مناسبتهای ملی و مذهبی بنگلادش
این مناسبتها با توجه به تعداد مذاهب مختلف در بنگلادش به شرح زیر است:
نمازجمعه
نمازجمعه در عین حال که در نظر عموم مردم از اهمیت خاصی برخوردار است، روش برگزاری آن باعث شده تا فقط مفهوم عبادی مدنظر باشد و از طرح مسائل سیاسی خبری نیست.
به طـــور کلی در همه مساجد کشور، که جمعا حدود دویست هزار مسجد میشوند، در روز جمعه هر هفته، هم زمان نماز جمعه برگزار میشود. در روستاها 99 درصد مردم مسلمان و در شهرها 90 درصد و در پایتخت در حدود 80 درصد مردم مسلمان در نمازهای جمعه شرکت میکنند.
ائمه مساجد و یا جمعه از طرف نمازگزاران و یا کمیته مدیریت مسجد مربوطه، به طور دائمی و به صورت حقوق بگیر استخدام میشوند. فقط خطیب و ائمه جماعت «مسجد بیتالمکرم»، مسجد ملی بنگلادش در پایتخت، و نیز امام جماعت مسجد جامع شهر چیتاگنگ، از طرف دولت و از طریق بنیاد اسلامی دولتی منصوب میشوند.
تقریبا در تمام مساجد، خطبههای نماز جمعه از روی کتابی قدیمی خوانده میشود. در این کتاب برای هر ماه 4 یا 5 خطبه پیشبینی و نگارش شده است. محتوی این خطبهها مسائل اعتقادی، اخلاقی و معاد میباشد و جنبههای مذهبی را در بر میگیرد.
در مسجد بیت المکرم و چند مسجد مهم دیگر، خطبههای نماز جمعه را خطیب و امام جمعه آن مساجد مینویسند و میخوانند. شایان ذکر است که بجز یکی دو مسجد، در همه مساجد خطبههای نماز جمعه به زبان عربی خوانده می شود. در یکی دو مسجد مذکور که کاملا به دست جماعت اسلامی است، خطبه به زبان بنگالی ایراد میشود. معلوم است که خطبه عربی را اکثر مردم نمیفهمند و هیچ رابطهای با زندگی مردم ندارد؛ به همین دلیل از انعکاس آن در مطبوعات هیچ اثری نیست. البته از یکی دو دهه پیش این سنت به همه مساجد ترویج شده است که قبل از خطبه عربی، خلاصه خطبه و یا مسائل ضروری را امام جمعه در سخنان قبل از خطبه به زبان بنگالی بیان کند، ولی عملا به علت ضعف علمی وکمبود اطلاعات و یا مشکلات دیگر، به آن عمل نمیشود.
دو روزنامه در داکا ( یعنی روزنامههای سنگرام و ملت ) خلاصه خطبه نماز جمعه مسجد بیتالمکرم را که اکثرا مربوط به مسایل دینی و اجتماعی روزمره می باشد، منعکس می کنند. مولانا عبید الحق، امام جمعه بیت المکرم، بزرگ ترین خطیب مساجد بنگلادش است. وی نیز از طرف دولت برگزیده و استخدام شده است.
نمازهای جمعه در بنگلادش به جز چند نمونه، در رادیو و تلویزیون منعکس نمیشود. حتی در مطبوعات کشور نیز انعکاس ندارد. البته در چند نمونه که بعد از نماز جمعه مراسم سیاسی و یا سخنرانیهای بزرگ سیاسی مذهبی در محوطه بیرونی مسجد ملی کشور برگزار میشود، خبر آن در مطبوعات به چاپ میرسد که در خصوص نماز جمعه فقط جنبه اشاره و فرعی دارد. این نکته را نباید از نظر دور داشت که علت اصلی آن نداشتن مرکزیت واحد برای نماز جمعه میباشد و اصولا در نماز جمعه مطلب مهمی بیان نمیشود که مطبوعات بدان بپردازند.
ماه مبارک رمضان
حلول ماه مبارک رمضان در هرسال را کمیته فقهی رسمی، از طرف بنیاد اسلامی بنگلادش، به نام «کمیته رویت هلال ماه» اعلام میکند. افطاری دادن در این ایام برای مردم این سرزمین بسیار اهمیت دارد و مردم معتقد هستند که افطاری دادن سبب افزایش برکت روزی آنها خواهد شد. افطاری نیز، خود برای این مردم اهمیت خاصی دارد و به محض غروب آفتاب و شنیدن اذان، افطار میکنند. افطاری دادن در میان دستگاههای دولتی، احزاب، گروهها و انجمنهای فرهنگی بسیار چشمگیر است و هر دسته و گروهی سعی دارد در این مهمانی الهی سهیم باشد.
یکی از سنتهای رایج در این کشور برای بیدار کردن مردم به هنگام سحر، آژیری است که از کارخانهها برای بیداری مردم به صدا در میآورند. از نگاه جماعت اهل تسنن، «اعتکاف» در مسجد در روزهای آخر ماه مبارک مستحب بوده و حتی یک نفر بعد از روز بیستم ماه مبارک باید از سوی اهالی محل در مسجد اعتکاف کند، در غیر این صورت ترک سنت شده است.
