2013، تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در مقطع کارشناسی در تمام رشته­‌های دانشکده­‌های این دانشگاه، 279732 نفر و فارغ‌­التحصیلان این مقطع 39089 نفر بوده است. در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز در همین سال تحصیلی تعداد 13222 نفر مشغول به تحصیل بوده‌­اند. در سال تحصیلی 2011-2012 نیز 2236 نفر در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در همه رشته‌­ها از این دانشگاه فارغ‌­التحصیل شده‌­اند.

کتابخانه های دانشگاهی مصر

بیشتر دانشگاه­‌های دولتی و برخی از دانشگاه­‌های غیردولتی مصر دارای کتابخانه مرکزی و بسیاری از دانشکده‌­ها هم دارای کتابخانه­‌های تخصصی می‌­باشند که ذیلا به برخی از آن‌ها اشاره می­‌شود.

کتابخانه مرکزی دانشگاه قاهره یکی از بزرگترین و قدیمی­ترین کتابخانه­‌های دانشگاهی مصر است که در سال 1932 فعالیت­‌های خود را آغاز و در طول ده‌ها سال سیر تکاملی خود را ادامه داده است. این کتابخانه از سال 2008 با ساختمان، امکانات و تجهیزات جدید مرحله نوین فعالیت­‌های خود را آغاز کرده است. کتابخانه مزبور علاوه بر صدها هزار جلد کتاب در موضوعات گوناگون، مجموعه‌­ای ارزشمند از کتاب­‌های تخصصی و کمیاب به زبان­‌های گوناگون و در حوزه‌­های مختلف علوم را در خود جای داده است. مجموعه­‌های گوناگونی از کتاب­‌های چاپی، خطی، فرهنگ‌­ها و دائرة المعارف‌­ها و نیز منابع و مراجع عمومی و تخصصی از جمله داشته‌­های این کتابخانه است. مجموعه کتاب‌­های تاریخی که ذیل عنوان «مجموعة امیر ابراهیم حلمی» به ثبت رسیده است و شامل کتاب‌­های مرجع برای پژوهشگران تاریخ مصر و سودان و وادی نیل و تاریخ شرق بخشی، از این مجموعه‌­های ارزشمند است. مجموعه‌­ای از کتاب­‌های خطی عربی در تاریخ پزشکی و علوم مربوطه، مجموعه نسخه­‌های عربی، فارسی و ترکی و نیز مجموعه‌­ای از مراجع عربی در موضوعات پزشکی، تاریخ، ادبیات و علوم دینی از دیگر محتویات مخازن کتاب این دانشگاه است. سه دوره از کتاب «وصف مصر» که از مهمترین منابع درباره مصر معاصر است و توسط دانشمندان و نویسندگان همراه ناپلئون در حمله به مصر نگاشته شده است یکی از منابع ارزشمند و تاریخی موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه قاهره است. علاوه بر آن، مجموعه‌­ای از نقشه‌­های تاریخی و سکه‌­های ارزشمند از دوره­‌های یونانی و رومی که پس از مجموعه سکه‌­های مربوط به این دو دوره در موزه انگلیس کامل­‌ترین مجموعه است، در این کتابخانه نگهداری و مورد بهره­‌برداری پژوهشگران دانشگاهی و غیردانشگاهی قرار دارد.

کتابخانه تخصصی مرکز پژوهش‌­های شرق­ شناسی دانشکده ادبیات این دانشگاه نیزیکی از کتابخانه­‌های معتبر شرق شناسی در سطح دانشگاه‌­های مصری و عربی است. بخش عربی و خارجی آن شامل منابع و مراجع عربی و خارجی است و بخش شرقی آن دارای منابع و مراجعی به زبان‌­های عربی، ترکی و فارسی است که شامل حدود 5000 کتاب تخصصی در حوزه‌­های مختلف مطالعات شرق شناسی (ادبیات، زبان و تاریخ) است.

