جریان های همگرا در اردن با گفتمان انقلاب اسلامی

از دانشنامه ملل

زمینه‌ها و راه‌های مناسب

با عنایت به زمینه‌های هم‌گرایی ایران و اردن به شرحی که می‌آید، هر دو کشور درسایه بهبود مناسبات فرهنگی می‌توانند به دستاوردهای بسیاری دست یابند.

1- دین مشترک: دین رسمی اردن اسلام است و بالغ بر 95 درصد مردم این کشور مسلمانند. نسبت ملک حسین به حضرت رسول اکرم (ص) می‌رسد و بسیاری از اماکن مقدس شیعیان در اردن قرار دارد؛ مانند ضریح حضرت جعفر طیار و قبور شماری از یاران پیامبر(ص)؛ بنابراین دین اسلام به عنوان یک ایدئولوژی مشترک می‌تواند از عوامل هم‌گرایی بین دو کشور باشد[۱].

2- فرهنگ مشترک: در زمان اسلام که اردن و سوریه با نام دیار شام شناخته می‌شدند نفوذ معنوی و فرهنگی ایران در این سرزمین افزایش یافت و حتی خلفای اموی که بسیار متعصب بودند به ناچار از سکه‌های ایرانی استفاده می‌کردند و برای نظم دادن به امور مالیاتی و دفاتر دولتی از اصول کشور ساسانیان و کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده بود استفاده می‌کردند و از ایرانیان استمداد می‌جستند. قبل از امویان نیز عمربن خطاب برای اداره سرزمین پهناور اسلام از قوانین و آئین نامه‌های ایرانی اقتباس کرد[۲]. بنابراین اثر زبان فارسی در زبان عربی بیش از آن است که در نگاه سطحی جلب توجه کند؛ این اثر در دورترین لهجه‌های محلی عرب از جمله در لهجه‌های مردم اردن دیده می‌شود. گذشته از این‌ها سلاطین ایوبی که کرد یعنی از نژاد خالص ایرانی بودند، مدت‌ها براین سرزمین حکومت کرده و جنگ‌های صلاح الدین ایوبی با صلیبی‌ها مشهور است[۳]. در نهایت مشترکات فرهنگی قابل توجهی میان دو کشور وجود دارد.

3- نزدیکی جغرافیایی دو کشور: اردن در قلب خاورمیانه قرار دارد و از اهمیت خاصی برخوردار است[۴]. و تنها با یک حائل یعنی عراق با ایران در منطقه خاورمیانه قرار دارد و این نزدیکی جغرافیایی و قرار گرفتن در یک منطقه جغرافیایی می‌تواند عامل هم‌گرایی باشد[۵].

4- مسئله فلسطین و اسرائیل: ملک حسین پادشاه اردن در روند سازش نقش مهمی ایفا نمود. وی حتی قبل از شروع مذاکرات رسمی مادرید بین اعراب و اسرائیل، چندین بار با مقامات اسرائیلی دیدار کرد و نقش مهمی در به نتیجه رساندن روند سازش داشت.

با توجه به اکثریت فلسطینی ساکن در اردن و منافع این کشور در کرانه غربی رود اردن، اردن سعی داشته به عنوان برادر بزرگتر فلسطینی‌ها ایفای نقش نماید که در مذاکرات 1991 مادرید نیز در قالب هیئت اردن - فلسطین متجلی گردید. علقه مشترک ایران و اردن در مسئله فلسطین می تواند سبب هم‌گرایی بیشتر دو کشور باشد[۶].

5- سیاست تشنج زدایی و اعتمادسازی: با اعلام این سیاست از سوی ایران در رابطه با کشور‌های منطقه و مسلمان، روابط ایران با اردن بهبود یافت و دو کشور سعی در سرعت بخشیدن به عادی سازی روابط و زدودن موانع نمودند ولی پس از حادثه 11 سپتامبر و قرار گرفتن نام ایران در محور شرارت از سوی مقامات آمریکایی، مقامات اردنی نیز به تبعیت از آمریکا اظهاراتی مبنی بر خطر ایران در منطقه و اقدامات ضدامنیتی ایران علیه اردن نمودند که موجب سردی روابط گردید[۷].