شبهای قدر در فرهنگ مذهبی مردم بنگلادش بسیار مهم است و شب 27 رمضان را شب زندهداری میکنند. هفدهم رمضان را روز جنگ بدر می دانند و مراسمی را نیز برای بزرگداشت آن ترتیب میدهند. نماز تراویح نیز از جایگاه بسیار والایی بین اهل سنت برخوردار است. نماز تراویح هر شب ماه مبارک رمضان خوانده میشود و بیست رکعت میباشد که بایستی به جماعت خوانده شود. در این نماز هر شب یک جز از قرآن کریم توسط امام حافظ قرآن خوانده میشود. این نماز از نظر فقهی مستحب است اما مردم عاشقانه گاهی تا یک ساعت و نیم ایستاده این نماز را به جا میآورند.
عید فطر نیز یکی از بزرگترین اعیاد مذهبی این کشور است و معمولا سه روز تعطیل رسمی از سوی دولت اعلام میشود. از نیمه دوم مـــاه مبارک رمضان مردم به خرید عید میپردازند و در روز عید لباس نو میپوشند و صله رحم به جا میآورند و شیرینی مخصوص عید و انواع غذاها را مهیا میکنند. رادیو و تلویزیون نیز در این ایام برنامههای مخصوص پخش میکنند.
عید قربان ( عید الاضحی )
عید سعید قربان، دومین عید بزرگ مذهبی مسلمانان است که با شکوه هر چه تمام تر در کشور برگزار میشود. آداب و رسوم این عید سعید در شبه قاره، به ویژه در بنگلادش جلوه خاصی دارد که به شرح مختصری از آن پرداخته میشود.
کمیته رویت هلال
بنیاد اسلامی بنگلادش که بزرگترین سازمان دولتی اسلامی بنگلادش محسوب میشود، برای اعلام تاریخ شرعی رویت هلال ماه شوال ( عید فطر ) و عید قربان و... کمیته ویژهای دارد که به ریاست وزیر مذهب و با عضویت علما و رجال دینی کشور تشکیل میشود. در بیست و نهمین روز از هر ماه قمری کمیته فوق تشکیل جلسه میدهد. چنانچه رویت هلال ماه در یکی از نقاط کشور با شواهد عینی معتبر رویت شود، کمیته مذکور آغاز ماه جدید را اعلام میکند، در غیر این صورت بعد از پایان 30 روز کامل، اولین روز ماه جدید قمری آغاز میشود. معمولا رویت هلال در آسمان بنگلادش با ایران یکسان است.
تاریخ و نماز عید قربان
باتوجه به اینکه اکثریت مطلق مردم بنگلادش اهل تسنن (حنفی مذهب) هستند، آداب و سنتهای عید سعید قربان مطابق با همان فقه برگزار میشود. نماز عید قربان دارای دو رکعت و هر رکعت دارای سه تکبیر میباشد. نماز عید قربان طبق فقه اهل سنت، واجب عینی است. نماز عیدین ( عید فطر و عید قربان) طبق فقه اهل سنت باید در مصلی بزرگ (عید گاه) برگزار شود؛ ولی مدتها است که این سنت حسنه در بنگلادش نادیده گرفته شده است.
اجتماع اصلی نماز عید در عیدگاه ملی کشور، با امامت خطیب مسجد ملی بیت المکرم برگزار میشود.
قربانی
افراد مستطیع موظف هستند در عید قربان بعد از اقامه نماز عید به نیت تقرب به خداوند متعال، حیوانی حلال گوشت را،که عمدتا گوسفند یا بز یا گاو میباشد، ذبح کنند. طبق فقه اهل سنت هفت نفر میتوانند یگ گاو و یا شتر را مشترکا قربانی کنند. ولی گوسفند و یا بز را یک نفر میتواند قربانی کند. در روز عید قربان اکثر مردم مسلمان بنگلادش، مانند سنّتی، ذبح گوسفند یا گاو را برخورد فرض میدانند و به آن اهتمام ویژه دارند. این روز حال و هوای یک جشن بزرگ ملی و مذهبی را دارد.
گوشت قربانی
مستحب است که گوشت قربانی را به سه قسمت تقسیم کنند، یک قسمت برای خود، یک قسمت برای بستگان و قسمت سوم برای فقرا و مستمندان. پوست گاو و گوسفند ذبح شده باید به ایتام و فقرا، صدقه داده شود. گفتنی است عید قربان معمولا سه روز تعطیل رسمی است و دفاتر کلیه روزنامهها در این ایام تعطیل است و اکثر مردم به روستاها و شهرها رفته و ایام عید را با بستگان خود میگذرانند.
عاشورا و کربلا در فرهنگ بنگلادش
با عنایت به اسلامی بودن کشور، فرهنگ مردم بنگلادش فرهنگی است که در آن تاریخ، سنتها، عقاید، اندیشهها، سلیقهها و باورهای جمع شده تحتتاثیر ارزشهای اسلامی است. از این رو، از روزی که نور اسلام برای اولین بر این سرزمین تابید، اهمیت ماه محرم و روز عاشورا نیز در فرهنگ جمعی مردم این سرزمین جاری شد.
قبل از اینکه ایام روزه ماه مبارک رمضان واجب شود، رسول مکرم (ص) خود روزههای عاشورا را میگرفت و طبق دستور، اصحاب گرامی نیز این روزها را روزه میگرفتند. در ماه شعبان سال دوم هجری قمری حکم روزه برای ماه مبارک رمضان نازل شد. پیامبر گرامی اسلام (ص) در کنار گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان، روز عاشورا در ماه محرم را نیز روزه میگرفتند. بنابراین به تبعیت از این سنت، از بدو تبلیغات اسلام در سرزمین بنگلادش، آنهایی که به اسلام گرویدند، سعی کردند تا روز عاشورا را روزه بگیرند؛ که این سنت هنوز ادامه دارد.