کتابخانه دانشگاه آمریکایی قاهره. برگرفته از سایت wikipedia، قابل بازیابی از https://en.wikipedia.org/wiki/AUC_Libraries_and_Learning_Technologies

کتابخانه دانشگاه آمریکایی قاهره نیز از جمله بزرگترین و مجهزترین کتابخانه‌­های دانشگاهی در مصر است و بزرگترین منابع پژوهشی به زبان انگلیسی را در اختیار دارد. سیستم خدمات کتابداری در این کتابخانه الکترونیکی ،حدود 400/000 مجلد کتاب و 1700 نشریه علمی را در اختیار مراجعان قرار می‌­دهد. فراهم آمدن امکان دسترسی به دیگر کتابخانه­‌های معتبر جهان نیز از دیگر خدمات این کتابخانه به دانشجویان و پژوهشگران است.

کتابخانه کتاب­‌های کمیاب واقع در دانشگاه آمریکایی قاهره نیز یکی از مراکز مورد مراجعه پژوهشگران و دانشجویان است. کتاب­‌ها و منابع موجود در این کتابخانه آن را به مرکزی مطالعاتی و تخصصی در حوزه تمدن­‌های باستانی، عصر میانه و دوره جدید تاریخ مصر و منطقه تبدیل کرده است. بیش از 35000 کتاب، نسخه خطی، عکس و نقشه موجود در این کتابخانه، پژوهشگران را از نقاط مختلف جهان به خود جلب می‌­کند. آرشیو اطلاعات مربوط به تاریخ این دانشگاه نیز از بخش­‌های دیگر این کتابخانه است.

کتابخانه مرکزی دانشگاه اسکندریه علاوه بر مجموعه بزرگی از کتاب و منابع، در بردارنده مجموعه­‌ای از نسخه‌­های خطی شامل نسخه‌­های خطی عربی به تعداد 1095 نسخه اصلی در 1111 مجلد و نیز، نسخه­‌های خطی فارسی و ترکی به تعداد 139 نسخه در 139 مجلد است.

مراکز پژوهشی مصر

مصر از جمله معدود کشورهای عربی است که از دهه­‌های اولیه قرن بیستم دارای مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی بود. مراکز مزبور ابتدا در مراکز دانشگاهی و سپس خارج از آن فعال شد. در نیمه دوم قرن بیستم، مراکز مزبور هم به لحاظ تعداد و هم از جنبه علمی و پژوهشی رو به توسعه گذاشت. امروز ده‌ها مرکز و مؤسسه مطالعات و پژوهش اعم از دانشگاهی و غیردانشگاهی در این کشور در حوزه‌­های مختلف فعال است. در سال 2012، مصر به لحاظ شاخص کیفیت پژوهشی در میان 142 کشور جهان در جایگاه صد و دوازدهم قرار گرفته است.

در این بخش برخی از مهمترین مراکز مطالعاتی و پژوهشی که عمدتا در حوزه­‌های علوم انسانی فعال است به طور مختصر معرفی می­‌شود:

مراکز پژوهشی دانشگاهی مصر

بیشترین مراکز و مؤسسات مطالعاتی و پژوهشی دانشگاهی مصر، وابسته به دانشگاه قاهره و دانشکده‌­های آن است که از جمله آن‌ها: مرکز پژوهش­‌های شرقی، مرکز پژوهش‌­های میراث علمی و مرکز مطالعات آینده پژوهی است. مرکز پژوهش­‌های شرقی این دانشگاه که در سال 1989 تأسیس شده است علاوه بر انجام پژوهش­‌هایی در زمینه موضوعات شرقی دارای کتابخانه‌­ای تخصصی در همین زمینه است و مجموعه‌­ای قابل توجه از منابع و مراجع به زبان­‌های گوناگون از جمله عربی، عبری، فارسی و ترکی در موضوعات ادبیات، زبان و تاریخ مشرق زمین در اختیار دانشجویان و پژوهشگران مصری و عرب قرار می­‌دهد. همچنین مجله «رسالة المشرق» در زمینه مطالعات شرقی نیز توسط این مرکز انتشار می­‌یابد.

