محرم در فرهنگ بنگلادش

با عنایت به اسلامی بودن کشور، فرهنگ مردم بنگلادش فرهنگی است که در آن تاریخ، سنت ها، عقاید، اندیشه ها، سلیقه ها و باورهای جمع شده تحت تاثیر ارزش های اسلامی است. از این رو، از روزی که نور اسلام برای اولین بر این سرزمین تابید، اهمیت ماه محرم و روز عاشورا نیز در فرهنگ جمعی مردم این سرزمین جاری شد.

قبل از اینکه ایام روزه ماه مبارک رمضان واجب شود، رسول مکرم (ص ) خود روزه های عاشورا را می گرفت و طبق دستور، اصحاب گرامی نیز این روزها را روزه می گرفتند. در ماه شعبان سال دوم هجری قمری حکم روزه برای ماه مبارک رمضان نازل شد. پیامبر گرامی اسلام (ص ) در کنـــــار گـــرفتن روزه در ماه مبارک رمضان، روز عاشورا در ماه محرم را نیز روزه می گرفتند. بنابراین به تبعیت از این سنت، از بدو تبلیغات اسلام در سرزمین بنگلادش، آن هایی که به اسلام گرویدند، سعی کردند تا روز عاشورا را روزه بگیرند؛ که این سنت هنوز ادامه دارد.

مراسم عمومی دیگر این روز، سخنرانی و وعظ و خطابه واعظین مذهبی در اجتماعات عمومی پیرامون این رخداد عظیم تاریخی است. آن ها همچنین نقل می کنند که قیامت در روز عاشورا برپا خواهد شد. این سخنرانی ها در اذهان مردم اثر مثبتی می گذارد.

به طور تخمینی پس از گذشت هفتاد سال از ظهور اسلام، در روز دهم محرم سال 61 هجری مطابق با سال 680 میلادی حضرت امام حسین علیه السلام در دشت کربلا به مرتبه شهادت رسید. حادثه کربلا در بین مسلمانان بنگلادش، الهامی را به وجود آورد که در مبارزه برای اقامه حق و عدالت در صورتی که نیاز باشد باید جان را فدا کرد. در پی تاثیرگذاری در شیعیان وتحت تاثیر قرار گرفتن مردم بنگلادش، مراسم مخصوص برگزاری روز عاشورا به وجود آمد. از جمله راهپیمایی تعزیه وتاسیس امام باره ( حسینیه) بود که هنوز هم رواج دارد و این ها تاثیرات مذهب تشیع را در بنگلادش نشان می دهد.

در سال 1609 میلادی شهر داکا تبدیل به مرکز استان بنگال ( حکومت مغول در شبه قاره هند ) شد و به نام شهر «جهانگیر نگر» ( شهر جهانگیر ) مشهور شد. جهانگیر نگر از بدو تاسیس تحت تاثیر عقاید تشیع قرار گرفت و با برگزاری مراسم عاشورا این تاثیر بیشتر نمایان شد.

شایان ذکر است که در سراسر شبه قاره هند به جز دکن هند ( جنوب هند ) فقط در شهر داکا قدیمی ترین امام باره به نام «حسینیه دالان» وجود دارد که معماری آن متاثر از سنت فرهنگی بنگلادش است. امام باره دیگری را نیز حاجی محمد محسن معروف به «قهرمان بذل وبخشش» در محلی بنام مورالی، تابع شهرستان جیسور ( واقع در غرب بنگلادش ) تاسیس کرد که هنوز باقی مانده است.  همچنین در منطقه خارکی، تابع شهرستان جیسور، محلی وجود دارد که به «کربلا» معروف است. در منطقه عظیم پور ( واقع در قسمت غربی ) شهر داکا نیز جایی به نام کربلایی وجود دارد.

از آغاز پیدایش اسلام در سرزمین بنگلادش تا به امروز، اسامی تعداد بی شماری از کودکان را به نام مبارک حضرت امام حسین علیه السلام مزین می کنند. پدران و مادران اسامی فرزندان خود را طوری تعیین کرده اند که اسم حضرت امام حسین علیه السلام در  ترکیب اسم ها وجود داشته باشد، مانند: علاء الدین حسین شاه، شهادت حسین، سجاد حسین، حسین علی، منیر حسین، انور حسین، ذاکر حسین، ارشاد حسین، مشرف حسین، ابوالحسین، فدا حسین و .... حتی به نام پسران حضرت امام حسین (ع)، اسم بسیاری از کودکان مزین به نام هایی از این قرار است: زین العابدین، علی اصغر، علی اکبر و .... اسم های سکینه، زینب و فاطمه نیز به مناسبت رخداد کربلا برای دختران انتخاب می شود. واقعه غم انگیز کربلا و روز عاشورا و نیز شهادت حضرت امام حسین (ع) و اصحاب و یارانش در ذهن و اندیشه مردم مسلمان بنگلادش متجلی است و بخشی از باورهای مردمی و به معنایی فرهنگ دینی بنگلادش را تشکیل داده است. همین عوامل است که نشان دهنده سیمای واقعی فرهنگ بنگلادش است.