افزون بر زمینه‌های یاد شده اردن برای ایران به مثابه فرصتی به شمار می‌رود زیرا:

1- اردن مناسب‌ترین مرکز برای رصد تحولات فلسطین و اسرائیل؛ تمام کشورهای جهان به خصوص کشورهای عربی و اسلامی که در اردن نمایندگی دارند، تحولات فلسطین و اسرائیل را رصد می‌نمایند، زیرا نه تنها وقایع و تحولات فلسطین و اسرائیل برای این کشورها اهمیت دارد، بلکه اردن از نظر استراتژیک مناسب‌ترین محل برای رصد وقایع و تحولات مربوط است[۸].

2-اردن به عنوان تنها راه کمک‌رسانی به فلسطین: اردن هم از طریق راه زمینی پل الحسین و هم از طریق راه هوایی با اسرائیل ارتباط دارد که در سایه پیمان صلح اردن - اسرائیل در سال 1944 تحقق یافته است. این راه‌های زمینی و هوایی تنها راه کمک‌رسانی به مردم فلسطین محسوب می‌شود. کمک‌های دارویی و غذایی ایران و سایر کشورهای اسلامی ابتدا به اردن و از آنجا بین مردم فلسطین توزیع می‌گردد. مجروحان فلسطینی نیز ابتدا به اردن و از آنجا به کشورهای اسلامی به ویژه ایران اعزام می‌گردند.

3- اردن بازار مصرف کالاهای ایرانی و شاهراه صادراتی به اروپا و آمریکا و شمال آفریقا است: در اردن زمینه‌های فراوانی جهت عرضه کالاهای ایرانی به دنیا وجود دارد؛ نمایشگاه‌هایی که از سوی ایران در اردن برپا می‌شود با استقبال فراوانی روبرو می‌شود. از آنجا که اردن قرارداد تجارت آزاد با آمریکا را به امضا رسانده که به موجب آن می تواند کالاهای خود را با تعرفه کمتر به بازارهای آمریکا صادر نماید، بنابراین توانایی صادرات مجدد کالاهای ایرانی را به آمریکا و اروپا و شمال آفریقا نیز دارد[۹].

4-نیاز ایران به اردن درجامعه بین‌المللی و جهان عرب: ایران به عنوان یکی از اعضای جامعه بین‌المللی به هر کشوری در این جامعه نیاز دارد که به دلیل موقعیت خاص برخی کشورها، این نیاز بیشتر و محسوس تر است؛ کشور اردن به لحاظ آنکه در جهان عرب و روند سازش اعراب و اسرائیل جایگاه ویژه‌ای دارد، از جمله این کشورها محسوب می‌شود[۱۰].

از سوی دیگر ایران نیز برای اردن چالشی به شمار می‌آید که در نزدیکی بیشتر و روابط عادی قطعا برای اردن برآیندی بهتر خواهد داشت زیرا؛

1- اردن ایران را در معادلات داخلی و منطقه‌ای دخیل می‌داند. اردنی‌ها بارها ایران را متهم به اختلال در امنیت اردن نموده‌اند و بر این اعتقادند که ایران در روند سازش تاثیر منفی می‌گذارد.

2- نفوذ ایران در افکار عمومی و فلسطینی‌های مقیم اردن: حمایت گسترده ایران از مردم فلسطین برخلاف کشورهای دیگر که در اقدامات حمایتی خود منافع ملی خود را دنبال می‌نمایند، از جمهوری اسلامی ایران چهره‌ای ساخته که افکار عمومی اردن و فلسطینی‌های مقیم اردن همواره از مواضع آن دفاع می‌کنند.