مراسم عمومی دیگر این روز، سخنرانی و وعظ و خطابه واعظین مذهبی در اجتماعات عمومی پیرامون این رخداد عظیم تاریخی است. آنها همچنین نقل میکنند که قیامت در روز عاشورا برپا خواهد شد. این سخنرانیها در اذهان مردم اثر مثبتی میگذارد.
به طور تخمینی پس از گذشت هفتاد سال از ظهور اسلام، در روز دهم محرم سال 61 هجری مطابق با سال 680 میلادی حضرت امام حسین علیه السلام در دشت کربلا به مرتبه شهادت رسید. حادثه کربلا در بین مسلمانان بنگلادش، الهامی را به وجود آورد که در مبارزه برای اقامه حق و عدالت در صورتی که نیاز باشد باید جان را فدا کرد. در پی تاثیرگذاری در شیعیان و تحت تاثیر قرار گرفتن مردم بنگلادش، مراسم مخصوص برگزاری روز عاشورا به وجود آمد. از جمله راهپیمایی تعزیه و تاسیس امام باره (حسینیه) بود که هنوز هم رواج دارد و اینها تاثیرات مذهب تشیع را در بنگلادش نشان میدهد.
در سال 1609 میلادی شهر داکا تبدیل به مرکز استان بنگال ( حکومت مغول در شبه قاره هند ) شد و به نام شهر «جهانگیر نگر» (شهر جهانگیر) مشهور شد. جهانگیر نگر از بدو تاسیس تحت تاثیر عقاید تشیع قرار گرفت و با برگزاری مراسم عاشورا این تاثیر بیشتر نمایان شد.
شایان ذکر است که در سراسر شبه قاره هند به جز دکن هند (جنوب هند) فقط در شهر داکا قدیمی ترین امام باره به نام «حسینیه دالان» وجود دارد که معماری آن متاثر از سنت فرهنگی بنگلادش است. امام باره دیگری را نیز حاجی محمد محسن معروف به «قهرمان بذل و بخشش» در محلی بنام مورالی، تابع شهرستان جیسور ( واقع در غرب بنگلادش ) تاسیس کرد که هنوز باقی مانده است.همچنین در منطقه خارکی، تابع شهرستان جیسور، محلی وجود دارد که به «کربلا» معروف است. در منطقه عظیم پور (واقع در قسمت غربی) شهر داکا نیز جایی به نام کربلایی وجود دارد.
از آغاز پیدایش اسلام در سرزمین بنگلادش تا به امروز، اسامی تعداد بیشماری از کودکان را به نام مبارک حضرت امام حسین علیه السلام مزین می کنند. پدران و مادران اسامی فرزندان خود را طوری تعیین کردهاند که اسم حضرت امام حسین علیه السلام در ترکیب اسمها وجود داشته باشد، مانند: علاالدین حسین شاه، شهادت حسین، سجاد حسین، حسین علی، منیر حسین، انور حسین، ذاکر حسین، ارشاد حسین، مشرف حسین، ابوالحسین، فدا حسین و .... حتی به نام پسران حضرت امام حسین (ع)، اسم بسیاری از کودکان مزین به نامهایی از این قرار است: زینالعابدین، علی اصغر، علی اکبر و .... اسمهای سکینه، زینب و فاطمه نیز به مناسبت رخداد کربلا برای دختران انتخاب میشود. واقعه غمانگیز کربلا و روز عاشورا و نیز شهادت حضرت امام حسین (ع) و اصحاب و یارانش در ذهن و اندیشه مردم مسلمان بنگلادش متجلی است و بخشی از باورهای مردمی و به معنایی فرهنگ دینی بنگلادش را تشکیل داده است. همین عوامل است که نشان دهنده سیمای واقعی فرهنگ بنگلادش است.
به مناسبت واقعه کربلا تصورات زیادی نیز در میان مردم وجود دارد که بخشی از اجزای فرهنگ این کشور را تشکیل میدهد. مثلا اگر در موقع غروب در آسمان ابر قرمز دیده شود، مردم تصور میکنند که آن ابر از خون شهدای کربلا به وجود آمده است. گرچه ایــن تصور اساس ندارد، اما آن خاطره شهادت کربلا را در اذهان مردم عامه و روستانشین زنده میسازد. در بسیاری از خانوادههای مسلمان بنگلادش قسمتی از گوشت قربانی عیدالاضحی را با روش خاصی تا روز عاشورا نگه می دارند و در آن روز میخوردند.
در ادبیات بنگالی کتابهایی تحت عنوان «جنگنامه» به رشته تحریر در آمده است. این کتابها به صورت منظوم نوشته شدهاند و نوعی اشعار طولانی هستند که در اصطلاح محلی «پونتی» گفته میشود. نیـــز ادبیات مرثیه، جاری، قصیده، غزل و ... در زبان بنگالی رشد پیدا کردهاند و این آثار مردم بنگال را با حادثه کربلا مانوس میکنند. نوحهای است که با این جملات آغاز شده است: «ای شمر! خنجرت را آهسته بر گلویم بزن تا بتوانم ناله زینالعابدین را بشنوم». این نوحه در بین مردم روستایی بنگال، در همه خانوادهها شهرت پیدا کرده است. هر کس این نوحه را میشنود اشک در چشمانش جاری میشود.
