صنعت چاپ و نشر کتاب در فرانسه

سابقه سانسور مطالب مندرج در کتاب پیش از انتشار به سال 1941 میلادی بر می‌گردد که توسط لویی پانزدهم وضع شد. موضوعاتی که توسط لویی پانزدهم مورد سانسور قرار گرفتند بیشتر مطالب و موضوعات مربوط به مذهب بود که تا سال 1789 میلادی در سوربون ادامه یافت. تا این سال تعداد 79 مورد سانسور به ثبت رسید. در این هنگام بعضی از نویسندگان و شاعران نامی در فرانسه مجبور شدند که کتاب‌های خود را در بیرون از خاک فرانسه به چاپ برسانند. در سال 1789 مجلس موسسان سانسور را لغو کرد و مفاد آن دو سال بعد یعنی در سال 1791 در مجلس به ثبت رسید. قانون منع سانسور در سال 1820 میلادی منسجم‌تر و دارای یک کمیسیون 12 نفره گردید.

اما با این وجود, این قانون در موارد گوناگون نقض گردید و حتی در فواصل جنگ جهانی اول 1914 تا 1918 این قانون به کلی به حالت تعلیق در آمد. اما بعد از جنگ جهانی اول در فواصل جنگ جهانی دوم این قانون دوباره لغو شد و سانسور شدیدی بر کتاب‌ها و روزنامه‌ها و نشریات حاکم گردید. پس از اتمام جنگ جهانی دوم، نظارت دولت بر کتاب برداشته شد و بر اساس قانون، ثبت رسمی(dépôt légal) که در تاریخ 1992/6/20 به تصویب رسید، ناشر در روز آغاز فروش و توزیع کتاب موظف به تحویل 4 نسخه به بخش ثبت رسمی ( که یکی از ادارات کتابخانه ملی فرانسه محسوب می‌گردد ) می باشد. چاپخانه نیز به هنگام اتمام چاپ موظف به تحویل 2 نسخه به بخش ثبت رسمی است. از آنجا که کتاب، کالای ارزشمندی است، دولت فرانسه برای صادرات آن، کمک‌های فراوانی ارائه می‌دهد. در کانال‌های تلویزیونی و رادیویی برنامه‌های متعددی به نقل و معرفی کتب جدید اختصاص داشته و اکثر برنامه‌های تلویزیونی اثر خاصی بر فروش و شهرت کتاب دارد. مطبوعات فرانسه، به طور کلی، کوشش‌های ناشران و کتاب‌های مهم آنان را نادیده می‌گیرند و در نتیجه برای کتاب، تبلیغ کافی انجام نمی‌گیرد.

به منظور تشویق و ترغیب نویسندگان هر سال جوائز متعددی از طرف مراکز علمی و آکادمی در فرانسه اهدا می‌گردد. این جوائز در رشته‌های گوناگون مانندادبیات، تئاتر، زبان فرانسه، فلسفه، رمان، بیوگرافی، تاریخ، شعر، نقد، ترجمه و غیره اعطا می‌گردد. آکادمی فرانسه، آکادمی بالزاک، اکادمی علوم ماورای بحار، انجمن نویسندگان فرانسه زبان و...از جمله جوایزی هستند که اهدا می‌شوند.

نمایشگاه کتاب از جمله فعالیت‌هایی است که همه ساله در شهر‌های فرانسه برگزار می‌گردد. نمایشگاه بین‌المللی پاریس همه ساله در سومین هفته ماه مارس برگزار می‌گردد. نمایشگاه‌های کتاب نیز درشهرهای دیگر فرانسه برگزار می‌گردند که از میان آن می‌توان به نمایشگاه کتاب جوانان و نوجوانان مونتروی(Montreuil) و بازار بین‌المللی کتب مصور کن اشاره نمود.

وزارت فرهنگ فرانسه همه ساله جشنی در سراسر این کشور جهت توسعه فرهنگ کتابخوانی برگزار می‌نماید. در دبستان‌ها و دبیرستان‌های فرانسه و در کلاس‌های زبان فرانسه نیز معلمین اهمیت خاصی برای کتابخوانی قائل بوده و هر شاگرد موظف است در طول سال تحصیلی حداقل چند کتاب را خوانده در خصوص آنها تحقیق و مطالعه نماید. ناشران مبالغ هنگفتی را برای تبلیغ کتاب در بخش پوستر، مطبوعات، رادیو و تلویزیون سرمایه‌گذاری می‌نمایند. به علاوه در کانال‌های تلویزیونی و رادیویی برنامه‌های متعددی به نقل و معرفی کتب جدید اختصاص داشته و اکثر برنامه‌های تلویزیونی اثر خاصی بر فروش و شهرت کتب دارند. از سوی دیگر نزدیک به 100 جشنواره کتاب در سطح فرانسه برگزار شده و در معرفی و فروش کتب نقش خاصی را ایفا می‌کنند.