به مناسبت واقعه کربلا تصورات زیادی نیز در میان مردم وجود دارد که بخشی از اجزای  فرهنگ این کشور را تشکیل می دهد. مثلاً اگر در موقع غروب در آسمان ابر قرمز دیده شود، مردم تصور می کنند که آن ابر از خون شهدای کربلا به وجود آمده است ( قرمز شده است). گرچه ایــن تصور اساس ندارد، اما آن خاطره شهادت کربلا را در اذهان مردم عامه و روستانشین زنده می سازد. در بسیاری از خانواده های مسلمان بنگلادش قسمتی از گوشت قربانی عیدالاضحی را با روش خاصی تا روز عاشورا نگه می دارند و در آن روز می خوردند.

در ادبیات بنگـــالی کتاب هایی تحت عنوان «جنگنامه» به رشته تحریر در آمده است. این کتاب ها به صورت منظوم نوشته شده اند و نوعی اشعار طولانی هستند که در اصطلاح محلی «پونتی» گفته می شود. نیـــز ادبیـــات مرثیه، جاری، قصیده، غزل و ... در زبان بنگالی رشد پیدا کرده اند و این آثار مردم بنگال را با حادثه کربلا مانوس می کنند. نوحه ای است که با این جملات آغاز شده است:

«ای شمر! خنجرت را آهسته بر گلویم بزن تا بتوانم ناله زین العابدین را بشنوم».

این نوحه در بین مردم روستایی بنگال، در همه خانواده ها شهرت پیدا کرده است. هر کس این نوحه را می شنود اشک در چشمانش جاری می شود.

در مورد رخداد غم انگیز کربلا کتاب های زیادی به نظم و نثر به زبان بنگالی نوشته شده است . در قرن هفدهم شاعر بنگالی شاغریب الله کتابی با عنوان جنگنامه بزرگ صحیح را نوشت. در این کتاب منظره شهادت حضرت امام حسین علیه السلام منعکس شده است؛ به ویژه منظره جدا سازی سر مبارک آن حضرت توسط شمر، وقتی که بر سینه مبارک آن حضرت نشست و سر امام را جدا ساخت و از جمله عرش، لوح و قلم، بهشت و دوزخ و ... شروع به نالیدن کردند و آسمان و زمین وحتی کوه ها و باغ ها  و دشت کربلا ناله کردند، خورشید و ماه همه سیاه شدند و جانوران بر این حادثه نالیدند.

در قرن هفدهم با همین مضمون شاعر دیگری به نام محمد خان کتابی منظوم با عنوان مقتل حسین (ع) نوشت که توجه همگان را جلب کرد.

در سال های مختلف کتاب های دیگری نیز با عنوان جنگ نامه ( در مورد حادثه کربلا) نوشته شد. در آثار قرن نوزدهم، در نوشته های مربوط به محرم، عاشورا و کربلا بعضی از تعبیرات هنری ادبی مشاهده می شود. در این عصر ادبیات نثر رشد پیدا کرد و نوشتن شعر ونظم ( با جنبه های هنری جدید ) ادامه یافت و ادیبان، واقعه غم انگیز کربلا را در قالب نثر آغاز کردند. در اواخر قرن نوزدهم، میر مشرف حسین کتاب بزرگ  دریای غم  را در باره حادثه کربلا نوشت که نظر همگان را جلب کرد و مردم  از آن به طور گسنرده استقبال کردند. در واقع این کتاب نیمی تاریخی و نیمی تخیلی است، یعنی نه کاملاً تاریخ است نه کاملاً داستان، بلکه شبه داستان یا شبه تاریخ است. با وجود این، هنوز این کتاب محبوب مردم مسلمان بنگال است و تقریباً در همه خانه ها نسخه های آن پیدا می شود. زمانی در روستاهای سراسر بنگال مرتباً مجالس برای خواندن و شنیدن دریای غم تشکیل می شد. یک نفر این کتاب را می خواند و دیگران گوش می کردند؛ شنوندگان در حین شنیدن، احساساتی و غمگین می شدند. محبوبیت این کتاب هنوز در میان عموم باقی است. کتاب دیگری در زبان بنگالی یافت نمی شود که مانند کتاب دریای غم در باره واقعه کربلا موردتوجه و پذیرش عمومی قرار گرفته باشد.