در مورد رخداد غم انگیز کربلا کتابهای زیادی به نظم و نثر به زبان بنگالی نوشته شده است . در قرن هفدهم شاعر بنگالی شاغریب الله کتابی با عنوان جنگنامه بزرگ صحیح را نوشت. در این کتاب منظره شهادت حضرت امام حسین علیه السلام منعکس شده است؛ به ویژه منظره جدا سازی سر مبارک آن حضرت توسط شمر، وقتی که بر سینه مبارک آن حضرت نشست و سر امام را جدا ساخت و از جمله عرش، لوح و قلم، بهشت و دوزخ و ... شروع به نالیدن کردند و آسمان و زمین وحتی کوهها و باغها و دشت کربلا ناله کردند، خورشید و ماه همه سیاه شدند و جانوران بر این حادثه نالیدند.
در قرن هفدهم با همین مضمون شاعر دیگری به نام محمد خان کتابی منظوم با عنوان مقتل حسین(ع) نوشت که توجه همگان را جلب کرد.
در سالهای مختلف کتابهای دیگری نیز با عنوان جنگنامه (در مورد حادثه کربلا) نوشته شد. در آثار قرن نوزدهم، در نوشته های مربوط به محرم، عاشورا و کربلا بعضی از تعبیرات هنری ادبی مشاهده میشود. در این عصر ادبیات نثر رشد پیدا کرد و نوشتن شعر و نظم ( با جنبه های هنری جدید ) ادامه یافت و ادیبان، واقعه غم انگیز کربلا را در قالب نثر آغاز کردند. در اواخر قرن نوزدهم، میر مشرف حسین کتاب بزرگ دریای غم را درباره حادثه کربلا نوشت که نظر همگان را جلب کرد و مردم از آن به طور گسترده استقبال کردند. در واقع این کتاب نیمی تاریخی و نیمی تخیلی است، یعنی نه کاملا تاریخ است نه کاملا داستان، بلکه شبه داستان یا شبه تاریخ است. با وجود این، هنوز این کتاب محبوب مردم مسلمان بنگال است و تقریبا در همه خانهها نسخههای آن پیدا میشود. زمانی در روستاهای سراسر بنگال مرتبا مجالس برای خواندن و شنیدن دریای غم تشکیل میشد. یک نفر این کتاب را میخواند و دیگران گوش میکردند؛ شنوندگان در حین شنیدن، احساساتی و غمگین میشدند. محبوبیت این کتاب هنوز در میان عموم باقی است. کتاب دیگری در زبان بنگالی یافت نمیشود که مانند کتاب دریای غم درباره واقعه کربلا موردتوجه و پذیرش عمومی قرار گرفته باشد.
ما می دانیم حضرت امام حسین علیه السلام که سردار بزرگ حق و عدالت و انصاف بود، در روز دهم محرم سال 61 هجری قمری در کربلا در ساحل رود فرات علیه ارتش بزرگ حاکم ظالم وقت، یزید شجاعانه جنگید و شهادت را به جان خرید و شهادت آن حضرت الگوی مسلمانان قرار گرفت و در تاریخ اقامه حق و عدالت، غایت روشن و شکوهمند ایثارگری گشت و به مقام سیدالشهدا رسید. وی ضمن قربانی کردن جان پاک خود در دشت کربلا، به اثبات رساند که قافله حق در حرکت خود تسلیم نمیشود. حادثه کربلا به مردم مسلمان الهام میبخشد تا متحد شوند و برای اجرای حق و عدالت و علیه بیعدالتی و ستمگری و ظلم قیام کنند. در انقلابی که در سال 1857 میلادی علیه انگلیسیها (در سراسر شبه قاره ) آغاز شد، تاثیر عاشورا کاملا مشهود است. راهپیمایان شرکتکننده در مراسم عاشورا در شهر داکا، به پادگان انگلیسیها در آرمانیتولا حمله و آنجا را تخریب کردند.
از آغاز رشد ادبیات بنگالی تا به امروز، در مورد حادثه کربلا بسیار نوشته شده است و کتابها و کتابچهها به تعداد زیادی منتشر شده است؛ برای نمونه به چند کتاب اشاره میکنیم: قتل قاسم و نجات زینالعابدین به قلم ابوعلی محمد حامد علی، کربلا به قلم محمد عبدالباری، کربلا از خیره الله، جنگ کربلا از ضمیر حسین القادری، مراسم محرم از خان بهادر عابد علی، زمینه تاریخی و دریای غم از عبدالغفور صدقی، ادبیات مرثیه بنگالی، از دکتر غلام ثقلین، داستان کربلا از ا، ن، م، بذل الرشید، تاریخنامه جنگ کربلا و خانواده پیامبر و تاریخنامه کربلا و خانواده امام از محمد برکت الله. نیز تعداد زیادی از کتابچهها تحت عنوان «حسن و حسین ع» و «کربلا» به زبان بنگالی منتشر شده است. شاعران بنگالی از جمله شهادت حسین، غلام مصطفی، قاضی نذرالاسلام، فرخ احمد و ... درباره محرم و کربلا اشعار ارزندهای را سرودهاند. شاعر شهادت حسین در شعر خود با عنوان «شهید کربلا» میسراید:
ای مردم بشنوید که صدای ناله در سراسر گیتی بلند است، آه! آه! یا حسین! در آسمان بلند است، آنکه جایش در جنات است، در دشت کشته میشود، و ناله رودخانه به ساحل میرسد.