دانشکده‌­های این دانشگاه نیز دارای مراکز مطالعاتی متعددی است که از جمله مرکز مطالعات و پژوهش‌­های اجتماعی، مرکز مطالعات و پژوهش‌­های تاریخی وابسته به دانشکده ادبیات، مرکز مطالعات و پژوهش‌­های حقوق بشر و مرکز مطالعات حقوق و مسائل فقه معاصر وابسته به دانشکده حقوق، مرکز مطالعات آسیایی، مرکز مطالعات و پژوهش‌­های سیاسی، مرکز مطالعات آمریکا، مرکز مطالعات اروپا و مرکز مطالعات تمدنی و گفتگوی فرهنگ‌­ها وابسته به دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی، مرکز مطالعات افکار عمومی وابسته به دانشکده رسانه و نیز مرکز مطالعات و پژوهش‌های اسلامی وابسته به دانشکده دارالعلوم را می‌­توان نام برد. ارگان این مرکز مطالعاتی، فصلنامه «الدراسات الاسلامیة» است.

همچنین مؤسسه مطالعات و پژوهش‌­های آفریقایی با دو مرکز مطالعاتی ­(آفریقا، و سودان) از دیگر مراکز و مؤسسات مطالعات و پژوهشی دانشگاه قاهره است.

دانشگاه الزقازيق. برگرفته از سایت elbyan، قابل بازیابی از https://www.elbyan.com/%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A8-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%82%D8%A7%D8%B2%D9%8A%D9%82-%D9%8A%D8%AD%D8%B5%D9%84-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%83%D8%B2-%D8%A7/

مرکز مطالعات اسرائیل از جمله مراکز مطالعاتی وابسته به دانشگاه الزقازیق است که در سال 2007 تأسیس شد و به عنوان اولین مرکز مطالعاتی درباره اسرائیل در سطح دانشگاه‌­های مصر شناخته می‌­شود. هدف اساسی این مرکز رصد و مطالعه تحولات سیاسی (داخلی و خارجی) اسرائیل و شناخت سیاست­‌های این رژیم اشغالگر در همه سطوح از جمله: مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی، روابط آن با دیگر کشورهای جهان و تأثیر این روابط بر سیاست­‌های بین‌­المللی و نیز همکاری­‌های منطقه­ای این رژیم است. این مرکز همچنین به مراکز و مؤسسات مرتبط با مطالعات اسرائیل خدمات علمی و آموزشی ارائه می‌کند. برگزاری دوره‌های آموزشی زبان عبری از دیگر برنامه‌های این مرکز مطالعاتی است.

مرکز پژوهش‌های مهاجرت و پناهندگی، از جمله مراکز پژوهشی وابسته به دانشگاه آمریکایی قاهره است. مرکز پژوهش‌های مهاجرت و پناهندگی در سال 2000 و با هدف پژوهش علمی در زمینه‌های مرتبط با مقوله مهاجرت تأسیس شد. این مرکز همچنین به رصد و پایش مستمر مسائل مربوط به مهاجرت و پناهندگان در خاورمیانه و شمال آفریقا اهتمام دارد. از جمله اقدامات این مرکز گسترش آگاهی های حوزه مهاجرت و پناهندگی به خارج از محیط دانشگاه و ارائه خدمات آموزشی به جوامع پناهنده در کلان شهر قاهره است. مرکز پژوهش‌های اجتماعی و مرکز مطالعات خاورمیانه از دیگر مراکز مطالعاتی و پژوهشی وابسته به این دانشگاه است.