مرکز ملی کتاب فرانسه، مرکز حمایت از نویسندگان و پدیدآورندگان کتاب

مرکز ملی کتاب فرانسه(Le Centre national du livre (CNL)) که در سال 1976 در فرانسه تاسیس گردید، یک موسسه دولتی و اداری است که زیر نظر وزارت فرهنگ (بخش مدیریت کتاب و خواندن ) اداره می‌شود و ریاست آن توسط وزیر فرهنگ فرانسه تعیین می‌گردد. این مرکزهمچنین محل ارتباط و تبادل بین متخصصین کتاب است. ناشران، نویسندگان، مترجمین، کتابخانه دارها، کتابفروش‌ها و انجمن‌های فعال نیز در مرکز ملی کتاب هستند.

نقش این مرکز حمایت از مجموعه شبکه کتاب (ناشران، نویسندگان، مترجمین، کتابخانه‌دارها و کتابفروش‌ها، عوامل دیگر کتاب و خواندن ) و به ویژه تولید و توزیع آثار مشکل پسند ادبیات است. اهداف این مرکز به شرح زیر اعلام شده است:

• حمایت و پشتیبانی از فعالیت‌های نویسندگان و انتشار کتاب؛
• حمایت مالی مورد نیازکتابخانه‌ها و مراکز اداری فرهنگی برای انتشار تالیفاتی که به تایید مراکز فرهنگی، علمی و صنعتی رسیده باشند؛
• مساعدت در انتشار مطالب مربوط به میراث ادبی فرانسه در تمامی ابعاد؛
• کمک در ترجمه تالیفات خارجی در فرانسه و ترجمه تالیفات فرانسه به زبان‌های خارجی؛
• مهیا کردن صحنه رقابت در تمامی فعالیت‌ها برای افزایش فروش کتاب؛
• کمک به شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی متناسب با شئون عرضه کتاب‌های فرانسه.

سیاست‌گذاری این مرکز توسط شورای اداری مرکز ملی کتاب صورت می‌گیرد و این اعضا متشکل است از:رئیس مرکز ملی کتاب که ریاست این شورا را به عهده دارد، 7 نماینده از وزارت‌خانه‌های فرهنگ و ارتباطات، آموزش ملی، آموزش عالی، وزارت خارجه، وزارت اقتصاد و دارایی، 11 نماینده از جامعه علوم انسانی و متخصصین امور کتاب به مدت سه سال و 8 شخصیت که از این بین حداقل سه نویسنده و یک مترجم به مدت سه سال، یک نماینده شخصی نیز که به مدت سه سال اتخاب می‌شوند.

در این مرکز بیش از 200 متخصص اعم از نویسندگان، دانشگاهیان، روزنامه‌نگاران، محققین، هنرمندان، مترجمان، منتقدان، ناشران و مولفان فرانسوی و غیر فرانسوی عضویت دارند که در حقیقت گردانندگان این مرکز می‌باشند. این 200 نفر که از تخصص‌های گوناگونی برخوردارهستند، 14 کمیسیون وی‍ژه را تشکیل می‌دهند و آثار ارسالی را که جهت تقاضای کمک و مساعدت به مرکز رسیده‌اند، را مورد ارزیابی قرار داده و سپس در مورد اعطا یا عدم اعطای حمایت مالی، رای نهائی صادر خواهد شد. این کمیسیون‌ها سه بار در سال یعنی فوریه - مارس، مه - ژوئن، اکتبر- نوامبر تشکیل می‌شود و مساعدت این مرکز، از طریق کمک‌های مالی یا اعطای وام صورت می‌گیرد و تمام دست‌اندرکاران امور کتاب حق سهیم شدن و برخورداری از کمک‌های این مرکز را دارا هستند.

مبلغ کلی سالانه این مرکز بانضمام مبالغ پرداختی در حدود 22 میلیون یورو است. گفتنی است مرکز ملی کتاب از مالیات 3% فروش مواد چاپی و 20/0% در آمد ناشرین بهره‌مند است.