و در شعر دیگری با نام «محرم» میسراید:
این همان محرم است، غم آنروز ای مسلمانان! فراموش کردهاید ؟، دین شما اسلام است، ...
شاعر ملی بنگلادش قاضی نذر الاسلام با کلمات زیبا و منظوم، محرم را در اشعار بنگالی تقدیم کرده است:
امروز همان ماه محرم باز آمده است، ایثارگری میخواهیم نه مرثیه و ناله را ...
فروخ احمد شاعر معروف در شعر خود تحت عنوان «شهید کربلا» میگوید:
توشهها را بردار، ببین در پیش رویت دشت کربلا و اسب سواران را، شنها در آن دشت مثل دوزخ میسوزانند، و نشانی از سبزه و گیاه ندارند، ماتم در آسمان و هوا بلند میشود، درختان و سنگها نیز در ماتم هستند، امروز ما آمدهایم در دشت کربلا ، ای حسین! ...
شاعران و ادیبان بنگالی تلاش کردهاند تا ضمن بیان تاریخ ایثارگری در محرم، ملت را به همان مکتب سوق دهند. قاضی نذر الاسلام در نوشتههای خود میگوید: ای مسلمانان بیدار شوید، فریاد حیدری (یا علی ) بزنید، بگذارید همه چیز باخون شهید سرخ شود ...
به مناسبت محرم و عاشورا بسیاری از سازمانها و انجمنهای اجتماعی و فرهنگی، سمینارها، اجتماعات، سخنرانیهای مذهبی، مجالس دعا و نیایش، مجالس درودرسانی به پیامبر اکرم (ص) و غیره تدارک دیده میشود. در مساجد، مزارها و خانقاهها، جلسهها و محفلهای ویژه برگزار میشود. روزنامهها و مجلات، مقالات و اشعاری به مناسبت محرم و عاشورا منتشر میکنند. در بعضی جاها نمایشگاههایی به مناسبت عاشورا و محرم تشکیل میشود. رادیو و تلویزیون برنامههای ویژه پخش میکنند. البته این برنامهها بدون موسیقی پخش میشوند. در واقع عاشورا و محرم در فرهنگ این سرزمین، مثل حسی انقلابی، در جریان است[۱].
عید میلاد النبی (ص)
بنیاد اسلامی بنگلادش ( اسلامیک فاوندیشن ) که از طرف دولت، بر امور مسائل کشور نظارت دارد، برنامههای گوناگونی را بدین مناسبت تدارک میبیند و هر ساله در این روز، مراسم بزرگ همراه با سخنرانی و نعت برگزار میکند. لازم است پیش از صحبت درباره عید میلاد النبی (ص)، اشاره کوتاهی به عکس العمل وهابیت تحت عنوان «سیره النبی» در برابر این عید بشود.
سیره النبی
دلیل اینکه بعضی از دسته جات و یا گروهها از عنوان و اصطلاح «سیره النبی» در مقابل «میلادالنبی» (ص) استفاده میکنند، این است که چون این افراد تحت تاثیر افکار وهابیت قرار دارند و از طرفی هم نمیخواهند رو در روی افکار عمومی قرار گیرند؛ آنها برگزاری روز عید و جشن را نوعی «بدعت» میدانند، بنابراین، از این روز به نام «سیره النبی» یاد میکنند.
طرفداران حزب جماعت اسلامی و بعضی از پیروان مکتب وهابیت حامی «سیره النبی» هستند و پیروان پیرها و اهل تصوف و سنیها طرفدار «میلادالنبی (ص)» هستند. منطق این گروه این است که طبق حدیث پیامبر، فقط عید فطر و عید قربان عیدهای مسلمانان تلقی میشوند و عید دیگری وجود ندارد.
تاریخ میلاد النبی(ص)
بنابر روایت مشهور اهل سنت، دوازدهم ماه ربیع الاول روز تولد و روز وفات حضرت ختمی مرتبت (ص) است، ولی با توجه به گفته پیامبر اکرم (ص) که فرمودهاند تولد و وفات من برای شما باعث سعادت است، چنین روزی جشن گرفته میشود.
چگونگی مراسم
مراسم عید «میلاد النبی (ص)» و «سیره النبی» به صورت همایش، سخنرانیهای مذهبی در مساجد و محافل عمومی و مردمی برگزار میشود. سازمانها و مراکز فرهنگی و ادبی هر یک متناسب با برنامههای خود اقدام به مسابقههای قرائت قرآن، نعت خوانی، سرود، مقاله نویسی و ... میکنند. گفتنی است که جشن میلاد النبی (ص) در بعضی نقاط از سه تا هفت روز ادامه دارد.
جشن جلوس
سنیهای تند رو اقدام به برگزاری راهپیمایی مردم به نام «جشن جلوس عیدالنبی» (ص) میکنند. در این راهپیمایی پیروان آنها به صورت گسترده شرکت میکنند و آن را باعث ثواب و اجر و نشانه عشق و محبت نسبت به رسول خدا تلقی میکنند. پیش آهنگ برگزاری چنین رسمی، پیروان مکتب «احمدیه سنیه طیبیه» میباشند که پیر این سلسله اهل پاکستان است و در این ایام به بنگلادش سفر میکند. نام وی سید شاه محمد طاهر از منطقه سیالکوت پاکستان میباشد. بزرگترین راهپیمایی جشن جلوس عید میلادالنبی در شهر چیتاگنگ هر ساله در 12 ربیع الاول برگزار میشود.
