مولفه‌های فرهنگی و مذهبی ژاپن

لباس کیمونوی ژاپنی

فرهنگ ژاپنی غنی و متنوع است. امروزه در ژاپن هنوز هم می‌توان زنانی را مشاهده کرد که لباس‌های کیمونو پوشیده‌اند یا کشتی گیران سومو (相撲/Sumō)^[i] را دید. غذا از آماده کردن تا چیدمان و پذیرایی با آن در برخی از فرهنگ‌ها شکلی هنری به خود گرفته که این امر کاملا درباره فرهنگ ژاپن صادق و به یکی از ویژگی‌های آن بدل شده‌است .

ژاپن سنتی ادبی دارد که به قرن هشتم و نگارش کتاب «کوجیکی» (『古事記』/Kojiki) اولین اثر مکتوب ژاپنی بر‌می‌گردد که دربردارنده افسانه‌ها و تاریخ این مجمع‌الجزایر است . ادبیات ژاپن شاهد شاهکارهای بی‌نظیری است که بی شک برترین آن «داستان گنجی» (『源氏物語』/Genji Monogatari) نوشته موراساکی شیکی‌بو (紫式部/Murasaki Shikibu )^[ii] (978-1014)در سال 1008 میلادی است. یکی از منحصر به فرد‌ترین قالب شعر سنتی ژاپنی، هایکو (俳句/Haiku) است.هایکو یک فرم بسیار دقیق است، اما در عین حال توانسته است در میان مردم در سراسر جهان محبوبیت چشمگیری به دست آورد. هایکو در کنار عناصر دیگری از ادبیات و هنر ژاپن مانند «داستان گنجی»، باغ ژاپنی، ذن و ... به عناصری آشنا در میان افراد دارای مطالعه در جهان بدل گشته‌اند. نیز نویسندگان معاصر ژاپنی با کسب دو جایزه نوبل ادبیات، توانسته‌اند جایگاهی خاص برای ادبیات مدرن و معاصر ژاپن در جهان خلق کنند .

در عرصه‌ی دینی، امروزه بسیاری از ادیان در ژاپن دنبال می‌شوند، اما اکثر ژاپنی‌ها پیرو آیین شینتو و آیین بودایی هستند. گرچه مذهب در زندگی روزمره ژاپنی نقش مهمی ندارد، اما آنها آداب و رسومی دارند که در مراسم‌های خاص مانند تولد، عروسی، مراسم تشییع جنازه و تعطیلات مشاهده می‌شوند. بطور سنتی ژاپنی‌ها مراسم مربوط به تعمید و نامگذاری نوزادان و ازدواج را در ایزدکده‌های شینتو و مراسم خاکسپاری را در معابد بودایی انجام می‌دهند، هرچند که این اواخر برگزاری مراسم ازدواج در کلیسای مسیحی هم در میان جوانان ژاپنی دیده می‌شود . بیش از 1 درصد از جمعیت پیرو مسیحیت هستند.

بسیاری از جشنواره‌های ژاپنی، یا ماتسوری (祭り/Matsuri)، از مراسم اولیه شینتو آغاز شده‌است. این جشنواره‌ها اغلب امید به تولید فراوان برنج یا سلامت معنوی جامعه را نشان می‌دهند. جشنواره‌ها اغلب در داخل یک ایزدکده شینتو انجام می‌شود. بسیاری از این جشنواره‌ها بیش از چند روز طول می‌کشد. جشن بسته به محل متفاوت است، اما همه آنها دارای ویژگی‌های مشابه: انرژی، سر و صدا، غذا و هیجان هستند که توسط ایزدکده‌های بزرگ حمایت و برپا می‌شوند .

جشن بودایی اوبون

یکی از جشنواره‌های شناخته شده در ژاپن، جشن بودایی اوبون ( お盆/Obon )^[iii] است که همچنین به نام اَبَن نیز شناخته می‌شود. این جشن رویدادی است که سالانه افراد به بازدید از گذشتگان و از دنیا رفتگان می‌پردازند. روزهای قبل از جشنواره، مقبره‌های اجدادی توسط اعضای خانواده تمیز می‌شود. بسیاری از مردم از این فرصت برای بازگشت به شهرهای زادگاه خود برای ملاقات خانواده‌ها و مراجعه به معابد محلی برای دعا استفاده می‌کنند.

دین بومی ژاپن، شینتو، با فرقه‌های مختلف بودیسم، مسیحیت و برخی از شیوه‌های باستانی و همچنین تعدادی از "ادیان جدید" همزیستی دارد که از قرن نوزدهم ظهور کرده اند. هیچ یک از این ادیان غالب نیست و هر کدام تحت تاثیر دیگری قرار دارد. کودکان ژاپنی معمولا آموزش مذهبی رسمی دریافت نمی‌کنند. از سوی دیگر، بسیاری از خانه‌های ژاپنی دارای یک محراب بودایی هستند که در آن مراسم‌ گوناگون - بعضی روزانه – انجام می‌دهند.