زنجیره کتاب در فرانسه

در فرانسه عرضه‌کننده کسی است که به کتاب‌فروشی می‌رود و کتاب را معرفی می‌کند و سفارش می‌گیرد و پخش‌کننده کسی است که آن کتاب‌ها را ارسال می‌کند یعنی بسته‌بندی، حمل و نقل و انبارداری و مرجوعی و وصول با پخش است. نظام فروش دارای دو بخش کاملاً مستقل از ناشر است. در یک کلام توزیع‌کننده وظیفه توزیع اطلاعات کتاب و سفارش خریدار را دارد و نه توزیع خود کتاب را. در فرانسه ناشر فقط کتاب را منتشر می‌کند. شرکت‌هایی هستند که کارشان معرفی کتاب به کتاب‌فروش است و متعهد هستند که ظرف یک روز معین این کار را انجام دهند. آنها بروشورهای مخصوصی منتشر می‌کنند. ویزیتور و عرضه‌کننده، کتاب را به نقاط فروش معرفی می‌کنند و سفارش‌ها را به شرکت پخش‌کننده می‌فرستند. ناشر دو ماه قبل از چاپ اثر، معرفی کتاب را شروع می‌کند. در بروشوری که عرضه‌کننده (ویزیتور) چاپ می‌کند کتاب‌های ناشران مختلفی تبلیغ می‌شود که مثلاً در یک دوره مشخص چاپ می‌شوند و شرکت عرضه‌کننده نمایندگی انحصاری همه تولیدات آنها یا بخشی از آنها را دارد. کتاب‌ها یک جور پخش نمی‌شوند چون یک جور منتشر نمی‌شوند. قوانین فرانسه از ناشران و کتابفروشی‌های کوچک به منظور حفظ تکثر در تمام عرصه‌های فکری و فرهنگی حمایت می‌کند. هر فکری ولو با مخاطب کم ممکن است روزی جامعه را متحول کند و این یکی از مهم‌ترین سیاست‌های فرهنگی فرانسه است. در فرانسه، این از بخش‌های فلسفی قوانین است که می‌گویند رسالت ما حفاظت از تکثر و جلوگیری از انحصار است تا جامعه زنده و پویا بماند. به طور مثال انتشارات گالیمار سالانه حدود ۹ هزار دست‌نویس در بخش ادبیات و کتاب‌های تفریحی را دریافت و بررسی می‌کند، چون ممکن است که یک گنج در بین آنها پیدا شود. ناشر سه کار انجام می‌دهد:

• اثریابی، پذیرش، آماده‌سازی، ماکت، چاپ و صحافی؛
• تبلیغات و رسانه‌ها؛
• بخش حقوقی و حقوق مشتقه.

مدیر ادبی به عنوان اولین خواننده بیرونی است که کتاب را می‌خواند (مدیر ادبی همان سرویراستار است) بعد از آماده‌سازی و چاپ، بخش مطبوعات، بخش دوم این زنجیره، رسانه‌ها و معرفی کتاب است که بسیار مهم است. دو ماه قبل از چاپ جلسه‌ای گذاشته می‌شود و «اوراق زیبا» را پخش می‌کنند. اوراق زیبا درواقع متن کامل یا خلاصه کتاب است که به تعداد محدودی تکثیر می‌شود و برای تمام منتقدان مشهور و همکار فرستاده می‌شود. در این جلسه که برای هر کتاب برگزار می‌شود، مدیر بخش بازرگانی، مدیر فرهنگی، مسئول کپی رایت، چند منتقد، وابسته مطبوعاتی، مدیر انتشارات، نماینده شرکت عرضه‌کننده و هر فرد مؤثر دیگر حضور دارند و علاوه بر معرفی کتاب در مورد سیاست‌های ویژه تبلیغ، معرفی و توزیع کتاب بحث می‌شود. مسئله مهم هم زمانی تبلیغات و توزیع است که در غیر این صورت کار با مشکل مواجه می‌شود. ممکن است که دو ماه از چاپ کتابی گذشته باشد ولی کتاب پخش نشده تا تبلیغات آن آماده شود. آخرین نقش مربوط به ناشر، فعالیت برای حقوقی است که به صورت زمینه در کنار کتاب وجود دارد. فقط سود حاصل از فروش کتاب مدنظر نیست و باید این بخش بسیار فعال شود. حقوق مشتقه، یعنی سود حاصل از فروش کتاب به ناشر خارجی یا به مشترکین و باشگاه‌ها، یا فروش پیش چاپ قطعاتی از کتاب در نشریات (به صورت مقاله) یا حتی فیلم‌نامه و تئاتر که به مؤلف و ناشر مشترکاً تعلق می‌گیرد.

قوانین نشر

در فرانسه تیراژ متوسط کتاب از ۳ هزار تا ۳۰هزار نسخه است و الان با توجه به چاپ دیجیتالی، ۵۰۰ نسخه هم تکثیر می‌شود. درباره مراکز فروش حدود ۱۰۰۰ کتابفروشی بزرگ و ۱۰هزار نقاط کوچک کتابفروشی وجود دارد. هر ساله در فرانسه سی هزار کتاب چاپ اول و ۲۵هزار چاپ مجدد منتشر می‌شود که البته تمام این کتاب‌ها را به تمام کتابفروشی‌ها معرفی نمی‌کنند. این وظیفه ویزیتور است که تشخیص بدهد چه کتاب‌هایی را به چه کتابفروشی‌هایی بدهد. شرکت‌های عرضه‌کننده عمدتاً متعلق به ناشران بزرگ هستند که سازمان‌های مستقلی تأسیس کرده‌اند. آنها کتاب‌های سایر ناشران را هم برای کم کردن هزینه‌ها ویزیت می‌کنند. قانونی در فرانسه است به نام قانون لانگ که در سال ۱۹۸۱ تصویب شد. به موجب این قانون کتاب در سراسر فرانسه باید با ۵ درصد نوسان قیمت پشت جلد فروخته شود. قیمت‌گذاری توسط ناشر آزاد است ولی حدود درصدها باید رعایت شود. از این قسمت سهم هر کدام از بخش‌ها به صورت زیر تقسیم‌بندی می‌شود: ۲۵ تا ۳۶ درصد برای کتابفروش، ۵ درصد برای ویزیتور، ۶ درصد برای پخش‌کننده، ۱۰ درصد نویسنده، ۲۰ درصد هزینه تولید، ۱ درصد تبلیغات و مطبوعات. سهم ناشر نیز حدود ۲۰ درصد ناخالص است که به طور تقریبی ۱۶ درصد آن هزینه‌های جاری موسسه و ۴ درصد سود خالص ناشر است. در نتیجه کتاب را تا پنج برابر هزینه تولید قیمت می‌گذارند. برای همین کتاب برایشان کالای سودآوری است. بر اساس قانون، ناشر و ویزیتور و پخش‌کننده تعهد می‌کنند که ظرف سه چهار ماه بیشترین تعداد ممکن را برای ناشر بفروشند و پولش را برگردانند، ولی  تضمین نمی‌کنند که کتاب ناشر چه تعداد فروش برود. دولت در بخش قانون‌گذاری، ایجاد امنیت شغلی و توزیع کتاب و تاسیس نهادهای مجری مربوط به آن وظیفه خودش را انجام داده و  عمیقا از دخالت اجرایی در جزییات پرهیز می‌کند. در بخش مالی نیز با تقویت بنیه مالی بخش خصوصی و با ایجاد و تقویت سازمان‌ها و تشکل‌های مستقل، توزیع عوارض دریافتی به آنها سپرده شده است. ایجاد امنیت و جلوگیری از انحصار به قصد حمایت از تکثر دغدغه اصلی آنهاست.

موسسه فرانسوی حفظ منافع نویسندگان(سوفیا)

La Société française des intérêts des auteurs) de l’écrit. برگرفته از سایت sne، قابل بازیابی از https://www.sne.fr/

بیش از 30 سال است که ناشران و نویسندگان فرانسه توانسته‌اند با بحث‌های حقوقی، ارتباط جدید و سازنده‌ای را با هم ساماندهی کنند و موسسه جدیدی را به نام سوفیا La Société française des intérêts des auteurs) de l’écrit (SOFIA)) بنا کردند که در آن بخشی از حقوق دولتی و مالیاتی که برای حمایت از ناشر و مولف است به این موسسه واگذار می‌شود و روزبه روز این همکاری جدی‌تر می‌شود. قراردادها هر روزه مهم‌تر و حجیم‌تر می‌شود. حقوق مولف و تعهدات ناشر کاملاً ذکر شده است. حیات کتاب به مبحث حقوق کتاب و روابط مولف و ناشر و قرارداد خوب منوط است. همه جزئیات در آن مشخص می‌شود و امکاناتی که ناشر صرف تحصیل حقوق مشتقه می‌کند، بیان می‌شود. به عنوان مثال مواردی مثل مرجوعی و حتی نابود کردن ته مانده کتاب، فیلم‌نامه، قطع کتاب، پیش پرداخت و حقوق وارث (در فرانسه حقوق اثر تا ۶۰ سال پس از فوت نویسنده به وارث او تعلق می‌گیرد که در ایران ۳۰ سال است).