مردم معتقد به این روز ( به غیر از پیروان وهابیت)، به مناسبت عید میلاد النبی (ص) در خانههای خود غذاهای متنوعی پخته و در میان فقرا و نیازمندان تقسیم میکنند. در مناطق مختلف چیتاگنگ، برای برگزاری این مراسم مذهبی، گاو ذبح میکنند و گوشت آن را در بین اقوام تقسیم میکنند؛ زیرا این عمل را نوعی تبرک میدانند.
ملاحظات
در سالهای گذشته در این روزت، فقط مراکز آموزشی و غیردولتی تعطیل بودند، اما از سال 2001 دولت اقدام به تعطیل رسمی کرد. اعلامیههای تبریک این روز از سوی رییسجمهوری، نخست وزیر و مسئولین دولتی و شخصیتها بازتاب مطبوعاتی یافته است. این روز در شبه قاره هند همیشه با قرائت قرآن و محفل میلاد، که روز شادی و عید است، برگزار میشود. در دوره تسلط انگلیسیها، این روز تعطیل رسمی بود و به نام روز «فاتحه دوازدهم» شهرت داشت و مردم در آن روز جشن میگرفتند. ظاهرا تا قبل از استقلال پاکستان از هند، همین نام کاربرد داشت، اما پس از استقلال پاکستان، این روز به نام «عید میلاد النبی»(ص) تغییر یافت. در این روز، مردم با خواندن سرود و شعر و ابیات نغز و بسیار معروف شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی علیه الرحمه، یعنی:
«بلغ العلی بکماله/ کشف الدجی بجماله/ حسنت جمیع خصاله/ صلو علیه و آله»، محافل جشن و شادمانی و سخنرانی خود را گرم و پرنشاط میسازند. همچنین خواندن اشعار دیگر فارسی در این مراسم رواج دارد. گروهی هم دست به راهپیمایی میزنند و از این طریق سرور و شادی خود را بروز میدهند یا با پخش شیرینی، شادی خود را نشان میدهند.
ریشه اختلاف برای نامگذاری چنین روزی را باید در تلاش طرفدارانی دانست که طرفدار افکار وهابی هستند.
طرفداران عید میلادالنبی (ص) معتقدند که اگر پیامبر خدا خلق نمیشد، هیچ مخلوقی هم خلق نمیشد، لذا این عید بزرگترین عید جهان است و باید قدر آن شمرده شود؛ از این رو معتقدند این روز حتی اگرنوعی بدعت هم شمرده شود، بدعت خوبی است و باعث افزایش روحیه اسلامی و اخوت در جامعه میشود.
نماز عیدین
نماز عید فطر و عید قربان در بنگلادش و عموما در کشورهای شبه قاره ، اهمیت ویژهای دارد و هر شهری معمولا دارای مصلای مخصوص ( عیدگاه ) میباشد که نماز عید اصلی در آنجا برگزار میشود. رسانههای گروهی مانند رادیو و تلویزیون و مطبوعات به صورت کامل خبر برگزاری مراسم را پخش میکنند. مطبوعات با چاپ عکسهای ویژهای از هر نماز، گوشههایی از عظمت آن را به تصویر میکشند. تلویزیون بیشترین اهمیت را در اخبار سراسری خود به گزارشهای مصور نمازهای عید از پایتخت و شهرستانها میدهد. در بعضی مصلاها جمعیت نمازگزاران به بیش از یک میلیون نفر میرسد.
علی رغم پخش و انتشار گزارشهای کامل مصور از نمازهای عید، متاسفانه فقط به ظاهر امر پرداخته میشود. اصولا مسائل سیاسی، اجتماعی مسائل جهان اسلام، به ندرت در خطبهها مطرح میشود. در چند سال اخیر تلویزیون بنگلادش سعی کرده است که اخبار مراسم نمازهای عید کشورهای اسلامی از جمله ایران، مالزی، اندونزی و غیره را نشان دهد؛ مراسم نماز عید ایران که با شکوه خاصی برگزار میشود، توجه و تحسین مردم را بر میانگیزد.
شب برات
شب نیمه شعبان در میان اکثریت قاطع مسلمانان بنگلادش، «شب برات» شناخته شده است. بدین مناسبت اکثر مردم، شب را در مساجد و درحال تعبد و نیایش میگذرانند. مردم به زیارتگاهها میروند و مزار اولیا و بزرگان مذهبی در این شب رونق خاصی پیدا میکند.
«شب برات» واژهای فارسی است و نشانگر نفوذ فرهنگ فارسی در این منطقه است. طبق روایات اهل سنت، بعد از شب قدر، شب نیمه شعبان بزرگترین و پربرکت ترین شب سال محسوب میشود کـــه در آن شب خداوند (جل و علا) حیات و ممات و روزی بندگان را مقدر میکند و گنـــاه گنهکاران را به اغماض مینگرد. خداوند بندگان خود را مخاطب قرار میدهد و میفرماید که آیا کسی هست که از من مغفرت طلب کند تا من او را عفو نمایم؛ آیا کسی هست که از من طلب رزق کند تا من به او رزق بدهم. در این باب روایات زیادی درکتب اهل سنت وجود دارد. هر چند طرفداران وهابیت این روایات را جعلی تلقی میکنند. «شب برات» در جامعه بنگلادش سنتی حسنه است و به فرهنگی ریشه دار تبدیل شده است. مردم ترجیح میدهند که آن شب را در مساجد در بیداری و عبادت بگذرانند. روزنامههای بنگلادش گزارشها و مقالههای ویژهای در این رابطه انتشار میدهند. این روز تعطیل رسمی است و شیعیان این شب را که سالروز تولد حضرت ولی عصر (عج) است، گرامی می دارند[۲].