3- اردنی‌ها معتقدند که ایران در احزاب و گروه‌های معارض نفوذ دارد. اخوان المسلمین در بین گروه‌های اسلامی مهم‌ترین و قدیمی‌ترین تشکیلات مذهبی است که همواره از نقش ویژه‌ای برخوردار بوده است. این گروه شعار«تنها راه اسلام است» را سر داده و دو هدف عمده؛ اجرای احکام شریعت و کوشش برای رهایی سرزمین فلسطین از اشغال اسرائیل را تعقیب می‌کند. اردنی‌ها معتقدند که جمهوری اسلامی ایران در احزاب و گروه‌های معارض مانند اخوان اردن نفوذ دارد.

4- ترس از صدور انقلاب اسلامی و تضعیف حکومت پادشاهی اردن: علی‌رغم گذشت چند دهه از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اردنی‌ها هنوز از صدور انقلاب و تضعیف حکومت پادشاهی در آن کشور هراس دارند[۱۱].

به این ترتیب نزدیکی سیاسی و فرهنگی هر چه بیشتر به سود هر دو کشور خواهد بود. از این رهگذر اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دو کشور در بهبود روابط را می‌توان به شرح ذیل خلاصه نمود. ابتدا به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت ایران در قبال اردن می‌پردازیم:

1- سیاست اعتماد سازی ایران با کشور اردن: یکی از اهداف ایران در روابط خارجی با اردن باید سیاست اعتماد سازی باشد. سیاست اعتمادسازی مبنی بر از بین بردن سوء‌تفاهمات از قبل پیش آمده؛ مثل صدور انقلاب، خطر انقلاب اسلامی برای کشورهای پادشاهی منطقه و هم چنین سوء‌تفاهمات جدید مبنی بر اقدامات ضد امنیتی ایران و خطر جمهوری اسلامی ایران برای منطقه که توسط اسرائیل دامن زده می‌شود[۱۲].

2- حضور فعال اقتصادی ایران در اردن: اردن کشوری است که از نظر اقتصادی وابسته است که این وابستگی عامل اصلی امضای قرارداد وادی عربه بود. بخشی از مشکلات اقتصادی اردن از طریق کمک‌های مالی و اقتصادی اسرائیل و آمریکا حل شده است[۱۳]. حضور فعال اقتصادی ایران در اردن و اجرای برخی پروژه‌های اقتصادی می‌تواند از نزدیکی بیشتر این کشور به غرب و اسرائیل جلوگیری کند[۱۴].

3-جلب افکار عمومی و فلسطینی‌های مقیم اردن: ایران با حسن نیت و صداقتی که در مواضع خود در قبال فلسطین و اسرائیل دارد، می تواند افکار عمومی مردم اردن را جلب و اذهان مردم اردن را نسبت به سیاست‌های خصمانه اسرائیل روشن و با سیاست‌های خود همگام نماید[۱۵].

4-کمک‌رسانی به مردم مظلوم فلسطین از طریق گسترش روابط با اردن: اولویت سیاست خارجی ایران گسترش روابط با کشورهای اسلامی است. در این بین اردن به دلیل تنها کانال کمک‌رسانی به مردم غزه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ایران برای کمک‌رسانی غذایی و دارویی و مداوای مجروحین فلسطینی به گسترش روابط خود با اردن نیازمند است.

5- مسئله فلسطین و روند سازش به اولویت دوم تبدیل شود: ایران در روابط خود با اردن، فلسطین را در اولویت بعدی خود قرار دهد، زیرا اردنی‌ها به مسئله فلسطین و پیگیری آن از طریق ایران حساسیت پیدا کرده‌اند و فلسطین را مسئله‌ای عربی می‌دانند و طرح آن را از طریق ایران بی‌دلیل می‌شمارند[۱۶]. هم چنین اردنی‌ها اعتقاد دارند که جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند موقعیت دشوار آن‌‌ها را درک نماید. به علاوه اردنی‌ها در مسئله فلسطین به دنبال برخی مسائل هستند که با دیدگاه‌های ایران اختلاف فاحشی دارد[۱۷].

