انواع ادبیات در بنگلادش

تولد، گسترش و تنوع زبان و ادبیات فرهنگ بنگلادش با تمسک به فرهنگ مردمی سرزمین بنگال صورت گرفته است. فرهنگ بنگالی عبارت است از فرهنگ مبتنی بر زندگی مردمی بنگال که در ساختار تنوع فرهنگ پیشین و معاصر این کشور تاثیر گذار بوده است، از قبیل فرهنگ هندی، فرهنگ بودایی، فرهنگ عربی، فرهنگ ایرانی و حتی فرهنگ اروپایی. البته در شکل‌گیری جریان پربار فرهنگ اسلامی بنگال، تاثیر جریان‌های شعری و عرفانی سرزمین فارس جنبه تازه‌ای دارد. در این زمینه نام شاعران نامی ایران مانند مولانا، جامی، سعدی و حافظ همیشه به یاد ماندنی است.

یکی از جریانات مهم ادبیات بنگالی، قصه‌های عامیانه است که در کنار آن قصه پریان، قصه‌های ذوقی عشقی، قصه‌های حماسی میهنی و قصه‌های مذهبی قرار گرفته‌اند. با تاثیرپذیری از جریانات مذکور، از قهرمانان ملی و اسطورهایی، ده‌ها داستان ساخته و پرداخته شده است. ویژگی اخلاقی این شخصیت‌های داستانی، خدمت و محبت به انسان‌هاست که از محدوده جغرافیایی کشور فراتر رفته در محافل بین‌المللی نیز مورد تمجید قرار گرفته‌اند. در میان شخصیت‌های مذکور اسامی «مهوا»، «ملوا»، «چندرایتی»، «کومولا»، «روپ بتی»، «کونکوولیلا»، «کازل ریخا»، و«دیوانه مدینه» و غیره را می‌توان نام برد. در کنار این افراد، آئینه بی بی، شیام رای، لیلا دیبی، نوحه پسر شجاع، کنجان، مالا، شانتی، رانی کومولا و غیره در زندگی سنتی مردم تاثیرات عاطفی عمیقی گذاشته است. در میان اینگونه داستان‌ها، داستان عمر علی ایرابتی و کالو غازی و چنتابتی، لال میان شیبتارا، سونابان و... بسیار معروف‌اند. در میان داستان‌های عشقی محلی بهلواسوندری، مدولاما، مالتی کوشوم مالا، مالونچوکونا، روپبان روپبتی، لال من لوجابتی، لال کومربهانومتی و ... نیز شایان ذکر می‌باشند. بعد از استقرار حکومت مسلمانان در قرن سیزدهم، بر اثر مهاجرت و مسافرت بسیاری از شاعران و صوفیان از کشورهای عربی و ایران، و نیز رفت و آمد بازرگانان برای تجارت، زبان و ادبیات ایران در اذهان و اندیشه مردم این سرزمین به طور گسترده تاثیر گذاشت. به دنبال آن، قصه‌های فراوان مردمی ایران به زبان بنگالی ترجمه شد. درمیان این داستان‌ها، منظومه‌های سیف الملوک و بدیع الجمال از دوناغازی، سیف الملوک لال متی از عبدالحکیم، یوسف و زلیخا از زیب الملوک، شمع رخ و شاه جلال مدهومالا ( عسل ) از منگل چاند، گدام لیکا از سعدی و گل بغاولی از نوازش خان از بقیه مشهورترند.

نویسنده معروف بنگالی پراماتاچودوری (Pramatha chowdhury) ، قابل بازیابی از https://boighar.in/product/pramatha-chowdhury-golpo-samagra/?srsltid=AfmBOooBPBc1MZM7YzCilq3O9fLlPXo0AQ8WFyw_oxf_fHu_TzXwod5z

داستان‌های کوتاه

کتب فراوانی در زمینه داستان‌های کوتاه، رمان و نمایشنامه را چهره‌های فرهنگی نوشته‌اند. نویسنده معروف بنگالی، پراماتاچودوری (Pramatha chowdhury) (1994-1916) توصیفی در خصوص داستان کوتاه دارد مبنی بر این که داستان‌های کوتاه متنی کوتاه با ویژگی‌های خاص دارند. رابنیدرانات تاگور(Rabindranath Tagore) (1941- 1861) در اشعار خود به نام Balsayaion ( زندگی با باران) داستان کوتاه را این گونه تعریف می‌کند:

«داستان کوتاه، داستانی است که دارای حجم کم ولی محتوای وسیع و غنی باشد».

اولین داستان کوتاه در بنگال، داستان‌هایی همچون yugalanguriye ،Twinrings ،1874 و Radharani ،1975 است که توسط بانکیم چاندرا چاتو پادایا نوشته شده است. از نویسندگان این دوره می‌توان به گنرانات گوپتا ( 1940- 1868) اشاره داشت که رمان‌های او در رابطه با رویدادهای اجتماعی فرهنگی است. البته شک نیست که بهترین و نام‌آورترین داستان‌نویس کوتاه در این دوره، «رابیندرانات تاگور»(Rabindranath Tagore) است. وی پدر داستان‌های کوتاه به زبان بنگالی است و در میان مردم احترام خاصی دارد.  اولین داستان کوتاه او، Bhikharini ( زن گدا ) است که در مجله Bharati در سال 1974 به چاپ رسید. وی حدود 119 داستان کوتاه با مضامین خدایان، دین، عشق، طبیعت و حوادث اجتماعی و ... نوشته است.