مراسم مذهبی هندوها به مناسبت بزرگداشت سالروز تولد شری کریشنا
مراسم مذهبی هندوها به مناسبت بزرگداشت سالروز تولد شری کریشنا، خدای آیین هندو، در مجامع هندوها در سراسر بنگلادش در 12 اوت مطابق با 21 مرداد برگزار میشود. جامعه هندوهای بنگلادش با راهپیمایی در خیابانها، این روز مذهبی را گرامی میدارند.
به گزارش روزنامه اتفاق، «شریکریشنا» برای سرکوب نیروهای شر و سرپرستی از نیروهای خیر به دنیا آمده بود. گفتههای وی در کتاب بهگوادگیتا (نغمههای آسمانی)، کتاب مذهبی هندوها جمعآوری شده است. منابع هندو حاکی از آن است که تولد شریکریشنا در 1506 ق .م صورت گرفته است. به عقیده آن ها، زمانی که دنیا پر از ظلم و بیدینی شده بود، شریکریشنا، در شهر متورا در هند متولد شد. نام مادر او ودیبوکی و پدر او بشن دیو بود. جامعه هندوهای بنگلادش در این روز با راهپیمایی مذهبی خود، این روز را گرامی میدارند و تعطیل رسمی است.
مراسم آیینی دورگاپوجا
بزرگترین عید هندوها در بنگلادش مراسم آیینی دورگا است. این مراسم در ماه کارتیک طبق تقویم بنگالی در فصل پاییز از 6تا9 کارتیک برگزار میشود. بدین مناسبت بتهای رنگارنگ در معابد هندوها نصب میشود. بت اصلی این عید که هندوها آن را پرستش میکنند، «دورگا» نام دارد که مادر، دختر و یا الهه زن «حافظ خلقت» نامیده میشود. پرستش از روز ششم ماه کارتیک شروع میشود. روز هشتم معتقدین از صبح تا غروب گرسنگی میکشند و چیزی نمیخورند و در روز نهم خدای دورگا به همراه ولوله جشن و شادی هندوها روی دست آنان حمل شده و به رودخانه «بوری گانگا» انداخته میشود و بدین ترتیب بزرگترین جشن هندوهای بنگلادش به پایان میرسد.
در مقاله «جشن پاییزی پرستش دورگا و چند کلام» به قلم آنیندوآکاش، که در روزنامه اتفاق در 23 اکتبر 2001 م به چاپ رسیده است، مطالبی درباره دورگا نوشته شده است. در این مقاله آمده است که در زمان قدیم جنگی بین خدایان شر و خدایان خیر رخ داده بود که خدایان خیر شکست خورده و از بهشت رانده شدند. بعدا خدایان رانده شده نزد خدای شیوا و ویشنو رفته و از آنها کمک خواستند. بعد از شنیدن شرح مظالم خدایان شر، این دو خدا خشمگین شده و در پی آن، از چهرههای آن دو نوری درخشید و از خدایان دیگر بنام برهما، ایندرا و ... نور ساطع شد و از مجموعه این نورها، خدای دورگا در هییت الهه ای زیبا به وجود آمد. این دورگا در عصرهای گوناگون برای سرکوب بدان و پرورش خوبان در این جهان نزول می کند؛ اساس و مبنای پرستش دورگا در این ایام در بنگلادش ریشه در این اسطوره دارد.
طبق اظهارات این نویسنده قبلا این جشن مخصوص اربابان جامعه بوده و بعدها جنبه مردمی یافته است. به مناسبت جشن پرستش دورگا، ادارات یک روز و دانشگاهها و مدارس کشور در بنگلادش به مدت هفت روز تعطیل میباشند.
مراسم مذهبی آبتنی هندوها ( آشتومی ) در بنگلادش
پیروان مذهب هندو در بنگلادش، در آبراه «لانکال بند» در ناراین گنج، در حومه جنوب شرق شهر داکا، مراسم تاریخی آیینی خود به نام «آبتنی هشتمین» را جشن می گیرند. مکان این مراسم ویژه آبتنی در ساحل رود «براهماپوترا» به وسعت سه کیلومتر می باشد.
این مراسم هر ساله در ماه «چوبترا» ( آخرین ماه به تقویم بنگالی)، مطابق با هشتم ماه هجری، برگزار می شود. در این منطقه 10 معبد، 6 آستانه ،3 پناهگاه و 13 جایگاه آبتنی هندوها وجود دارد. در این مراسم علاوه بر هزاران هندو از داخل بنگلادش، جمعیت بیشماری از هندوستان و نپال نیز شرکت میکنند. این مراسم در حدود سه روز طول میکشد[۳].
