جغرافیای طبیعی و انسانی بنگلادش

جغرافیای طبیعی و انسانی کشور بنگلادش شامل جغرافیای طبیعی مشتمل بر موقعیت جغرافیایی، آب و هوا، ارتفاعات و ناهمواری ها، رودها، پوشش گیاهی و جانوری و جاذبه ها و دیدنی های طبیعی بنگلادش و نیز جغرافیای انسانی مشتمل بر جمعیت، پراکندگی و تراکم جمعیتی، وضعيت شهرنشينی و روستانشينی، هرم سنی و جنسیتی جمعیت و ساختار قومی جمعیت بنگلادش است که به شرح زیر است:

جغرافیای طبیعی

سرزمین بنگلادش بین 2034 و 2638 درجه عرض شمالی و 881 و 9241 درجه طول شرقی قرار دارد.

حدود و وسعت

کشور بنگلادش جزو کشورهای شبه قاره هند است. وسعت آن147570 کیلو متر مربع می باشد و در بخش شرقی جنوب آسیا واقع شده است. این کشور از سه طرف شمال ، شرق و غرب با کشور هند و از جنوب شرقی با کشور میانمار (برمه )  مرز مشترک دارد. سمت جنوب آن را  خلیج بنگال فرا گرفته است.

ارتفاعات و ناهمواری ها

به طور کلی، بنگلادش به عنوان سرزمینی دلتایی با جلگه پهن رسوبی شناخته می شود. از نظر جغرافیای طبیعی و بر اساس پستی و بلندی به سه ناحیه مشخص تقسیم می شود: 1. تپه ها 2. سرزمین های مرتفع 3. جلگه ها.

تپه ها

منطقه تپه ای در بخش چیتاگنگ در جنوب شرقی قرار دارد و عمدتاً از سنگ های رسی تشکیل شده است. متوسط ارتفاع تپه ها 1000 پاست. بلندترین قله «مودوک موال» با ارتفاع 3292 پا، در مرز بنگلادش با برمه می باشد.

سرزمین های مرتفع

سرزمین های مرتفع شامل ناحیه «مدهوپور» در شمال شهر داکا و باربند در شمال غربی کشور می باشد. ارتفاع ناحیه مدهوپور، که وسعتی حدود 1500 مایل مربع دارد، بین 30 و 60 پاست. جلگه ها  به کوهپایه ای، سیلابی، دلتایی، آبگیر و ساحلی تقسیم می شوند.

جلگه ها  

جلگه های کوهپایه ای در شمال غربی، از شمال به جنوب با یک شیب متوسط سه مایلی امتداد دارند. جلگه های سیلابی از رسوبات قاره ای پدید آمده اند. جلگه های دلتایی از رسوبات دریایی و قاره ای تشکیل شده و جلگه های آبگیر از رسوبات دریایی شکل گرفته اند. وسعت جلگه ها حدود 90 درصد سرزمین بنگلادش را تشکیل می دهد. قطعه ای باریک در طول ساحل چیتاگنگ، جلگه ساحلی را مشخص می کند. مرداب ها در بنگلادش وسعت بسیار دارند و تقریباً در همه مناطق مشاهده می شوند.

رودخانه ها و خلیج

رودخانه ها

در اغلب مناطق بنگلادش رودخانه های پر آب جریان دارند. این رودها عامل اصلی در شکل گیری طبیعی این کشور هستند. برخلاف تعداد فراوان آن ها، سه رود عمده در این کشور جریان دارند:

• پادما؛
• براهماپوترا،جامونا؛
• مگنا.

رود پادما در واقع دنباله رودگنگ است که از دامنه جنوبی هیمالیا در اتراپرادش در هند سرچشمه می گیرد و از ترکیب دو جریان آبی «آلاکاناندا» و «بهاگیراتی» تشکیل می شود. این رود قبل از ورود به بنگلادش، در سرزمین هند جاری می شود و فقط یک رود فرعی در این کشور به آن می ریزد که «مهاناندا» نامیده می شود و از طرف چپ در بخش راجشاهی به آن می پیوندند. عمده ترین انشعاب پادما در بنگلادش، بهایراب، گری، مدهوماتی و آریان خان می باشند. این رودخانه ها دلتای گنگ را در جنوب غربی بنگلادش که منطقه وسیعی را در بر می گیرد، تشکیل می دهند. رود براهماپوترا از جنوب رشته کایلاس در دامنه شمال هیمالیا سرچشمه می گیرد و به طرف شرق می آید؛ از هند می گذرد و در بنگلادش جاری شده و به دو شاخه تقسیم می شود:

«جامونا»، که اکنون کانالی عمده است و به سمت جنوب جاری می شود، به پادمای اصلی در «گوالوندا» می رسد و از آنجا به سمت جنوب شرقی جریان می یابد ( در اینجا «پادما» خوانده می شود. ) و به مگنا در چندپور می پیوندد و سرانجام به خلیج بنگال می ریزد. رود مگنا از بخش سیلهت بنگلادش سرچشمه می گیرد. آب اصلی این رود، از دو رود «سروما» و «کوشیارا» که به هم می پیوندند، تأمین می شود. علاوه بر این ها، رودخانه های پادما، کیزنا، سور و کارناپولی نیز در بنگلادش وجود دارند.

