جغرافیای طبیعی و انسانی تایلند

جغرافیای طبیعی و انسانی کشور تایلند شامل جغرافیای طبیعی مشتمل بر موقعیت جغرافیایی، آب و هوا، منابع طبیعی، ارتفاعات، رودها، پوشش گیاهی، پوشش جانوری و جزایر و مجمع الجزایر تایلند؛ و نیز جغرافیای انسانی مشتمل بر جمعیت، وضعيت شهرنشينی و روستانشينی، هرم سنی و جنسیتی جمعیت و ساختار جمعیتی تایلند است که در ذیل شرح داده شده است:

جغرافیای طبیعی تایلند

نقشه جغرافیایی تایلند

تایلند یکی از کشورهای شبه جزیره هندوچین است که در جنوب شرقی قاره آسیا واقع شده است، از سمت شرق و شمال شرقی با لائوس و کامبوج و از سمت غرب و شمال غربی با میانمار (برمه) و از جنوب با کشور مالزی هم‌مرز است. در جنوب غربی آن دریای اندامان قرار دارد که تایلند در این دریا با شمال اندونزی نیز مرز مشترک آبی دارد، در جنوب تایلند، خلیج تایلند واقع شده است که به دریای چین جنوبی می‌پیوندد. مساحت این کشور بالغ بر ۵۱۳۱۲۰ کیلومترمربع است (یک‌سوم مساحت ایران) که از این نظر، پنجاهمین کشور بزرگ جهان به‌شمار می‌رود. طول مرزهای خشکی آن ۴۸۶۳ کیلومتر و طول مرزهای دریایی آن نیز ۳۲۱۹ کیلومتر است.

مناطق کوهستانی تایلند در شمال این کشور است. بلندترین کوه تایلند به نام «دوی اینتانون» (Doi Inthanon) با ارتفاع ۲۵۶۵متر (کم‌وبیش نصف ارتفاع کوه دماوند)، در شمال غربی این کشور و در نزدیکی مرز میانمار قرار دارد. دو کوه بلند دیگر تایلند، یعنی کوه «لوی آن» (Loi Un) (در مرز میانمار) و کوه «دوی سام لیام» (Doi Sam Liam) (در مرز لائوس) نیز در همین منطقه شمالی واقع شده‌اند، مرز شمالی تایلند یعنی نقطه‌ای که مرزهای کشور لائوس، میانمار و تایلند به یکدیگر می‌پیوندند، به‌نام منطقه مثلث طلایی نامیده می‌شود. قسمت مرکزی و شرقی تایلند را جلگه‌ای آبرفتی و وسیع با زمین‌های حاصلخیز در برگرفته است که فرآورده‌های کشاورزی این کشور به‌ویژه برنج معروف تایلند از این منطقه برداشت می‌شود. فلات کورات (Korat) در این ناحیه قرار دارد که هم‌مرز با لائوس و رودخانه مکونگ است، نواحی جنوبی تایلند که بین خلیج تایلند (در شرق) و دریای اندامان (در غرب) قرار گرفته است، افزون بر مناطق کوهستانی، کرانه‌ها و جزایر زیبایی دارد که برخی از آن‌ها آهکی هستند و ارتفاعات آن را چمنزارهای سرسبز تشکیل می‌دهد.

سه رودخانه مهم تایلند در شمال به نام‌های یوم (Yom)، پینگ (Ping) و نان (Nan) است که از کوه‌های شمالی تایلند سرچشمه می‌گیرند و در منطقه مرکزی و نزدیک شهر «ناخون ساوان» به یکدیگر می‌پیوندند و رودخانه بزرگ چائوفرایا (Chao Phraya) یا منام (Menam) را تشکیل می‌دهند. این رودخانه پس از گذر از میان شهر بانکوک به خلیج تایلند می‌ریزد و در آن کشتی‌رانی انجام می‌شود. رود پاساک (Pasak) نیز که از بلندی‌های شمال شرقی سرچشمه می‌گیرد، به رود چائوفرایا می‌ریزد. در بخش شمال شرقی تایلند رودهای به هم پیوسته چای (Chi Chai) و مان (Mun) قرار دارند که بلندترین رودخانه داخلی تایلند است و در مجموع، ۱۴۳۸ کیلومتر طول دارد و به رود بزرگ مکونگ می‌ریزد.

رود مکونگ که از رودهای بزرگ قاره آسیا و یازدهمین رود طویل جهان است و سراسر مرز تایلند با لائوس را دربر می‌گیرد، ۴۸۸۰ کیلومتر طول دارد، این رود از چین جاری می‌شود و پس از گذر از لائوس وکامبوج به دریای چین جنوبی و خلیج تایلند می‌ریزد. رود منام یا چائوفرایا (شاه آب‌ها) که در مرکز تایلند جریان دارد و به خلیج تایلند می‌ریزد، از محل برخورد سه‌رود وانگ (Wang) (پینگ) و نان و یوم در ناخون ساوان (Nakhon Sawan) سرچشمه می‌گیرد و از رودخانه‌های بسیار پرآب است و صنعت کشتی‌رانی در آن برقرار است، بندر بانکوک، پایتخت تایلند، در سی کیلومتری دهانه این رود در خلیج تایلند واقع شده است، در غرب رود چائوفرایا و به‌موازات آن، رود بزرگ دیگری به نام «ناکون‌چای‌سی» یا (تاچین) جریان دارد که در بندر «ساموت‌ساکون» به خلیج تایلند می‌ریزد.

افزون بر این رودها، رودخانه‌های بزرگ و کوچک دیگری نیز در تایلند جریان دارند که بیشتر آن‌ها به خلیج تایلند یا دریای اندامان می‌ریزند. از جمله آن‌ها می‌توان به رودخانه مشهور و تاریخی «کوای» در غرب این کشور، در نزدیکی شهر سرسبز کانچانابوری در مرز میانمار (برمه) اشاره کرد. فیلم مشهور «پل رودخانه کوای» را بر اساس رویدادهای تاریخی جنگ جهانی دوم در این منطقه ساخته‌اند. دو دریاچه بزرگ «نونگ هان» در شمال شرقی و «بونگ بورافت» در منطقه مرکزی تایلند قرار دارند که از آب‌های رودخانه‌های محلی سیراب می‌شوند. بزرگ‌ترین دریاچه طبیعی تایلند دریاچه «سونگ کلا» در جنوب قرار دارد، خلیج تایلند که در جنوب و جنوب شرقی این کشور قرار دارد، مسیر کشتی‌های بازرگانی است و بیشتر صادرات و واردات تایلند از بنادر واقع در آن صورت می‌گیرد و درواقع، راه کشتی‌رانی تایلند و بازرگانی آن با جهان است.

از میان مهم‌ترین جزایر تایلند باید از جزیره پوکت (Phuket) نام برد که مساحتی برابر با کشور کوچک سنگاپور دارد و در کنار دریای اندامان است. این جزیره با پل «ساراسین» (Sarasin) به قسمت اصلی تایلند جنوبی وصل می‌شود و از مراکز مهم توریستی تایلند به‌شمار می‌رود. همچنین جزیره «کو ساموی» (Koh Samui) در خلیج تایلند نیز از جزایر زیبا و از مراکز گردشگری تایلند است.

پوشش گیاهی

جزیره جیمز‌باند

پوشش گیاهی طبیعی تایلند را انواع جنگل‌ها تشکیل می‌دهد. در شمال این کشور، جنگل‌های موسمی انبوهی وجود دارد که بیشتر آن‌ها از درخت ساج و چوب بامبو پوشیده شده‌اند و در جنوب نیز جنگل‌های بارانی و سرسبز نیمه‌گرمسیری و چمنزارهای مرتفع و سرسبز قرار دارد. تایلند یکی از ۱۴ کشور آسیایی است که دارای جنگل‌های انبوه درختان مانگرو (حرا) است. این جنگل‌ها در نوار ساحلی شمال خلیج تایلند و جنوب بانکوک قرار دارند و محل پرورش گونه‌های بی‌شماری از انواع آبزیان و حیوانات دریایی می‌باشند، همچنین یکی از منابع و بنیادهای مهم امنیت غذایی به‌شمار می‌روند.

منابع طبیعی و ذخایر معدنی

جلگه‌های شمال شرقی، شرق و دشت‌های مرکزی و کوهپایه‌های جنوبی تایلند، محل کشت انواع فرآورده‌های کشاورزی از جمله میوه، نیشکر، ذرت، کاساوا (تاپیوکا)، کنف، تنباکو، قهوه و به‌ویژه برنج است که غذای اصلی مردم تایلند را تشکیل می‌دهد و به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.

