ترجمه کتاب در قزاقستان

با ورود اسلام به آسیای مرکزی و قزاقستان زبان فارسی و عربی در این مناطق رواج یافت و پس از توسعه فرهنگ و رنسانس ادبی شگرفی که در فلات ایران و در منطقه خراسان بزرگ بوجود آمد، شعرای نامداری چون فردوسی ، حافظ ، سعدی ، جامی، رودکی، نظامی و... ظهور کردند و جهان را تحت تاثیر اشعار و ادبیات خود قرار دادند. که آسیای مرکزی و قزاقستان نیز متاثر از شاهکارهای ادبی این شعرا شدند. در قرون هفتم تا نهم ه.ق در آسیای مرکزی و قزاقستان داستان یوسف و زلیخا؛ خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، اسکندر نامه نظامی و گلستان سعدی ترجمه و منتشر شد و علاوه بر شاهنامه و مجموعه اشعار سایر شعرای برجسته فارسی زبان در محافل ادبی قزاقستان، رفیع‌ترین جایگاه را خمسه نظامی گنجوی به خود اختصاص داده است.

بیشتر شعرای قزاق اشعار فارسی را از زبان‌های روسی، آلمانی یا فرانسوی به زبان قزاقی ترجمه کرده‌اند؛ البته در میان شعرای قزاق شاعر و ادیبی همچون شاکریم نیز بوده است که آثار شعرای ایرانی را بی‌واسطه از زبان فارسی به زبان قزاقی ترجمه کرده است. شاکریم از شعرای بزرگ ملی قزاق است که در اواسط قرن نوزدهم میلادی می‌زیست. شاکریم آثار متعددی را ترجمه کرد که از آن جمله‌اند، یازده غزل حافظ و چهار باب گلستان سعدی شامل: در سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت و قناعت، و عشق و جوانی جالب است که شاکریم، لیو تولستوی را استاد معنوی خود شمرده و به آشنایی و دوستی با وی افتخار می‌کرد. شاکریم بعد از آبای و لیو تولستوی، شاعر بزرگ ایرانی، حافظ، را استاد و پیر خود می‌شمرد. او علاوه بر ترجمه چند غزل از حافظ به زبان قزاقی تلاش می‌کرد مانند حافظ شعر بسراید. یعنی در اشعار شاکریم استعاره، کنایه و تشبیهاتی چون مستی، یار، گل و بلبل، پیر، شراب، عاشق و معشوق و غیره را که حافظ در غزل‌های خود به کار برده، می‌توان مشاهده کرد.

شاکریم قودای بردی منظومه‌ای دارد که لیلی و مجنون نظامی را به شعر قزاقی بازگویی کرده است و این نشان می‌دهد که زبان فارسی همیشه در قزاقستان سابقه داشته است و در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی بعضی از آثار معروف ادبیات فارسی به قزاقی ترجمه شد. علیرغم پیشینه درخشان ترجمه کتب، اشعار و ادبیات فارسی و حضور بلامنازع فرهنگ ایرانی در آسیای مرکزی و منجمله در قزاقستان، امروزه و در دوران معاصر بجز ترجمه تعدادی کتاب از زبان فارسی به زبان قزاقی، آثار فاخری ترجمه نشده است که شاید یکی از دلایل مهم این نقیصه را می‌توان نبودن مترجم متبحر و کارآزموده و همچنین خالی بودن جای فرهنگ لغت فارسی به قزاقی و بالعکس دانست. که البته از سال ۲۰۱۴ در قزاقستان تدوین فرهنگ لغت دو زبانه آغاز شده است که امید می‌رود با تدوین این فرهنگ لغت مترجمین را در ترجمه بیشتر آثار کلاسیک و ترجمه کتب و منابع دوران معاصر یاری دهد.

یکی از منابع و کتبی که از زبان دیگر به زبان قزاقی ترجمه شده است کتب و منابع زبان روسی است که شامل کتاب‌ها، رمان‌ها و ادبیات کلاسیک و هم شامل کتاب‌ها و منابع دوران معاصر می‌باشد. که یکی از دلایل رونق ترجمه از زبان روسی به زبان قزاقی آشنایی کامل مردم و جامعه قزاقستان به زبان روسی می‌باشد و شخصیت‌های علمی و ادبی قزاقی بسیاری از آثار روسی را به زبان قزاقی برگرداده‌اند مانند شاه کریم که علاوه بر ترجمه اشعار شاعران ایرانی بسیاری از کتاب‌های شعرا و نویسندگان روس را به زبان قزاقی ترجمه کرده است، و امروزه نیز بیشترین ترجمه‌ها به زبان قزاقی از زبان روسی و در درجه بعد از زبان انگلیسی صورت می‌گیرد.

البته دولت قزاقستان به منظور معرفی این کشور به سایر ملل، تعدادی از کتاب‌های قزاقی مانند کتاب «دهه بحران» که منتسب به نظربایف رییس جمهور قزاقستان است را به زبان‌های مختلف ترجمه و منتشر کرده است که البته تعداد کتاب‌های ترجمه شده از زبان قزاقی به سایر زبان‌ها قابل توجه نیست ولی در برنامه ۲۰۵۰ به موضوع ترجمه توجه ویژه‌ای شده است و در بودجه سالانه قزاقستان بودجه مناسبی به دانشگاه‌ها، مراکز علمی و فرهنگی برای ترجمه کتاب‌های فاخر از قزاقی به زبان‌های دیگر و از زبان‌های دیگر به، زبان قزاقی اختصاص داده می‌شود تا جاییکه نظربایف در ابلاغ قانون توسعه ۲۰۵۰ در بند مربوط به حقوق شهروندان با ملیت‌های مختلف تصریح کرده است که:

«ما باید زبان قزاقی را مدرنیزه کنیم. باید زبانمان را به یک زبان معاصر تبدیل کنیم به دنبال اجماع اصطلاحات باشیم برای همیشه مسیله ترجمه واژه‌های جا افتاده بین‌المللی و خارجی به زبان قزاقی را حل کنیم. این موضوع نباید مربوط به عده‌ای متخصص در این زمینه باشد. حکومت باید آن را حل کند... پیشنهاد می‌کنم لیستی حداقل از صد‌ها کتاب‌های منتشر شده به زبان‌های معاصر را به طور معیار به زبان قزاقی ترجمه نمایید. شاید هم بهتر باشد آزمونی را بین جوانان برگزار نماییم که خودشان آنچه که برایشان جالب و مفید است پیشنهاد نمایند.»

نیز نگاه کنید به

ترجمه کتاب در تونس؛ ترجمه ی کتاب از زبان های خارجی به چینی و بالعکس؛ ترجمه کتاب در سنگال؛ ترجمه آثار آرژانتینی به زبان های دیگر؛ ترجمه در کشور مالی؛ ترجمه آثار نویسندگان زیمبابوه؛ ترجمه در کشور اردن

منبع اصلی

صابری، اصغر(1395). جامعه و فرهنگ قزاقستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

نویسنده مقاله

اصغر صابری