مرکز مطالعات آینده از مراکز مطالعاتی آکادمیک مصر و وابسته به دانشگاه اسیوط است که در سال 1994 تأسیس شده است. این مرکز به مطالعات آینده پژوهی و رصد و پایش گزینه‌های فراروی چالش‌های سیاسی اجتماعی امروز جامعه مصر و نیز رصد و پایش تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی اهتمام دارد. توسعه انسانی، مسائل زنان و کودکان و مسائل جمعیتی و شیوه‌های برخورد با آن نیز از موضوعاتی است که در این مرکز مورد توجه و مداقه قرار می‌گیرد. نتیجه مطالعات و داده‌های رصد و پایش در این مرکز در اختیار مراکز تصمیم سازی و تصمیم‌گیری قرار داده می‌شود. ارگان این مرکز مطالعاتی، مجله دراسات مستقبلیة است که دو بار در سال انتشار می‌یابد. مرکز مطالعات و پژوهش‎‌های حقوق نیز از دیگر مراکز مطالعاتی این دانشگاه است که در سال 2005 تأسیس شده و به مطالعه در زمینه حقوق بشر و معیارهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی و نیز نشر و اشاعه فرهنگ حقوق بشر در سطح دانشگاهی اهتمام دارد.

مرکز پژوهش‌های خاورمیانه و آینده پژوهی از جمله مراکز مطالعاتی دانشگاه عین شمس است که در زمینه آینده پژوهی به ویژه موضوعات مرتبط با منطقه خاورمیانه فعال است. فصلنامه شؤون و بحوث الشرق الاوسط ارگان این مرکز است.

مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وابسته به دانشکده حقوق دانشگاه المنصورة یکی دیگر از مراکز مطالعاتی دانشگاهی است که در سال 1996 آغاز به کار کرد. این مرکز در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه مصر و نیز مسائل مرتبط با مقوله توسعه و چالش‌های آینده فعال است. بیشتر مقالات پژوهشی این مرکز در مجله البحوث القانونیه و الاقتصادیة بازتاب داده می‌شود که دو بار در سال منتشر می‌شود.

مجمع پژوهش‌های اسلامی وابسته به نهاد دینی الازهر در سال 1961 به عنوان مرکز مطالعات و پژوهش این نهاد فرهنگی آموزشی تاریخی تأسیس شد. مهمترین محورهای مورد اهتمام این مجمع عبارت است از: پژوهش‌هایی در موضوعات مختلف اسلامی، فعالیت‌های پژوهشی در راستای نوسازی فرهنگ اسلامی و زدودن پیرایه‌های آن، مطالعه و معرفی میراث فرهنگی و تمدنی اسلام، رصد و پایش پژوهش‌های اسلامی انتشار یافته در داخل و خارج مصر، همکاری در هدایت پژوهش‌های اسلامی در رشته های تخصصی دانشگاه الازهر و نظارت بر پژوهش‎‌های مربوطه.

