هجانگارهای هیراگانا ژاپن
در دورهای که در ژاپن کتابت به زبان چینی و با نویسههای چینی انجام میشد، یکی از نخستین تلاشهای ژاپنیها برای نوشتن زبان ژاپنی آن بود که از نویسههای واژهنگار کانجی بهعنوان حروف هجانگار استفاده کردند. به این معنی که برای هریک از هجاهای ممکن زبان ژاپنی یک نویسه کانجی را بدون در نظر گرفتن معنای آن برگزیدند و آن هجا را با آن نویسه نوشتند. مثلاً هجای (ya) را با نویسه (夜) به معنی «شب» نوشتند زیرا تلفظ این نویسه در زبان چینی (ya) بود. همچنین هجای (ma) را با نویسه (麻)به معنی «گیاه شاهدانه» نوشتند زیرا این نویسه را چینیها (ma) میخواندند. بنابراین، با این خط جدید، واژه ژاپنی (yama) به معنی کوه به صورت (夜麻)نوشته میشد که در آن معنای کانجیها (شب و شاهدانه) مورد نظر نبود و تنها تلفظ چینی دو نویسه در کنار هم یک واژه ژاپنی را میساخت. از آنجا که این نوع خاص نوشتار ژاپنی در نگارش کتاب مشهور «مانیوشو» (نخستین مجموعه شعر ژاپنی تدوین شده در سال 759 م) به کار رفته است، اکنون این خط را با نام «مانیوگانا» (万葉仮名/Manyōgana) میخوانند. واژه «کانا» (仮名/Kana) که امروز برای اشاره به حروف هجانگار به کار میرود، در حقیقت، به معنی «حروف فرضی» یا «حروف غیر واقعی» است. این واژه در مقابل واژه «مانا» (真名/Mana) به معنی «حروف حقیقی» ابداع شده که برای اشاره به کانجیها به کار میرفته است. استفاده از نشانههای هجانگار مانیوگانا به زودی منسوخ شد و جای خود را به حروف هجانگار هیراگانا داد.
حروف هجانگار هیراگانا از ساده شدن شکل همین کانجیهای هجانگار مانیوگانا ساخته شدند و ژاپنیها در این سادهسازی از سبکهای خوشنویسی چینی الهام گرفتند. در آن دوران که خواندن و نوشتن به زبان چینی امری مردانه بود، زنان اشراف و درباری نقش اصلی را در نوشتن زبان ژاپنی و ابداع حروف هجانگار هیراگانا ایفا کردند. مثلاً ابتدا برای نوشتن هجای (mo) نویسه (毛)به معنی «پشم و مو» در نظر گرفته شد. زیرا این نویسه را چینیها (mo) تلفظ میکردند. در مرحله بعد این شکل نویسه سادهتر شد و از آن حرف (も)هیراگانا ساخته شد که برای نوشتن هجای (mo) به کار میرود. واژه «هیراگانا» به معنی «حروف هجانگار مسطح» یا «حروف هجانگار هموار» است که به شکل این حروف دلالت میکند.
البته دقیقتر آن است که بگوییم هر یک از حروف هجانگار ژاپنی نشاندهنده یک مورا (Mora) در این زبان است. مورا در زبانشناسی به واحدهای آوایی که کشش یکسان دارند گفته میشود. مثلاً آوای خیشومی (N) که در انتهای هجا ظاهر میشود، یا بخش نخست آواهای مشدد و یا بخش دوم مصوتهای بلند همگی از نظر زمانی، کششی برابر با هجاهای باز نظیر (ya) و (ma) دارند. به همین علت، هر یک از سه مورد یاد شده با یک نشانه هیراگانا نشان داده میشوند. در این نوشتار برای سادگی از اصطلاح هجا و هجانگار به جای مورا و مورانگار استفاده کردهایم. در بخش دوم این فصل در مبحث مربوط به وزن شعر ژاپنی درباره تفاوت مورا و هجا بیشتر توضیح خواهیم داد.
پس از ابداع حروف هجانگار هیراگانا ژاپنیها تا مدتها از نویسههای کانجی برای نوشتن متون چینی و از حروف هیراگانا برای نوشتن متون ژاپنی استفاده میکردند. در آن دوران خط و زبان چینی برای نوشتن متون رسمی دولتی و نامههای دیوانی و اشعار چینی استفاده میشد و حروف هیراگانا و زبان ژاپنی برای نوشتن اشعار و ترانههای عامیانه و قصههای ژاپنی به کار میرفت. بنابراین، متون چینی فاخرتر و فاضلانهتر از متون ژاپنی قلمداد میشد. بعدها با اهمیت یافتن ادبیات ژاپنی و اهتمام ژاپنیها به نگارش به زبان ژاپنی، نظام نوشتاری امروزی زبان ژاپنی که ترکیبی از کانجی و کانا است به وجود آمد.
در این نظام نوشتاری جدید که تا به امروز برای نوشتن زبان ژاپنی استفاده میشود، از نویسههای کانجی برای نوشتن تکواژهای قاموسی و از حروف هجانگار هیراگانا برای نوشتن تکواژهای دستوری استفاده میشود. یعنی در نظام نوشتاری امروز زبان ژاپنی، اسمها و ریشه فعلها و صفتها و قیدها با کانجی نوشته میشوند و حروف ربط و اضافه و تکواژهای حالتنما و وندهای دستوری و پایانههای تصریفی فعلها و صفتها و قیدها با حروف هیراگانا نوشته میشوند. مثلاً در مثال (tabesaseraretakunai) (نمیخوام وادار به خوردن شوم) که در بالا دیدیم، ریشه فعل خوردن (tabe) با کانجی نوشته میشود و کلیه وندهای دستوری که در پی این ریشه میآیند با حروف هیراگانا نوشته میشوند (食べさせられたくない/Tabesaseraretakunai). امروز از هیراگانا برای نشان دادن تلفظ کانجیهای پیچیده و دشوار نیز استفاده میشود.
جدول شماره 2 فهرست حروف هجانگار هیراگانا و تلفظ آنها را نشان میدهد. ذکر این توضیح نیز لازم است که با کنار هم گذاشتن برخی از حروف هیراگانا با یکدیگر حروف هیراگانای ترکیبی ساخته میشود که برای پرهیز از پیچیدهتر شدن موضوع از ذکر آن چشمپوشی میکنیم.[۱]
جدول شماره 2: حروف هجانگار هیراگانا | ||||||||||
あ
a |
か
ka |
さ
sa |
た
ta |
な
na |
は
ha |
ま
ma |
や
ya |
ら
ra |
わ
wa |
|
い
i |
き
ki |
し
si |
ち
ti |
に
ni |
ひ
hi |
み
mi |
り
ri |
|||
う
u |
く
ku |
す
su |
つ
tu |
ぬ
nu |
ふ
hu |
む
mu |
ゆ
yu |
る
ru |
||
え
e |
け
ke |
せ
se |
て
te |
ね
ne |
へ
he |
め
me |
れ
re |
|||
お
o |
こ
ko |
そ
so |
と
to |
の
no |
ほ
ho |
も
mo |
よ
yo |
ろ
ro |
を
wo |
ん
N |
نیز نگاه کنید به
کتابشناسی
- ↑ حسینی، سیدآیت (1402). «زبان و ادبیات». در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ ژاپن. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، ص. 218- 241.