روابط فرانسه و ایران در عهد صفویه

از دانشنامه ملل

در سال 1610 یک کشیش ژزوئیت فرانسوی به نام پرژوست(Père juste) به ایران آمد و به نزد شاه عباس رسیدو شمه‌ای درباره عظمت و جلال "هانری چهارم" به اطلاع شاه ایران رساند. شاه عباس مایل شد با پادشاه فرانسه روابط دوستانه برقرار کند. لذا نامه‌ای به وسیله کشیش مزبور جهت هانری چهارم فرستاد. هنگامی که پرژوست به پاریس رسید چند روزی بود که هانری چهارم به دست شخصی به نام "راویاک"(ravailliac) به قتل رسیده و در هرج و مرج شدیدی که در پایتخت فرانسه حکمفرما بود کسی به فکر فرستاده پادشاه ایران نیفتاد و معلوم نیست نامه شاه عباس به دست چه کسی تسلیم شد.

در دوران سلطنت لویی 13 و صدارت کاردینال ریشیلیو، فرانسه به فکر دست یافتن به سرزمین‌های دور دست و تحصیل مستعمرات افتاد و چون روابط بسیار صمیمانه‌ای با دولت عثمانی داشت، درصدد برآمد از اتحاد و دوستی با عثمانی استفاده نموده راهی به آن وسیله به مشرق زمین پیدا کند. در این هنگام ایران از نظر اقتصادی در وضع مطلوبی بود و ابریشم ایران و پارچه‌های زیبای آن و همچنین مروارید خلیج فارس جلب توجه اروپائیان را می‌نمود. فرانسویان به تبلیغات مذهبی توجه مخصوص داشتند و می‌گفتند منافع مذهبی و بازرگانی باید مکمل یکدیگر باشند. لذا در سال 1636 تصمیم گرفتند با پادشاه ایران رسما روابطی ایجاد نمایند و برای این مقصود کشیشی به نام "دهی دوکورمنن"(Dehqye de cormenin) را به دربار شاه صفی فرستادند تا تبلیغات مذهبی را در ایران پایه‌گذاری نموده و زمینه را برای مبادلات بازرگانی فراهم نماید. فرستاده لویی 13 دستور داشت با عقد قرارداد تجارتی، رضایت خاطر شاه صفی را به دست بیاورد؛ زیرا تشخیص داده بودند که تا تجارت به دست انگلیسی‌ها  و هلندی‌هاست مذهب کاتولیک در مشرق رواجی پیدا نمی‌کند. سفیر فرانسه مجبور بود به طور ناشناس از خاک عثمانی عبور کند زیرا ممکن بود عثمانی‌ها به مقصود وی پی ببرند و او گرفتار قهر و غضب سلطان عثمانی شده  وبه قتل برسد. سفارت "دهی دوکورمنن" منتهی به انجام مقصود نشد؛ زیرا شاه صفی گرفتار جنگ با عثمانی‌ها بود و پاسخی به نامه لویی 13 نداد.

در سال 1642 کشیشی به نام پاپیائل دومانس به ایران سفر کرد و وارد اصفهان پایتخت صفویه شد و سال‌ها در دربار ایران بسر برد.این کشیش ریاضیدان ماهری بود و به هیچ وجه مساعی خود را به وظایف مذهبی محدود نساخت. بلکه بر عکس بیشتر اوقات خود را به مطالعه زبان فارسی و روحیات مردم ایران و اوضاع اداری آن مصروف نمود. کتاب او به نام "کشور ایران در سال 1660 " که برای "کولبر" وزیر مالیه فرانسه نوشته بود ارزش و اهمیت بسیاری داشت. چه او کلیه اطلاعاتی را که کولبر برای تشکیل شرکت فرانسوی هند شرقی در 1664 لازم داشت در این کتاب گرد آورده بود.

در زمان لویی 14 و صدارت کولبر  صمن مساعی عمده‌ای که در بسط روابط سیاسی خارجی دولت فرانسه به عمل آمد هیاتی مرکب از سه نفر به نام‌های دوژن شر، دولالن و لابوله به ایران اعزام گردیدند و لویی 14 نامه‌ای برای شاه عباس دوم به وسیله این اشخاص فرستاد. سفیران لویی 14 نیز مجبور بودند به طور ناشناس از خاک عثمانی عبور کنند. عاقبت هیات مزبور در سال 1665 به اصفهان رسید و با تشریفات مرسوم به نزد شاه عباس رسید و دولت ایران را متوجه قدرت سیاسی جدیدی که در اروپا ظهور کرده بود نمود. دولت ایران در ابتدا نسبت به هیات اعزامی دولت فرانسه چندان خوشبین نبود. با وجود این دوژن شر موفق شد در سال 1671 فرمانی از شاه سلیمان دریافت کند که می‌توان آن را به منزله اولین قرارداد بین ایران و فرانسه دانست و به موجب آن مسافرت بازرگانان فرانسوی در سراسر ایران آزاد شد و صادرات و واردات آن کشور از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی معاف گردید. با توجه به وجود مشکلات  در اجرای این فرمان، فرانسویان اقدامی برای شروع تجارت با ایران به عمل نیاوردند. بنابراین شاه سلیمان دو کشیش ارمنی به نام‌های آنتوان و از اریارا برای جلب تجار فرانسوی به پاریس فرستاد. اقدامات این دو کشیش تا حدودی مفید واقع شد یک نفر از اهالی نورماندی به نام پل لوکاس به ایران آمد و در باب تجارت بین دو کشور مطالعاتی به عمل آورد.

