سیاست ها، قوانین و طرح‌های عراق در عرصه کتاب و کتابخوانی

سیاست‌ها، قوانین و برنامه‌های کلان عراق در زمینه کتاب، کتاب‌خوانی و کتابخانه‌ها ترکیبی از مقررات قدیمی و ابتکارات جدید برای ارتقاء فرهنگ مطالعه و توسعه زیرساخت‌های کتابخانه‌ای است. از جمله قانون حق مؤلف شماره ۳ سال ۱۹۷۱ حقوق نویسندگان و خالقان آثار ادبی، هنری و علمی را تضمین می‌کند و شامل آثار مکتوب، صوتی، تصویری و برنامه‌های رایانه‌ای می‌شود. همچنین نظام‌نامه کتابخانه‌های عمومی شماره ۱ سال ۱۹۹۶ چارچوب قانونی برای اداره کتابخانه‌های عمومی را تعیین کرده است. با توجه به تحولات فناوری و نیازهای جدید، به‌روزرسانی یا جایگزینی این نظام‌نامه ضروری به نظر می‌رسد.

عراق در سال‌های اخیر با وجود چالش‌های فراوان، گام‌های مهمی در زمینه توسعه کتابخانه‌های عمومی، ترویج کتاب‌خوانی و حفظ میراث فرهنگی برداشته است. علی الموسوی، بنیان‌گذار سازمان "بوکیش"، با راه‌اندازی اولین کتابخانه سیار در بغداد، تلاش کرده است تا فرهنگ مطالعه را در میان جوانان و دانشجویان احیا کند. این ون کتابخانه‌ای با ارائه کتاب‌های متنوع در حوزه‌های مختلف، به مناطق مختلف شهر سفر می‌کند و به ترویج آزادی بیان و مقابله با سانسور کمک می‌کند.  وزارت فرهنگ، گردشگری و آثار باستانی عراق در سال ۲۰۱۸، پروژه‌ای برای ارائه خدمات کتابخانه‌ای به مناطق دورافتاده از طریق کتابخانه‌های سیار اجرا کرد. این کتابخانه‌ها با ارائه کتاب‌های متنوع با قیمت‌های مناسب، به ترویج فرهنگ مطالعه کمک می‌کنند. همچنین در سال ۲۰۱۸، خانه فرهنگ کودکان وابسته به وزارت فرهنگ، کتابخانه‌ای ویژه کودکان تأسیس کرد که شامل کتاب‌ها، مجلات و داستان‌های متنوع است. این کتابخانه با هدف تشویق کودکان به مطالعه و آشنایی با فرهنگ‌های مختلف راه‌اندازی شده است.

عراق در دوره اخیر تجارب موفقی در بازسازی و حفاظت از کتابخانه‌ها نیز داشته است. از جمله پس از تخریب ۹۵ درصد  از کتابخانه دانشگاه موصل در دوران اشغال داعش، تلاش‌های گسترده‌ای برای بازسازی آن صورت گرفت. با حمایت یونسکو، دولت ایتالیا و جامعه محلی، این کتابخانه با منابع جدید، تجهیزات مدرن و فضایی رنگارنگ بازگشایی شد. هدف از این بازسازی، تبدیل کتابخانه به یک مرکز فرهنگی و آموزشی برای دانشگاه موصل بود. مرکز اطلاعات دیجیتال و مخزن علمی عراق نیز با هدف حفظ و دیجیتال‌سازی آثار علمی و پایان‌نامه‌های دانشگاهی، پروژه‌هایی را اجرا کرده است که به جمع‌آوری و نگهداری این منابع در یک مخزن دیجیتال ملی کمک می‌کند. این پروژه با استفاده از توانمندی‌های داخلی و حمایت نهادهای مذهبی، به حفظ میراث علمی عراق کمک می‌کند.

در سال ۲۰۲۳، با همکاری کتابخانه و خانه نسخه‌های خطی حرم  حضرت عباس(ع) و کمیته منطقه‌ای فدراسیون بین‌المللی انجمنها و موسسات کتابخانه‌ای (IFLA) پرتال دانش عراق راه‌اندازی شد. این پرتال با هدف جمع‌آوری منابع اطلاعاتی مختلف و ارائه آن‌ها به پژوهشگران عراقی، به تسهیل دسترسی به اطلاعات علمی کمک می‌کند.

یکی از کلان پروژه های وزارت آموزش عالی و پژوهش های علمی عراق راه اندازی کتابخانه علمی مجازی عراق بوده است. کتابخانه‌ای که به اساتید، دانشجویان  و پژوهشگران عراقی امکان دسترسی به منابع علمی به ویژه به زبان انگلیسی را می‌دهد. این کلان پرژوه تحت نظارت اداره کل پژوهش و توسعه در حال انجام می باشد. برای نخستین بار ایده شکل‌گیری این کتابخانه مجازی در زمان اشغال نظامی عراق توسط امریکا ظهور و بروز پیدا کرد. آمریکا در کنار کاربست رویکرد سخت یعنی اشغال نظامی، رویکرد نرم یعنی همراه ساختن نخبگان عراقی را نیز در پیش گرفت. این پروژه در سال 2006 توسط آمریکا ایجاد شد. مجری اصلی این برنامه در ابتدا وزارت دفاع امریکا همراه با وزارت انرژی این کشور بود. هدف از ایجاد چنین بستری دسترسی و دستیابی  اساتید، دانشجویان و محققان عراقی به جدیدترین منابع علمی روز جهان عنوان شد. در ابتدا جامعه هدف این بستر هشت دانشگاه عراقی هدف گذاری شد. در ادامه در سال 2008 میلادی دسترسی تمام دانشگاههای دولتی عراق اعم از دانشگاه های کردی در اقلیم کردستان  به کتابخانه مجازی علمی عراق در دستور کار قرار گرفت.

نیز نگاه کنید به

کتاب، کتابخوانی، کتابخانه و صنعت نشر در عراق؛ دوران کتاب سوزی در چین؛ سازمان کل کتاب مصر؛ احيای مجدد سنت گردآوری کتاب در چین؛ فرهنگ جمع آوری كتاب در چین؛ کتابخانه های سنتی و یا برج کتاب در چین

نویسنده مقاله

علی اکبر اسدی