مراکز پژوهشی غیر دانشگاهی مصر

مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک مصر

وابسته به مؤسسه مطبوعاتی الاهرام (مرکز الدراسات السیاسیة و الاستراتیجیة بالاهرام)، یکی از مراکز پژوهشی مطرح در مصر و در سطح کشورهای عربی است. مأموریت این مرکز که در سال 1962 تأسیس شده است ابتدا به مسئله فلسطین و منازعه اعراب و اسرائیل محدود بود و از سال 1996 به دیگر موضوعات گسترش یافت. امروز محور فعالیت­‌های پژوهشی این مرکز، مسائل سیاسی و استراتژیک مصر، منطقه و جهان است. این مرکز مطالعاتی دارای بخش­‌هایی چون: مطالعات عربی، نظام­‌های سیاسی، روابط بین­‌المللی، اقتصادی، اجتماعی، رسانه، نظامی، اسرائیل، خلیج فارس و مسائل انقلاب مصر است. نتیجه مطالعات و پژوهش‌­های این مرکز در قالب کتاب، نشریه و جزوه و نیز از طریق پایگاه اینترنتی بازتاب داده می­‌شود. مهمترین نشریات ماهنامه این مرکز عبارت است از: «مختارات استراتیجیة»، «مختارات اسرائیلیة» و «مختارات ایرانیة». ماهنامه مختارات استراتیجیة همه ماهه به یکی از موضوعات اساسی داخلی مصر و یا جهان عرب و خاورمیانه می‌­پردازد. مختارات اسرائیلیة نیز گزیده مسائل و تحولات داخلی اسرائیل و تحولات مربوط به منازعه اعراب و اسرائیل را بازتاب می‌­دهد. مختارات ایرانیة هم شامل گزیده‌­ای از رویدادهای داخلی ایران و مسائل منطقه‌­ای و بین‌­المللی مرتبط با ج.ا.ا همراه با تحلیل کارشناسان مسائل ایران در این مرکز است. این نشریه نه تنها در مصر که در بسیاری از کشورهای عرب توزیع می­‌شود. «التقریر الاستراتیجی العربی» یکی دیگر از نشریات مهم این مرکز است که سالانه منتشر می­‌شود و در واقع گزارشی از مهمترین تحولات و مسائل استراتژیک جهان عرب را به خوانندگان ارائه می‌­کند. «مجلة احوال مصریة»، فصلنامه این مرکز است که عمدتا به مسائل و تحولات سیاسی اجتماعی مصر می­‌پردازد. «ملف الاهرام الاستراتیجی» (ماهنامه) و «تقریر الاتجاهات الاقتصادیة الاستراتیجیة» (سالنامه) از دیگر نشریات مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک الاهرام است.

مرکز مطالعات ابن خلدون در مصر

از دیگر مراکز مطالعاتی معتبر مصر و از قدیمی­ترین و بزرگترین مراکز مطالعاتی این کشور در حوزه حقوق بشر، دموکراسی و آزادی­‌های عمومی است. این مرکز (مرکز ابن خلدون للدراسات الانمائیة) در سال 2013 از سوی دانشگاه پنسیلوانیا به عنوان یکی از بهترین مراکز فکری در جهان شناخته شد. نتیجه مطالعات این مرکز در قالب کتاب و مجله بازتاب می­‌یابد. ماهنامه «المجتمع المدنی والتحول الدیموقراطی فی الوطن العربی» (جامعه مدنی و تحول دموکراتیک در میهن عربی) همه ماهه تحولات حوزه دموکراسی در جهان عرب را واکاوی می­‌کند. مهمترین نشریه این مرکز، گزارش‌­های سالانه از تحولات دموکراتیک در جهان عرب است که با عنوان «التقریر السنوی للتحول الدیمو قراطی فی الوطن العربی» (گزارش سالانه از تحول دموکراتیک در میهن عربی) منتشر می­‌شود. پژوهشگران این مرکز در این گزارش‌ها به ارزیابی مهمترین موضوعات تحولات جهان عرب در حوزه دموکراسی ذیل عناوین: انتخابات، استقلال قوا، احزاب، جامعه مدنی، آزادی بیان و نظر، استقلال رسانه‌­ها، زن و اقلیت­‌ها می­‌پردازند.