خلیج بنگال

بنگلادش فقط از سمت جنوب و از طریق خلیج بنگال به اقیانوس هند راه دارد. ناحیه جنوبی بنگال را دلتای وسیع رود برهماپوترا به خلیج بنگال پیوند می دهد.

پوشش گیاهی و زندگی جانوری

آب وهوای استوایی و حاصلخیزی خاک در این کشور باعث رشد سبزیجات متنوع شده است. زمین های روستاهای این کشور پوشیده از درختان منگو ( انبه )، موز، جکفوروت، نارگیل، نخل، بامبو (خیزران) و درختان مفید دیگر است. بیش از 17 درصد این کشور پوشیده از جنگل است و گیاهان متنوع  سراسر زمین را پوشانده است.

مناطق کوهستانی معمولاً پوشیده از جنگل است. مهم ترین جنگل این کشور به نام «سون داربان» در ناحیه جنوب غربی واقع شده است که زیستگاه ببر سلطنتی بنگال است. مناطق ساحلی بیشتر پوشیده از جنگل های باتلاقی است. بزرگترین جنگل های «من گروو» (از خانواده شاه پسند) در دنیا در کرانه های ساحلی خلیج بنگال قرار دارند. همچنین این سرزمین دارای گیاهان متنوع و جانوران گوناگون است. علاوه بر ببر مشهور بنگال، زاغ سینه سرخ، به عنوان پرنده ملی شناخته شده است و نزد عموم به «دویل» (Doyel ) معروف است. تصویر این پرنده روی اسکناس های این کشور طراحی شده است. البته سمبل بنگلادش دو خوشه برنج، یک شاخه گل شاپلا (نیلوفر)، چهار ستاره و سه برگ گیاه کنف (جوت) می باشد. جالب است که نماد شهر داکا پایتخت این کشور و راهنمای این شهر بزرگ، میدانی به نام همان پرنده است (میدان دویل). سرزمین های حاصلخیز بنگلادش پر از انواع گل های منطقه گرمسیری و مرطوب است، اما گل ملی این کشور، نیلوفر آبی است که به «شاپلا» شهرت دارد. فراوانی میوه های این کشور ناشی از حاصلخیزی و موقعیت خاک آن است که می تواند میوه های مختلفی از جمله جکفوروت و انبه پرورش دهد.

آب و هوا، میزان بارندگی و دما

کشور بنگلادش از آب و هوای استوایی و گرم برخوردار است. این کشور به سبب نزدیکی با خلیج بنگال و نزدیک بودن به خط استوا، دارای هوای گرم و مرطوب و پرباران است و به همین سبب، هر چندگاه طوفان و سیل های مهیب در این کشور کشتارهای هولناک به راه می اندازد. این کشور دارای شش  فصل است.

• تابستان از 14 اوریل ( اغاز سال جدید ) تا 15 ژوئیه؛
• باران یا بارانی از15 ژوییه تا 15 اگوست؛
• پاییز از16 اگوست تا 15 اکتبر؛
• پیش زمستان از 16 اکتبر تا 14 دسامبر؛
• زمستان از 15 دسامبر تا 12 فوریه؛
• بهار از 13 فوریه تا 13 اوریل.

دمای حرارت در فصل زمستان، در سرتاسر کشور، از 5/13 تا 5/26 درجه متغیر است. ریزش متوسط باران در غرب، از 160 تا 200 سانتی متر و در جنوب شرقی، از 200 تا 400 سانتی متر و در شمال شرقی، از 250 تا 400 سانتی متر متغیر است.

جاذبه ها و دیدنی های طبیعی

جنگل سون داربان

طبق گزارش یونسکو ، جنگل «سون داربان»(Sundarban)، در جنوب غربی بنگلادش در ساحل خلیج بنگال، از تاریخ 4 فوریه 1999م به میراث جهانی پیوست. خانم شیخ حسینه در این روز با رونمایی یک تابلو، رسماً پیوستن سون داربان به میراث جهانی را اعلام کرد. «کمیته میراث و ثروت جهانی یونسکو» در 2009 م جنگل سون داربان را میراث شماره 22 جهان اعلام کرد. این منطقه جنگلی 41200 هکتار وسعت دارد.

کمیته میراث و ثروت یونسکو فقط 13900 هکتار  یعنی یک سوم  از این جنگل را میراث جهانی اعلام کرده است. ببر بنگال که از حیوانات معروف جهان است، در یکی از این سه قسمت وجود دارد. بعد از اعلام این منطقه به منزله بخشی از میراث جهانی، صید ماهی و بریدن درخت از این جنگل ممنوع شد.

پارک ملی

پارک ملی داکا، در 40 کیلومتری شمال شهر داکا در منطقه «بهاول» قرار گرفته است. بهاول، محلی بسیار زیبا و دیدنی با چشم اندازی عالی برای گردشگران، هنرمندان، عکاسان، پرنده شناسان و عموم مردم می باشد. این پارک بزرگ، مساحتی حدود 16000 جریب (acres) دارد که تعداد فراوانی از پرندگان محلی و حیواناتی مانند ببر، آهو، روباه، میمون، جوجه تیغی، سوسمار، انواع و اقسام مار و افعی و حیوانات دیگر را در خود جای داده است.

