ساختار سیاسی بنگلادش

نام رسمی و بین‌المللی این کشور «جمهوری مردمی بنگلادش» و نام اختصاری آن «بنگلادش» است. نام پیشین این کشور، «پاکستان شرقی» بود. تاریخچه تشکیل دولت مستقل در بنگلادش به سال ۱۹۷۱ بازمی‌گردد.

1. تاریخچه تشکیل دولت مستقل

تشکیل دولت و تدوین قانون اساسی در بنگلادش از سال ۱۹۷۱ آغاز شد. پیش از این، مردم این سرزمین با نام «بنگال» یا «بنگلا» شناخته می‌شدند و محدوده جغرافیایی آن شامل بنگلادش فعلی و کلکته بود. این منطقه یکی از ایالت‌های هند بزرگ تا قبل از جنگ جهانی دوم بود. پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، بنگال به عنوان «پاکستان شرقی» به پاکستان ملحق شد. اما به دلیل عدم توجه حاکمان پاکستان به زبان بنگالی و عدم رسمیت آن، موجی از تظاهرات و اعتصابات آغاز شد که نهایتاً منجر به استقلال بنگلادش در سال ۱۹۷۱ شد.

2. توسعه قانون اساسی و تغییرات حکومتی

پس از استقلال، اولین پیش‌نویس قانون اساسی بنگلادش تهیه شد و قدرت در دست رئیس جمهور قرار گرفت. این وضعیت تا قبل از دهه ۱۹۹۰ ادامه داشت؛ اما پس از آن با اصلاحات قانونی، رئیس جمهور بیشتر جنبه تشریفاتی پیدا کرد و قدرت اصلی به نخست وزیر منتقل شد.

3. رؤسای جمهور بنگلادش (۱۹۷۱ تا ۲۰۲۳)

شیخ مجیب الرحمان: 11 آپریل 1971 تا 12 ژانویه 1972؛
ابوسعید چودوری: 12 ژانویه 1972 تا 34 دسامبر 1973؛
محمد محمد الله: 26 دسامبر 1973 تا 25 ژانویه 1975؛
شیخ محبیب الرحمان (مجدد ): 25 ژانویه تا 15 آگوست 1975؛
خوندوکار مشتاق احمد: 15 آگوست تا 6 نوامبر 1975؛
ابوسادات محمد سیم: 6 نوامبر 1975 تا 21 آپریل 1977؛
ضیاء الرحمان: 21 آپریل 1977 تا 30 می 1981؛
عبدالستار: 30 می 1981 تا 24 مارچ 1982؛
حسین محمد ارشاد: 24 تا 27 مارچ 1982؛
آ. اف . ام، احسن الدین چودوری: 27 مارچ 1982 تا 11 دسامبر 1983؛
حسین محمد ارشاد ( مجدد ): 11 دسامبر 1983 تا 6 دسامبر 1990؛
شهاب الدین احمد: 6 دسامبر 1990 تا 10 اکتبر 1991؛
عبدالرحمان بیسواس: 10 اکتبر 1991 تا اکتبر 1996؛
شهاب الدین احمد: 9 اکتبر 1996 تا 14 نوامبر 2001؛
بدرالاوزا چو دوری: 14 نوامبر 2001 تا 21جون 2002؛
جمیرالدین سرکار ( موقت ): 21 جون تا سپتامبر 2002؛
ایازالدین احمد: از سپتامبر 2002 تا ژانویه 2007؛
فخرالدین احمد: از ژانویه 2007 تا فوریه 2009؛
محمد ظل الرحمن: از فوریه 2009 - 2013؛
عبدالحمید : 2013- 2023؛
محمد شهاب‌الدین : 2023 تا کنون ؛

4.بحران‌های سیاسی

۱. ۲۰۰۸-۲۰۱۴

- در دسامبر ۲۰۰۸، اولین انتخابات سراسری بنگلادش پس از دولت موقت که ارتش از آن حمایت می‌کرد، برگزار شد. عوامی لیگ به رهبری شیخ حسینه واجد با قاطعیت کامل ۲۶۲ کرسی از ۲۹۹ کرسی پارلمان را به دست آورد. ناظران بین‌المللی انتخابات را سالم و بدون تقلب اعلام کردند. شیخ حسینه واجد در ۶ ژانویه ۲۰۰۹ کار خود را در سمت نخست وزیری بنگلادش آغاز کرد و ظل الرحمن نیز از جانب پارلمان بنگلادش، رئیس جمهور شد.

- در سال ۲۰۱۳، بنگلادش شاهد اعتراضات گسترده‌ای بود که به دلیل محاکمه و محکومیت رهبران حزب جماعت اسلامی به جرم جنایات جنگی در جنگ استقلال ۱۹۷۱ به وقوع پیوست. این محاکمات منجر به ناآرامی‌های گسترده و خشونت‌های خیابانی شد. در انتخابات عمومی سال ۲۰۱۴، حزب ملی‌گرای بنگلادش (BNP) انتخابات را تحریم کرد و عوامی لیگ به رهبری شیخ حسینه بار دیگر پیروز شد. این انتخابات با اتهامات تقلب و سرکوب مخالفان همراه بود.