ما می دانیم حضرت امام حسین علیه السلام که سردار بزرگ حق و عدالت و انصاف بود، در روز دهم محرم سال 61 هجری قمری در کربلا در ساحل رود فرات علیه ارتش بزرگ حاکم ظالم وقت، یزید شجاعانه جنگید و شهادت را به جان خرید و شهادت آن حضرت الگوی مسلمانان قرار گرفت و در تاریخ اقامه حق وعدالت، غایت روشن و شکوهمند ایثارگری گشت و به مقام سیدالشهدا رسید. وی ضمن قربانی کردن جان پاک خود در دشت کربلا، به اثبات رساند که قافله حق در حرکت خودتسلیم نمی شود. حادثه کربلا به مردم مسلمان الهام می بخشد تا متحد شوند و برای اجرای حق و عدالت و علیه بی عدالتی و ستمگری و ظلم قیام کنند. در انقلابی که در سال 1857 میلادی علیه انگلیسیها  (در سراسر شبه قاره ) آغاز شد، تاثیر عاشورا کاملا مشهود است. راهپیمایان شرکت کننده در مراسم عاشورا در شهر داکا، به پادگان انگلیسی ها در آرمانیتولا حمله و آنجا را تخریب کردند.

از آغاز رشد ادبیات بنگالی تا به امروز، در مورد حادثه کربلا بسیار نوشته شده است و کتاب ها و کتابچه ها به تعداد زیادی منتشر شده است؛ برای نمونه به چند کتاب اشاره می کنیم: قتل قاسم و نجات زین العابدین به قلم ابوعلی محمد حامد علی، کربلا به قلم محمد عبدالباری، کربلا  از خیره الله،  جنگ کربلا  از ضمیر حسین القادری، مراسم محرم از خان بهادر عابد علی، زمینه تاریخی و دریای غم از عبدالغفور صدقی،  ادبیات مرثیه بنگالی، از دکتر غلام ثقلین،  داستان کربلا از ا، ن، م، بذل الرشید،  تاریخنامه جنگ کربلا و خانواده پیامبر  و  تاریخنامه کربلا و خانواده امام  از محمد برکت الله. نیز تعداد زیادی از کتابچه ها تحت عنوان «حسن و حسین ع» و «کربلا» به زبان بنگالی منتشر شده است. شاعران بنگالی از جمله شهادت حسین، غلام مصطفی، قاضی نذرالاسلام، فرخ احمد و ... در باره محرم و کربلا اشعار ارزنده ای را سروده اند. شاعر شهادت حسین در شعر خود با عنوان «شهید کربلا»  می سراید ( برگردان به فارسی):

ای مردم بشنوید که صدای ناله در سراسر گیتی بلند است، آه! آه! یا حسین! در آسمان بلند است، آنکه جایش در جنات است، در دشت کشته می شود، و ناله رودخانه به ساحل می رسد.

و در شعر دیگری با نام «محرم» می سراید (برگردان به فارسی):

این همان محرم است، غم آنروز ای مسلمانان! فراموش کرده اید ؟، دین شما اسلام است، ...

  شاعر ملی بنگلادش قاضی نذر الاسلام با کلمات زیبا و منظوم، محرم را در اشعار بنگالی تقدیم کرده است (برگردان به فارسی):

امروز همان ماه محرم باز آمده است، ایثارگری می خواهیم نه مرثیه و ناله را ...

فروخ احمد شاعر معروف در شعر خود تحت عنوان «شهید کربلا» می گوید (برگردان به فارسی):

توشه ها را بردار،  ببین در پیش رویت دشت کربلا و اسب سواران را،  شن ها  در آن دشت مثل دوزخ می سوزانند، و نشانی از سبزه و گیاه ندارند، ماتم در آسمان و هوا بلند می شود، درختان و سنگ ها نیز در ماتم هستند، امروز ما آمده ایم در دشت کربلا ، ای حسین! ...

شاعران و ادیبان بنگالی تلاش کرده اند تا ضمن بیان تاریخ ایثارگری در محرم، ملت را به همان مکتب سوق دهند. قاضی نذر الاسلام در نوشته های خود می گوید: ای مسلمانان بیدار شوید، فریاد حیدری (یا علی ) بزنید، بگذارید همه چیز باخون شهید سرخ شود ...

به مناسبت محرم و عاشورا بسیاری از سازمان ها و انجمن های اجتماعی و فرهنگی، سمینارها، اجتماعات، سخنرانی های مذهبی، مجالس دعا و نیایش، مجالس درود رسانی به پیامبر اکرم (ص ) و غیره تدارک دیده می شود. در مساجد، مزارها و خانقاه ها، جلسه ها و محفل های ویژه برگزار می شود. روزنامه ها و مجلات، مقالات و اشعاری به مناسبت محرم وعاشورا منتشر می کنند. در بعضی جاها نمایشگاه هایی به مناسبت عاشورا ومحرم تشکیل می شود. رادیو و تلویزیون برنامه های ویژه پخش می کنند. البته این برنامه ها بدون موسیقی پخش می شوند. در واقع عاشورا و محرم در فرهنگ این سرزمین، مثل حسی انقلابی، در جریان است.

نیز نگاه کنید به

مناسبت‌های ملی و مذهبی بنگلادش ؛ آداب ماه رمضان در بنگلادش ؛ عید قربان در بنگلادش ؛ عید میلاد النبی در بنگلادش ؛ جشن جلوس عیدالنبی در بنگلادش ؛ نماز عیدین در بنگلادش ؛ شب برات در بنگلادش