این پارک در واقع جنگلی طبیعی است که در داخل آن حدود هزار متر دریاچه مصنوعی طراحی و ساخته شده است تا گردشگران از فضای داخل آن حداکثر بهره را ببرند. در این دریاچه امکان ماهیگیری و قایق رانی برای عموم فراهم شده است. احداث باغ های گل در درون این جنگل، وجود 20 جایگاه ویژه برای گردشگران، 6 محل برای استراحت با امکانات رفاهی از دیگر امکانات وتسهیلات لازم در درون این جنگل زیباست.

جغرافیای انسانی

جغرافیای انسانی کشور بنگلادش شامل جمعیت، پراکندگی و تراکم جمعیتی، وضعيت شهرنشينی و روستانشينی، هرم سنی و جنسیتی جمعیت و ساختار قومی جمعیت بنگلادش است که به شرح زیر است:

جمعیت، اختلافات انسانی (نژاد)، حرکات جمعیت

بنگلادش با جمعیتی حدود  535/570/158 نفر، یکی از کشورهای بزرگ دنیا از نظر تراکم جمعیتی است. در سال 1991 میلادی جمعیت این کشور حدود 110 میلیون نفر بود. طبق گزارش (COHR: Centre on Housing Rights) و (ACHR: Asian Coalition of Housing Rights) در سال 1999میزان رشد جمعیت داکا حدود 1/8 درصد بوده که در هر کیلومتر مربع 798 نفر زندگی می کرده اند و این میزان در همان تاریخ در جهان بالاترین حد بوده است. در سال 2001 میلادی جمعیت این کشور به رقمی حدود 129 میلیون نفر افزایش یافت. بدیهی است که با بالارفتن جمعیت، مشکل تراکم آن نیز افزایش یافت. در حال حاضر، تراکم جمعیت حدود 1045 نفر در هر کیلومتر مربع  و حدود 28 درصد از کل جمعیت شهری می باشد.

بنگلادش از نظر کثرت جمعیت هشتمین کشور دنیا و نیز چهارمین کشور مسلمان از نظر تعداد جمعیت است. بیشترین حجم تراکم در شهر داکا و کمترین تراکم در ارتفاعات چیتاگنگ است. طبق گزارش همین منبع، دلیل رشد سریع شهر داکا، وجود سیلاب های فراوانی است که دهکده های اطراف داکا را به سرعت نابود کرده و موجب بی خانمانی مردم فقیر روستاها شده است؛ به طوری که مردم آواره برای بدست آوردن جا و غذا راهی پایتخت شده و در اطراف داکا مسکن گزیده اند.

نرخ مرگ و میر از هر 1000 نفر، حدود 57/73 نفر است، که در مقایسه با سایر کشور ها در ردیف 48 قرار دارد و نرخ امید به زندگی، 69/75 سال می باشد. نرخ رشد جمعیت 1/73 است که نسبت مرد به زن از هر 1000 نفر ، 106 و زن به مرد 100 نفر است. نرخ باروری در میان زنان 3/3 درصد و میزان تولد 22/98 درصد می باشد. میزان مرگ و میر 5/75  درصد است که از این رقم، 40/9 درصد را زنان و 59/1 درصد را مردان تشکیل می دهند. درصد سنی از 0 تا 14 سال، حدود 34/3 درصد ( یعنی 27551594 نفر  پسر و 64777626 نفر دختر) است. درصد سنی 15 تا 64 سال، حدود 61/1 درصد ( یعنی 43195645 نفر مرد و51989150 نفر زن ) است. درصد سنی از 65 سال به بالا،  2256163  نفر آقایان و 1193 نفر زنان  است. در یک نگاه کلی باید گفت که جمعیت کشور بنگلادش در سال 1801 م، 14/5 میلیون نفر، در سال 1851 م، 20/3 میلیون نفر، در سال 1901 م، 28/9 میلیون نفر، در سال 1921م، 33/3 میلیون نفر، در سال 1941 م، 42 میلیون نفر، در سال 1961 م، 50/8 میلیون نفر، در سال 1981 م،  89/9 میلیون نفر، در سال 2001 م، 129 میلیون نفر و در سال 2002 م، 133 میلیون نفر بوده است.

مهاجرت و تراکم

مهم ترین عامل مهاجرت در بنگلادش، عامل اقتصادی است. به دلیل جمعیت زیاد و رشد بالای آن، مهاجرت پیوسته از روستا به شهر و از کشور به خارج صورت می گیرد. روستاییان به دلیل سیلاب های مداوم و از دست دادن زمین های کشاورزی و نیز خانه و کاشانه خود، عازم شهرها به خصوص پایتخت می شوند. نوجوانان و تحصیل کرده های دانشگاه ها برای دست یابی به کار بهتر و آینده مطمئن، به کشورهای دیگر مهاجرت می کنند. به استناد منابع معتبر، مشکل عمده این کشور، مهاجرت نیروهای متخصص و کارآمد آن در سطح وسیع به کشورهای توسعه یافته از یک سو و مهاجرت جمعیت روستایی به شهرهای صنعتی به ویژه به داکا می باشد.    

