آداب و رسوم لبنان

آداب و رسوم

لبنان به دلیل سكونت طوائف مختلف مذهبی از آداب و سنت‌های متنوع و گوناگونی برخوردار است. بسیاری از رسوم و سنت‌های طوائف لبنانی با هم‌كیشان آنان در دیگر كشورها مشابه است و در طول قرون نیز برخی تفاوت‌ها پدید آمده است. در میان مسلمانان نیز آداب و سنت های مشتركی وجود دارد و در عین حال اهل سنت و شیعیان برخی آداب و سنت‌های ویژه خود را دارند. درزی‌ها و علوی‌ها نیز هر چند در زمره طوائف مسلمان به شمار می‌روند برخی سنت‌های كاملاً متفاوت با دیگر مذاهب اسلامی دارند. این تفاوت‌ها در میان مذاهب مسیحی شرقی و غربی نیز به چشم می‌خورد.

سنت‌های ماه مبارك رمضان

ماه مبارك رمضان در لبنان مناسبتی شبه ملی تلقی می‌شود و برای مسلمانان آداب و سنت‌های ویژه‌ای را به همراه دارد و گاه مسیحیان هم در برخی برنامه‌های سنتی این ماه با مسلمانان مشاركت می‌كنند. سنت كوبیدن بر طبل توسط مردی كه به او مسحراتی گفته می‌شود به همراه شعرخوانی و با لباس سنتی در سحرهای رمضان، هرچند نه به قوت و گستردگی گذشته، همچنان در كوچه‌‌ها و خیابان‌های برخی مناطق مسلمان‌‌نشین انجام می‌شود. برپایی خیمه‌های رمضانی در محله‌‌ها است.. جمع‌ آوری كمك‌های مردمی برای نیازمندان نیز در این ماه انجام می‌شود.. شلیك توپ به هنگام افطار و سحر هم سنتی برای جای مانده از دوره حاكمیت عثمانی‌ هاست. افطاری دادن از جمله سنت‌های دیرینه مسلمانان این كشور است كه گاه پیروان دیگر ادیان نیز در این مراسم شركت می‌كنند. موسسات خیریه هم در این ماه با برپایی مراسم افطاری، به جمع آوری کمک‌های مالی مبادرت می‌ورزند.

غذاهای سنتی[i]

لبنان به لحاظ تنوع غذایی از كشورهای مشهور خاورمیانه است. هر چند سفره لبنانی آمیزه‌ای از غذاهای غربی و شرقی است، غذاهای عربی و تركی همراه با انواع شرینی‌جات و سهم عمده‌ای در آن دارند. مواد غذایی غنی، روغن زیتون، انواع سبزیجات و آب لیمو در تركیب سفره غذای لبنانی‌ها نقش اساسی دارد.

معروف ترین پیش‌ غذاهای لبنانی عبارتند از: باباغنوج از تركیب بادمجان كبابی، ارده، روغن زیتون و سیر تهیه می‌شود. حُمّص از تركیب نخود پخته چرخ كرده، ارده و سیر و روغن زیتون فراهم می‌آید. تبَّوله نوعی سالاد عربی است كه از بلغور پخته، گوجه‌فرنگی، نعناء و جعفری و آب لیمو ترش تركیب می‌شود. فَتّوش نیز نوعی دیگر از سالاد است كه شامل خیار، گوجه‌فرنگی ،کاهو، نعنا و تكه‌ های سرخ شده نان لبنانی و آب لیمو ترش است. مكدوس به عنوان پیش غذا و یا همراه غذا مصرف می‌شود و ماده اصلی آن بادمجان است كه در شكم آن گردو و فلفل قرار دارد و مدتی در روغن زیتون قرار داده می‌شود.