۲. ۲۰۱۵-۲۰۱۸

- اعتراضات و ناآرامی‌های ۲۰۱۵ در سال ۲۰۱۵، بنگلادش شاهد موجی از اعتراضات و ناآرامی‌های سیاسی بود که به دلیل اختلافات بین حزب عوامی لیگ و حزب ملی‌گرای بنگلادش (BNP) به وقوع پیوست. این اعتراضات منجر به خشونت‌های خیابانی و برخوردهای شدید بین نیروهای امنیتی و معترضان شد.

- انتخابات عمومی در سال ۲۰۱۸ نیز با اتهامات تقلب و سرکوب مخالفان همراه بود و حزب عوامی لیگ به رهبری شیخ حسینه بار دیگر پیروز شد. این انتخابات با اعتراضات گسترده و ناآرامی‌های سیاسی همراه بود.

۳. ۲۰۱۹-۲۰۲۴

- در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، بنگلادش با بحران‌های سیاسی و اجتماعی متعددی مواجه شد. اعتراضات دانشجویی به دلیل فساد و ناکارآمدی دولت، ناآرامی‌های گسترده‌ای را به همراه داشت. همچنین، بحران‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از پاندمی کووید-۱۹ نیز به ناآرامی‌های سیاسی دامن زد.

- در سال ۲۰۲۴، پس از اعتراضات گسترده دانشجویی و ناآرامی‌های مدنی، ارتش بنگلادش کنترل کشور را به دست گرفت و شیخ حسینه مجبور به استعفا شد. محمد یونس به عنوان مشاور ارشد دولت موقت منصوب شد تا کشور را در دوره بحران مدیریت کند.

5. انتخابات سراسری

بنگلادش از زمان استقلال در ۱۹۷۱، دوره‌های متناوبی از دموکراسی و حکومت نظامی را تجربه کرده است. نظام سیاسی این کشور بر پایه پارلمانی چند حزبی بنا شده، اما عملاً دو حزب اصلی - لیگ عوامی و حزب ملی‌گرای بنگلادش - بر صحنه سیاسی مسلط بوده‌اند.

- انتخابات ۲۰۰۸

پس از دوره‌ای از بی‌ثباتی و حکومت نظامی، انتخابات ۲۰۰۸ با مشارکت ۸۷ درصدی برگزار شد. حزب لیگ عوامی به رهبری شیخ حسینه با کسب ۲۳۰ کرسی از ۳۰۰ کرسی پارلمان، پیروزی قاطعی به دست آورد. این انتخابات به عنوان یکی از سالم‌ترین انتخابات‌های تاریخ بنگلادش شناخته می‌شود.

- انتخابات ۲۰۱۴

این دوره با بحران مشروعیت همراه بود. حزب ملی‌گرا (BNP) و ۲۰ حزب دیگر انتخابات را تحریم کردند. درگیری‌های خشونت‌آمیز منجر به کشته شدن بیش از ۲۰ نفر شد. لیگ عوامی در غیاب رقبای اصلی، اکثریت کرسی‌ها را کسب کرد.

- انتخابات ۲۰۱۸

شاخص‌ترین ویژگی این انتخابات، اتهامات گسترده تقلب و ارعاب رأی‌دهندگان بود. حزب حاکم با کسب ۲۸۸ کرسی، تسلط خود را تثبیت کرد. گزارشگران بین‌المللی از محدودیت‌های شدید رسانه‌ای و فعالان سیاسی انتقاد کردند.

- انتخابات ۲۰۲۴

آخرین انتخابات با تحریم گسترده مخالفان و اعتراضات خیابانی همراه بود. شیخ حسینه برای پنجمین دوره نخست‌وزیر شد. نرخ مشارکت به حدود ۴۰ درصد کاهش یافت و نگرانی‌های جدی درباره آینده دموکراسی در این کشور مطرح شد. پس از انتخابات ۲۰۲۴، شیخ حسینه تحت فشار اعتراضات گسترده و اتهامات تقلب انتخاباتی از قدرت کنار رفت و از کشور خارج شد. این اعتراضات، به‌ویژه از سوی حزب ملی‌گرای بنگلادش (BNP)، به خشونت و ناآرامی منجر شد و کشور را در وضعیتی بی‌ثبات قرار داد. اکنون دولت موقت تلاش دارد با اجرای اصلاحات و برنامه‌ریزی برای برگزاری انتخاباتی آزاد، آرامش و اعتماد عمومی را بازگرداند، هرچند حمایت کشورهای همسایه، به‌ویژه هند و چین، از حزب عوامی لیگ و حسینه، چشم‌انداز آینده سیاسی بنگلادش را نامشخص کرده است.

6- تحولات ساختاری کنونی

- تمرکز قدرت در دست حزب حاکم

- تضعیف تدریجی نهادهای نظارتی مستقل

- افزایش نقش نیروهای امنیتی در فرآیندهای سیاسی

- کاهش آزادی‌های مدنی و رسانه‌ای

- گسترش شکاف میان دولت و مخالفان

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی