سیاست ها و طرح‌های عربستان در عرصه میراث فرهنگی

فرهنگ و میراث فرهنگی به عنوان بخش مهمی از چشم‌انداز 2030 عربستان است که در دوره ملک سلمان در سالهای پس از 2015 به عنوان راهنمای اصلی تحولات سیاسی- اقتصادی و فرهنگی- اجتماعی این کشور محسوب می‌شود. با توجه به پیشینه و میراث فرهنگی غنی عربستان و تلاش رهبران سعودی برای توجه به مقوله‌ها و میراث فرهنگی، تاسیس وزارت فرهنگ در سال 2018 به عنوان مهمترین گام برای ترویج و تقویت فرهنگ و میراث فرهنگی در این کشور بوده است.

چشم‌انداز ۲۰۳۰ نقشه راه عربستان برای کاهش وابستگی به نفت و تنوع‌بخشی به اقتصاد است. در این سند، فرهنگ و میراث فرهنگی به عنوان یکی از ارکان اصلی "جامعه پویا تعریف شده‌اند. اهداف کلان در این حوزه عبارتند از:

افزایش سهم اقتصاد فرهنگ و رساندن سهم بخش فرهنگ در تولید ناخالص داخلی به سطوح بالاتر؛

تقویت هویت ملی و استفاده از میراث فرهنگی برای ایجاد حس غرور و وحدت ملی و؛

توسعه گردشگری فرهنگی و  تبدیل محوطه‌های تاریخی و فرهنگی به مقاصد جذاب گردشگری جهانی.

برای تحقق این اهداف، ساختار دولتی حوزه فرهنگ متحول شد تا به صورت متمرکز سیاست‌گذاری و نظارت بر بخش فرهنگ را بر عهده بگیرد. همچنین یازده کمیسیون یا هیئت تخصصی زیر نظر وزارت فرهنگ عربستان ایجاد شد که هر یک مسئولیت یک حوزه خاص فرهنگی را بر عهده دارند. در این راستا از مهم‌ترین نهادهای مرتبط با میراث فرهنگی می توان به کمیسیون‌های میراث فرهنگی، موزه‌ها و معماری و طراحی اشاره کرد. کمیسیون میراث فرهنگی مسئولیت اصلی حفاظت، جستجو، ثبت و مدیریت محوطه‌های باستان‌شناسی و میراث ناملموس را بر عهده دارد. کمیسیون موزه‌ها نیز وظیفه توسعه و استانداردسازی موزه‌ها در سراسر کشور را دنبال می‌کند. همچنین کمیسیون معماری و طراحی بر حفظ سبک‌های معماری سنتی و ادغام آن با طراحی مدرن نظارت دارد.

وزارت فرهنگ با راهبری بدر بن عبدالله بن فرحان آل سعود به عنوان نهادی نوپا در مجمعی که در مارس 2019 برگزار کرد، پایه های چشم‌انداز و جهت‌گیری های خود را پایه گذاری کرد.  این نهاد بر اساس اشتیاق خود به حفظ میراث تاریخی پادشاهی سعودی و ساختن آینده فرهنگی غنی، اهداف متمرکز خود را این چنین تعریف کرد: فرهنگ به عنوان شیوه زندگی، فرهنگ برای رشد اقتصادی، و فرهنگ برای تقویت جایگاه بین‌المللی پادشاهی. این وزارتخانه استراتژی خود را دادن صدایی جدید به فرهنگ سعودی، ارتقای هویت و حفظ میراث آن در راستای محورهای چشم انداز  2030 عنوان نمود. این وزارتخانه در صدد است تا سال2030 ، معادل سه درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص دهد و در جهت ارتقای توانمندی های فرهنگی، وقف فرهنگ در جنبه های زندگی روزمره شهروندان و ساکنان، ارائه برنامه های آموزشی و کارگاه های آموزشی و ایجاد موسسات و تهیه ابتکارات و برگزاری فعالیت ها و جشنواره ها با حفظ هویت و اصالت تلاش می‌کند.