از جمله غذاهای لبنانی مجدره است كه نوعی غذای عدسی با مخلفات مربوطه است. كَبْسه شامل برنج و گوشت گوسفند یا مرغ است كه آن را با صنوبر و خلال بادام تزیین می‌كنند. فته نوعی آبگوشت است كه موقع مصرف گاه ماست هم به آن اضافه می‌شود. ورق عنب نیز همان دلمه است كه با برگ مو و مواد داخل آن و گاه همراه گوشت چرخ كرده تهیه می‌شود. كوسه محشی غذای لبنانی و ماده اصلی آن كدوست كه شكم آن را از گوشت و پیاز و گوجه و صنوبر پر می‌كنند. انواع كباب با گوشت گوسفند نیز معمولاً یكی از غذاهای اصلی سفره‌ها ی لبنانی است. شیش طاووق هم نوعی كباب گوشت مرغ است كه شباهتی با جوجه كباب ایرانی‌ها دارد.

از‌ جمله غذاهای نسبتاً آماده می‌توان به مناقیش و لحم بعجین اشاره كرد. مناقیش شامل خمیر نان است كه روی آن را با پنیر مخصوص و یا زعتر كه نوعی سبزی خشك و معطر است می‌پوشانند و در فر مخصوص آن را می‌پزند. این ماده غذایی بیشتر به عنوان صبحانه مصرف می‌شود. لحم بعجین نیز شامل خمیرنان و گوشت چرخ كرده گوسفند و گوجه‌فرنگی است كه در فر پخته می‌شود و در تمام ساعات روز قابل استفاده است. ساندویچ فلافل و شاورما نیز از جمله غذاهای آماده‌است كه مشتریان بسیاری دارند.

سنت‌های ازدواج

مقوله ازدواج از مسائل معتنابه خانواده‌های لبنانی است. تا پیش از تأسیس لبنان بزرگ و تحولات فرهنگی اجتماعی ناشی از آن، از آنجا‌ كه عزب بودن جوان عیب شمرده می‌شد، ازدواج در سنین پایین رسم بود و پسران جوان معمولاً بین 15 و 20 سالگی ازدواج می‌كردند و ماندن دختر پس از آن سن در خانه پدر پسندیده نبود. بر اساس همین سنت، در روستاها گاه پدران ناگزیر بودند كه دختران خود را در این سنین به ازدواج مردانی با سنین بالاتر و گاه تا 40 سال درآورند. این ازدواج‌ های زودهنگام به دلیل پایین بودن سطح آگاهی‌ها و كمبود امكانات بهداشتی، البته در برخی مواقع، عواقب نامطلوب از جمله فوت نوزاد اول و یا مادران، در اولین وضع حمل منجر می‌شد .این ازدواج ها، سنتی اجتماعی و عمدتاً درمیان روستانشینان رایج بود، در پی افزایش آگاهی‌های اجتماعی و بهداشتی به ویژه در میان مسیحیان كه بیش از دیگر طوائف تحت تأثیر فرهنگ و آموزه‌های غربی بودند، به تدریج كاهش یافت. امروزه به طور خاص در شهرهای بزرگ، چنین ازدواج‌ هایی به ندرت صورت می‌گیرد؛ زیرا علاوه بر موارد پیش‌گفته، به دلیل شرایط اقتصادی و مشكلات هزینه‌ های بالا برای تأمین نیازهای اولیه تشكیل یك زندگی خانوادگی كه گاه جوان لبنانی را ناگزیر از مهاجرت به خارج از كشور می‌كند، عملاً سن ازدواج افزایش یافته است. در عین حال همچنان مواردی از ازدواج در سنین پایین در این كشور صورت می‌گیرد. طبق آمار موجود، در سال 2009، 2% از  زنان میان 15 تا 49 سال سن پیش از 15 سالگی و 13% آنان پیش از 18 سالگی ازدواج كرده‌اند .