در سال 1703، پس از سال‌های متمادی یک تاجر فرانسوی به نام بیون دوکونسویل(Bionne de Conceville) به اصفهان آمد و به نزد شاه سلطان حسین رسید و شمه‌ای در باره وضع لویی 14 و فتوحات وی در اروپا به اطلاع شاه صفوی رسانید و وی را تشویق به تجدید رابطه با دولت فرانسه نمود. سلطان حسین نامه‌ای جهت لویی 14 به وسیله تاجر مزبور فرستاد و در آن اشاره کرد، هرگاه با کمک دولت فرانسه و نیروی دریایی آن بتوان مسقط و عمان را تصرف کرد امتیازات و معافیت‌هایی برای فرانسویان قائل خواهد شد. لویی 14 از پیشنهاد پادشاه ایران مبنی بر تجدید روابط بین دو کشور استقبال کرد و در ژوئیه 1704 سفیری به نام فابر(Faber  ) به دربار ایران فرستاد. فابر از راه شام و فلسطین رهسپار ایران شد. ولی عثمانی‌ها مثل همیشه مانع مسافرت او شدند و او را دستگیر کرده و به استانبول فرستادند. سرانجام فابر با کمک مرتضی قلی خان سفیر ایران که برای تبریک پادشاهی سلطان احمد سوم به استانبول اعزام شده بود، آزاد شد و همراه وی عازم ایران گردید؛لیکن قبل از رسیدن به اصفهان درگذشت. این بار دولت فرانسه میشل مستشار سفارت فرانسه در استانبول را مامور کرد. مذاکرات میشل با فتحعلی خان صدر اعظم و مستوفی مخصوص، منجر به انعقاد قرارداد اقامت و بازرگانی ایران و فرانسه در 28 اوت 1708 گردید. این قرارداد که مشتمل بر یک مقدمه و 31 ماده می بشاد مربوط به وضع بازرگانان فرانسوی و اقامت آنان در ایران و رسیدگی به دعاوی ایشان است. روز بعد از امضای قرارداد، شاه سلطان حسین دو فرمان صادر کرد و در ضمن تصویب قرارداد، دستور اجرای آن را هم داد.لویی 14 نیز در دسامبر 1709 قرار داد را تصویب کرد و اسناد آن را به وسیله کشیشی به نام اسقف گالین دوگالیزون به ایران فرستاد.اما اجرای قرارداد 1708 مواجه با مشکلات متعدد شدکه دلیل عمده آن این بود که طرفین آن را به یک طرز تلقی نمی‌کردند. شاه سلطان حسین در سال 1714 محمد رضا بیک به دربار فرانسه فرستاد. وی در دوم مارس 1715 با تشریفات مرسوم در قصر ورسای به نزد لویی 14 رسید و سرانجام یک قرارداد بازرگانی تکمیلی در 13 اوت 1715 بین محمد رضا بیک و وزیر خارجه فرانسه به امضا رسید. هر چند قرارداد 1715 نتایج قابل ذکری به بار نیاورد، ولی اقامت محمد رضا بیک در پاریس باعث تحریک کنجکاوی عامه مردم نسبت به ایران گردید.

در اجرای قرارداد تکمیلی، دولت فرانسه یکی از منشی‌های مخصوص لویی 14 به نام گاردان را به عنوان کنسول فرانسه در اصفهان تعیین و اعزام نمود. شاه سلطان حسین گاردان را به خوبی پذیرفت. هنگام حمله افغان‌ها به اصفهان در آن شهر بود و افغان‌ها مانع مراجعت وی به فرانسه شدند. تا این که در سال 1729 زمان سلطنت شاه طهماسب وی به فرانسه مراجعت کرد. با عزیمت گاردان بخش مهمی از روابط ایران و فرانیه بدون نتیجه مثبت خاتمه یافت.[۱]

نیز نگاه کنید به

پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی روسیه و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی افغانستان و ایران؛ روابط کانادا و ایران قبل از انقلاب اسلامی؛  پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در دوران باستان؛ پیشینه روابط ژاپن و ج.ا.ایران در سده های میانی؛ پیشینه روابط فرهنگی تونس و ایران؛ پیشینه روابط تاریخی لبنان و ایران؛ پیشینه روابط مصر و ایران؛ پیشینه ی روابط اقتصادی ایران و چین؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی سنگال با ج.ا.ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی آرژانتین و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی مالی و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی سودان و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی ساحل عاج و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی زیمبابوه و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی تایلند و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی اوکراین و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی اسپانیا و ایران؛ پيشينه روابط سياسی و اقتصادی اردن با ايران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی اتیوپی و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی سیرالئون و ایران؛ پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی قطر و ایران

کتابشناسی

  1. نعیمی گورابی، محمدحسین(1392). جامعه و فرهنگ فرانسه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ( در دست انتشار )،