تاریخ ورود اسلام به سودان

درباره چگونگی ورود اسلام به سودان، در طول سده‌های اوّل تا سوم هجری، اطّلاعات ‌اندکی در دست است. اغلب اسناد و مدارک موجود حکایت از آن دارند که اسلام و مسلمانان عرب از دهه چهارم نخستین قرن هجری شمسی[V]، به سودان وارد شده ‌اند. امّا، حاکمان‌ایوبی که در اواسط قرن چهارم هجری، در مصر، روی کار آمدند کوشیدند تا منطقه «نوبه»(بخشی از سودان کنونی) را به تصرّف خویش درآورند. صلاح الدّین‌ایوبی، در قرن ششم هجری، لشگریان مسلمان را تجهیز و برای تصرّف سودان، به سوی‌ این سرزمین، روانه کرد. ولی حکومت‌های سه گانه مسیحی مملکت «نوباطیان»، مملکت «مغره» و مملکت «علوه»ـ با‌ایستادگی در برابر حملات مسلمانان‌ایوبی، آنها را به شکست و عقب نشینی واداشتند و حتّی، بخش‌هایی از جنوب مصر نیز، به تصرّف مملکت‌های نوبه‌ای درآمد. دیری نپایید که صلاح الدّین‌ایوبی، با نَبَردی دیگر در سال 1170م. (برابر با 549هـ.ش) نیروهای مملکت‌های نوبه‌ای را از سرزمین مصر بیرون راند و با ادامه حملات، به دوره حکومت هر سه مملکت نوبه‌ای مسیحی، پایان بخشید.

با ورود اسلام به سودان مردم‌ این سرزمین، به‌ این‌ ایین یکتاپرستی روی آوردند و زبان عربی را نیز، به‌عنوان زبان رایج برگزیدند. هر چند که با پیروزی مسلمانان، حکومت‌های مسیحی، سقوط کردند ولی مسلمانان عرب با مسیحیان ساکن در سودان، یک پیمان صلح باعنوان قرارداد «البقت» یا «معاهده نوبه» بستند تا از حمله و تجاوز به یکدیگر دست بردارند. در متنِ‌ این پیمان، برای انجام فرایض و شعائر دینی مسلمانان، بر ساخت مسجدی در شهر «دُنقُلا»، تأکید شده است. همین امر، نظرِ آن دسته از پژوهشگران را تقویت می‌کند که معتقدند از صدر اسلام، برخی از ساکنان سودان مسلمان بوده‌اند و در دوره‌ ایوبیان، موجبات گسترش فرهنگ اسلامی‌و عربی سرزمین، بیش از پیش، فراهم شده است.‌ این گروه از صاحب نظران بر آن باورند که «معاهده نوبه» زمینه حضور گسترده‌تر مسلمانانِ عرب در سودان را مساعد کرده و راه اعتراض مسیحیان به‌ این موضوع را بسته و به درگیری‌های خونین بین آنها پایان بخشیده است.

گروه‌های دیگری از مسلمانان عرب نیز، از طریق دریای سُرخ از سرزمین‌های «نجد» و «تهامه» ـ واقع در شبه جزیره عربی و مناطق شمالی آفریقا مانند تونس، به سودان آمده‌اند ولی تعداد‌ این گروه‌ها در مقابل مسلمانانی که از مصر، به‌ این سرزمین وارد شده‌اند کمتر بوده است.

مهاجرت مسلمانان به سودان، موجب تقویت فرهنگ اسلامی‌و عربی کشور شد و نخستین مملکت عربی در سودان، پس از فروپاشی مملکت «علوه» و تسلّط مسلمانان بر «سوبا»[VI]، در سال 1450م. (برابر با 829هـ.ش) شکل گرفت و به دنبال آن مملکت «فونج» (مملکة الفونج) در «سنّار» تأسیس گردید. مملکت «فونج»، تا سال 1504م. (برابر با 883هـ.ش) منطقه تحت حاکمیّت خود را تا آبشار دوم رود نیل در نزدیکی «اسوان» (شهری در مصر) گسترش داد. سپس در سال 1560م. (برابر با 939هـ.ش) مملکت عربی «تقلی» در منطقه «نوبه» و مملکت «فور» (مملکة الفور) در دارفور (غرب سودان) تأسیس شد و اسلام توسط بازرگانان و بادیه‌نشینان، در مناطق مختلف سودان، گسترش یافت. دوره، مملکت‌های سه گانه یادشده، از نفوذِ دانشمندان مسلمان و رهبران طریقت‌های صوفیه، برای گسترش هرچه بیشتر اسلام، بهره جُستند. تا قبل از ورود نیروهای مصری و عثمانی در سال 1821م. (برابر با 1200هـ.ش) حکومت‌های سه گانه فوق، در سرزمین سودان حاکم بوده ‌اند.

نیز نگاه کنید به

تاریخ سودان؛ تاریخ دوره باستان سودان

پاورقی

[V] - در برخی اسناد تاریخی، زمان  ورود اسلام به سودان، سال 31 هـ.ش نوشته شده است.

[VI] - شهری در جنوب خارطوم که پایتخت مملکت «علوه» بوده است.