اما اهداف کوتاه مدت و بلند مدت اردن در قبال ایران بدین شرح است:

1-تغییر دیدگاه ایران نسبت به روابط اردن با آمریکا و اسرائیل: اردنی‌ها معتقدند که صلح اردن-اسرائیل یک سیاست راهبردی و معقول بوده است، زیرا که اردن توان مقابله با اسرائیل که توسط آمریکا حمایت می‌شود را ندارد. اردنیها همچنین اعتقاد دارند که اردن تنها کانال کمک‌رسانی به مردم فلسطین است و روابط با آمریکا صرفا جهت بهره‌برداری از کمک‌های اقتصادی است[۱۸].

2-کاهش قدرت نفوذ ایران در منطقه: اردنی‌ها به نفوذ ایران در برخی کشورهای منطقه مانند لبنان، فلسطین و سوریه اذعان دارند و می کوشند که این نفوذ را به حداقل برسانند[۱۹].

3-کم رنگ کردن یا کاهش نفوذ ایران در افکار عمومی مردم: یکی از اهداف اردن کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در افکار عمومی مردم اردن است که اکثریت آن‌‌ها را فلسطینی‌ها تشکیل می دهند. کم رنگ کردن این نفوذ با توجه به اتخاذ سیاست‌های ایران در قبال فلسطین کاری بسیار دشوار است. روزنامه‌های اردنی از مدت‌ها پیش این اقدام را آغاز کرده‌اند و هر از گاهی مقالاتی علیه جمهوری اسلامی ایران چاپ می‌نمایند[۲۰].

4- جلوگیری از نفوذ ایران در گروه‌های مخالف و اسلامی: تمام کشورها از نفوذ کشورهای دیگر در گروه‌های مخالف و معارض داخلی جلوگیری می‌کنند زیرا نفوذ در این گروه‌ها می‌تواند به عنوان اهرم فشار درآید؛ اردن نیز از این قاعده مستثنی نیست[۲۱].

5- زنجیر کردن امنیت خود به امنیت آمریکا و غرب: بازی خطرناکی که اردن آغاز نموده، نیاز به پشتیبانی قوی دارد که تنها از طریق زنجیر کردن خود به امنیت قدرت‌های بزرگ مثل آمریکا و غرب امکان‌پذیر است. اردن هم از سوی اسرائیل که به هیچ اصول و معاهده بین‌المللی پایبند نیست و هم از سوی کشورهای اسلامی و هم از داخل احساس خطر می‌کند. اردن با پشتیبانی از این زنجیر امنیتی هر از گاهی به جمهوری اسلامی ایران دهن کجی می‌نماید[۲۲].

6-حضور فعال در روند سازش و استفاده سیاسی و اقتصادی از آن: با توجه به فقر اقتصادی و سیاسی اردن، یکی از اهداف اردن حضور فعال در روند سازش و استفاده سیاسی و اقتصادی از آن است. اردن از قِبَل مسئله فلسطین می تواند بهترین استفاده سیاسی و اقتصادی را داشته باشد که تاکنون نیز موفق بوده است. اردن هم از کشورهای اسلامی و هم از اسرائیل و آمریکا نفع می برد و برای جبران فقر اقتصادی این بهترین استراتژی است[۲۳][۲۴].

نیز نگاه کنید به

روابط اردن با ج.ا.ایران؛ روابط فرهنگی اردن و ج.ا.ایران

کتابشناسی

  1. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55
  2. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 70
  3. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 71
  4. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 71
  5. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 72
  6. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 73
  7. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 73
  8. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 84
  9. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 84
  10. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85
  11. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85
  12. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85
  13. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 86
  14. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 87
  15. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 87
  16. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  17. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  18. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  19. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  20. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  21. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  22. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  23. آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  24. لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)