مرکز عربی مطالعات انسانی مصر

مرکز عربی مطالعات انسانی (المرکز العربی للدراسات الانسانیة) در سال 2004 با هدف بازخوانی واقعیت‌­های صحنه بین‌­الملل، جهان اسلام و عرب در قاهره تأسیس شد. این مرکز اهداف خود را از راه انجام پژوهش، ترجمه و برگزاری کارگاه­‌های پژوهشی و آموزشی تحقق می‌­بخشد و نتیجه مطالعات و پژوهش‌­های این مرکز از راه چاپ کتاب و نشریات متعدد انتشار می‌­یابد. مجله «الامة» از نشریات این مرکز است. «التقریر الاستراتیجی»، گزارش استراتژیک سالانه از تحولات سیاسی اجتماعی جهان عرب و اسلام است که با همکاری مجله سعودی البیان منتشر می­‌شود. گاهنامه «رؤی معاصرة» مجله‌­ای استراتژیک است که به معرفی دیدگاه‌­های گوناگون در خصوص چالش‌­های فکری، استراتژیک و سیاسی جهان اسلام در مناسبات داخلی و یا در روابط با دیگر کشورهای غیرمسلمان و نیز رویکردهای فکری و تمدنی نسبت به آینده جهان اسلام اهتمام می­‌ورزد. این فصلنامه علاوه بر تحلیل مسائل مهم مورد توجه تصمیم سازان جهان عرب و اسلام، راه­‌حل­‌هایی را نیز برای برون رفت از مشکلات معاصر در زمینه­‌های فکری، استراتژیک و سیاسی ارائه می­‌کند. مجموعه مسائل بین‌­المللی نیز دیگر نشریه این مرکز است که هر شش ماه یک بار انتشار و طی آن، کنش‌­ها و واکنش‌­های بین‌­المللی موجود و استراتژی‌­های قدرت­‌های بزرگ، منطقه‌­ای و بین­‌المللی در برابر مسلمانان مورد مطالعه و تحلیل قرار می­‌گیرد. این مرکز همچنین گزارش­‌هایی را از پژوهشگران مراکز مطالعاتی و مطبوعاتی دیگر کشورها ترجمه و بازتاب می­‌دهد که از جمله آن‌ها ترجمه گزارش‌­هایی از مراکز و مؤسسات مطالعات آمریکایی چون: مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌­المللی، مجله فارین افایرز، فارین پالیسی، مؤسسه مطالعات شرق نزدیک واشنگتن و شورای روابط خارجی است. گزارش‌­هایی از نویسندگان ایرانی، روسی، اسرائیلی، هندی، چینی، فرانسوی و انگلیسی از دیگر بخش‌­های این مجموعه است.

مرکز مطالعات و پژوهش های یافا در مصر

مرکز مطالعات و پژوهش‌­های «یافا» (مرکز یافا للدراسات و الابحاث) در سال 1989 با هدف آگاهی بخشی به اعراب و مسلمان‌­ها نسبت به شرایط موجود و شناخت مهمترین مسائل و چالش­‌ها با تمرکز بر موضوع فلسطین و مسائل مرتبط با آن همچون سازش و عادی سازی روابط اسرائیل و اعراب تأسیس شد. علاوه بر پژوهش‌­های گوناگون، ترجمه متون عبری در موضوع منازعه اعراب و اسرائیل از جمله محورهای مورد اهتمام این مرکز است. همچنین نشریات و مجموعه­‌های گوناگونی از سوی این مرکز انتشار می­‌یابد که از جمله آن‌ها: «ملفات التطمیع»، «اسرائیل من الداخل»، «من وثائق الصراع»، «وجوه من المقاومة» است که عمدتا به موضوع اسرائیل و مسائل مرتبط با آن در منطقه و جهان می‌­پردازد. همچنین این مرکز تاکنون کتب متعددی را منتشر کرده است که از جمله آن‌ها می‌­توان به «الامبراطوریة الشریرة»، «الصهاینة فی مصر» و «تفنید اسطورة الهیکل» اشاره کرد. «مجلة المقاومة» از نشریات این مرکز است.

نیز نگاه کنید به

نظام آموزش، تحقیقات و فناوری آرژانتین؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اتیوپی؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اردن؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اسپانیا؛نظام آموزش، تحقیقات و فناوری افغانستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اوکراین؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تایلند؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تونس؛ نظام آموزش و پرورش در چین معاصر؛ نظام آموزش و پرورش در چین باستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سنگال؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ژاپن؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کوبا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری زیمبابوه؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری قطر؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری لبنان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری روسیه؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مالی؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ساحل عاج؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سیرالئون؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کانادا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سودان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری گرجستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تاجیکستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری بنگلادش؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری قزاقستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سریلانکا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری فرانسه