جشنهای ملی بوداییهای عشایر
جشنهای بوداییان بنگلادش هر ساله به مناسبت آغاز سال نو بنگالی برگزار میشود. مهمترین آنها به شرح هستند:
جشن بدر پرو بار ونا
پیروان آیین بودا در بنگلادش باعشق و علاقه خاص مذهبی خود جشن بدر پرو بار ونا را،که بزرگ ترین عید مذهبی آنان محسوب میشود، برگزار میکنند. از جمله برنامههای این روز پرتاب بادبادکهای آتش به هوا و رعایت سکوت برای طلب خیر همگان است. در این روز در معابد بوداییها، مراسم اعطای خرقه مذهبی به روحانیون بودایی صورت میگیرد[۴].
بودا پورنیما
در 29 آوریل هر سال، پیروان آیین بودا، بزرگترین جشن مذهبی خود را به نام «پورنیما» برگزار میکنند. بدین مناسبت سازمانهای مختلف بودایی برنامههای گوناگونی تدارک میبینند. دولت بنگلادش نیز این روز را تعطیل رسمی اعلام کرده است. بنا به روایت بوداییها در چنین روزی «بودا» بنیانگذار آیین بودایی، متولد شده است[۵].
29 آوریل، اولین ماه از سال
بوداییها دراولین ماه سال بنگالی بزرگترین عید خود را با نام جشن «بدر کمال» برگزار میکنند و بدین مناسبت یک روز تعطیل است.
16مارس، سالروز تولد شیخ مجیب الرحمان
سالروز تولد شیخ مجیب الرحمان بنیانگزار استقلال بنگلادش، بعد از روی کارآمدن دولت خانم شیخ حسینه دختر ایشان، بنگلادش این روز را تعطیل رسمی اعلام کرده است.
26مارس، روز استقلال ملی بنگلادش
در 26 مارس 1970 ارتش پاکستان به ارتش بنگلادش در داکا یورش برد و اقدام به سرکوب آزادیخواهان کرد و در نهایت منجر به استقلال بنگلادش شد. به یادبود آن روز، در تاریخ بنگلادش این روز، روز استقلال و ملی شناخته میشود و تعطیل رسمی است.
16دسامبر، روز پیروزی
در چنین روزی در پی جنگ 9 ماهه داخلی در 1971، نیروهای پاکستان از ارتش هند، که پشتیبان چریکهای آزادیبخش بنگلادش بودند، شکست خوردند و مجبور به ترک بنگلادش شدند. به همین مناسبت این روز را روز پیروزی نامیدهاند و تعطیل رسمی است.
اولین ماه مه، روز کارگر
اولین روز ماه مه سال میلادی همچون کشورهای دیگر جهان، روز کارگر و به نام روز مه برگزار می شود و بدین مناسبت یک روز تعطیل رسمی است.
15 اوت، روز سوگواری ملی
از زمان روی کارآمدن دولت خانم شیخ حسینه، روز قتل مجیب الرحمان به دست کودتاچیان نظامی در سال 1957، روز سوگواری ملی نامیده شده و تعطیل رسمی است.
14آوریل، روز بنگال
روز اول سال بنگالی است و تعطیل رسمی است.
آخرین چهارشنبه ماه صفر
آخرین چهارشنبه ماه صفر به عنوان یادگار روز بهبود نسبی کسالت رسول خدا (ص) در بستر بیماری، این روز تعطیل اختیاری رسمی است، یعنی ادارات دولتی باز است و فقط موسسات آموزشی تعطیل است.
فاتحه یازدهم، 11ماه ربیع الثانی
سالروز وفات شیخ عبدالقادر جیلانی ( گیلانی ) یک روز تعطیل رسمی است و بدین مناسبت موسسات آموزشی کشور نیز تعطیل و مابقی مراکز اختیاری است.
27ماه رجب، شب معراج
این روز به نام یادگار معراج النبی (ص) برگزار میشود و یک روز تعطیل رسمی اختیاری است، به خصوص موسسات آموزشی تعطیل است.
تعطیلات دیگر
علاوه بر روزهای مذکور، برای پیروان مذهب هندو 10 روز، برای مسیحیان 8 روز و برای بوداییها 5 روز تعطیل در نظر گرفته شده است. شایان ذکر است که برای موسسات آموزشی در بنگلادش در سال یک ماه تعطیلات در فصل تابستان است و ماه رمضان را نیز عموما در تعطیلی به سر میبرند.
نیز نگاه کنید به
مناسبتهای ملی و مذهبی تایلند؛ مناسبتهای ملی و مذهبی روسیه؛ مناسبتهای ملی و مذهبی کوبا؛ مناسبت ها، تعطيلات و تفریحات در لبنان؛ مناسبتهای ملی و مذهبی مصر؛ تعطیلات رسمی سراسری در چین؛ مناسبتهای ملی و مذهبی سنگال؛ مناسبتهای ملی و مذهبی فرانسه؛ مناسبتهای ملی و مذهبی آرژانتین؛ مناسبتهای ملی و مذهبی اردن؛ مناسبتهای ملی و مذهبی اتیوپی؛ مناسبتهای ملی و مذهبی سیرالئون؛ مناسبتهای ملی و مذهبی قطر؛ مناسبتهای ملی و مذهبی تاجیکستان
کتابشناسی
منبع اصلی
توسلی، محمد مهدی، علی زاده کندی، عزیز، توسلی، سینا(1391). جامعه و فرهنگ بنگلادش. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار).
نویسندگان مقاله
محمدمهدی توسلی، عزیز علی زاده کندی و سینا توسلی