ساختار قومی و جسمانی جمعیت

به نظر می رسد گروهی از هند و آریایی ها که در 2000 سال قبل از میلاد مسیح به طرف شرق حرکت کردند، در این منطقه مستقر شده باشند. اینان نخستین گروه هایی بودند که جمعیت این منطقه را تشکیل دادند. این رشد سریع جمعیت همراه با کاهش مرگ و میر به علت بهبودی وضعیت بهداشتی سبب شد که جمعیت کنونی کشور به  535570 158 نفر برسد. مصائب و بلایای طبیعی نیز سبب می شود که شمار زیادی از مردم جان خود را از دست بدهند. با وجود اینکه در خصوص دوران پیش از تاریخ بنگلادش و سرزمین های اطراف آن تحقیقاتی صورت گرفته است، اما امکان دسترسی به یک نتیجه مطلوب تا حدود زیادی غیر ممکن است و به مدارک و مستندات معتبر و نیز تحقیقات بیشتری نیاز است. از آثار باستانی کشف شده در این منطقه حقایقی آشکار شده که تا حدودی نتایجی را به دست داده است. سیاه پوستان از قدیمی ترین و به عبارت بهتر اولین گروهی هستند که در این منطقه شناخته شده اند و آثاری را در میان قبایل گوناگون از «آسام» تا «فیلیپین» به جای گذاشته اند.

گروه بعدی به نام بومیان پیش از استرالیایی ( پروتو استرالوید ) معروف می باشند. ظاهر آن ها دارای سری گرد، بینی پهن و پوستی به رنگ قهوه ای سوخته بودند. آن ها احتمالاً از آسیای غربی آمده و در آسیای جنوب شرقی پراکنده شده اند. این گروه نه تنها انواع کشت را در آسیای جنوب شرقی انجام دادند، بلکه در اراضی اطراف بنگلادش نیز آن ها را رشد و ارتقاء دادند. این نظریه که این گروه در کشاورزی فعال بوده اند، از طریق کشف تیرهایی که متعلق بـــه «عصر نوسنگی» می باشد، قابل اثبات است. همچنین  باقی ماندن بعضی واژه های جنوبی (AUSTRIC) در زبان بنگالی و زبان های وابسته آن، مانند  واژه های لنگال (شخم)، ناری گل  (نارگیل )، لائو ( کدو تنبل )، گاندا ( چهار )، کوری اشاره به وابستگی مردمان اولیه این سرزمین با بومیان استرالیا دارد. احتمالاً اقوام پیش از مغولی، سیاه پوستان جنوبی را از سمت شرق تعقیب کردند وتعدادی از آن ها تا دشت «چوتانگپور» پراکنده شدند. شاید مسیر مهاجرت عمده این اشخاص، به سوی آسیای جنوب شرقی بوده است.

در مدت کوتاهی این افراد به جمعیت پیشین افزوده و در آن ها تحلیل رفتند. قفقازی های کله دراز مدیترانه ای که در واقع عنصر اصلی افرادی که به نام «دراویدی» خوانده می شدند و قفقازی های نوع آلپی کله گرد به شبه قاره وارد شدند و از شمال غربی تا بنگلادش پراکنده شدند. هنوز مشخص نشده است که آیا گروه آلپی ها قبل و یا بعد از نوع قفقازی های کله دراز که به نام «آریایی» معروف هستند، وارد این منطقه شده اند یا خیر، و آیا از عناصر دیگر توانسته بودند به این سرزمین وارد شوند یا نه؟ در هر صورت احتمال دارد که هر دو عناصر یاد شده به این سرزمین آمده باشند. این رخدادها احتمالاً بین دو هزار یا دو هزار وپانصد پیش از میلاد و هزاره اول پیش از میلاد اتفاق افتاده است. از آغاز هزاره اول پیش از میلاد، روند آریایی شدن به وقوع پیوسته است، که البته این شیوه را بهتر است «برهمنیزه» شدن بخوانیم.

بسیاری از قفقازی های کله دراز که در قسمت بالای دره گنگ استقرار یافته بودند، به سوی نقاط پایین این دره حرکت کردند و حتی وارد دره «براهماپوترا» شدند. قبایل این ناحیه که وارد قلمرو دین «ودیک» ( ودایی ) شده بودند به دلیل توسعه آن، به دین هندو گرویدند. در واقع تاثیر چشمگیری که غیر آریایی ها برروی دین ودایی و پیروان آن گذاشتند، سبب تبدیل آن ها (قبایل بومی غیر آریایی) به برهمن شد، لذا این گروه به «برهمن» شهره شدند. مادامی که بیشتر غیر آریایی ها به عنوان طبقه فرودست باقی ماندند، طبقات بالای غیر آریایی ها به داخل کاست بالای سیستم جدید جذب شدند. با این پروسه مهاجرت، آریایی ها با عناصر ارمنی و آلپی مخلوط شدند و برهمنان وداها و کایاشت بنگالی را شکل دادند. به نظر می رسد قشر دوم از سه عنصر شکل گرفته باشد:

• پروتو استرالوید؛
• دو نوع از قبایل قفقازی های مدیترانه ای؛
• شودرا.