اگر کتاب مرجوع شد ناشر باید به مؤلف خبر بدهد. در این صورت مولف باید درصدی را که ناشر به او پرداخت کرده، برگرداند. در قوانین بحث‌های جدی در رابطه با حقوق مشتقه وجود دارد. حق التألیف از ۵ تا ۶ درصد در مورد کتاب‌های معمولی و جیبی و تا ۱۲ درصد به کتاب‌های خاصی تعلق می‌گیرد. معمولاً ۵۰ درصد حقوق مشتقه به ناشر و ۵۰ درصد دیگر به مولف تعلق می‌گیرد که البته هزینه‌های پیگیری و غیره را خود ناشر از همین ۵۰ درصد پرداخت می‌کند (یعنی این درآمد خالص ناشر نخواهد بود).

دفتر مالکیت ادبی هنری در وزارت فرهنگ فرانسه

پاسداری از حق مولف(Le droit d’auteur) به قصد حفاظت از فرهنگ و تکثر آن انجام می‌شود. فرانسه از اولین اعضای کنوانسیون برن در رابطه با حق تکثیر و حق مولف است و بزرگ‌ترین هدفش حمایت از حقوق معنوی و مادی صاحب اثر برای تداوم آفرینش است. بر اساس قانون کپی رایت در فرانسه، صاحب اثر را آفریننده اثر می‌داند که حقوق معنوی اثر همواره با او خواهد ماند. از طرفی توان آفرینش یک آفریننده آثار فرهنگی را افزایش داده و حفظ می‌کند. از طرف دیگر این قانون، برای حفظ تعادل بین آفریننده اثر و ناشر مکانیزم‌هایی پیش‌بینی می‌کند: ناشر کسی است که سرمایه‌گذاری، تکثیر و توزیع را برعهده دارد و حتی در نوع ارائه اثر هم دخیل است. قرارداد باید مکتوب باشد و طبق قوانین، شکل تکثیر اثر باید در قرارداد روشن شود. میزان دریافتی صاحب اثر نیز باید مشخص شود یعنی باید تناسبی بین تعداد تکثیر اثر و مبلغ وجود داشته باشد. هر اندازه مولف حقوق بیشتری دریافت کند می‌توان از آفرینش او بیشتر بهره‌مند شد. ناشر و مولف با هم متحد می‌شوند تا جلوی سرقت اثرشان گرفته شود و برای انجام این کار، سازمانی باید مسئولیت آن را به عهده بگیرد. در حال حاضر کمیسیونی در فرانسه تعیین شده که حتی برای تعیین تعرفه‌های کپی شخصی و کامپیوتری و هارددیسک کامپیوتر هم برنامه‌هایی دارد. معمولاً ۵۰ درصد کپی رایت فروش اثر به ناشر و ۵۰ درصد به نویسنده می‌رسد که بخش مربوط به ناشر خالص نیست، چون ناشر هزینه‌های بازاریابی و سایر موارد را می‌بایست از همین بخش تامین کند. طبق ماده ۹۲ کنوانسیون برن درآمد از ناحیه تولید مجدد یعنی حقوق مشتقه اثر هم قابل دریافت است. آخرین کنوانسیون اصلاحی، در کنوانسیون سال ۱۹۹۶ ثبت شده است. روح حمایت از مولف بیشتر به فکر تامین مالی و امنیت معنوی کسانی است که خلاقیت و آفرینش را در جامعه حفظ می‌کنند و جامعه برای حیات و تعالی خودش به آنها نیاز دارد و از آنها حمایت می‌کند تا حق بهره‌وری اجتماع حفظ شود. حقوق معنوی پیگیری جدی می‌شود و مهم‌ترین اصل آن این است که همواره باید اسم خالق اثر بر روی اثر باشد و تکثیر بشود. از نظر فرانسوی‌ها این حقی است که قابل معامله نیست و یک دلیل آن آشنایی جامعه با خالقان آثار و احترام به آنها است. گفتنی است دفتر مالکیت ادبی هنری در وزارت فرهنگ زیرمجموعه امور قضایی هم است.

نیز نگاه کنید به

صنعت چاپ و نشر کتاب در زیمبابوه؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در تونس؛ کتاب در ژاپن؛ چاپ و نشر کتاب در لبنان؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در مصر؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در چین؛ چاپ و نشر کتاب در سنگال؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در آرژانتین؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در مالی؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در اوکراین؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در اسپانیا؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در اردن؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در اتیوپی؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در سیرالئون؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در تایلند؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در گرجستان؛ صنعت چاپ و نشر کتاب در تاجیکستان