روش ازدواج در میان طوائف لبنانی، تفاوت‌ها و البته همانندی‌هایی دارد. در میان مسلمانان، معمولاً پرداخت مهریه در دو مرحله صورت می‌گیرد؛ بخشی از آن در ابتدای امر و بخشی دیگر كه سنگین‌ تر است، عندالمطالبه به زن پرداخت می‌شود. در میان خانواده‌ هایی كه گرایش مذهبی دارند، تعیین سفر حج به عنوان بخشی از مهریه مرسوم است. همچنین در میان مسلمانان عرف بر آن است كه جهیزیه را داماد تأمین كند و تنها در برخی مناطق، با افزایش مهریه، تأمین آن بر عهده خانواده عروس قرار می‌گیرد. ازدواج در میان مسیحیان نیز با تفاوت‌های عمده‌ای نسبت به ازدواج‌ های مرسوم در میان مسلمانان صورت می‌گیرد. معمولاً یك ماه پیش از نامزدی كشیش منطقه محل سكونت خانواده‌های دختر و پسر، موضوع ازدواج آنان را در جمع حاضران كلیسا اعلام می‌كند و چنانچه اعتراضی وجود نداشت، مراحل بعدی پی گرفته می‌شود. پس از توافق دختر و پسر برای ازدواج در آینده، مدتی را به آشنایی با یكدیگر می‌گذرانند . در مرحله بعد با ازدواج قطعی موافقت و به اجرای موارد توافق شده در مرحله اول اقدام می‌كنند.

سنت‌های ازدواج در میان طوائف مختلف مسیحیان لبنان تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت‌ها به خصوص میان مسیحیان شرقی و مسیحیان وابسته به كلیسای واتیكان مشهود است. قوانین و آیین‌‌های ازدواج در میان مسیحیان از قرن نوزدهم تحت تأثیر قوانین و سنت‌های غربی قرار داشته است كه تا پیش از دوره قیمومیت فرانسه چندان آشكار نبود‌ و از آن پس با تشویق فرانسویان به طور آشكار رعایت می‌شد . مسیحیان ارتدوكس، مجلس عقد را به عنوان یك جشن دینی تلقی می‌كنند. در میان كاتولیك ها حداقل سن ازدواج، 16 سال برای پسران و 15 برای دختران است. حداقل سن ازدواج در میان ارمنی های ارتدوكس برای پسران 16 و 14 سال برای دختران و در میان پروتستان‌ها 18 سال برای پسران و 16 سال برای دختران است. درزی‌ های لبنان نیز بسیاری از سنت‌های قدیمی ازدواج از جمله ازدواج دختر با پسر عمو و با پسر دایی را رعایت می‌كنند. آنان به شدت نسبت به ازدواج دختر یا پسر درزی با افراد غیر درزی حساس و آن را مردود می‌دانند. از دیگر سنت‌های مربوط به ازدواج در میان درزی‌ها، نامزدی دختر و پسر از دوران كودكی و گاه، هنگام تولد دختر است .

زجل خوانی[ii]

زجل، نوعی شعرخوانی با لهجه‌ عامیانه است كه معمولاً به شكل ارتجالی سروده می‌شود. هنر شعر زجلی از جمله عناصر میراث فرهنگ عمومی مردم لبنان است. در شعرخوانی زجل به زیبایی‌‌های طبیعت، افتخارات ملی، زندگی روزمره، مسائل اجتماعی و انسانی پرداخته می‌شود. دربرخی موارد نیز به صورت مناظره میان شاعران سروده و خوانده می‌شود و گاه تا نیمه‌‌های شب ادامه می‌یابد . از آنجا که شعر زجل با لهجه عامیانه خوانده می شود و به فهم عمومی نزدیک است همواره مورد استقبال قرار می گیرد و از جمله تفریحات سنتی مردم لبنان است.

پاورقی

[i] اطلاعات این بخش با استفاده از منابع زیر ارائه شده است:

-  وب سایت رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در بیروت به آدرس: www.beirut.icro.ir

-  اطلاعات میدانی نگارنده

[ii] با استفاده از وب سایت وزارت اطلاع‌رسانی لبنان به آدرس: www.ministryinfo.gov.Lb

نیز نگاه کنید به

• فرهنگ عمومی لبنان
• آداب و رسوم روسیه
• آداب و رسوم کانادا
• آداب و رسوم کوبا
• آداب و رسوم  مصر
• آداب و رسوم تونس
• آداب و رسوم افغانستان
• آداب و رسوم عامیانه ی مردم چین
• آداب و روسوم جشن سال نو در ژاپن
• آداب و رسوم سنگال