وزارت فرهنگ در پی پیشبرد ایده‌های خارق‌العاده و خلاقانه‌ای برای معرفی و تقویت میراث فرهنگی عربستان است که از جمله در نامگذاری سال‌ها نمود داشته است. این وزارتخانه سال 2021 را به عنوان «سال خوشنویسی عربی» نام گذاری کرد و این هنر را میراثی فرهنگی دانست. همچنین سال 2022 با توجه به رابطه نزدیک قهوه و میراث فرهنگی عربستان و تاریخی که آنها را در آداب و سنن، مهمان نوازی و سخاوت و انسانیت به هم پیوند می‌زند، سال قهوه سعودی نامیده شد. سال 2023 نیز با نام «سال شعر عرب» آغاز شد و شعر عربی را ستونی متمدن در فرهنگ عرب توصیف کرد. همچنین وزارت فرهنگ عربستان با تدوین گزارش‌هایی در مورد «وضعیت فرهنگی در پادشاهی»، تحولات فرهنگی را رصد و بررسی می‌کند که از جمله به سیاستها و اقدامات در حوزه میراث فرهنگی می‌پردازد. از جمله در گزارش سال 2022،   شش اکتشاف مهم باستان شناسی، 23 پروژه بررسی باستان شناسی و 4 عنصر جدید از میراث سعودی که در فهرست های بین المللی ثبت شده اند، مورد اشاره قرار گرفت. سازمان میراث فرهنگی عربستان نیز اعلام کرد  توانسته است برای حفاظت از میراث فرهنگی و اماکن باستانی و اثبات عمق تاریخی این کشور به اکتشافات ارزشمندی از جمله پدیده های معماری و آثار باستانی مربوط به قرن دوم و سوم برسد.

عربستان سعودی به منظور تقویت و توسعه میراث فرهنگی خود در حال سرمایه گذاری روی طرحهای بزرگ مختلفی است که از جمله آنها می‌توان به دروازه درعیه و العلاء  اشاره کرد. پروژه توسعه دروازه درعیه بزرگترین پروژه تاریخی و میراث فرهنگی جهان به شمار می‌رود که با هدف بازسازی و توسعه منطقه تاریخی درعیه و زنده کردن گذشته پربار آن در قرن هجدهم میلادی اجرا شده است تا این منطقه را به مقصدی برای گردشگران منطقه و جهان به عنوان سرزمین پادشاهان و قهرمانان و پایتخت دولت سعودی اول تبدیل کند.  از جمله مهمترین اماکن تاریخی در درعیه محله تاریخی طریف است که در فهرست اماکن تاریخی سازمان یونسکو به ثبت رسیده و همچنین می‌توان به کاخ سلوی اشاره کرد. سازمان توسعه دروازه درعیه برای تکمیل پروژه های مختلف خود در بازسازی و توسعه اماکن تاریخی تمام تلاش خود را به کار گرفته است. پیش‌بینی می شود با تکمیل پروژه های مختلف درعیه، این منطقه سالانه 25 میلیون گردشگر را از داخل و خارج کشور جذب کند.

در مجموع عربستان تاریخی غنی به لحاظ میراث و مفاخر فرهنگی دارد. این میراث غنی در دوره اخیر حاکمیت ملک سلمان در چهارچوب اهداف چشم‌انداز 2030 مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. ابتکارات و طرحها و برنامه های مختلفی برای تقویت و به نمایش گذاشتن میراث فرهنگی عربستان در حال انجام است که تصویر این کشور در عرصه بین‌المللی را با تحولاتی همراه ساخته است.

نیز نگاه کنید به

مفاخر و میراث فرهنگی عربستان سعودی؛ میراث فرهنگی ناملموس عربستان سعودی؛ میراث فرهنگی و تاریخی ملموس عربستان؛ موزه ها در عربستان

نویسنده مقاله

علی اکبر اسدی