اما از لحاظ زبانی، ژاپنی زبان رسمی ژاپن است. ژاپنی‌ها از چهار سیستم نوشتن متفاوت استفاده می‌کنند؛ کانجی (漢字/Kanji )^[iv] هیراگانا (平仮名/Hiragana)^[v] کاتاکانا (片仮名/Katakana)^[vi] و روماجی (ローマ字/Rōma ji)^[vii]. زبان ژاپنی به طور کلی در گروه زبانی آلتایی گنجانده شده و تا اندازه‌ی زیادی به کره‌ای نزدیک است، اگرچه واژگان متفاوت هستند. نظام نوشتاری ژاپنی از چینی مشتق شده‌است . برخی از زبان شناسان نیز ادعا می‌کنند، ژاپنی‌ها دارای عناصر زبان‌های آسیای جنوب شرقی هستند. معرفی سیستم نوشتن چینی و ادبیات چینی در قرن چهارم، واژگان ژاپنی را غنی کرد.

هجاهای ژاپنی به خط هیراگانا

ژاپنی استاندارد، بر اساس گویشی که در توکیو صحبت می‌شود، در اواخر قرن نوزدهم به‌وسیله ایجاد یک سیستم آموزشی ملی و ارتباط گسترده‌تر برقرار شد. گویش‌های محلی زیادی وجود دارد، اما ژاپنی استاندارد به طور گسترده‌ای در سراسر کشور استفاده می‌شود. ژاپنی به شکل کلی به دو گویش اصلی هوندو (本土方言/Hondo Hōgen)^[viii] و نانتو (南島/Nantō )^[ix] تقسیم شده‌است. گویش هوندو در سراسر ژاپن مورد استفاده قرار می‌گیرد و ممکن است به سه زیرمجموعه عمده تقسیم شود: شرقی، غربی و کیوشو. گویش‌های نانتو توسط ساکنین اوکیناوا از جزایر آمامی (奄美/Amami) در استان کاگوشیما (鹿児島県/Kagoshima ken)تا جزیره یوناگونی (与那国島/Yonagunijima) در انتهای غربی مجمع‌الجزایر استفاده می‌شود.

در مورد اقلیت‌های فرهنگی در ژاپن نیز باید گفت، از لحاظ تاریخی، هر دو قوم آینو و اوکیناوایی اغلب درجه دوم محسوب شده‌اند. چند گروه کوچک و پراکنده، هویت خود را در هوکایدو حفظ کرده‌اند. قبل از جنگ تمایل به تمایز مردم اوکیناوا از دیگر ژاپنی‌ها به دلیل تفاوت‌های فیزیکی و فرهنگی محسوس بود، اما بعد از جنگ این گرایش بطور قابل توجهی کاهش یافته، هرچند به طور کامل از بین نرفته‌است. فرهنگ اوکیناوا، از جمله گویش و مذهب آن، به عنوان ویژگی‌های مهمی از فرهنگ ژاپنی به رسمیت شناخته شده‌است و اوکیناوایی‌ها در جامعه ژاپنی ادغام شده‌اند. با این حال، اوکیناوایی‌ها مدت‌ها معتقد بودند، حضور دائمی نیروهای نظامی ایالات متحده در اوکیناوا نوعی تبعیض علیه آنها توسط دولت ژاپن است. همچنین به نظر می‌رسد، دوباره روحیه‌ی جدیدی در میان اوکیناوایی‌ها بوجود آمده است که می‌خواهند هویت فرهنگی متمایز خود را حفظ کنند.

پاورقی

[i] - کشتی سنتی ژاپن

[ii] - شاعر، نویسنده و ندیمه دربار امپراتور. او یکی از بزرگترین نویسندگان زن جهان به شمار می‌رود.

[iii] - آیینی برای بزرگداشت نیاکان درگذشته است. فرضیه‌هایی در مورد تأثیر فرهنگ ایران باستان بر این آیین وجود دارد.

[iv] - واژه‌نگارهای حروف چینی.

[v]  - یکی از دو خط هجانگار در زبان ژاپنی.

[vi] - یکی دیگر از دو خط هجانگار در زبان ژاپنی که عموما برای نگارش نام‌ها و کلمات غیر ژاپنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

[vii] - نگارش زبان ژاپنی با حروف لاتین.

[viii] - هوندو به معنی خاک اصلی یا سرزمین اصلی است.

[ix] - به معنی جزایر جنوبی است.

نیز نگاه کنید به

• جغرافیای فرهنگی ژاپن