قشر اخیر، که طبقه کشاورز در کاست هندی می باشد، کمتر از دو قشر عمده اجتماعی دیگرظاهر شده است. پائین ترین قشر ترکیبی از کاست های هندو شامل: «کامار»(Chamar) ؛ «دم» (Dom)؛ «پُد»(Pod) و ترکیبی از قبایل بومی مانند «باجی»( Bagi) و «هادی»(Hadi)بودند که به احتمال قوی، پروتواسترالویدها و قفقازی های مدیترانه ای عنصر اصلی به حساب می آمدند.

  از قرن یازدهم پس از میلاد با توجه به فتوحات مسلمانان، مردم از سراسر آسیای غربی و سرزمین های شمالی شبه قاره به این سرزمین مهاجرت کردند و در این منطقه سکونت اختیار کردند. در بین آن ها قفقازی ها، ارمنی ها و مغول ها عنصر اصلی بودند. حکمرانان ترک چندین قرن در این سرزمین حکومت کردند که این مساله بیانگر جای پای حضور عنصر ترک در این سرزمین است که در میان مردم دیگر تحلیل رفته اند. عدم اعتقاد به سیستم کاست در اسلام سبب شد تا هر عنصر نژادی در میان مسلمانان ظاهر شود. طبق اظهار نظر «رایزلی» [6] عنصر کله گرد در بین ترکیب دراویدی های بنگالی که اصولاً مغولی خوانده می شوند، با یافته های «گوها» [7] و «چاندا» [8] بی اعتبار می شوند؛ اما نفوذ مغولی در بنگلادش به قدری قوی است که هیچ گونه جای شکی را باقی نمی گذارد.

پراکندگی جمعیت

تعداد زیادی از قبایل در مرزهای شرقی این کشور زندگی می کنند. مردم بنگلادش به چهار گروه قومی تقسیم می شوند:

1.دراویدی

     این گروه از اقوام « اورن ها»[9] با تعداد کمی از افرادی که اصل آن ها از جنوب هند می باشند، تشکیل شده است.

« اورن ها »، قبیله ای از هند مرکزی هستند که در سال های نخستین سده حاضر از هند به ایالت های چای خیز بنگلادش یعنی «سیلهت » و « چیتاگنگ » مهاجرت کرده اند . این افراد در سال 1931 م حدود چهل هزار نفر بودند که به زبان دراویدی صحبت می کردند؛ اینان تا سال 1951 این محل را ترک کرده و به نقاط دیگر رفته اند.

  طبق سرشماری سال 1951 ، که توسط دولت پاکستان صورت گرفت، فقط در حدود سه هزار نفر از این گروه باقی مانده بودندکه به زبان مادری خود صحبت می کردند. اکثر این ها دراویدی بودند. امروزه تعدادی از این گروه در کشتزارهای چای « سیلهت » مشغول به کار هستند.

2.گـــروه دوم شامــــل کسانــــی می شود که اساساً اصل و ریشه آن ها پروتو استرولوید است. «قاضی ها» [10] و « سانتال ها » [11] دو دسته عمده از این گروه هستند. سرزمین اصلی سانتال ها دشت چوتانگپور است که در سال 1870 از آنجا به سوی شمال شرقی و در سال 1920 به گلپارا مهاجرت کردند. این گروه سپس به داخل بنگلادش مهاجرت و در ناحیه « باربند » اقامت گزیدند و آن منطقه را که جنگلی بود، برای کشاورزی مساعد ساختند. پس از مدتی بعضی از آن ها از این منطقه ً به طرف آسام مهاجرت کردند و محل قبلی خود را برای افراد بومی یا افراد جدیدتر از دسته « سانتا » باقی گذاشتند. این حرکت در سال 1947 از سمت شمال به شرق انجام شد که درهمان جا باقی ماندند، اما با فشارهای بیرونی نتوانستند سنت ها و عادات خود را حفظ کنند. اکنون جمعیت آن ها در حدود 250 هزار نفر است که در غرب در « پورشاه »[12]، « هری پور »[13]و « ورین سان گال آپازیلاس»[14] مستقر شده اند. همچنین در شرق نیز هزاران نفر از آن ها در منطقه «سیلهت» به عنوان کارگران چای ساکن شده اند. گروه « قاضی » در شرق قرار دارند و محل اصلی آن ها تپه های قاضی یعنی بخشی از دشت مگالایا[15] در ناحیه سیلهت می باشد که تعداد جمعیت آن ها به 25 هزار نفر می رسد. تعدادی از این گروه، که حدود 700 نفر می شدند، به چیتاگنگ عزیمت کردند. بیشتر این افراد از کارگران چای می باشند.

3.دسته سوم «پولیه »[16] خوانده می شوند، عمدتاً زرد پوست هستند و به خوبی در ساختار جمعیتی مشاهده می شوند. این گروه بیشتر در شمال بنگال سکونت دارند. البته این گروه با آمیزش از پروتواسترالوید ها و وابسته به « کوچ »[17] می باشند.