نوار شبه جزیره‌ای جنوب تایلند، یعنی محل سکونت اقوام مسلمان این کشور، مرکز معادن غنی فلزاتی مانند قلع، آهن و تنگستن و نیز مزارع کائوچو است که بخشی از صادرات عظیم تایلند از همین منطقه به‌دست می‌آید. این معادن و ذخایر عنوان سومین تولیدکننده قلع و کائوچوی جهان را به تایلند بخشیده است. البته در مناطق شمالی و شرقی این کشور هم معادن غنی آهن وجود دارد. حوزه اصلی اکتشاف و تولید نفت خام و گاز طبیعی تایلند، در آب‌های نیلگون خلیج تایلند واقع است، عملیات اکتشاف نفت و گاز طبیعی در نقاط گوناگون داخل خاک تایلند نیز صورت می‌گیرد که برخی از آنها به نفت رسیده است، ولی به‌طور کلی، میزان تولید نفت در این کشور بسیار کم است و به نیم‌میلیون بشکه در روز هم نمی‌رسد؛ از این رو، واردات نفت خام و حامل‌های دیگر انرژی، بخش بزرگی از واردات تایلند را تشکیل می‌دهند.

پوشش جانوری

تایلند یکی از زیستگاه‌های اصلی فیل در قاره آسیا است؛ فیل پدیده‌ای فرهنگی و مذهبی در این کشور شمرده می‌شود و گه‌گاه برای حمل بار، سفر و نمایش‌های گوناگون به‌کار می‌رود، از دیگر حیوانات بومی تایلند می‌توان از کرگدن، ببر، پلنگ، گاو هندی، گاومیش و میمون درازدست نام برد. میمون در جنگل‌های مرکزی تایلند و منطقه لوپ بوری (Lop Buri) فراوان است و شهر لوپ بوری به‌نام شهر میمون نامیده می‌شود. پرندگان و خزندگان گوناگونی در تایلند زندگی می‌کنند و از میان حیوانات دریایی آن باید از گونه‌ای اسب آبی به‌نام «داکونگ» (Dugong) نام برد که از پستانداران بزرگ دریایی است.

آب‌وهوا

چون تایلند در ۲۰ درجه شمال خط استوا قرار دارد، آب‌وهوای گرم و مرطوب دارد؛ ولی در بخش شمالی و شرقی که از دریا دور است، رطوبت هوا کمتر می‌شود. فصل بارندگی از تیر تا مهر است. از آبان تا بهمن ماه هوا، به‌ویژه در بخش‌های شمالی کشور کمی خنک‌تر می‌شود و در این مدت میزان رطوبت هوا از ۹۵ درصد به حدود ۶۰ درصد می‌رسد. از اسفند تا خرداد گرم‌ترین فصل تایلند است و رطوبت هوا به‌ویژه در مناطق جنوبی بسیار افزایش می‌یابد؛ ولی بر اثر همین رطوبت درجه حرارت فقط بین ۲۸ تا ۳۴ درجه سانتی‌گراد تغییر می‌کند و به‌ندرت از ۳۵ درجه بیشتر می‌شود. میانگین بارندگی در فصل مرطوب، ۱۵۰۰ میلی‌متر، در فصل خشک از ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر و در جنوب تایلند ۲۶۰۰ میلی‌متر است.

جغرافیای انسانی تایلند

جمعیت تایلند

جمعیت تایلند بر اساس آخرین سرشماری رسمی (۲۰۱۰)، بیش از ۶۵ میلیون نفر برآورده شده است (بانک جهانی)، که از این نظر رتبه بیستم را در میان کشورهای جهان دارد.بر اساس اطلاعات مرکز آمار تایلند، در سال ۲۰۰۹م، میانگین سن ازدواج در مناطق شهری، 24/2 سال و در مناطق روستایی 21/4 سال بوده است که در مقایسه با آمار سال ۲۰۰۶م کاهش نشان می‌دهد، نرخ رشد جمعیت بالغ بر 0/56 درصد (رده ۱۴۶ جهانی) و میزان زادوولد سالانه، 12/95 نفر در هزار است (رده ۱۵۲ جهانی). میزان مرگ‌ومیر نیز سالانه 7/29 نفر در هر هزار نفر برآورد شده است (رده ۱۲۲ جهانی)، در برابر هر هزار نوزاد زنده، 16/39 نوزاد مرده به دنیا می‌آیند (رده۱۰۹ جهانی). این نرخ برای پسران برابر 17/38 و برای دختران برابر 15/35 نفر است. نرخ مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال نیز در هر هزار نفر ۱۳ نفر برآورد شده است.