یکی دیگر از نویسندگان برجسته و شناخته شده داستان کوتاه Kedaanath Bandyo Padhyay ) 1949 – 1863 ) است که داستان‌های طنز آمیز متعددی مانند آمراکی اوکی (چه کسی و کی هستیم)، کابولاتی (یک اعتراف)، پاتی یا (هزینه سفر)، دکردوالی و... از وی به یادگار مانده است.

پررامتا چودری نیز از دیگر نویسندگان با استعداد بود، اما کمتر موردعنایت قرار گرفته است زیرا داستان‌های او بیشتر جنبه تخیلی دارند. در میان مجموعه یادداشت‌های با‌ارزش او می‌توان چاریاری خاتا (داستان چهار دوست9)، اوتی (نذر)، نیل لویتا و ... را نام برد.

پروبات کومار موکو پادیا Probhat Kumar Mukho Paehyay ( 1932 – 1873) بیشتر از صدها داستان کوتاه در میان سال‌های 1931تا 1900 نوشت.

شارات چاندرا چاتوپادیایی ( 1876_1938 )نویسنده دیگری است که به دلیل داستان‌های بلند ( رومان ) خود شهرت یافته است. وی کار نویسندگی را با داستان‌های کوتاه آغاز کرد.

چاروچاندرا باندیو پادیای ( 1877_1938 ) یکی دیگر از نویسندگان داستان‌های کوتاه بود. از نمونه آثار وی، پوس پاپاترا (یک سبد پر از گل)، سوغات (هدیه)، گالپاپاترا (بعضی داستانها) را می‌توان نام برد.

روقیه سخاوت حسین ( 1880_1932 )، کارشناس امور آموزش و پرورش بود و در زمینه حقوق زنان نیز فعالیت داشت. از وی داستان‌های کوتاه متعددی به جای مانده است.

مانیلال گانگو پادیای( 1888_1929 )، چندین کتاب داستان کوتاه نوشته است.

تاراشانکار باندیو پادیانی ( 1898_1971 )، یکی دیگر از نویسندگان داستان‌های کوتاه است که در زمینه داستان‌های روستایی کتاب نوشته است.

تا سال1947 نویسندگان برجسته داستان‌های کوتاه اکثراً هندو بودند، اما از نویسندگان مسلمان که به تعداد اندک بودند و در این عرصه قلم فرسایی کردند، این اشخاص مشهورترند:

عبدالمنصور احمد (18998_1979 )، سید ولی الله (1922_1971)، ثامن چاندا (1920_1942)، شوکت عثمان و ...

در سال 1952  هنگام جنبش دانشجویی برای استقلال و به رسمیت شناختن زبان بنگالی، داستان‌نویسی و سرودن شعر در زمینه جریان‌های سیاسی رشد کرد و در واقع جریان‌های سیاسی الهام بخش بعضی از نویسندگان در داستان نویسی شد. اشعار سروده شده توسط حسن حافظ الرحمان با عنوان اکوشه فوری، در همین خصوص است.

از نویسندگان برجسته معاصر، ابراهیم خان (1892_1978)، محبوب‌العالم (1898_1981)، ابوالفضل (1903_1983)، ابوجعفر شمس‌الدین (1911_1988)، شوکت عثمان (1917_1998)، صادر زین‌الدین  (1918_1986)، عبدالحق (1918_1997)، صدیقی (تولد 1927)، علاءالدین ال آزاد ( تولد 1932)، ظهیرریحان (1933_1972) معتبرترند. شوکت عثمان و علاءالدین آال آزاد از نویسندگان ممتاز در زمینه مضامین مختلف می‌باشند.

نمایشنامه

بنگلادش با توجه به این مهم که توانسته فرهنگ‌های متنوعی در سراسر دوران حیاتش را تجربه کند و نیز محل تلاقی اندیشه‌های مذهبی مختلفی چون بودایی، هندویی و دین مبین اسلام بوده است، سرشار از عناصر فرهنگی مختلفی است که در عین حال به فرهنگ ملی تعالی بخشیده‌اند. این ترکیب عناصر فرهنگی موجب رشد نمایشنامه نویسی نیز در این سرزمین شده است.

امروز نمایش و تئاتر یکی از مهمترین ابزارهای فرهنگی و تفریحی کشور بنگلادش به شمار می رود و دو نوع متفاوت از نمایش دراین کشور تحت عناوین «گاترا» (Gatra) و تئاتر ملی رایج است. «گاترا» در واقع همان تئاتر فولکلور یا محلی است که به طور گسترده‌ای در میان روستائیان و گاه شهرنشینان متداول بوده و ازمجبوبیت چشمگیری برخوردار است.فصل زمستان بهترین فصل اجرای نمایش «گاترا» در بنگلادش است و زمان اجرا نیز مجموعاً در شب است و با نورپردازی چشم نواز همراه می‌شود. بعد از استقلال، هنر نمایش روند رو به رشدی طی کرده است.

نیز نگاه کنید به

زبان و ادبیات بنگلادش؛ انواع ادبیات در سودان؛ انواع ادبیات در سریلانکا

منبع اصلی

توسلی، محمد مهدی، علی زاده کندی، عزیز، توسلی، سینا(1391). جامعه و فرهنگ بنگلادش. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

نویسندگان مقاله

محمدمهدی توسلی، عزیز علی زاده کندی و سینا توسلی