  « کوچ » تعلق به گروه بزرگ تر دارد که از دیدگاه قومی و زبانی « بودو »[18] یا «بارا» [19] خوانده می شوند. در داخل این گروه،  دسته های « گارو» [20] ، « خاجونگ »[21] ، «کاچاری »[22] و «تیپرا» [23] قرار دارند.

  دسته « گارو » که حدود هشتاد هزار نفر می باشند، در تپه های « سوزانگ »[24] و عمدتاً در «هالوگات »[25] ، « دورگاپور »[26] ، « کالماکاندا »[27] ، « جنی گاتی »[28] ، « نالیتی باری »[29] و در انتهای شمالی « مادوپورترکت »[30] زندگی می کنند. این گروه افرادی قوی بنیه هستند که قدرت خود را از ناحیه تپه ای گارو در ایالت مگالایا در هند می دانند. این افراد خود را « ماندی کوسیک » [31] می نامند.

  گروه « هاجونگ » [32] شاخه ای از « گارو »[33]می باشد که عناصر غیر گارو ( بارانی ها ، هاری ها و غیره ) را در میان خود جذب کرده اند. این گروه در شرق تپه های سوزانگ زندگی می کنند.

    تعداد زیادی از « کاچاری ها » در کاچار هند و تعداد کمی از آن ها در ایالت سیلهت زندگی می کنند که از سمت جنوب تا دهکده تیپرا گسترش یافته اند.

     تپیراها ظاهراً از نام « توی پرا » [34] (پیش دریا ) گرفته شده است. اکثر این گروه نیز در داخل بنگلادش در تپه های ایالت ترکت محصور شده اند. تعداد زیادی از این گروه در « رامگر » و تعداد کمی در « سانگو » و دره های « ماتاموری » زندگی می کنند.

4.گروه « رنگ/رینگ » [35] ،که قبلاً به منزله قبیله ای جدا دسته بندی شده است، دقیقاً فرقه ای از تیپراها هستند. تعداد تیپراها حدود پنجاه هزار نفر می باشد.

  گفتنی است که در محدوده تپه ترکت و « ککراچری » [36] و محدوده « باندریان »[37] حدود سیزده قبیله گوناگون که به صد فرقه مختلف تقسیم بندی شده اند، از بهترین منابع مطالعات در خصوص اقوام در منطقه به حساب می آیند.

  چاکماها: نظریه ای که نسبت به « چاکماها » وجود دارد اینست که آن ها را از گروه های مختلف مغولی (زردپوستان) می دانند، اما دیدگاه قومی که در میان بنگالی ها وجود دارد حاکی از این است که  "چاکماها" نتیجه مهاجرت درون گروهی بنگالی های آراکانیزها هستند. البته در این خصوص هیچ گونه مدرک یا سندی وجود ندارد تا این ادعا را اثبات کند. هر چند بسیاری از آن ها چهره ای قفقازی دارند، اما این مساله نیز کاملاً در بین گروه های پیش از مغولی ها امری عادی است. آن ها به دو شبه قبیله تقسیم می شوند:

1.چاکما [38]

2.تانچانگا[39]

چاکماها یکی از بزرگ ترین دسته از این دو گروه است و عمدتاً در « کاسالونگ » [40] و قسمت علیا و میانه دره های « کارنافولی » زندگی می کنند. جمعیت این گروه در سال 1981، حدود 203 هزار نفر برآورد شده است ( Philips and Gritzner, 2007:20-55; Singh,2010:20-35).

   « تانچانگاها » اساساً در دره « رینگائون »[41] ساکن هستند و تعداد اندکی از آن ها در «علی کادام»[42] (در دره ماتاموری)، «ناکایونچاری »[43] و «اوکی اوپازیلا»[44] زندگی می کند که جمعیت آن ها را حدود 17 هزار نفر تخمین زده اند.

  « مغ ها » [45] از نظر تعداد، دومین گروه به حساب می آیند که تعداد آن ها به 135 نفر می رسد. «مغ ها» از نظر درون گروهی به دوگروه تقسیم می شوند : 1) « جومیامغ »[46] ، 2) گروه های کوچک تر «مورما»[47] ، « میاما»[48] ، « رونگ » [49] ، « راکینگ مور»[50].

  جومیامغ ( مغ های جومیا ) در ناحیه چیتاگنگ در یک دوره طولانی ساکن بوده اند و عمدتاً به کشت و زرع اشتغال داشته اند.

  زمانی که قلمرو مغ های راکینگ در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم بوسیله کشور برمه فتح شد، آن ها از آراکانگ مهاجرت کردند. این گروه اساساً از طریق ماهی گیری باقایق، امرار معاش می کنند.

  « باراس ها »[51]در دوره هایی  با مغ ها در یک گروه قرار داشتند، اما ازنظر گروه زبانی با آن ها تفاوت داشتند، زیرا آن ها پیرو آیین بودایی بودند. احتمالاً این گروه بخشی از افرادی بودند که زمانی در ساحل چیتاگنگ حکومت می کردند و از « اراکانز» [52] به بنگال آمده بودند. اکثر این افراد از نظر تفاوت های انسانی تقریباً شبیه زرد پوستان هستند و هیچ گونه شباهتی به بنگالی ها ندارند.

  سومین قبیله بزرگ در ناحیه چیتاگنگ، گروه « پیترا » و چهارمین آن « مرو» [53] می باشند. در خصوص « مروها » اطلاعات بسیار ناچیزی وجود دارد، زیرا تا سرشماری سال 1951 تعداد آن ها مشخص نشده بود. در آماری که در سال 1981 اعلام شد، تعداد آن ها حدود 17 هزار نفر برآورد شد. آن ها در اطراف رودخانه های « سانگو»[54] و « ماتاموری »[55] زندگی می کردند. بنگالی ها آن ها را «مورانگ»[56] می نامند به این علت که فرقه ای از تیپراها به آن نام خوانده می شوند که از مروها نبودند ( Ibid:30-35; Wilce, 1998:50-55 ).

« کوکی ها» [57] و «لوشی ها»[58] در شمال شرقی در ایالت « میزورام »[59]  ، در هند، زندگی می کنند و خود را « میزو» می نامند. تعداد اندکی از « کوکی ها » و « پالام ها» جز قبیله لوشی ها می باشند که در جنوب شرقی ناحیه سیلهت مستقر شده اند. زنان آن ها سارنگ هایی با طراحی زیبا می پوشند. البته پوشاک مردان و زنان با سایر قبایل تپه ای فرق دارد. حدود پنج هزار کوکی و پالم و لوشی در بنگلادش وجود دارد.

  پنج قبیله کوچک دیگر در بخش جنوبی تپه ترکت زندگی می کنند که احتمالاً همه آن ها به گروه «میزو – چین » تعلق دارند.

گروه « بوم » [60] یا « بن » [61] معمولاً اشاره به بنجوگی های بنگالی دارد که تعداد آن ها را حدود هزار نفر تخمین می زنند و عمدتاً در شرق « روما» می باشند.

« پانکو» [62] ، مردمی که وابستگی زیادی به یکدیگر دارند و امروزه در « ساپالونگ » [63] و ناحیه  «دامدامیا»[64] در قسمت علیای دره « کارناپولی » ساکن هستند.

«کومی یاکامی» [65] از گروه قبیله دیگری در این ناحیه می باشند که در ارتباط با آداب و زبان آن ها چیزی کشف نشده است. این گروه را معمولاً بیگانه یا ناشناخته می نامند.

«خین ها یا کین ها »[66] از قشر پایین چینی ها به حساب می آیند که در حدود هزار نفر از آن ها در طول « کاپتال کال » زندگی می کنند.

  «چاک» [67] قبیله کوچکی است در «ناکیدنک چری اوپازیال»، آن ها معمولاً به طور اشتباهی شامل چاکماها به حساب می آیند؛ حتی در سرشماری 1951 این اشتباه نیز رخ داده است. چندین فرضیه در رابطه با اصل و ریشه آن ها وجود دارد که احتمال پیوستگی آن ها را با چاکماها قوت می بخشد.

اکثر مانی پوری های ایالت هند، در سیلهت، کمال گنج و چوناروکات ساکن شده اند. اساساً این گروه مغولی هستند اما اغلب آن ها علامت هایی از ساختار قومی بنگالی دارند.

  گروه دیگری به نام مکری ها در سمت شمال دشت مگالالایا در جنوب سیلهت زندگی می کنند.

کلیه فهرست بالا که در خصوص قبایل ذکر شد، در واقع معرفی فشرده قبایل متعددی است که در بنگلادش به طور پراکنده در سطح کشور وجود دارند. بزرگ ترین گروه از این مردم در واقع افراد غیر قبیله ای هستند که به نام « بنگالی » مطرح می باشند. این افراد به زبان بنگالی صحبت می کنند. البته این فرضیه که بنگالی ها از یک ساختار قومی همگرا تشکیل شده اند، کاملاً غلط است.

  در میان اقوام مورد بحث، کاست های مختلف هندی از گونه های پروتواسترالوید، قفقازی و مغولی کاملاً پیدا است. ساختار جمعیتی بنگالی ها شامل گروه هایی با مشخصات کاست های بالای هندوها است، یعنی با ویژگی هایی مانند بینی زیبا و پوست روشنتر، و نیز تعدادی از کاست های پائین با مشخصه های سیماهای قفقازی می باشد.

  به هر حال در بین مسلمانان، این گستردگی قومی یافت نمی شود هر چند ساختار جمعیتی آن ها ترکیبی از همان خطوط هندو می باشد، اما ترکیبات جمعیتی از گروه های ترک ها، سامی ها و قفقازی ها ی آریایی در بین آن ها بیشتر نفوذ کرده است.

  بسیاری از ترک ها، فارس ها، عرب ها و افراد دیگری از ایرانی ها، سامی ها و آن هایی که ریشه ترکمنی دارنــــد، در این سرزمین ساکن شده اند. جایگزینی اصلی آن ها را هنوز می توان از طریق سیمای ظاهری مسلمانانی که در این منطقه زندگی می کنند، تشخیص داد.

    مسلمانان بسیاری از ایالت های « چیتاگنگ » و «نوکالی » [68] به طور جزیی دارای بینی عقابی هستند و یــــا ریش انبـــوه و سیمای کشیده دارند که شبیه عرب های یمنی و عمان می باشند. لذا این مردم در جاهایی مانند « دابل مورینگ»[69] ،«هادازری »[70] ، « انوار» [71]، «روزان»[72]، «پول کالی» [73] در ایالت چیتاگنگ، « پاکوندا » [74] و « حسین پور»[75] در ایالت میمنسینگ، «ماتهوپور»[76] ،« اپازیلا»[77] از ایالت « تانگیل »[78] ، «چاندپور»[79] ، «حاجی پور »[80] از ایالت کومیلا، « بیگم گنج » [81]در ایالت نوکالی، « تجگائون » [82] از ایالت قاضی پور، « دمرایی »[83] در داکا، « گلاپ گنج »[84]، « بنی بازار »[85] در ایالت سیلهت وغیره دارای چشم های روشن رنگین نسبت به افراد دیگر دارند، لذا این مساله اتفاقی به نظر نمی رسد؛ چرا که مدارک تاریخی و سنتی از قوم پتان ( که از نظر قومی شامل تـرک ها، فارس ها و پختون ها می شود ) نشانگر اینست که آن ها در این مکان ها ساکن شده اند. قبایل مشخص در آن سوی سند ( مانند آفریدی ها ) هستند که دارای چشم های روشن می باشند.

  بعضی از هندوها نیز دارای چشمان روشنی هستند که باید آن ها را از کاست های بالاتر و پتان ها دانست. مسیحی هایی که رد پای آن ها به اجداد پرتغالی های ماجراجو می رسد، کاملاً بور نیستند؛ هر چند بیشتر این افراد بور خارج از محدوده سکونت پرتغالی ها قرار داشته اند.

  گروه های همگرا که با نام « بنگالی »[86] خوانده می شود و در واقع از بزرگ ترین این افراد هستند، بیش از 98 درصد از کل جمعیت را تشکیل می دهند، که رقمی حدود صد و ده میلیون نفر از آن ها در بنگلادش زندگی می کنند؛ فرهنگ و زبان آن ها بر کل جامعه غالب است. همچنین حدود دویست هزار نفر مهاجر از ایالت های « بیهار »[87] ، « اتارپرادش »[88] و «گجرات »[89] نیز به این سرزمین آمده اند.

  در کشتزارهای چای نیز بعضی از اقوام « اوریاس » [90]، « بوناس »[91]، « نونی یاس » [92]و نیز افرادی که از دشت « چوتانگپور »[93] و قبل از سال 1947 به بنگلادش آمده اند، سکونت دارند. این افراد یا بدون قبیله هستند و یا در گروه های کوچکی که دیگر شکل قبیله ای آن ها از بین رفته است، تشکل یافته اند ( 149 -155 :1998 , Haroun er Rashid).

وضعیت شهر نشینی و روستا نشینی

بنگلادش عمدتا یک کشور روستایی است که در آن بیش از 80 درصد از nations 128 million people live in rural areas and mostly engaged in agriculture. ملت 150 میلیونی آن در مناطق روستایی زندگی می کنند و اغلب در بخش کشاورزی مشغول هستند. این کشور تا به حال دو و نیم دهه ازdevelopmental efforts to avert poverty and to achieve economic development and تلاش های توسعه، برای جلوگیری از فقر و برای رسیدن به توسعه اقتصادی و social change. تغییر اجتماعی، استفاده کرده است. Despite large inflow of capital and foreign aid to augment meager با وجود این که جریان زیادی از سرمایه و کمک های خارجی به این کشور سرازیر شده و برای توسعه، برنامه ریزی جدی صورت گرفته است، همچنان رشد پایین اقتصادی معضل اصلی این کشور است.

    به طور متوسط، ​​سرانه درآمد هنوز کم است و با استانداردهای جهانی، بیش از نیمی از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند. انفجار جمعیت، کمبود منابع، محدودیت های شدید زیست محیطی، نبود فناوری، برخی از عوامل اصلی نرخ آهسته رشد اقتصادی و افزایش فقر است. در حالی که دولت نظارت و ترویج شهرنشینی را توسعه داده است، اما هنوز نرخ آهسته شهر نشینی و گسترش نابرابری فضایی در کشور به خوبی قابل ثبت است. مطالعات موجود در urbanization in Bangladesh have largely focused on urban population dynamics, شهرنشینی در بنگلادش به طور عمده در دینامیک جمعیت شهری متمرکز شده است. income is still low by the World standards (US$470) and over half of theپاورقی

[i]-;

[ii]

[iii]

نیز نگاه کنید به

جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تونس؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه؛ جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مصر؛ جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اتیوپی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سیرالئون؛ جغرافیای طبیعی و انسانی ژاپن؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تایلند؛ جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تاجیکستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سریلانکا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی قزاقستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اسپانیا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مالی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی قطر؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سودان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی چین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اوکراین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی آرژانتین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اردن