بر پایه آمار سال ۲۰۰۸، ۳۴ درصد کل جمعیت تایلند شهرنشین هستند و بقیه مردم این کشور در روستاها اقامت دارند، بانکوک، پایتخت تایلند، با جمعیت ۷ میلیونی خود (شامل تونبوری)، بزرگ‌ترین شهر این کشور است، به‌دلیل سرمایه‌گذاری‌های عظیم خارجی در دهه‌های ۱۹۸۰م‌‌ و‌۱۹۹۰م، امروزه بانکوک مقر منطقه‌ای بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌های چندملیتی جهان و از مراکز بزرگ تجارت و امور مالی در منطقه هندوچین شمرده می‌شود و در موقعیت جدید خود، نفوذ سیاسی و فرهنگی فراوانی در این منطقه دارد. این شهر در سال ۲۰۰۹م پس از سنگاپور یکی از شهرهای گران جنوب شرقی آسیا بوده است.

شهرهای بزرگ دیگر تایلند بر پایه جمعیت به شرح زیرند[i].

نانتابوری (Nanthaburi) ۲۶۲،۱۵۸ نفر

پاک کرت (Pak Kret) ۱۷۸،۱۱۴ نفر

هات یای (Hat Yai) ۱۵۸،۰۰۷ نفر

ناخون راچاسیما(Nakhon Ratchasima) ۱۴۲،۶۴۵ نفر

چیانگ مای ۱۴۲،۶۳۲ نفر

ادون تانی ۱۳۸،۳۳۲ نفر

ساختار جمعیت

ترکیب سنی و جنسیتی

۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت تایلند را کودکان و نوجوانان زیر ۱۴سال تشکیل می‌دهند. شمار پسران نزدیک به ۶،۷۸۰،۰۰۰ نفر و شمار دختران در این گروه سنی بالغ بر ۶،۵۰۰،۰۰۰ نفر است.

۶۰ درصد جمعیت در گروه سنی ۱۵ تا ۵۹ سال قرار دارند. شمار مردان در این گروه بالغ بر ۲۳،۴۱۰،۰۹۱ نفر و شمار زنان نیز ۲۳،۹۱۳،۵۰۰ نفر است، در این گروه سنی شمار زنان بیش از مردان است.

حدود ۱۰درصد از جمیعت را نیز افراد بالاتر از ۵۹سال تشکیل می‌دهند، در این گروه نیز شمار زنان بیش از مردان و بالغ بر۳،۳۷۲،۲۰۰ نفر است ولی شمار مردان اندکی بیش از ۲،۷۷۸،۰۰۰ نفر برآورد شده است. بدین‌سان، شمار افراد زیر ۱۴ سال بالغ بر ۱۳،۲۸۰،۰۰۰ نفر، شمار افراد ۱۵ تا ۵۹ سال بالغ بر ۴۷،۳۲۳،۵۹۷ نفر و شمار افراد بالای ۵۹ سال نزدیک به ۶،۱۵۰،۲۰۰ نفر است.

امید به زندگی در کل جمعیت ۷۰ سال است (رده ۱۱۳ جهانی)، امید به زندگی در مردان ۶۶ سال و در زنان ۷۴ سال برآورد شده است. نرخ باروری کل 1/66درصد است، یعنی میانگین شمار فرزندان هر زن تایلندی1/66 نفر است. شاخص فقر در میان مردان ۸/۸درصد و در میان زنان 8/2 درصد است (۲۰۰۷م) که در مقایسه با آمار سال ۲۰۰۲ کاهش بسیاری را نشان می‌دهد، بر اساس آمار بانک جهانی، میانگین کل جمعیت زیر خط فقر در سال ۲۰۰۹م، بالغ بر 8/1 درصد بوده است؛ ولی میزان فقر در میان روستانشینان شمال و شمال شرقی و برخی مناطق جنوب تایلند به‌مراتب بیش از سایر نواحی است. میانگین درآمد حدود نیمی از خانوارهای تایلندی در سال ۲۰۰۸م بین ۵ تا ۱۰ هزار بات در ماه بوده است؛ ولی میانگین درآمد حدود نیمی از ۲ میلیون خانوار تایلندی مقیم بانکوک از ۵۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ بات در ماه بوده است[ii].

نیز نگاه کنید به

جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تونس؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه؛ جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال؛ جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مصر

پاورقی

[i] - آمار جمعیت بر پایه سرشماری سال ۲۰۱۰ است.

[ii] - هر دلار برابر ۳۰ بات است.